ΦΡΑΧΤΕΣ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ, ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΦΡΑΧΤΕΣ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ, ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ Το βιβλίο αυτό δεν είναι μια συνέχεια του No Logo, το οποίο έγραψα μεταξύ του 1995 και του 1999 και αφορούσε την ανάδυση του αντικορπορατικού ακτιβισμού.* Το No Logo ήταν το αποτέλεσμα μιας έρευνας που προσπαθούσε να τεκμηριώσει μια πολιτική θέση. Το Φράχτες και Παράθυρα είναι η καταγραφή πολεμικών ανταποκρίσεων από την πρώτη γραμμή της μάχης που ξεκίνησε λίγο πριν από τη δημοσίευση του No Logo. Το βιβλίο βρισκόταν στο τυπογραφείο, όταν, κυρίως εξαιτίας των διαδηλώσεων που έγιναν τον Νοέμβριο του 1999 στο Σιάτλ εναντίον του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστή * Η συγγραφέας δεν χρησιμοποιεί τον όρο «κορπορατισμός» και τα παράγωγά του («κορπορατικός», «αντικορπορατικός») με την κλασική ιστορικήκοινωνιολογική έννοια του όρου (δηλαδή, του συντεχνιασμού), αλλά για να χαρακτηρίσει ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα τα κύρια γνωρίσματα του οποίου είναι «η μεταβίβαση του δημοσίου πλούτου σε ιδιωτικά χέρια (που συχνά συνοδεύεται από την εκτόξευση του δημόσιου χρέους), το διαρκώς διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στους ζάπλουτους και στους αναλώσιμους φτωχούς και ένας επιθετικός εθνικισμός που δικαιολογεί απεριόριστες δαπάνες για την ασφάλεια» [Naomi Klein, Το Δόγμα του Σοκ (μτφ. Άγγελος Φιλιππάτος), Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα, 2010, σ. 32]. (Σ.τ.Μ.) Fraxtes&Parathira011s036.indd 11

12 ΦΡΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΑ στον βιομηχανικό κόσμο η ύπαρξη των μέχρι τότε υπόγειων κινημάτων τα οποία χρονογραφούσε το No Logo. Μέσα σε μια νύχτα, βρέθηκα στο επίκεντρο της διεθνούς αντιπαράθεσης για το πιο κρίσιμο ερώτημα της εποχής μας: Ποιες αξίες θα διέπουν την εποχή της παγκοσμιοποίησης; Αυτό που ξεκίνησε ως μια περιοδεία δυο εβδομάδων για την προώθηση του βιβλίου μετατράπηκε σε μια περιπέτεια που κράτησε δυόμισι χρόνια και επεκτάθηκε σε είκοσι δύο χώρες. Μια περιπέτεια που με οδήγησε στους πνιγμένους από τα δακρυγόνα δρόμους του Κεμπέκ και της Πράγας, σε λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές του Μπουένος Άιρες, σε ένα ταξίδι στην έρημο της Νότιας Αυστραλίας μαζί με ακτιβιστές κατά της πυρηνικής ενέργειας και σε επίσημες συζητήσεις με επικεφαλής ευρωπαϊκών κρατών. Τα τέσσερα χρόνια ερευνητικής απομόνωσης που απαιτήθηκαν για να γράψω το No Logo δεν με είχαν προετοιμάσει για όλα αυτά. Παρόλο που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με κατονόμαζαν «ηγέτιδα» ή «εκπρόσωπο» των παγκόσμιων εκδηλώσεων διαμαρτυρίας, η αλήθεια είναι ότι μέχρι τότε δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με την πολιτική, ούτε μου άρεσε ιδιαίτερα να βρίσκομαι μέσα σε πλήθη. Την πρώτη φορά που μίλησα δημόσια για την παγκοσμιοποίηση, άρχισα να διαβάζω τις σημειώσεις μου και δεν σήκωσα το βλέμμα μου για την επόμενη μιάμιση ώρα. Όμως, η εποχή δεν ενδεικνυόταν για συστολές. Δεκάδες και στη συνέχεια εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι συμμετείχαν κάθε μήνα σε νέες διαδηλώσεις, πολλοί από τους οποίους ήταν σαν και εμένα, καθώς μέχρι τότε δεν πίστευαν στη δυνατότητα πολιτικής αλλαγής. Όλα έδειχναν πως ήταν πλέον αδύνατο να παραβλέπει κανείς τις αποτυχίες του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου και αυτό συνέβαινε ήδη πριν από το σκάνδαλο της Enron. Εν ονόματι της ικανοποίησης των αιτημάτων των διεθνών επενδυτών, οι κυ- Fraxtes&Parathira011s036.indd 12

