'"Αλλο ~ tt nχο :, μουσικn,, ετεροτοπια και οριενταλισμός στο, μετα-αποικιοκρατικο, κοσμο Δόφvn Τρογόκn Τμήμα Ιστορίας. και Αρχαιολογίας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Τμήμα Μουσικής Επιστήμnς & Τέχνnς, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Στα πλαίσtα του φαινομένου τnς λεγόμενnς "μουσικnς του κόσμου " ( world music) οι τοπικές μουσικές παραδόσεις αποκτούν νέες νοnματοδο τnσεις που παράγονται στnν επικράτεια τnς διαπραγμάτευσnς του τοπικού με το παγκόσμιο στο μετα - αποικιοκρατικό κόσμο. Η μουσικn τnς ' Άνατολriς" στn διαδραστικn σχέσn με το μουσικό κόσμο πέρα από αυτn ετερο -ποιε ίται εκ νέου και αισθnτικοποίειται στnν επικράτεια του ετερο προσδιορισμού τnς από τnν nλεκτρονικn μουσικn πραγματικότnτα. 'Ηχοι που έρχονται από ένα μυθικό οθωμανικό παρελθόν συναντιούνται με " άλλους" riχους του κόσμου και γίνονται το σύγχρονο " εξωτικό " που. για τον Bohlman. " δε βρίσκεται πλέον τόσο 'έξω '... Το εξωτικό είναι σriμερα το κα θnμερινό ". " Εξnμερώνεται " σε μια διαδικασία όπου σκόρπιοι τοπικοί riχοι από ολόκλnρο τον πλανriτn έρχονται ολοένα και πιο κοντά δια - μορφώνοντας μια ' 'γλώσσα υπερ - εξωτισμού " για τn σύγχρονn μουσικri δnμιουργία ( Bohlman 2002: 26-2 7). Η σύγχρονn " εξωτικri " Ανατολri. όπως επα -ναπροσδιορίζεται στις συναντriσεις τnς με τον ψnφιακό μουσικό κόσμο. γίνεται n nχnτικri μετα -φορά ενός " άλλου" τόπου - μια μουσικri ετεροτοπfα που ταξιδεύει τον ακροατri στο ελκυστικό Βίωμα μιας " άλλnς" πραγματικότnτας. Ετεροτοπίο κοι μουσική του κόσμου Με τον όρο " ετεροτοπία " ( heterotopia) ο Michel Foucault περιγράφει "ά λλους" τόπους που πραγματώνονται πολιτισμικά και είναι υπαρκτοί - δεν είναι ουτοπίες ( Foucault 986). Οι ετεροτοπίες εfναι. για το Foucault. " αντι -τόποι " ( counterspaces) και έτσι διαφοροποιούνται από τους υπόλοιπους τό πους. καθώς αμφισβnτούν. ανατρέπουν και αντιστέ κονται στις πραγματικότnτες του πολιτισμικού περιβάλλοντος. Είναι, επομένως. "τόποι που ζούμε. που μας Βγάζουν έξω από τους εαυτούς μας. τόποι όπου αναρείται n ζωri μας. ο χρόνος μας. n ιστορία μας " ( ο.π.: 2 3 ). Η εμπειρία του " άλλου " τόπου συνδέεται με τnν εμπειρία του " άλλου" χρόνου: οι ετεροτοπfες συνδέονται με ετεροχρονfες. Η ετεροτοπfα. λοιπόν. αποτελεί ένα μικρόκοσμο πολιτισμικά και κοινωνικά φτιαγμένο. όπου Βιώνουμε το χώρο και το χρόνο διαφορετικά. Ο χώρος - πραγματικός και φανταστι - ΜΟΥΣΙΚΗ ΗΧΟΣ & ΤΟΠΟΣ ΙΙ
κός - γfνετ0 ετεροτοπκός μέσα από τον τρόπο που 0 άνθρωπο ζουν κ0 προσδfδουν σnμασfες σε αυτόν. Γα το Soja. n ετεροτοπfα ορfζετ0 από "το χώρο των ονεf ρων κα του πάθους μας" ( Soja 9 9 5: 5 ). Έτσ. n ετεροτοπf α μπορεf να δnμ0υργnσε τnν αυταπάτn ενός τέλεου. εναλλακηκού κόσμου. αρμονκού κ0 καλά δlαρθρωμένου που έρχετα σε αντfθεσn με τον ανοργάνωτο. ακαστάστατο κα κακο - φηαγμένο κόσμο τnς καθnμερνότnτας ( Βλ. Foucau t 9 8 6:2 7 ). Ως εμπεφfα του "άλλου" τόπου n έννο0 τnς ετεροτοπfας συναντέτ0 με τnν εμπεφfα τnς