1. Αλεξόπουλος Βασίλης 2. Αντωνιάδη Βαρβάρα 3. Αραπάκη Μαρία 4. Αρβανίτη Νίκη 5. Ασημάκη Γεωργία 6. Βανδώρου Γιοβάνα 7. Βασιλείου Αντωνία 8.

13 ο ΓΕΛ Περιστερίου Eρευνητική Εργασία Αρωματικά Φυτά και Βότανα Τμήμα Β1 Σχ. Έτος: 2014-2015 1

ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ 1. Αλεξόπουλος Βασίλης 2. Αντωνιάδη Βαρβάρα 3. Αραπάκη Μαρία 4. Αρβανίτη Νίκη 5. Ασημάκη Γεωργία 6. Βανδώρου Γιοβάνα 7. Βασιλείου Αντωνία 8. Βασιλείου Μαρία 9. Βιτάλη Σοφία 10. Βέβης Ηρακλής 11. Βουρλούμης Αλέξανδρος 12. Γατσούλη Νεφέλη 13. Γεωργακόπουλος Σπύρος 14 Γιαννάτος Θάνος 15. Γιαννοπούλου Χρύσα 16. Γκέρτσος Αγάπιος 17. Γκιωνάκη Κυριακή 18. Γκουμάς Γεώργιος 19. Δαλαμάγκα Ιωάννα 20. Δερμιτζάκης Αλέξης 21. Δημάκου Μαριάνθη 22. Έξαρχου Χαρίκλεια 23. Εντραούες Μαρλίν 24. Φόρτη Αναστασία Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Πέτρου Ευαγγελία, Χημικός MSc, MEd 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 4 2. Αλφαβητάριο βοτάνων 5 3. Κεφάλαιο 1: Ορισμός Αρωματικών φυτών και Βοτάνων 14 4. Κεφάλαιο 2: Ιστορική αναδρομή: Βότανα στο παρελθόν και στο μέλλον 15 5. Κεφάλαιο 3: Γενικές πληροφορίες 21 6. Κεφάλαιο 4: Τρόποι χρήσης βοτάνων 22 7. Κεφάλαιο 5: Αρωματικά φυτά και Βότανα σε Αμερική και Ασία 25 8. Κεφάλαιο 6: Αρωματικά φυτά και Βότανα στην Ελλάδα 30 9. Κεφάλαιο 7: Σπιτικά γιατρικά από βότανα 54 10. Κεφάλαιο 8: Βότανα στην Μαγειρική 56 11. Κεφάλαιο 9: Βότανα στην Κοσμετολογία 68 12. Κεφάλαιο 10: Ερωτηματολόγιο 73 13. Κεφάλαιο 11: Δικές μας δημιουργίες από βότανα 77 14. Κεφάλαιο 12: Βιβλιογραφία 81 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το έτος 2014-2015 το τμήμα Β 1 ασχολήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος, Ερευνητική Εργασία, με τα βότανα και τα αρωματικά φυτά που αναπτύσσονται στην Μεσόγειο αλλά και στην Αμερική και στην Ασία. Επίσης αναλύονται οι ιδιότητες των φυτών,καθώς και η χρήση τους. Τέλος παρουσιάζεται ένα μείγμα από φωτογραφικό υλικό των δραστηριοτήτων της ομάδας. Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα Κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο Τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα Και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο. Νίκος Γκάτσος 4

ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ ΒΟΤΑΝΩΝ Α Αγγελική Αγκινάρα Αγριάδα Άγριο τριαντάφυλλο Αλθαία (νερομολόχα) 5

Αλόη Αλχιμίλλη (η κοινή) Απήγανος Αστράγαλος 6

Β Βαλεριάνα Βαλσαμόχορτο Βατομουριά Βερβάσκο Βρώμη 7

Γ Γαϊδουράγκαθο Γεράνι(ο) Γλυκάνισος Γλυκόριζα Δ Δατούρα Δεντρολίβανο Δυόσμος 8

Θ Θυμάρι Ι Ιπποφαές Κ Καλεντούλα Κουρκουμάς Κρανιά 9

Λ Λάπαθα Λουίζα Λεβάντα Μ Μαϊντανός 10

Μάραθος Μαστίχα Χίου Μελίλωτος Μέντα Μπετόνικα 11

Ρ Ρούσκος Σ Σημύδα Σμέουρο Τ Τζίνσενγκ Τριγωνέλλα 12

Τσουκνίδα Υ Ύσσωπος Φ Φασκόμηλο Χ Χαμομήλι 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΩΝ 1 Με τον όρο αρωματικά φυτά χαρακτηρίζονται εκείνα τα φυτά που αποδίδουν άρωμα, το οποίο άρωμα οφείλεται σε πτητικές ενώσεις. Τα βότανα είναι αυτοφυή φυτά, που αναπτύσσονται σε διαφορές άγονες ή και καλλιεργημένες περιοχές και τα οποία κατά διαφορά χρονικά διαστήματα οι γεωργοί τα μαζεύουν η όπως συνήθως λένε, τα «βοτανίζουν». 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ιστορική αναδρομή : Βότανα στο παρελθόν και Παρόν Α. H ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 1 Στην αρχαιότητα, τα βότανα αποκαλούσαν όλα τα φαρμακευτικά φυτά που κατά τη μάσηση παρουσίαζαν πικράδα, γλυκάδα ή και αρωματική γεύση. Τις ιδιότητες αυτές, οι πρώτοι άνθρωποι τις απέδιδαν σε μαγικές ικανότητες που είχαν την δύναμη, όταν εισέλθουν στον οργανισμό ενός πάσχοντος, να τον ανακουφίζουν η και να τον θεραπεύουν από οποιαδήποτε αρρώστια. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και μέχρι σήμερα, ώστε σ ολόκληρη σχεδόν τη χώρα να τα λέμε «Μαγικά βότανα». Σε μερικές περιπτώσεις ο λαός μεταχειρίζεται για τα βότανα ειδικές λέξεις, όπως «δεν βρίσκω βότανα για να γιάνω τις πληγές μου», που δείχνει τη σπουδαιότητα που τους αποδιδόταν. Αλλού πάλι συναντάμε την ονομασία των βοτάνων με τις σύνθετες λέξεις όπως Θερμοβότανο, που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που ο ασθενής έχει πυρετό, η Μυρμηγκοβότανο, που χρησιμοποιείται για τις διάφορες δερμάτινες εκβλαστήσεις, Σερνικό-βότανο, που το λαμβάνουν οι εγκυμονούσες γυναίκες που επιθυμούν να κάνουν αγόρι, Χελονοβότανο, που το χρησιμοποιούν στις χοιραδώσεις και άλλα. Βότανα επίσης θεωρεί ο λαός κάθε φυτό στο οποίο από πρόληψη αποδίδονται μαγικές δυνάμεις, όπως το βοτάνι της Αγάπης, το Βότανο για το μάτι. Στα αρχεία των διάφορων φαρμακευτικών εγκυκλοπαιδειών πολλοί βοτανοσυλλέκτες προσπάθησαν να περιβάλλουν τη συλλογή των βοτάνων με μυστήρια καθώς και μέσα και συνήθειες γεμάτες από μία αποπνικτική μαγεία, γιατί, κατ αυτόν τον τρόπο έπαιζε ρόλο και ο δόλος, γι αυτό και απομακρύνουν με πειστικότητα κάθε ακατατόπιστο από την πραγματικότητα και τον ανέπνεαν με την άγνοια και το φόβο πχ. Διέδιδαν πως θα έχουν δύναμη τα βότανα, πρέπει να συλλέγονται τη νύχτα και μάλιστα τα μεσάνυχτα, τις σκοτεινές βραδιές, με άδειο ή γεμάτο φεγγάρι, πρέπει να γίνει στα σταυροδρόμια ή σε πυκνές δασώσεις περιοχές, γιατί τότε ήταν άφθονα και δραστικά. Έτσι βέβαια ήταν και πιο επικερδή γι αυτούς. Άλλες φορές πάλι οι βοτανοσυλλέκτες προσπαθούσαν να εμπνεύσουν στον κόσμο, το φόβο, λέγοντας πώς να μαζεύει θεραπευτικά 15