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13 βερνήσεις όλου του κόσμου αρνούνταν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των λαών που τις είχαν εκλέξει. Μερικές από αυτές τις ανικανοποίητες ανάγκες ήταν βασικές και επιτακτικές: φάρμακα, στέγη, γη, νερό. Άλλες ήταν λιγότερο απτές: Μη εμπορικοί χώροι πολιτισμού στους οποίους οι απλοί άνθρωποι θα μπορούν να συγκεντρώνονται, να επικοινωνούν και να μοιράζονται, είτε πρόκειται για το Διαδίκτυο είτε για τα ραδιοτηλεοπτικά κύματα είτε για τους δρόμους. Το υπόβαθρο όλων αυτών εκδηλώσεων διαμαρτυρίας ήταν η προδοσία της θεμελιώδους συνθήκης που υπαγορεύει να ανταποκρίνονται οι δημοκρατίες στις ανθρώπινες ανάγκες και να είναι συμμετοχικές και όχι εξαγορασμένες και ξεπουλημένες στην Enron ή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Η κρίση δεν σεβάστηκε τα εθνικά σύνορα. Η ανθούσα παγκόσμια οικονομία, που ήταν επικεντρωμένη στην αναζήτηση του βραχυπρόθεσμου κέρδους, στάθηκε ανίκανη να ανταποκριθεί στη διαρκώς επιδεινούμενη οικολογική και ανθρώπινη κρίση. Αδυνατούσε, για παράδειγμα, να πραγματοποιήσει τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρά τις υποσχέσεις, ήταν ανίκανη να αφιερώσει τους αναγκαίους πόρους για να αντιστραφεί η εξάπλωση του ιού HIV στην Αφρική ήταν απρόθυμη να ανταποκριθεί στις διεθνείς δεσμεύσεις να μειωθεί η πείνα ή έστω να εγγυηθεί την ασφάλεια των τροφίμων μετά από τα διατροφικά σκάνδαλα στην Ευρώπη. Είναι δύσκολο να εξηγηθούν οι λόγοι για τους οποίους το κίνημα διαμαρτυρίας ξέσπασε στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, καθώς τα περισσότερα από αυτά τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα υπήρχαν επί δεκαετίες. Πάντως, ένας από τους λόγους είναι η ίδια η παγκοσμιοποίηση. Όταν στο παρελθόν τα σχολεία υποχρηματοδοτούνταν ή τα αποθέματα νερού μολύνονταν, επιρρίπταμε την ευθύνη στην αναποτελεσματική οικονομική διαχείριση ή στη σκανδαλώδη Fraxtes&Parathira011s036.indd 13

14 ΦΡΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΑ διαφθορά μιας μεμονωμένης εθνικής κυβέρνησης. Χάρη στη δια συνοριακή ανταλλαγή πληροφοριών, έχουμε πλέον συνειδητοποιήσει ότι τα προβλήματα αυτά είναι οι τοπικές επιπτώσεις μιας συγκεκριμένης παγκόσμιας ιδεολογίας, την οποία επιβάλλουν οι πολιτικοί κάθε χώρας, αλλά που έχει επινοηθεί σε κεντρικό επίπεδο από μια ομάδα κορπορατικών συμφερόντων και διεθνών θεσμών, συμπεριλαμβανομένων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η ειρωνεία με την ταμπέλα «αντι-παγκοσμιοποίηση», την οποία έχουν επιβάλει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έγκειται στο γεγονός ότι όσοι συμμετέχουμε σε αυτό το κίνημα έχουμε μετατρέψει την παγκοσμιοποίηση σε μια ζώσα πραγματικότητα, ενδεχομένως σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι πιο κοσμοπολίτες από τα διευθυντικά στελέχη των πολυεθνικών ή οι πιο κοσμογυρισμένοι από τα μέλη του διεθνούς τζετ-σετ. Σε συναντήσεις όπως το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε, σε «αντιδιασκέψεις κορυφής», κατά τη διάρκεια των συνόδων της Παγκόσμιας Τράπεζας, ή σε δίκτυα επικοινωνίας όπως το www.tao.ca και το www.indymedia.org, η παγκοσμιοποίηση δεν περιορίζεται σε μια σειρά εμπορικών και τουριστικών συναλλαγών. Αντίθετα, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία στην οποία χιλιάδες άνθρωποι αλληλοσυνδέουν τη μοίρα τους, μοιραζόμενοι ιδέες και εξιστορώντας πώς αφηρημένες οικονομικές θεωρίες επηρεάζουν την καθημερινή τους ζωή. Το κίνημα δεν έχει ηγέτες με την παραδοσιακή έννοια του όρου πρόκειται, πολύ απλά, για ανθρώπους που είναι αποφασισμένοι να μάθουν και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους. Όπως και πολλοί άλλοι που εντάχθηκαν σε αυτό το παγκόσμιο δίκτυο, τα όσα γνώριζα μέχρι τότε για τις νεοφιλελεύθερες οικο- Fraxtes&Parathira011s036.indd 14

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 νομικές πολιτικές περιορίζονταν κυρίως στις πτυχές τους που αφορούν τους νέους ανθρώπους οι οποίοι ζουν αντιμετωπίζοντας το φάσμα της ανεργίας στις υπερκαταναλωτικές κοινωνίες της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης. Όπως, όμως, συνέβη και με τόσους άλλους, το κίνημα με «παγκοσμιοποίησε»: Πήρα ένα σκληρό μάθημα για το τι σημαίνει η ιδεοληπτική εμμονή με την οικονομία της αγοράς για τους ακτήμονες αγρότες στη Βραζιλία, για τους δασκάλους στην Αργεντινή, για τους κατοίκους των παραγκουπόλεων στη Νότια Αφρική, για τους πωλητές μέσω τηλεφώνου στη Γαλλία, για τους μετανάστες που μαζεύουν τις σοδειές ντομάτας στη Φλόριντα, για τους συνδικαλιστές στις Φιλιππίνες, για τα άστεγα παιδιά στο Τορόντο, την πόλη όπου ζω. Το βιβλίο αυτό είναι μια καταγραφή της προσωπικής μου μαθησιακής πορείας, η οποία αποτελεί ένα μικρό μέρος μιας τεράστιας διαδικασίας μοιράσματος πληροφοριών που έδωσε το θάρρος σε πλήθη ανθρώπων ανθρώπων που δεν ήταν οικονομολόγοι, νομικοί ειδικευμένοι στο διεθνές εμπορικό δίκαιο ή ειδικοί στην κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων να συμμετέχουν στη δημόσια αντιπαράθεση για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας. Τα άρθρα και οι ομιλίες αυτού του βιβλίου γράφτηκαν για τις εφημερίδες The Globe and Mail, The Guardian, The Los Angeles Times, καθώς και για άλλα έντυπα, σε δωμάτια ξενοδοχείων αργά τη νύχτα μετά από συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στην Ουάσιγκτον και την Πόλη του Μεξικού, σε ανεξάρτητα Κέντρα Τύπου, μέσα σε πολλά αεροπλάνα. (Υποχρεώθηκα να αγοράσω έναν καινούριο φορητό υπολογιστή, όταν ο άνδρας που καθόταν μπροστά από εμένα σε μια ασφυκτικά γεμάτη πτήση της Air Canada έγειρε προς τα πίσω τη ράχη του καθίσματός του και άκουσα έναν ανατριχιαστικό ήχο σπασίματος.) Τα κείμενα αυτού του βιβλίου περιέχουν τα πιο καταδικαστικά στοιχεία που κατά- Fraxtes&Parathira011s036.indd 15