βότανα, θα τιμωρούνταν από τις κακές δυνάμεις με θάνατο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος που έβγαζαν τον Μανδραγόρα. Για να βγάλουν την ρίζα του οι συλλέκτες, πήγαιναν νύχτα με φεγγάρι και αφού έβρισκαν το μέρος που ήταν το φυτό, έδεναν στη ούρα ενός σκύλου τη ρίζα του, αφού προηγουμένως είχαν παραμερίσει τα γύρω χώματα και εν συνέχεια χτυπούσαν τον σκύλο, ο οποίος φεύγοντας τραβούσε φυσικά και τη δεμένη ρίζα του Μανδραγόρα. Β. Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 1 Τα αρωματικά φυτά, δηλ. τα θεραπευτικά βότανα αποτελούσαν ήδη από την αρχαιότητα ένα σαγηνευτικό τελετουργικό που ξεγελούσε τη λύση, την ασθένεια και το θάνατο. Η ελληνική Μυθολογία είναι γεμάτη από ιστορίες φυτών και βοτάνων με θεούς, ημίθεους και μυθικά πλάσματα όπως ο Κένταυρος Χείρων και η μητέρα του, η Νύμφη Φιλύρα, θεότητα των αρωματικών βοτάνων, της ευωδίας και της ανάρρωσης. Ακόμη και ο Άδης αναζήτησε στη Νύμφη Μίνθη μέντα, τη σπιρτάδα της ερωτικής αναζωογόνησης όσο ο πάνω κόσμο ερωτοτροπούσε με την αθανασία του ελελίσφακου, του φασκόμηλο. Όσο για τη θέα του Έρωτα, που αναδύθηκε απ την θάλασσα της Μεσογείου μαζί με τη λιβανωτίδα, δεντρολίβανο, είχε πολλά να φροντίσει δηλ. να γιατρέψει τις πληγές του Αινεία με δίκταμο(έρω-ν-τα) και τον Αχιλλέα με το ομώνυμο βότανο. Σήμερα με τη βεβαιότητα της αρχαιολογικής σκαπάνης, γνωρίζουμε ότι οι ομπρικές αφηγήσεις δεν ήταν μόνο ένας μύθος. Έτσι μπορούμε πιο εύκολα να συνδυάσουμε τις παραδόσεις με την επιστημονίκη τεκμηρίωση. Οι ίδιες οι φαρμακοβιομηχανίες εξάλλου, δείχνοντας την προτίμηση τους στα ελληνικά βότανα, αξιοποιούν τις αιμοστατικές ιδιότητες του φυτού που θεράπευσε την πληγή του Αχιλλέα και αναζητούν με επιμονή τα εκατοντάδες αρωματικά φαρμακευτικά φυτά που περιέγραψε ο Ιπποκράτης ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός. Τα αρωματικά φυτά και βότανα επιλέχτηκαν με γνώμονα την Ιπποκρατική αντίληψη της συνολικής αρμονίας του οργανισμού. Γ. ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ 2 16

Στα βυζαντινά χρόνια τα χόρτα και τα λαχανικά θεωρούνταν κατώτερες τροφές γι αυτό οι καλοφαγάδες τα απέφευγαν Στα τραπέζια των πλουσίων και των αυτοκρατόρων σπάνια συναντούσες χόρτα και λαχανικά. Αντίθετα ο απλός λαός αλλά και ο κλήρος εκτιμούσαν ιδιαίτερα τα φρούτα,τα λαχανικά και τα άγρια χόρτα. Το Μεσαίωνα μέσα στους κήπους των μοναστηριών <<ανθίζει >> η βοτανολογία. Καλλιεργούνταν σε μεγάλη κλίμακα ποικιλία φυτών, παλαιά και νέα, γνωστά και άγνωστα φυτά. Τα μοναστήρια γίνονται κέντρα βελονοθεραπείας. Οι μοναχοί έφτιαχναν φαρμακευτικά φυτά, έλαια και αλοιφές που χρειάζονταν για τη θεραπεία των ασθενών. Με την έλευση της τυπογραφίας, η κλασική γνώση ξεφεύγει από τους τοίχους των μοναστηριών. Οι συνταγές που είχαν διασωθεί από αρχαία κείμενα μεταπλάστηκαν και εμπλουτίστηκαν στο πέρασμα των χρόνων και έρχονται να συμπληρώσουν την λαϊκή ιατρική. Κατά τον 16 ο και 17 ο αιώνα δημοσιεύτηκαν πολλά βιβλία βοτανολογίας με σκοπό να βοηθήσουν όσους ασχολούνταν με τη βοτανοθεραπεία. Στην πατρίδα μας η αφθονία φαρμακευτικών φυτών που συναντούμε σε κάθε γωνία της, βοήθησε στην ανάπτυξη της λαϊκής ιατρικής και της βοτανοσυλλογής. Το μάζεμα των βοτάνων απαιτούσε προσοχή, μυστικότητα και μαγικές διαδικασίες ώστε να διασφαλίζονται οι θεραπευτικές του ιδιότητες. Τα μάζευαν την Πέμπτη ή την Παρασκευή, συνήθως το χάραμα, αλλά και το καταμεσήμερο ή και μεσάνυχτα, ανάλογα με τις τοπικές συνήθειες. Αλλού τα μάζευαν παιδία και αλλού τα ευλογούσαν στις εκκλησία. Έτσι θρησκευτικές τελετές ήταν συνυφασμένες με μαγικές ενέργειες και ιατρικές πρακτικές. Ονομαστοί οι βοτανοσυλλέκτες της Ηπείρου, που μάζευαν τα βότανα στο φαράγγι του Βίκου και γι αυτό ονομάζονταν βικογιατροί. Οι πρακτικοί λοιπόν γιατροί, οι κομπογιαννίτες όπως τους αποκαλούσε ο λαός μας και κυρίως γυναίκες τα <<μυστικά>> των βοτάνων τα οποία χρησιμοποιούσαν ως γιατροσόφια. Η γνώση αυτή περνά ευλαβικά από γένια σε γένια και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. 17

Δ. ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΑ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ - ΠΟΙΑ ΦΥΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΑΝ (9) Οι άνθρωποι ανακάλυψαν από νωρίς πως ορισμένα φυτά μπορούν να σκοτώσουν, να κοιμίσουν, να προκαλέσουν παραισθήσεις ή να μεταβάλλουν με οποιοδήποτε τρόπο τη συνηθισμένη τους συμπεριφορά. Και όπως ήταν φυσικό απέδωσαν στα φυτά υπερφυσικές ιδιότητες. Στα επιδέξια χέρια ενός μάγου ή μιας μάγισσας, τα φυτά μπορούσαν να προκαλέσουν ένα μεγάλο καλό ή κακό κι έτσι δημιουργήθηκαν οι αντιλήψεις πως ορισμένα φυτά βρίσκονταν κάτω από την εξουσία του διαβόλου και των δαιμόνων του, ενώ κάποια άλλα βρίσκονταν στην εξουσία των αγγέλων. Όπως ακριβώς τα λουλούδια με την ευχάριστη μυρωδιά ταυτίστηκαν με τις αγαθές δυνάμεις, έτσι και τα φυτά με τις άσχημες μυρωδιές ταυτίστηκαν με τις αρνητικές. Η Μπελλαντόνα, ένα από τα πιο δηλητηριώδη φυτά της Ευρώπης, θεωρήθηκε πάντα σαν το πιο αγαπημένο φυτό του διαβόλου Ας δούμε λοιπόν κάποια φυτά και τις προκαταλήψεις που είχαν για αυτά, κυρίως το μεσαίωνα. 18

Γαϊδουράγκαθο: Ονομάστηκε Δαγκωνιά του Διαβόλου επειδή η ρίζα του μοιάζει σαν δαγκωμένη. Μάλιστα υπάρχει και ένα παλιό Ευρωπαϊκό ρητό που λέει Η ρίζα του γαϊδουράγκαθου ήταν κάποτε μεγαλύτερη, αλλά τη δάγκωσε από τη μανία του ο διάβολος, όταν αναλογίστηκε την τιμωρία που τον περιμένει τη μέρα της Δευτέρας Παρουσίας. Ο Τζων Γκέραρντ, ένας Άγγλος φυτολόγος της Ελισαβετιανής εποχής (1545 1612), γράφει πως ο Διάβολος, δάγκωσε το γαϊδουράγκαθο από τη ζήλια του, επειδή από τη φύση του το φυτό αυτό είναι καλό και προσφέρει αμέτρητες υπηρεσίες στους ανθρώπους. Ε. Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (3) Τα φυτά αποτέλεσαν, μαζί με τις άλλες οργανικές και ανώτατες ουσίες, την βάση της θεραπευτικής, η οποία στηριζόμενη στην μακρόχρονη εμπειρία, δρούσε με αντικειμενική επίδραση στην νόσο, χωρίς να αποτελείται και η αυθυποβολή της προσωπικότητας του θεραπευτή. Κάτι που συμβαίνει ακόμη και στις μέρες μας. Πασίγνωστα ήταν τα μεγάλα μαντεία-θεραπευτήρια της αρχαιότητας στον Ελλαδικό χώρο, με επικεφαλή τα Ασκληπιεία. Οι Έλληνες έχουν τον Αριστοτέλη με 500 περίπου φάρμακα στην «Ιστορία των Φυτών». Ο πατέρας της Ιατρικής ο Ιπποκράτης ο Κώος (460-337 π.χ.) στα συγγράμματα του αποδίδονται στην εμπειρία του, αναφέρει 400 δείγματα φαρμακευτικών ουσιών από φυτά. Μετά είναι ο Ερέσιο Τύρταμο, τον πασίγνωστο Θεόφραστο (372-287 π.χ.). στο βιβλίο του «Περί Φυτών Ιστορίαι», που σώζεται, θεμελιώνονται οι βάσεις της βοτανικής. Μάζευε από παντού πληροφορίες και στα 450 φυτά που περιγράφει, αναφέρει και τις φαρμακευτικές του εφαρμογές [1]. Ο Διοσκουρίδης (Κιλικία 1ος μ.χ. αι.) θεωρείται ο «θεμελιωτής της φαρμακολογίας». Οι γνώσεις του για την θεραπευτική δράση των φυτών, δεν ξεπεράστηκαν για αιώνες. Ο άλλος μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας, ο Γαληνός (129-199 μ.χ.) παρασκεύασε τα φυσικά θεραπευτικά σχήματα, που ονομάστηκαν «Γαληνικά σκευάσματα» που ίσχυαν έως τον 18α αι. Συνέγραψε 300 περίπου βιβλία, σε ένα από τα οποία τα φυτά με αλφαβητική σειρά. 19

Ζ. Η ΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ(3) Στην Ελλάδα φύεται ένας μεγάλος αριθμός αρωματικών φυτών, τα οποία είτε φύονται σε όλη τη χώρα, είτε σε ένα βιότοπο, είτε εξαπλώνονται σε μία μικρή περιοχή. Τα είδη εκείνα που απαντώνται σε όλη τη χώρα παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλότητα σε ότι αφορά την απόδοση τους σε αιθέρια έλαια σε αντίθεση με τα ενδημικά είδη. Έχουν καταγραφεί περίπου 2000 είδη φυτών που παράγουν αιθέρια έλαια. [2] Τα αρωματικά φυτά ανήκουν σε πολλές και διαφορετικές οικογένειες, όπως π.χ το χαμομήλι (Matricaria chamomilla - Ματρικαρία το χαμαίμηλον) της οικογένειας Asteraceae, ο βασιλικός (Ocimum basilicum - Ώκιμον το βασιλικόν) της οικογένειας Lamiaceae, η δάφνη (Laurus nobilis - Δάφνη η ευγενής) της οικογένειας Lauraceae, ο μάραθος (Foeniculum vulgare - Φοινίκουλο το κοινό) της οικογένειας Apiaceae κ.ά. Η οικογένεια με τον μεγαλύτερο αριθμό αρωματικών φυτών στην Ελλάδα είναι η οικογένεια Lamiaceae (Χειλανθή). H οικογένεια Lamiaceae χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα είδη των ξηρών και θερμών κλιματικών περιοχών, με πολλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως ο τετράγωνος βλαστός με τα αντιθέτως φυόμενα φύλλα, η διάταξη των ανθέων που σχηματίζουν μονοχάσια ή διχάσια, η συμπέταλη στεφάνη, ο συσσέπαλος κάλυκας που περικλείει τον σωλήνα της στεφάνης, οι τέσσερις άνισοι στήμονες που σχηματίζουν δύο ζεύγη, η επιφυής δικαρπόφυλλική οωθήκη και τα αιθέρια έλαια που παράγουν σε ειδικούς αδένες του βλαστού, των φύλλων και των ανθέων. Στην Ελλάδα φύονται πολλά είδη της οικογένειας Lamiaceae τα οποία δεν είναι χρήσιμα μόνο ως αρωματικά αλλά και ως φαρμακευτικά, αρτυματικά, καλλωπιστικά και μελισσοτροφικά. Τα πιο κοινά είναι: θυμάρι, θρούμπι,φασκόμηλο ( Ελελίφασκος ο θαμνώδης), ρίγανη Ορίγανον το κοινόν), δίκταμος ( Ορίγανον ο δίκταμος),μελισσοβότανο - Μέλισσα η φαρμακευτική), Λεβάντα η στοιχάς, τσάι του βουνού,μέντα η σταχυώδης, δενδρολίβανο 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ο άνθρωπος εδώ και χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιεί τα βότανα ως θεραπευτικό μέσο για ένα μεγάλο πλήθος ασθενειών και περιστασιακών ενοχλήσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα βότανα θεραπεύουν τα πάντα. Αντίθετα, κάθε βότανο ανάλογα με τα συστατικά που περιέχει μπορούν να βοηθήσουν στην ίαση ή την απάλυνση των συμπτωμάτων συγκεκριμένων ασθενειών. Ο καταναλωτής δεν πρέπει να ακούει τους αυτοσχέδιους θεραπευτές αλλά να είναι σίγουρος για τις γνώσεις του ανθρώπου που τον συμβουλεύουν. Υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες τους οποίους πρέπει να ακολουθούμε πιστά αν θέλουνε να ωφεληθούμε από την χρήση τους και όχι να επιδεινώσουμε το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. 1. Τα βότανα δεν πρέπει να καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες και για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτός αν έχουμε άλλες οδηγίες από τον θεραπευτή μας. 2. Πολλά φυτά αν και είναι φαρμακευτικά περιέχουν ισχυρά δηλητήρια που μπορεί να μας βλάψουν. Πρέπει να τα χρησιμοποιούμε με συγκεκριμένες οδηγίες από γνώστες των βοτάνων κάτω από την παρακολούθηση του θεραπευτή ιατρού μας. Πριν αρκετά χρόνια η χρήση πικροδάφνης από καρκινοπαθείς οδήγησε στο θάνατο περίπου χίλια άτομα από δηλητηρίαση. 3. Σε πολλά η χρήση τους πρέπει να διακόπτεται για ένα χρονικό διάστημα διότι προκαλούν εθισμό. Ένα παράδειγμα ο χυμός Αλόης. Εάν ο χυμός περιέχει και το φύλλο της που περιέχει αλοίνη πρέπει να διακόπτεται μετά από 3-4 μήνες χρήση. Εάν ο χυμός δεν περιέχει το φύλλο, μπορεί να καταναλώνεται συνεχώς. Η χρήση του φύλλου κάνει φθηνότερο το χυμό για τις εταιρίες που τον παράγουν και μεγαλώνει τα κέρδη τους. 4. Για να παραμένουν όλα τα συστατικά που περιέχονται σε ένα βότανο πρέπει να ακολουθούμε τις οδηγίες χρήσης. Δηλαδή άλλα πρέπει να βράζονται και άλλα όχι. Αν χρησιμοποιούμε μείγματα βοτάνων πρέπει πρώτα να βράζουμε αυτά που χρειάζεται και τα υπόλοιπα να τα ρίχνουμε μέσα όταν είναι έτοιμα τα πρώτα και να τα αφήνουμε 10 λεπτά με σκεπασμένο το κάλυμα του δοχείου. 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΩΝ Συλλογή βοτάνων 3 Συλλογή: Συλλέγουμε ένα βότανο όταν το γνωρίζουμε καλά, την κατάλληλη εποχή. Στη συλλογή βοτάνων προσέχουμε να μην καταστρέφουμε τα φυτά και να συλλέγουμε μόνο τα μέρη και την ποσότητα που μας χρειάζεται. Δεν ξεριζώνουμε το φυτό αλλά κόβουμε με ψαλίδι τα θεραπευτικά του μέρη και όχι όλα για να έχει τη δυνατότητα το φυτό να συνεχίσει την ανάπτυξη του. Όσον αφορά σπάνια ή προστατευόμενα φυτά, πρέπει να είμαστε πιο προσεχτικοί αφού η εντατική συλλογή μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση τους. Τρόποι αξιοποίησης των βοτάνων 3 Αφέψημα: Βράζουμε 5 λεπτά τα θεραπευτικά μέρη του φυτού, αν είναι μαλακά και ψιλοκομμένα, αν είναι σκληρά 10-20 λεπτά. Τα σουρώνουμε και πίνουμε το αφέψημα σε δόσεις, σύμφωνα με τη δοσολογία, στις επόμενες 12 ώρες. Αν δεν υπάρχει δοσολογία, βράζουμε 3 κουταλιές της σούπας βότανο σε 2 φλιτζάνια νερό. Έγχυμα: Το βότανο τοποθετείται σε δοχείο, που να κλείνει καλά. Στη συνέχεια στο δοχείο τοποθετείται ζεστό νερό (περίπου 500-1000 ml για ποσότητα βοτάνου περίπου 20-30 gr ανάλογα με το φυτό) ακριβώς πριν βράσει. Εάν το νερό βράσει (κοχλάσει) τότε τα πτητικά αιθέρια έλαια διασκορπίζονται στον ατμό. Το μίγμα αφήνεται 10 λεπτά και σουρώνεται πριν καταναλωθεί. Διατηρείται ως 24 ώρες σε δροσερό μέρος. 22

Εκχύλισμα: Μουλιάζουμε τα φαρμακευτικά φυτά μέσα σε νερό ή οινόπνευμα και μετά γίνεται συμπύκνωση με εξάτμιση. Με αυτόν τον τρόπο φτιάχνουμε, τελικά, ρευστά, πυκνόρρευστα ή στερεά εκχυλίσματα. Τα υγρά εκχυλίσματα που υπάρχουν στο εμπόριο είναι συμπυκνωμένα. Αυτά που πωλούνται σε σκόνη έχουν υποστεί προηγουμένως εξάτμιση. Για τις μορφές αυτές, υπολογίζουμε ένα κουταλάκι του τσαγιού εκχύλισμα για ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Βάμμα: Το βάμμα φτιάχνεται βυθίζοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα ένα φρέσκο η ξερό φυτό σε πυκνό διάλυμα οινοπνεύματος. Οι αναλογίες γενικά είναι ένα μέρος φυτών αλεσμένων ή σε σκόνη, προς πέντε μέρη οινοπνεύματος 70%. Τα αφήνουμε να μουλιάσουν σε καλά κλεισμένο βάζο επί 2-6 ημέρες ανάλογα με την περίπτωση και κατόπιν πιέζουμε και φιλτράρουμε το υγρό. Σιρόπι: Tα εκχυλίσματα των φαρμακευτικών φυτών τα προσθέτουμε σε ένα βασικό σιρόπι (π.χ. απλό σιρόπι),που είναι μια διάλυση 200 γραμμαρίων ζάχαρης μέσα σε 100 γραμμάρια ζεστό νερό Νωπός χυμός: Ο νωπός χυμός γίνεται με φρέσκα φυτά που κόβονται και συμπιέζονται. Ο χυμός που παίρνουμε, τοποθετείται σε κρύο μέρος επί μια ημέρα για να κατασταλάξει και μετά φιλτράρεται. Σκόνη: Τα φυτά που έχουν ξεραθεί στη σκιά, ψιλοτεμαχίζονται και μετά κονιοποιούνται μέσα σε γουδί. Αυτά τα φυτά, μόνα τους ή μαζί με άλλα, πωλούνται μέσα σε σακουλάκια για την παρασκευή αφεψημάτων και δεν έχουν ανάγκη από φιλτράρισμα. Μερικοί παίρνουν την σκόνη των φυτών κατευθείαν πάνω στη γλώσσα τους ή την ανακατεύουν στις τροφές τους. Διάβρεγμα: Τo διάβρεγμα είναι ένα εκχύλισμα σε νερό, που γίνεται σε θερμοκρασία δωματίου επί περίπου 2-12 ώρες. 23