16 ΦΡΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΑ φερα να συγκεντρώσω για να αντιμετωπίσω δημόσια τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους, αλλά καταγράφουν επίσης τις πιο συγκινητικές εμπειρίες που έζησα στους δρόμους δίπλα σε συντρόφους ακτιβιστές. Μερικά από τα κείμενα ήταν βιαστικές προσπάθειες για να αφομοιώσω πληροφορίες που είχαν φτάσει στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου πριν από μερικές ώρες ή για απαντήσω σε μια νέα εκστρατεία παραπληροφόρησης που διαστρέβλωνε το χαρακτήρα και τους στόχους των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας. Κάποια από τα κείμενα, ιδίως οι ομιλίες, δεν είχαν δημοσιευτεί στο παρελθόν. Για ποιο λόγο συγκεντρώθηκε όλο αυτό το ανομοιογενές υλικό σε ένα βιβλίο; Εν μέρει, επειδή μερικούς μήνες ύστερα από την έναρξη του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» τον οποίο κήρυξε ο Τζορτζ Μπους, έχει εδραιωθεί η αίσθηση ότι κάτι τέλειωσε. Μερικοί πολιτικοί (και ιδίως εκείνοι που οι πολιτικές τους είχαν υποβληθεί σε εξονυχιστικό έλεγχο από τους διαδηλωτές) έσπευσαν να δηλώσουν ότι έφτασε το τέλος του κινήματος κατά του νεοφιλελευθερισμού: Ισχυρίστηκαν ότι οι προβληματισμοί που έθετε το κίνημα για τις αποτυχίες της παγκοσμιοποίησης δεν ήταν μόνο επιπόλαιοι, αλλά και ενίσχυαν τον «εχθρό». Στην πραγματικότητα, η κλιμάκωση της στρατιωτικής βίας και καταστολής είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν πρωτοφανείς σε μέγεθος διαδηλώσεις στους δρόμους της Ρώμης, του Λονδίνου, της Βαρκελώνης και του Μπουένος Άιρες. Ώθησε, επίσης, πολλούς ακτιβιστές, που μέχρι τότε περιορίζονταν σε συμβολικές πράξεις διαμαρτυρίας έξω από τα κτίρια όπου πραγματοποιούνταν διασκέψεις κορυφής, να απαιτήσουν με συγκεκριμένες ενέργειες την αποκλιμάκωση της βίας. Στις ενέργειες αυτές συγκαταλέγονται η μετατροπή των ακτιβιστών σε «ανθρώπινες ασπίδες» έξω από το Ναό της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, αλλά και οι προσπάθειες να αποτραπεί ο Fraxtes&Parathira011s036.indd 16

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17 εγκλεισμός προσφύγων σε κέντρα κράτησης στην Ευρώπη και την Αυστραλία. Καθώς, όμως, το κίνημα έμπαινε σε αυτό το νέο δύσκολο στάδιο, συνειδητοποίησα ότι ήμαστε αυτόπτες μάρτυρες ενός μοναδικού συμβάντος: Ζούσαμε τη συναρπαστική στιγμή όπου οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι προσπαθούσαν να εισβάλουν στην κλειστή λέσχη των ειδικών όπου καθορίζεται η συλλογική μοίρα μας. Το βιβλίο αυτό δεν είναι, λοιπόν, η καταγραφή του τέλους του κινήματος κατά του νεοφιλελευθερισμού, αλλά της κοσμοϊστορικής έναρξής του, και αποτελεί ένα χρονικό της περιόδου που εκτείνεται από την έκρηξη στους δρόμους του Σιάτλ μέχρι την αδιανόητη καταστροφή της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Υπήρξε, όμως, και κάτι ακόμα που με υποχρέωσε να συγκεντρώσω όλα αυτά τα άρθρα σε ένα βιβλίο. Όταν πριν από μερικούς μήνες αναζήτησα στις αποδελτιώσεις των άρθρων μου ένα στατιστικό στοιχείο που είχα ξεχάσει, πρόσεξα ότι υπήρχαν δυο θέματα που επαναλαμβάνονταν συχνά. Το πρώτο από αυτά ήταν ο φράχτης. Η εικόνα του φράχτη επανερχόταν ξανά και ξανά: Φραγμοί που χώριζαν τους ανθρώπους από μέχρι πρότινος δημόσιους πόρους, που τους απέκλειαν από τη γη και το νερό, που περιόριζαν τη δυνατότητά τους να διασχίζουν σύνορα, που εμπόδιζαν την έκφραση πολιτικών διαφωνιών, τις διαδηλώσεις, που