Κατάπλασμα: Για την παρασκευή καταπλάσματος χρησιμποιείται ο πολτός του φυτού αποκλειστικά για εξωτερική χρήση. Σιγοβράστε το βότανο ή τα βότανα για περίπου 2 λεπτά. Σουρώστε το υγρό που περισσέυει και αλείψτε την πάσχουσα περιοχή.να μην χρησιμοποιείται σε δέρμα με ανοιχτή πληγή. Έμβρεγμα: Υπάρχουν δύο τύποι εμβρέγματος: το ψυχρό και το θερμό. Για την παρασκευή, ρίχνουμε τα φαρμακευτικά μέρη του φυτού μέσα σε νερό ώστε να διαλυθούν τα συστατικά του. Κατόπιν στραγγίζουμε και παίρνουμε το υγρό. Ο χρόνος παραμονής του φυτού μέσα στο νερό ποικίλει ανάλογα με το φυτό. Κάποια φυτά χρειάζονται από μερικές ώρες, ενώ άλλα μέχρι και μέρες. Το νερό για το ψυχρό έμβρεγμα είναι κρύο ενώ για το θερμό είναι χλιαρό. Κομπρέσες: Βουτάμε ένα κομμάτι ύφασμα ή βαμβάκι σε έγχυμα, αφέψημα ή βάμμα του θεραπευτικού φυτού και το ακουμπάμε εξωτερικά στην επιφάνεια του σώματος όπου υπάρχει το πρόβλημα για 5 εώς 15 λεπτά ανάλογα με τις οδηγίες. Λουτρό: Μουλιάζουμε τα βότανα σε κρύο νερό. Το πρωί τα ζεσταίνουμε, τα στραγγίζουμε και προσθέτουμε το υγρό στο νερό του μπάνιου. Μένουμε στο μπάνιο 20 λεπτά. Η περιοχή της καρδιάς πρέπει να είναι έξω από το νερό. 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Αρωματικά φυτά και Βότανα σε Αμερική και σε Ασία Γκίνσενγκ ή Τζίνσενγκ 3 Το γκίνσενγκ ή τζίνσενγκ διακρίνεται σε δύο ποικιλίες: α) την Ασιατική που φυτρώνει αυτοφυής αλλά δεν θεωρείται καλής ποιότητας και β) την αμερικανική που είναι λίγο μεγαλύτερο από το ασιατικό. Μορφή: Ρίζα: Φαριά, κοντή, σαρκώδη,ασπριδερή,ατρακτοειδή και την παρουσιάζουν με το ανθρώπινο σώμα. Συλλέγεται το φθινόπωρο μετά την καρποφορία και αποξεραίνεται. Βλαστός: Απλός, όρθιος και φτάνει τα 30-60 εκ. Καρπός: Μοιάζει με κόκκινο μούρο Κορυφή: 3-5 μακρόμισχα φύλλα που διακλαδίζονται σε 5 μικρότερα οδοντωτά φύλλα. Άνθος: Μικρά κιτρινωπά ή πρασινωπά. Ανθοφορούν τον Ιούνιο Ιούλιο Ιδιότητες: Καρδιοτονωτικές, καταπραϋντικές, αποχρεμπτικές, ερεθιστικές τονωτικές και χωνευτικές Κατά του στρες, την κούραση, ζέστη, κρύο, πείνα Αυξάνει την ενδοκρινική δραστηριότητα και την μεταβολική Ηρεμεί την καρδιά, την κυκλοφορία και το κεντρικό νευρικό σύστημα Ενδυναμώνει τον οργανισμό προσφέροντας την μέγιστη απόδοση 25

Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από υπερτασικά άτομα Χρησιμοποιείται για καταπολέμηση κατάθλιψης που προέρχεται από γενική εξασθένηση Ελαττώνει το ζάχαρο και χοληστερόλη Τονώνει το ανοσοποιητικό Τα φύλλα δρουν ως εμετικό και αποχρεμπτικό φάρμακο Χρήση: Μάσηση της ρίζας Αφέψημα ρίζας (1 κουταλάκι του γλυκού σε ένα φλιτζάνι νερό. Αφού βράσει το μείγμα το αφήνουμε να σιγοβράσει για 10 λεπτά) 26

Γκίνσενγκ ή Τζίνσενγκ Σιβηριανό 3 Είναι θάμνος αυτοφυής και η χρήση του γίνεται σε μορφή δισκίων ή σκόνης ύστερα από επεξεργασία. Ιδιότητες: Αγγειοδιασταλτικές και διεργετικές της κυκλοφορίας του αίματος. Προσδίδει αντοχή σε καταπόνηση (σωματική, διανοητική, ψυχική) 27

Δατούρα (η στραμώνιος) 3 Χαρακτηριστικά: Αυτοφυές, εύρωστο, ετήσιο, 30-100 εκ., φύεται στη Ν.Αμερική Μορφή: Στέλεχος: Κυλινδρικό, λείο, λίγο τριχωτό και πολύκλαδο με δυσάρεστη μυρωδιά Φύλλα: Αντικριστά, μεγάλα, οδοντωτά, με πολλούς λοβούς Άνθη: Μονήρη, λευκά ή βιολετί σε σχήμα χωνιού Καρποί: Μεγάλοι, ωοειδείς, σαρκώδεις, με αγκάθια που μοιάζουν με ιπποκαστανιάς Φυτεύεται με σπόρο ο οποίος μαζεύεται όταν ωριμάσουν Ιδιότητες: Αντινευραλγικό και σπασμολυτικό στον σπασμωδή βήχα και άσθματος Κατά του πάρκινσον,ακράτειας, νυμφομανίας, πριαπισμού Βάμμα φύλλων: Εναντίον του σπασμωδικού βήχα,λαρυγγίτιδα, άσθματος Κατασκευή τσιγάρων(καταπράυνση κρίσεων άσθματος), ατμόλουτρα Εξωτερικά χρησιμοποιείτε ως αλοιφή κατά των ρευματισμών και της ισχιαλγίας Εσωτερικά με την μορφή σκόνης των φύλλων και σε μορφή χαπιών ΠΡΟΣΟΧΗ: η υπερδοσολογία προκαλεί παραισθήσεις. 28

Αστράγαλος (ο στενόφυλλος) 3 Είναι αυτοφυής βότανο που φύεται στην Ασία. Μορφή: Ρίζα: υπόλευκη, ινώδης, αυξάνεται πλαγίως Στέλεχος: ινώδες, κλαδωτός Φύλλα: σύνθετα με πολλά φυλλάρια Άνθη: λευκά, άμισχα Καρπός: λοβός όπως της φασολιάς Ιδιότητες (κόμμι= γαλακτώδες συστατικό): μαλακτική, εφιδρωτική. Αστράγαλος ( ο μεμβρανώδης) 3 Μορφή: Είναι συγγενικό του στενόφυλλου. Ιδιότητες: Βοηθάει στην πέψη και στην ισχυροποίηση του ανοσοποιητικού Επούλωση πληγών, κατά του κρυολογήματος, αποβολή πύου. 29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Αρωματικά φυτά και Βότανα στην Ελλάδα Βατομουριά 3 Μορφή: Ιδιότητες: Ξυλώδεις βλαστοί με δυνατά αγκάθια Άνθη: άσπρα ή ροζ με 5 πέταλα Καρποί: Σύνθετοι στην αρχή κόκκινοι.όταν ωριμάσουν μαύροι γυαλιστεροί. Περίοδος ωρίμανσης Ιούνιος- Αύγουστος Φύλλα: διουρητικά, σε έγχυμα καταπολέμηση αιμορραγιών, δυσεντερίας, σε αφέψημα για γαργάρες εναντίον του πονόλαιμου φαρυγγίτιδας, επιτάχυνση της επούλωσης πληγών, σιρόπι για την καταπολέμηση της στηθάγχης Καρπός: καταπραϋντικός, ευστόμαχος Ρίζα: στυπτική, αντιαρθριτική, υποτασική 30

Κουρκουμάς Μορφη:Ο Κουρκουμας είναι η κοινή ονομασία του φυτού Curcuma Longa. Το αιθεριο ελαιο τoυ κουρκουμα προέρχεται από απόσταξη ατμού της ρίζας του συγκεκριμένου φυτού. Το αιθέριο έλαιο τoυ κουρκουμα περιέχει τις ουσίες φελανδρίνη και κουρκουμίνη οι οποίες του προσδίδουν αντισηπτική δράση. Χρηση:Το αιθέριο έλαιο τoυ κουρκουμα χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία κυρίως ως αντισηπτικό, αντιφλεγμονώδες, αντιοξειδωτικό, εναντίον της ακμής, της τριχοφυΐας στο γυναικείο πρόσωπο, για μώλωπες και της αρθρίτιδας. 31

Κράνα Η Κρανιά (Cornus Mas) είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο με χαρακτηριστικούς κόκκινους, σαρκώδεις καρπούς και ιδιαίτερα σκληρό κορμό. Είναι ένα από τα 40 περίπου είδη του γένους Cornus, της οικογένειας Cornaceae, που περιλαμβάνει πλήθος φαρμακευτικών φυτών. Στην Ευρώπη, και κυρίως στην Ελλάδα, το γένος Cornus εκπροσωπείται από το είδος Cornus Mas. Η λατινική ονομασία του φυτού προέρχεται απο την ελληνική λέξη κέρας (κέρατο), με το οποίο παρομοιάζεται ο ιδιαίτερα ανθεκτικός κορμός του, τον οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για την κατασκευή όπλων. Η πρώτη γραπτή αναφορά στα Κράνα γίνεται απο τον Όμηρο. Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρούφους του Οδυσσέα σε γουρούνια, προρφέροντάς τους αυτόν τον καρπό. Φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στα Κράνα μαγικές ιδιότητες. Ο Θεόφραστος επίσης, στα γραπτά του, τα συστήνει για τη θεραπεία διαφόρων γαστρεντερικών διαταραχών. Χρήση:Στην παραδοσιακή ιατρική χρησιμοποιούνταν ο καρπός, ο φλοιός, οι βλαστοί και οι ρίζες του φυτού για τη θεραπεία παθήσεων του πεπτικού αλλά και του καρδιαγγειακού συστήματος. Σύμφωνα με εθνοφαρμακολογική μελέτη του τμήματος Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας της Βιολογικής σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, η Κρανιά χρησιμοποιείται ως αναλγητικό, αντιπυρετικό, αιμοστατικό, καταπραϋντικό, στυπτικό, κατά της διάρροιας, της δυσεντερίας, των κολικών και των πόνων περιόδου, αλλά και ως γενικό τονωνικό του οργανισμού. 32

Τριγωνέλλα Η τριγωνέλλα είναι ένα πολύ συνηθισμένο φυτό στη Μεσόγειο, είναι φυτό με ύψος 10-15εκ και τρίφυλλα οδοντωτά φύλλα,που έχει θεραπευτική δράση κατά του διαβήτη και επίσης είναι αποτελεσματικό, για τη μείωση του σωματικού βάρους. Το εκχύλισμα από αυτό το φυτό, μπορεί και βελτιώνει τα επίπεδα του σακχάρου και διευκολύνει την απώλεια βάρους σε αυτούς που κάνουν δίαιτα. 33

Σημύδα Η σημύδα είναι φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 20-25 μέτρα. Είναι ψυχρόβιο είδος και φύεται σε μεγάλα υψόμετρα της Βορείου Ελλάδας (Ροδόπη, Φαλακρό όρος, Παγγαίο κ.ά.). Δρα ως διουρητικό, αντισηπτικό και τονωτικό. Τα φύλλα της σημύδας είναι αποτελεσματικό ίαμα για την κυστίτιδα και άλλες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος. Επίσης αποβάλλουν τη περίσσεια του ύδατος από το σώμα. Ίσως λόγω της καθαριστικής και διουρητικής της δράσης, το φυτό αυτό έχει χρησιμοποιηθεί για την ουρική αρθρίτιδα, τους ρευματισμούς και τους ήπιους αρθριτικούς πόνους. 34

Αγκινάρα Εκτός από την πλούσια διατροφική της αξία, η αγκινάρα χρησιμοποιείται και ως φάρμακο, αφού βοηθά στην αντιμετώπιση πολλών παθήσεων. Από την αρχαιότητα ακόμη χρησιμοποιούνταν για την πέψη των λιπαρών τροφών, αλλά και για τη δυσκοιλιότητα, αφού είναι πλούσια σε φυτικές ίνες. Τα συστατικά της αγκινάρας είναι χολαγωγά και διουρητικά. Επίσης έχουν την θεραπευτική ιδιότητα να απομακρύνουν την χοληστερίνη από το αίμα! Η αγκινάρα, θεωρείται ότι είναι κατά της αρτηριοσκλήρυνσης και της ανεπάρκειας συκωτιού. Είναι επίσης τονωτική, κατά των διαλειπόντων πυρετών, κατά του τεταρτέου πυρετού, κατά της υδρωπικίας, κατά των παθήσεων του συκωτιού και κατά των ρευματισμών. Έχει επίσης ιδιότητες κατά της πέτρας των νεφρών, κατά του ίκτερου και είναι επίσης καρδιοτονωτική και καθαριστική του αίματος. 35

Αλόη Η Αλόη η γνησία (Aloe vera), επίσης γνωστή ως φαρμακευτική αλόη, είναι ένα είδος εύχυμου φυτού που κατάγεται από τη Βόρεια Αφρική, τις Κανάριους Νήσους και το Πράσινο Ακρωτήρι. Σήμερα, η αλόη η γνησία χρησιμοποιείται εσωτερικά και εξωτερικά από τον άνθρωπο. Το ζελέ που βρίσκεται στα φύλλα χρησιμοποιείται για την ανακούφιση σε μικρής σπουδαιότητας εγκαύματα, πληγές, και διάφορες δερματικές παθήσεις, όπως το έκζεμα και δερματοφύτωση. Ο χυμός χρησιμοποιείται για να αντιμετωπιστεί ποικιλία των παθήσεων του πεπτικού συστήματος. Η εναλλακτική ιατρική με τη χρήση φυτών για θεραπεία ήταν δημοφιλής στη δεκαετία του 1950, σε πολλές δυτικές χώρες. Οι ευεργετικές ιδιότητες από τη χρήση του ζελέ είναι σχεδόν άμεσες και, επίσης, προσθέτουν ένα επιπλέον στρώμα πάνω στις πληγές που λέγεται ότι μειώνει την πιθανότητα μόλυνσης. 36

Βαλσαμόχορτο Το βάλσαμο (Hypericum perforatum) είναι φυτό του γένους Υπερικόν. Ήταν γνωστό ως υπερικό στην Αρχαία Ελλάδα, ενώ στη νεότερη Ελλάδα είναι γνωστό ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο. Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν ως επουλωτικό στις πληγές που γινόντουσαν από τα σπαθιά, εξ ου κι η ονομασία του σπαθόχορτο. Χρησιμοποιείται επίσης ως αντισπασμωδικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Εξωτερικά χρησιμοποιείται αφού εκχυλισθεί το φρέσκο φυτό σε ελαιόλαδο για πολλές ημέρες (40 έως 50) ως άριστο επουλωτικό σε πληγές και εγκαύματα πρώτου βαθμού. Είναι ένα φυτό που φύεται σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και συναντάται σε λιβάδια και σε δάση.στην Ελλάδα υπάρχει σε πληθώρα τόσο στη Μακεδονία όσο και στα νησιά του Αιγαίου και Ιονίου. Το ύψος του φτάνει τα 6Ο εκατοστά. 37

Αγγελική Μορφή: Τα βαμματα βοτανων προέρχονται από την εμβάπτιση ενός βοτάνου σε ένα αλκοολούχο διάλυμα (συνήθως καθαρό οινόπνευμα), για μία περίοδο 4-6 εβδομάδων. Κατά τη διάρκεια αυτή, τα ενεργά συστατικά του βοτάνου διαλύονται μέσα στο αλκοολούχο διάλυμα με αποτέλεσμα να δημιουργείται το βαμμα. Τα βαμματα είναι πολύ πιο δραστικά από τα εκχύματα και τα αφεψήματα. Χρήση: Το βαμμα Αγγελικής (Angelica Archangelica) περιέχει τα ίδια ενεργά συστατικά με το αποξηραμένο βοτανο Αγγελικη. Παρόλο που η αρχαγγελική δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, είναι από τα καλύτερα βότανα για να βοηθήσει τον οργανισμό μας να ξεπεράσει διάφορες παθήσεις. Θεωρείται πολύ καλό τονωτικό σε περίπτωση αναιμίας, ατονίας, ενώ δρα και κατά της μελαγχολίας. Επιπλέον καταπολεμά τους σπασμούς του στομάχου και του εντέρου. Τα βαμματα διατηρούν όλα τα ενεργά συστατικά του βοτάνου, είναι ιδιαίτερα απλά στη λήψη τους και απόλυτα φυσικά. Υπερτερούν αναμφισβήτητα έναντι των συμπληρωμάτων διατροφής σε μορφή χαπιού, καθώς δεν περιέχουν χημικές ουσίες και συντηρητικά και απορροφώνται πολύ πιο αποτελεσματικά από τον οργανισμό. Ιδιότητες: Τα βαμματα βοτανων είναι πολύ δραστικά και για το λόγο αυτό πρέπει να καταναλώνονται σύμφωνα με τις οδηγίες τους. Η συνηθισμένη δοσολογία είναι 1ml (περίπου 20 σταγόνες την ημέρα). Δεν πρέπει να καταναλώνονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. 38