εμπόδιζαν ακόμα και τη παραμονή στην εξουσία πολιτικών οι οποίοι εφάρμοζαν πολιτικές που ήταν σημαντικές για τους ανθρώπους που τους είχαν εκλέξει. Είναι δύσκολο να δει κανείς μερικούς από αυτούς τους φράχτες, αλλά είναι υπαρκτοί. Ένας εικονικός φράχτης περιβάλλει τα σχολεία της Ζάμπια, καθώς επιβλήθηκε μια «συνδρομή χρήστη» στην παιδεία, κατόπιν συμβουλής της Παγκόσμιας Τράπεζας, και έτσι εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Ένα φράχτης περιβάλλει τα οι- Fraxtes&Parathira011s036.indd 17

18 ΦΡΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΑ κογενειακά αγροκτήματα στον Καναδά, καθώς οι κυβερνητικές πολιτικές έχουν μετατρέψει τα προϊόντα γεωργίας της μικρής κλίμακας σε είδη πολυτελείας, καθιστώντας τα οικονομικά ασύμφορα για τον μέσο πολίτη, αφού είναι πολύ πιο φθηνά τα προϊόντα των μεγάλων βιομηχανικών αγροκτημάτων. Ένας πραγματικός, αλλά αόρατος, φράχτης περιβάλλει το καθαρό νερό στο Σοβέτο, καθώς η τιμή του εκτοξεύτηκε στα ύψη εξαιτίας της ιδιωτικοποίησης, με συνέπεια οι κάτοικοι να αναγκάζονται να χρησιμοποιούν μολυσμένο νερό. Και ένας φράχτης υψώνεται γύρω από την ίδια την έννοια της δημοκρατίας, όταν λένε στην Αργεντινή ότι το ΔΝΤ δεν θα της χορηγήσει δάνειο παρά μόνο αν μειώσει ακόμα περισσότερο τις κοινωνικές δαπάνες, αν ιδιωτικοποιήσει περισσότερους δημόσιους πόρους και αν καταργήσει τις επιδοτήσεις των εγχώριων βιομηχανιών και όλα αυτά εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης την οποία προκάλεσαν αυτές ακριβώς οι πολιτικές. Φυσικά, οι φράχτες είναι τόσο παλιοί όσο και η αποικιοκρατία. «Αυτές οι τοκογλυφικές πρακτικές υψώνουν κάγκελα γύρω από τα ελεύθερα έθνη», έχει γράψει ο Εδουάρδο Γκαλεάνο στο Ανοιχτές Φλέβες της Λατινικής Αμερικής, αναφερόμενος στους όρους με τους οποίους το 1824 η Μ. Βρετανία χορήγησε ένα δάνειο στην Αργεντινή. Οι φράχτες αποτελούσαν πάντα μια από τις συνιστώσες του καπιταλισμού, καθώς είναι ο μοναδικός τρόπος προστασίας της ιδιοκτησίας από τους εν δυνάμει ληστές. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται με ολοένα και πιο απροκάλυπτο τρόπο δυο μέτρα και δυο σταθμά όταν υψώνονται φράχτες. Για τις χρηματοπιστωτικές αγορές, η απαλλοτρίωση ιδιωτικών περιουσιών είναι το μεγαλύτερο αμάρτημα που μπορεί να διαπράξει μια σοσιαλιστική κυβέρνηση (αρκεί να ρωτήσετε τον πρόεδρο της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες ή τον Φιντέλ Κάστρο). Ωστόσο, η προ- Fraxtes&Parathira011s036.indd 18

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 στασία των περιουσιακών στοιχείων, την οποία εγγυώνται οι συμβάσεις για το ελεύθερο εμπόριο, δεν καλύπτει τους Αργεντινούς πολίτες, που είχαν καταθέσει τις αποταμιεύσεις τους στη Citibank, τη Scotiabank ή τη HSBC και διαπίστωσαν ξαφνικά ότι το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων τους είχε εξαφανιστεί. Όπως, επίσης, ο σεβασμός των αγορών για τον ιδιωτικό πλούτο δεν ισχύει για τους Αμερικανούς υπαλλήλους της Enron, που διαπίστωσαν ότι τα χαρτοφυλάκια συνταξιοδότησής τους ήταν «κλειδωμένα» και δεν μπορούσαν να τα ρευστοποιήσουν, ενώ τα στελέχη της Enron έσπευδαν να πουλήσουν τις μετοχές της εταιρείας τις οποίες είχαν στην κατοχή τους. Εν τω μεταξύ, μερικοί απολύτως αναγκαίοι