Ιπποφαές Mορφή: Το Ιπποφαες (Hippophae) γνωστό και ώς καστανάγκαθο είναι ένας θάμνος (υπάρχουν 7 διαφορετικά είδη) διαδεδομένος σε μεγάλες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας. Πρόκειται για φυτό με μεγάλη ανοχή στο αλάτι (το βρίσκουμε σε παράκτιες περιοχές), το οποίο χρειάζεται έντονη ηλιοφάνεια προκειμένου να ευδοκιμήσει. Χρήσιμο τμήμα του φυτού είναι κυρίως οι καρποί του. Χρήση: Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεια το Ιπποφαες χρησιμοποιείται κυρίως ως τονωτικό και ενισχυτικό του οργανισμού. Τα 190 ενεργά συστατικά που περιέχει το φυτό προκαλούν θαυμασμό. Το Ιπποφαες είναι μία φυτική "φαρμακαποθήκη" καθώς περιέχει βιταμίνες A, B1, B2, C, E και Κ. Περιέχει ακόμη βήτα-καροτένιο, φλαβονοειδή (isorhamnetin, quercetin glycosides, kaempferol), φολικό οξύ, οργανικά οξέα (quinic acid, malic acid), ολεϊκά οξέα (omega-3, omega-6, omega-7, omega-9) και μεταλλικά στοιχεία (Νάτριο, Κάλιο, Μαγνήσιο, Ασβέστιο, Σίδηρο, Ψευδάργυρο, Σελήνιο). Ιδιότητες: Τα συστατικά του Ιπποφαες του χαρίζουν ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες και το καθιστούν χρήσιμο για τη καλή λειτουργία του κυκλοφορικού και την αντιμετώπιση καρδιακών προβλημάτων, την αντιμετώπιση στομαχικών διαταραχών καθώς και την αντιμετώπιση φαινομένων κόπωσης, αδυναμίας και μειωμένης αντοχής. 39

Ύσσωπος Μορφή: Ο Υσσωπος (Hyssop) προέρχεται από το φυτό με την κοινή ονομασία Hyssopus Officinalis. Το αιθεριο ελαιο του Υσσωπου προέρχεται από απόσταξη των φύλλων και ανθών του και έχει ένα καθαρό,ζεστό και γλυκό άρωμα με πινελιές μελιού. Χρήση: Το αιθεριο ελαιο του Υσσωπου χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία για το βήχα, το κρύωμα, την βρογχίτιδα, την έλλειψη συγκέντρωσης και την ένταση. Επίσης ως αντισηπτικό, αιμοστατικό, βακτηριοκτόνο, καταπραϋντικό, τονωτικό του νευρικού συστήματος και εμμηναγωγό. 40

Ρούσκος Μορφή: Ρουσκος (Ruscus aculeatus) ή Λαγομηλιά ή Κρυφός Έρωτας είναι ένας αρκετά κοινός, αειθαλής θάμνος που συναντάται σε ορεινά δάση και πετρώδεις τόπους,ενδημικός στις μεσογειακές περιοχές. Χρήση: Κατά τον Μεσαίωνα οι νεαροί βλαστοί του ρούσκου σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης τρώγονταν και στην Ιταλία μάτσα από ώριμα κλαδιά γίνονταν φρόκαλα για το σκούπισμα των πατωμάτων. Οι χασάπηδες στην Αγγλία χρησιμοποιούσαν τέτοιες σκούπες για να καθαρίσουν τα υπολείμματα από τα σφάγια και από εκεί προέρχεται και η αγγλική ονομασία του φυτού, "Butcher s broom", (η σκούπα του χασάπη). Ιδιότητες: Ο ρούσκος σε μορφή αφεψήματος θεωρείται ότι έχει θετική επίδραση στους κιρσούς, φλεβίτιδες και αιμορροΐδες. Ιδιαίτερα η ρίζα συνιστάται σαν διουρητικό, αντιπυρετικό, αγγειοσυσταλτικό και καθαρτικό. Ειδικά για την θεραπεία των αιμορροΐδων κλινικές μελέτες έχουν δώσει πολύ θετικές ενδείξεις και η γερμανική Commission E θεωρεί τον ρούσκο ιδανικό για την καταπολέμηση τους. 41

Σμέουρο Μορφή: Το λάδι του Σμέουρου (Raspberry Seed Oil) προέρχεται από τους σπόρους των καρπών του φυτού Rubus Idaeus. Διεθνώς, εκτός από Σμέουρο θα το συναντήσετε και με την ονομασία Φραμπουάζ. Ιδιότητες: Πρόκειται για ένα λάδι με υπέροχο απαλό άρωμα και σκούρο χρώμα. To λάδι Σμέουρου είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε βιταμίνες Ε και Α, καθώς και σε Omega-3 και Omega-6 λιπαρά. Για το λόγο αυτό το λάδι Σμέουρου παρουσιάζει ιδιαίτερα αυξημένη αντιοξειδωτική δράση. Παράλληλα, παρουσιάζει και αντιβακτηριδιακή δράση και για το λόγο αυτό θεωρείται κατάλληλο για ξηρές, ευαίσθητες και ερεθισμένες επιδερμίδες, αλλά και για τη περιποίηση της επιδερμίδας σε περιπτώσεις εκζεμάτων και ψωρίασης. Στις περιπτώσεις μάλιστα αυτές, θεωρείται πολύ ανώτερο από το Σταφυλέλαιο, το λάδι Αβοκάντο, το Φουντουκέλαιο και το Σιτέλαιο. Χρήση: Το λάδι Σμέουρου είναι γνωστό για τη προστασία που παρέχει στην επιδερμίδα από τις ηλιακές ακτίνες UV-A και UV-B. Ο δείκτης αντηλιακής προστασίας που προσφέρει το λάδι Σμέουρου είναι ιδιαίτερα υψηλός και σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια θεωρείται πως έχει SPF μεταξύ 28-50. Αυτό σημαίνει, πως το λάδι Σμέουρου είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για την περιποίηση του προσώπου. Γενικά απορροφάται πολύ εύκολα, χωρίς να αφήνει κατάλοιπα λιπαρότητας στην επιδερμίδα. για τη περιποίηση της ξηρής, ταλαιπωρημένης και ευαίσθητης επιδερμίδας. 42

Λάπαθα Μορφή: Η Λάπαθα (Rumex acetosa) ονομάζεται και αγριολάπαθο ή λάπατο ή Ρούμεξ ή Σιδερολάπαθα ή Νερολαπάθα. Η ρίζα της λάπαθας έχει την ιδιότητα να απορροφά τον σίδηρο από το χώμα γι αυτό και θεωρείται από τον μεσαίωνα ότι καταπολεμά την αναιμία και πράγματι έρευνες έχουν δείξει ότι ανεβάζει το ποσοστό αιμοσφαιρίνης στο αίμα. Επίσης περιέχει θείο, φώσφορο, ρουμικίνη και λαπαθικό οξύ. Ιδιότητες: Τα φύλλα περιέχουν μεγάλη ποσότητα οξαλικού οξέος. Είναι διουρητικά καθαρίζοντας τον οργανισμό, αντιπυρετικά και τονωτικά. Κατάλληλα για όσους υποφέρουν από αιμορροΐδες βάζοντας επίθεμα από πολτοποιημένα φύλλα, έλκη του στόματος και του λαιμού με αφέψημα για γαργάρα. Χρήση: Για να φτιάξουμε αφέψημα βράζουμε ένα κουτάλι της σούπας ρίζες κομμένες και τις αφήνουμε να βράσουν για 10 λεπτά σε ένα λίτρο νερό. Πίνουμε δύο φορές την ημέρα από ένα φλιτζάνι. Με το ίδιο νερό μπορούμε να κάνουμε πλύσεις του κόλπου για λευκόρροια. Το αφέψημα φύλλων γίνεται βράζοντας μία χούφτα σε ένα λίτρο νερό για 15 λεπτά. 43

Μελίλωτος Moρφή: Ο Μελίλωτος (Melilotus Officinalis) προέρχεται από την Ευρώπη και την Ασία, αλλά πλέον ευδοκιμεί σε ολόκληρο το κόσμο. Πρόκειται για ένα φυτό με γλυκό άρωμα (οφείλεται στις κουμαρίνες που περιέχει), που ελκύει τις μέλισσες. Χρήσιμο είναι ολόκληρο το φυτό. Ιδιότητες: Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία ο Μελίλωτος χρησιμοποιείται κυρίως για την αντιμετώπιση της φλεβίτιδας, των κιρσών και γενικότερα του πρηξίματος των άκρων και κάθε μορφής ευρυαγγεία. Το βασικό ενεργό συστατικό του Μελιλωτου είναι η κουμαρίνη (coumarin). Η κουμαρίνη στον ανθρώπινο οργανισμό μεταβολίζεται σε δικουμαρόλη (dicoumarol), μία ουσία με ισχυρή αντιπηκτική και αντιθρομβωτική δράση. Η κατανάλωση Μελιλωτου βελτιώνει τη επιστροφή του αίματος μέσω των φλεβών στη καρδιά, μειώνοντας έτσι το πρήξιμο και τον πόνο που δημιουργεί η συσσώρευση αίματος. Χρήση: Ο Μελιλωτος εξωτερικά χρησιμοποιείται για τη πλύση των ματιών (έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες) ενώ αναφέρεται πως έχει ήπια διουρητική δράση. 44

Μπετόνικα Μορφή: Η Μπετόνικα (Betonica officinalis) είναι γνωστή στη χώρα μας και ως Πριονίτης. Τη συναντάμε σε αγρούς και λειβάδια σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, τη Δυτική Ασία και τη Βόρειο Αφρική. Το όνομα της προέρχεται από το Κέλτικο bewton που μεταφράζεται ως "καλό για το κεφάλι". Θεωρείται ως το πιο "σημαντικό Αγγλοσαξωνικό" βοτανο, καθώς το Μεσαίωνα αποτελούσε "πανάκεια" για όλες τις ασθένειες. Χρήσιμο είναι ολόκληρο το φυτό. Χρήση: Η Μπετονικα μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τη μορφή γαργάρας για την αντιμετώπιση στοματικών μολύνσεων. Η πολύ μεγάλη περιεκτικότητα της σε τανίνες (μέχρι και 15%) της προσδίδουν έντονη στηπτική δράση. Για την προετοιμασία ενός ροφήματος, προσθέστε 1-2 κουταλάκια αποξηραμένων κομμένων φύλλων σε μία κούπα νερού που έχετε βράσει (μόνο μία φορά την ημέρα. 45