φράχτες δέχονται επίθεση: Μέσα σε παροξυσμό ιδιωτικοποιήσεων, έχουν σχεδόν ολοκληρωτικά αρθεί οι φραγμοί που κάποτε υπήρχαν ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο, όπως, για παράδειγμα, το να μην υπάρχουν διαφημίσεις στα σχολεία, να μη συνδέεται η υγεία με το κέρδος ή να μη χρησιμεύουν τα ειδησεογραφικά μέσα αποκλειστικά ως οχήματα προώθησης των υπόλοιπων εταιρειών των ιδιοκτητών τους. Κάθε προστατευόμενος δημόσιος χώρος έχει παραβιαστεί για να τον ξανακλείσουν στη συνέχεια οι αγορές. Κινδυνεύει, επίσης, άλλος ένας φράχτης που προστατεύει το κοινό συμφέρον, αυτός που διαχωρίζει τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα από εκείνα που δεν έχουν μεταλλαχθεί. Οι εταιρείες που κατασκευάζουν τους γενετικά τροποποιημένους σπόρους δεν έχουν πάρει τις αναγκαίες προφυλάξεις, προκειμένου να μη μεταφέρονται οι αλλοιωμένοι σπόροι τους στα γειτονικά χωράφια και να μη διασταυρώνονται με τους βιολογικούς σπόρους, με συνέπεια σε πολλά μέρη του πλανήτη να μην έχεις πλέον την επιλογή να φας τρόφιμα που δεν είναι γενετικά τροποποιημένα καθώς έχει μολυνθεί ολόκληρη η διατροφική αλυσίδα. Οι φρά- Fraxtes&Parathira011s036.indd 19

20 ΦΡΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΥΡΑ χτες που προστατεύουν το δημόσιο συμφέρον εξαφανίζονται, ενώ εκείνοι που περιορίζουν τις ελευθερίες μας πολλαπλασιάζονται. Όταν πρόσεξα ότι η εικόνα του φράχτη επανερχόταν σε συζητήσεις, σε δημόσιες αντιπαραθέσεις, αλλά και στα κείμενά μου, μου φάνηκε ότι επρόκειτο για κάτι σημαντικό. Σε τελική ανάλυση, η τελευταία δεκαετία της παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης συνοδευόταν από υποσχέσεις για κατάργηση των φραγμών, για αυξημένη κινητικότητα και για μεγαλύτερη ελευθερία. Ωστόσο, δεκατρία χρόνια μετά από την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου, μας περιβάλλουν πάλι φράχτες που μας απομακρύνουν τον έναν από τον άλλο, μας αποκόβουν από τη γη και μας εμποδίζουν να φανταστούμε ότι είναι εφικτή μια αλλαγή. Η οικονομική πρόοδος που συντελείται υπό τον ευφημισμό «παγκοσμιοποίηση» αγγίζει πλέον κάθε πτυχή τη ζωής μας, μετατρέποντας κάθε δραστηριότητα και κάθε πόρο σε ένα μετρήσιμο και ιδιόκτητο εμπόρευμα. Όπως επισημαίνει ο ερευνητής για τα εργασιακά ζητήματα Τζέραρντ Γκρίνφιλντ που ζει στο Χονγκ Κονγκ, το σημερινό στάδιο του καπιταλισμού δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την εξάπλωση του εμπορίου στην παραδοσιακή μορφή του, δηλαδή της πώλησης περισσότερων προϊόντων στο εξωτερικό. Χαρακτηρίζεται, επίσης, από την ακόρεστη ανάγκη την αγορών για επέκταση, η οποία τροφοδοτείται από την εμπορευματοποίηση ολόκληρων τομέων που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ότι ανήκαν στα «κοινά αγαθά» (commons) και ότι δεν ήταν προς πώληση. Η εισβολή του ιδιωτικού τομέα στα δημόσια αγαθά δεν συντελείται πλέον μόνο σε τομείς όπως η υγεία και η παιδεία, αλλά επεκτείνεται και στις ιδέες, τα γονίδια και τους σπόρους που κατοχυρώνονται με πατέντες και περιφράσσονται, ενώ δεν μένουν στο απυρόβλητο ούτε τα φαρμακευτικά βότανα, τα φυτά, το νερό, ακόμα και τα ανθρώπινα βλαστοκύτταρα. Καθώς τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι Fraxtes&Parathira011s036.indd 20