Αγριάδα ή άγρωστις ή αγρόπυρο Πρόκειται για ένα ζιζάνιο που βρίσκεται σε αγρούς και άγονες περιοχές και συλλέγεται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Μπορούμε, επίσης, να το καλλιεργήσουμε και με σπόρους. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Το ρίζωμα, που αποξηραίνεται στη σκιά, αφού πρώτα πλυθεί καλά. Χρήση: Κυρίως πίνεται ως αφέψημα και ως διουρητικό για τις πέτρες στα νεφρά. Προσοχή: Ακριβώς επειδή είναι πολύ δραστική, η αγριάδα πρέπει να καταναλώνεται με προσοχή. Το αφέψημα χρειάζεται να είναι πολύ αραιωμένο, καθώς υπάρχει περίπτωση εάν διαλυθούν απότομα οι πέτρες να τραυματίσουν την ουροδόχο κύστη ή/και τους ουρητήρες και να παρατηρηθεί αίμα στα ούρα. 46

Βερβάσκο ή φλόµος Πρόκειται για ένα πολύ κοινό φυτό στη χώρα μας, που μπορεί επίσης να πολλαπλασιαστεί και με την καλλιέργεια σπόρων. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη, αποξηραμένα σε σκιά σε ξηρές εποχές, στον αέρα. Τα συλλέγουμε από τα διετή φυτά από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Χρήση: Το έγχυμα ενδείκνυνται για τον παραγωγικό βήχα και τη βρογχική καταρροή. Προσοχή: Το έγχυμα πρέπει να διηθείται με πανί, για να απομακρύνονται οι τρίχες που έχει το φυτό. 47

Γλυκάνισο ή άνισο Είναι ένα μονοετές φυτό με χαρακτηριστική ωραία μυρωδιά, του οποίου η καλλιέργεια γίνεται με σπόρους που φυτεύονται την άνοιξη σε σειρές. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Ο καρπός (αποξηραμένος), που συλλέγεται τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο. Χρήση: Το πίνουμε για να αντιμετωπίσουμε τη βρογχική καταρροή. Προσοχή: Αντενδείκνυται σε άτομα με υπερευαισθησία στον άνισο ή στη μινθόλη. Μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αλλεργικές αντιδράσεις (δερματικές, αναπνευστικές, γαστρεντερικές). 48

Δεντρολίβανο ή αρισµαρές Είναι ένας μεσογειακός θάμνος που πολλαπλασιάζεται με βλαστούς που αφήνονται να βγάλουν ρίζες ή αναπτύσσονται από σπόρους. Το συλλέγουμε φρέσκο όλο τον χρόνο. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τόσο τα ξηρά (αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35 C), όσο και τα χλωρά φύλλα. Χρήση: Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε ερεθισμούς του δέρματος και σε εντριβές για ρευματικές παθήσεις, διότι προκαλεί τοπική υπεραιμία. Όταν λαμβάνεται εσωτερικά, δρα ως τονωτικό, σαν εμμηναγωγό και εκτρωτικό. Το έγχυμα μπορεί επίσης να χρησιμεύσει και κατά της πιτυρίδας, ως τελευταίο ξέπλυμα στα μαλλιά. Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και ίλιγγο. 49

Θυµάρι Θάμνος που βρίσκεται σε άγρια κατάσταση ή καλλιεργείται με σπόρους που φυτεύονται σε σειρές. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα κλαδιά του, που συλλέγονται πριν την άνθιση και κατά τη διάρκειά της το καλοκαίρι. Το φυτό αποξηραίνεται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35 C. Χρήση: Το έγχυμα χρησιμοποιείται για λοιμώξεις του θώρακα και ως αποχρεμπτικό σε βρογχική καταρροή. Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε πολύ υψηλές τοξικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο και νεφρικές διαταραχές. 50

Μαϊντανός ή πετροσέλινο Είναι αυτοφυές στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Κυρίως τα υπέργεια τμήματα, αλλά και οι ρίζες, που αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 40 C. Χρήση: Το αφέψημα είναι διουρητικό και εμμηναγωγό. Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και σε περιπτώσεις φλεγμονής των νεφρών. Μπορεί να λαμβάνεται με εξαιρετική προσοχή σε περιπτώσεις οιδήματος που έχει προκληθεί από καρδιακή ή/και νεφρική ανεπάρκεια. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη. 51

Μάραθο ή µάλαθρο Χρησιμοποιείται από τους ρωμαϊκούς χρόνους και πιστεύεται ότι βοηθάει στο αδυνάτισμα. Μάλιστα, λέγεται ότι το όνομά του προέρχεται από το ρήμα μαραίνω που σημαίνει αδυνατίζω. Στην Ελλάδα το συναντούμε ως αυτοφυές σε ξηρούς τόπους. Η καλλιέργειά του γίνεται με σπόρους που σπέρνονται σε σειρές. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ώριμοι καρποί (αποξηραμένοι), που συλλέγονται το φθινόπωρο. Χρήση: Το έγχυμα και το αφέψημα χρησιμοποιούνται ως φάρμακα του πεπτικού συστήματος, για τη δυσπεψία, τους κοιλιακούς και στομαχικούς πόνους, αλλά και για τους κολικούς. Το έγχυμα (με την προσθήκη μελιού) χρησιμοποιείται για τη βρογχική καταρροή (και σε παιδιά). Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στην εγκυμοσύνη και στη γαλουχία. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη. 52

Μαντζουράνα Είναι αυτοφυής στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο και αποξηραίνονται στη σκιά. Χρήση: Το αφέψημα είναι ορεκτικό, ευεργετικό για το στομάχι, αντισπασμωδικό, διουρητικό. Το κατάπλασμα με οινόπνευμα χρησιμεύει στον καθαρισμό των πληγών. Πολλές θεραπευτικές ιδιότητες αποδίδονται στη μαντζουράνα, αλλά μέχρι στιγμής δεν είναι καλά τεκμηριωμένες επιστημονικά. Προσοχή: Σε μεγάλες δόσεις μπορεί να γίνει ηπατοτοξική, γι αυτό και η κατάχρηση του αφεψήματος είναι επικίνδυνη. Προσοχή επίσης χρειάζεται και στην εξωτερική εφαρμογή του φυτού. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι περιέχει σε χαμηλές συγκεντρώσεις αρβουτίνη και υδροκινόνη, που οδηγούν σε αποχρωματισμό του δέρματος. 53

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Σπιτικά γιατρικά από βότανα Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας τα παιδιά της τάξης πήραν συνέντευξη για την διαδικασία που ακολουθείτε να φτιαχτεί ένα βάλσαμο. -Ποια είναι η διαδικασία η οποία ακολουθείται για να φτιαχτεί ένα βάλσαμο; Αρχικά μαζεύουμε αρκετή ποσότητα από το βότανο, δηλαδή βαλσαμοχορτο. Έπειτα παίρνουμε τον ανθό και το βάζουμε σε ένα γυάλινο μπουκάλι Μετά γεμίζουμε το μπουκάλι με ελαιόλαδο και το αφήνουμε στον ήλιο. Τέλος, όταν είναι έτοιμο το σουρώνουμε και το γεμίζουμε σε ένα μπουκάλι(κατά προτίμηση γυάλινο) -Πόσο καιρό θέλει ώστε να ετοιμαστεί; Θέλει περίπου ένα μήνα έως ότου γίνει το λάδι κόκκινο -Σε ποιες περιοχές βρίσκουμε το βότανο αυτό; Κυρίως σε ορεινές. -Ποιές είναι οι θεραπευτικές του ιδιότητες; Χρησιμεύει στα εγκαύματα,στο σκάσιμο χειλιών και διάφορες παθήσεις του στομάχου -Πώς συντηρείται; Συντηρείται και εντός αλλά και εκτός του ψυγείου. -Σε ποια εποχή συνηθίζεται να φτιάχνετε το βότανο; Το καλοκαίρι, γιατί χρειάζεται να το αφήσουμε αρκετή ώρα στον ήλιο,συγκεκριμένα ένα μήνα για να γίνει το λάδι κόκκινο. Έτσι αν ο φτιάχναμε σε άλλη εποχή δεν θα πετύχαινε. -Ποια υλικά χρειάζονται για να φτιαχτεί; Πρώτον θα χρειαστούμε το ελαιόλαδο και έπειτα τους ανθούς του βοτάνου. 54

Χαμομήλι Το χαμομήλι είναι ποώδες φυτό, η επιστημονική ονομασία του οποίου είναιchamomilla.το γένος περιλαμβάνει περί τα 70 είδη το γνωστότερο των οποίων του είναι η Chamomilla recutita ή Matricaria chamomilla, ελλ. Χαμαίμηλον το κοινόν ή Ματρικαρία το χαμαίμηλον. Αυτό το είδος φύεται και στην Ελλάδα όπου είναι γνωστό με τα ονόματα χαμομήλι, χαμόμηλο, και στην Κύπρο είναι γνωστό και ως μουγιόχορτο. Ιδιότητες: Το χαμομήλι έχει ηρεμιστικές, τονωτικές αλλά και αντισηπτικές και εντομοκτόνες ιδιότητες. Δρα επίσης κατά των αερίων τωνεντέρων. Με απόσταξη των ανθέων λαμβάνεται πολύτιμο αιθέριο έλαιο οι ιδιότητες του οποίου μοιάζουν με εκείνες του αιθέριου ελαίου της Ανθεμίδος της ευγενούς, Anthemis nobilis, ιθαγενούς φυτού της Καλιφόρνιας όπου και καλλιεργείται ως διακοσμητικό. Χρήση: Από τα άνθη του χαμομηλιού κατασκευάζεται τo ομώνυμο αφέψημα. Επίσης, εκχυλίσματα χαμομηλιού χρησιμοποιούνται σε διάφορα καλλυντικά ή σαμπουάν. 55

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Βότανα στην μαγειρική Δυόσµος Η καλλιέργειά του γίνεται με παραφυάδες σε ελαφρύ, όχι πολύ στεγνό έδαφος. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται ακριβώς πριν την άνθιση και αποξηραίνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35 C. Χρήση: Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται εξωτερικά σε μυαλγίες και νευραλγίες. Πρέπει όμως να αποφεύγεται η επαφή των παρασκευασμάτων που περιέχουν αιθέριο έλαιο με το πρόσωπο και με τη μύτη. Ως έγχυμα χρησιμοποιείται κατά της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας. Διευκολύνει την έκκριση της χολής. Επίσης, υποβοηθά την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Το βράσιμο των φύλλων σε νερό και η εισπνοή των υδρατμών βοηθά κατά του κρυολογήματος. Προσοχή: Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη χρήση του αιθέριου ελαίου για εισπνοές. Δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά για διάστημα μεγαλύτερο από 3 ημέρες, ενώ πρέπει να αποφεύγεται στα βρέφη. Μπορεί να μειώσει τη ροή του γάλακτος, γι αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή κατά τη γαλουχία. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή κατά την κύηση. Η χρήση παρασκευασμάτων με δυόσμο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου ή/και με σοβαρή ηπατική βλάβη. 56

Γλυκόριζα Είναι ένα πολυετές φυτό που το συναντάμε ως αυτοφυές κυρίως στη Μακεδονία. Συλλέγεται από το φθινόπωρο μέχρι το τέλος Μαρτίου. Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες και τα ριζίδια, που πλένονται καλά και αποξηραίνονται. Χρήση: Το αφέψημα έχει σπασμολυτική δράση και χρησιμοποιείται σε ενοχλήσεις στομάχου. Επίσης, είναι πολύ αποτελεσματικό στον ξηρό βήχα ως μαλακτικό και αποχρεμπτικό. Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υψηλές δόσεις, επειδή προκαλεί υπέρταση, οίδημα και υποκαλιαιμία. Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται από τους υπερτασικούς. Επίσης, αντενδείκνυται σε άτομα με προβλήματα στη χοληδόχο κύστη, ηπατική κίρρωση, νεφρική ανεπάρκεια, αλλά και στην κύηση. 57

Άγριο τριαντάφυλλο 16 Φαρμακευτική χρήση: Οι καρποί και τα άνθη περιέχουν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης και γι αυτό είναι πρώτης τάξεως αντισκορβουτικό και φάρμακο για το ραχιτισμό. Το αφέψημα θεωρείται ιδανικό τονωτικό σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, στο συνάχι, την ατονία, την ανορεξία και στην δυσπεψία. Έχει στυπτικές ιδιότητες και βοηθά στην καταπολέμηση της διάρροιας και των κολικών των εντέρων. Επίσης, θεωρείται πολύ αποτελεσματικό αντισηπτικό για μολύνσεις και ερεθισμούς των βλεφάρων και των οφθαλμών. Το αιθέριο έλαιο θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για χρήση αλλά σπάνια κυκλοφορεί ανόθευτο. Μαγειρική χρήση: Τα άνθη και οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιμοποιούνται για γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδας, σιρόπια και ζεστά ροφήματα με έξοχη γεύση. Καθαριστική χρήση: Χρησιμοποιείται ως αποσμητικό και αρωματικό χώρου. ΠΗΓΗ: http://www.back-to-nature.gr/2013/01/blog-post_8784.html 58

Μαστίχα Χίου Φαρμακευτική χρήση: Λόγω της ισχυρής αντιφλεγμωνόδους δράσης του ελεανολικού και ολεανολικού οξέος, η μαστίχα δρα επουλωτικά λύοντας τις φλεγμονές συγκεκριμένων οργάνων ξεκινώντας από περιοδοντίτιδες, οισοφαγίτιδες, γαστρίτιδες, δωδεκαδακτυλικό έλκος μέχρι τις κολίτιδες και τις αιμορροΐδες. Επίσης, αποτρέπει τη στασιμότητα στις περιοχές αυτές εμποδίζοντας την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως δυσπεψία ή τυμπανισμό. Επιπρόσθετα, η πέψη διευκολύνεται από την αντανακλαστική έκκριση σιέλου και γαστρικού υγρού κατά το μάσημα της μαστίχας. Χρησιμοποιείται για την αποσκλήρυνση όγκων στον πρωκτό, στο στήθος, στο ήπαρ, στις παρωτίδες, στη σπλήνα, στο στομάχι, στο έντερο και στον οισοφάγο, ακόμα και για διάρροιες των παιδιών. Επιπρόσθετα, θεωρείται αναλγητικό, αντιβηχικό, ορεξιογόνο, αφροδισιακό, στυπτικό, ερυθροποιητικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό και αιμοστατικό. Η μαστίχα μνημονεύεται ως το παραδοσιακό αντίδοτο έναντι αποστημάτων, ακμής, καρκίνου, έλκους και καρκινωμάτων, κακοήθους φλύκταινας, καρδιοδυνίας, κονδυλώματος, ατονίας, ουλίτιδας, δυσοσμίας του στόματος, λευκόρροιας, μαστίτιδας, φυμάτων και αθηροσκλήρωσης. Το μαστιχέλαιο, λόγω του ουρσολικού οξέος και του ισομερούς του, ολεανολικού οξέος, χρησιμοποιείται σε σκευάσματα που προορίζονται για την ενίσχυση της τριχοφυίας και την προστασία από ερεθισμούς του τριχωτού της κεφαλής. Επιπλέον, οι εταιρείες καλλυντικών και αρωμάτων χρησιμοποιούν το μαστιχέλαιο, σαν αιθέριο έλαιο που είναι, στην παρασκευή αρωμάτων και κρεμών προσώπου, καθώς το ουρσολικό οξύ, μεταξύ των άλλων, αποκαθιστά τις δομές κολλαγόνου και την ελαστικότητα του δέρματος, μειώνοντας έτσι το χρόνο γήρανσής του. Μαγειρική χρήση: Η μαστίχα χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική ως πρόσθετη ύλη στην Παρασκευή μεγάλου αριθμού γλυκών, ζαχαρωτών και αρωματικών αρτοσκευασμάτων, ενώ στη μαγειρική προσδίδει διακριτικό άρωμα στο κρέας, το τυρί ή και ως μπαχαρικό. 59

Καθαριστική χρήση: Χρησιμοποιείται για την παρασκευή σπιτικής οδοντόκρεμας. ΠΗΓΗ: http://www.iatronet.gr/diatrofi/trofima-rofimata/article/6879/o-rolos-tis-mastixas-xioystin-ygeia.html 60

Δενδρολίβανο Φαρμακευτική χρήση: Σαν φαρμακευτικό φυτό έχει ιδιότητες τονωτικές και αντιστηπτικές. Αποτελεί ιδανική πρόταση για την καταπολέμηση της αναιμίας, της αϋπνίας και των ζαλάδων. Είναι επίσης εξαιρετικά χρήσιμο για την αύξηση της προσοχής, γιατί βελτιώνει την αιμάτωση του εγκεφάλου. Στις μέρες μας μελετάται επίσης η συμβολή του στην καταπολέμηση της νόσου του Ατσχάιμερ αλλά και του διαβήτη. Ως καλλυντικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μορφή ατμού για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και ενίσχυση του δέρματος. Η κομπρέσα από δεντρολίβανο βοηθά τα προσημένα μάτια, ενώ συνιστάται και για τα λιπαρά μαλλιά, καθώς χαρίζει λάμψη, βελτιώνει το σκούρο χρώμα τους και δρα κατά της πιτυρίδας. Για το σώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναζοωγονητικό έγχυμα στο μπάνιο, καθώς και για δροσιστικά και αποσμητικά ποδόλουτρα. Εξωτερικά, ως λοσιόν βοηθά ακόμη στην ανάπτυξη των μαλλιών και σταματά την τριχόπτωση ενώ από τα φύλλλα και τα άνθη του παράγεται αιθέριο έλαιο χρήσιμο στη φαρμακευτική των αρωματοποιία και την σαπωνοποιία. Μαγειρική χρήση: Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα του δενδρολίβανου χρησιμοποιούνται ως αρωματικό σε πολλά φαγητά. Στα ψητά δίνει μία ιδιαίτερη γεύση. Στη ζαχαροπλαστική το χρησιμοποιούν κυρίως στα γλυκά του κουταλιού. Καθαριστική χρήση: Χρησιμοποιείται για το γενικό καθάρισμα του σπιτιού και είναι πολύ καλό εντομοαπωθητικό και αποσμητικό-αρωματικό χώρου. ΠΗΓΕΣ: http://www.healthyherbs.gr/content/%ce%b2%cf%8c%cf%84%ce%b1%ce%bd%ce%b1- %CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9- %CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%AD%CF%82- %CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%94%ce%b5%ce%bd%ce%b4%cf%81%ce%bf%ce%bb%ce%af %CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%BF#.CE.9C.CE.B1.CE.B3.CE.B5.CE.B9.CF.81.CE.B9.CE.BA.CE.AE 61