λεγόμενnς "μουσκnς του κόσμου " ( "word music" n " έθνκ ", όπως συχνά περγράφετα στnν Ελλάδα) : 0 "άλλο" nxo - αυτοf που συνδέοντα με μουσκές πραγματκότnτες πέρα από ης δσκογραφκά καθερωμένες - γfνοντα το όχnμα γ0 να αποδράσε ο ακροατnς σε μακρνούς. δlαφορεηκούς τόπους. Έχοντας τn δύναμn να ανακαλούν στερεότυπες εlκόνες. προκατασκευασμένες κατανοnσες ΚΟ 0σθnσες δlαφορεηκών μουσκών τόπων. τα nχοχρώματα τnς "word music" καλούν τον ακροατn να ταξδέψε νοερά σε έναν φαντασηκό κόσμο. Στnν επκράτεα τnς " μουσκnς του κόσμου " δlαφορεηκές μουσκές πραγμαηκότnτες στροβλfζοντα. συνανηούντα περστασακά κα συγκλfνουν απρόσμενα. Πρόκεη0 γlα ένα π0χνfδ ετερόκλnτων τοπκών nχων που. καθώς μετα -τοπfζοντ0 στα πλαf σlα του τεχνοπολησμού τnς ύστερnς νεωτερκότnτας. έρχοντ0 να προσδώσουν νέες σnμασfες σης έννοες τnς " 0κουμένnς" κ0 του "τόπου". Η Ανατολή του Mercan Dede Στnν electronica και τους σούφικους nχ ους προσθέτε επιρροές από τnν Ινδfα. τn Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Η τραγουδfστρια Susheela Raman και ο παίκτnς του sitar. Sheema Mul<herjee εκπροσωπούν τnν ινδκn διάστασn. Η φωνn του Dhafer Youssef που σε στοιχειώνει. προσδ{δει μια μυρωδιά βόρειας Αφρικnς που αιωρείται πάνω από το Βόσπορο. ενώ ο βιολιστnς Hugh Marsh προσθέτε~ ένα άγγγμα από φλαμένκο ( The Times. 02.02.2005). Η παραπάνω περγραφn του μουσκοκρηκού του The Times αφορά στnν πρόσφατn κυκλοφορfα του CD του τουρκκnς καταγωγnς μουσκού παραγωγού κ0 DJ. Mercan Dede κ0 αναπαρστά παραδεγμαηκά τον τρόπο που στn " μουσκn του κόσμου " αρθρώνετα μουσκά μ0 νέα αντ'λnψn τnς 0κουμένnς που επηελείτα στn σύγκλσn μουσκών τόπων - n καλύτερα. στοιχείων που αντπροσωπεύουν μουσκούς τόπους. Το τελευταίο CD του με τfτλο Su ( Doubemoon. 2 004). το οποίο το Δεκέμβρ0 του 2 004 Βρέθnκε γlα τρες εβδομάδες στnν πρώτn θέσn τnς λίστας των δέκα πρώτων σε πωλrσες άλμπουμ "μουσκnς του κόσμου " (στα λεγόμενα "word music charts") συγκέντρωσε δα ίτερα θεηκές ως ενθουσώδες κρηκές από τον παγκόσμ0 μουσκό τύπο ( Βλ. γlα παράδεγμα. ης μουσκοκρηκές στα περ0δκά Folk Roots. Songlines. ης εφnμερfδες The Times. Die Zeit).' Το άλμπουμ κατnγοροποείτ0 ως είδος μουσκnς "word fusion": τα μουσκά στοχεfα από δ0φορεηκούς τόπους πεφαματίζοντ0 με το συγκερασμό των τόπων παράγοντας μ0 φαντασηκn μουσκο - γεωγραφία που πραγματώνετα παροδκά στnν ψnφακn επκράτε~α του έργου του Mercan Dede. Γα το μουσκοιφηκό τnς εφnμερίδας Die Zeit. ο Mercan Dede δnμ0υργεί "μ0 παγκόσμα μουσκn γλώσσα " μέσα από ένα "π0χνίδ" - όπως περγράφετ0 - ' Άνατολr!ς κ0 Δύσnς". ΜΟΥΣΙΚΗ Hxor & I / τοποσ ι,_ι Ι r -
Πρόκεπω για μια μουσικn γλώσσα που διαμορφώνετω μέσα από το " συνδυασμό αντιθέτων ". όπως ο ίδιος ο συνθέτnς σχολιάζει: ' Άνατολrlς -Δύσnς. παρελθόντος - μέλλοντος. αρχαίου - μοντέρνου. εσωτερικού -εξωτερικού ". Η αναγνωρίσψn υβριδιοκότnτο επομένως μιας "world music" παραγωγnς τοποθετείται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος : ο εκλεκτιστικός τρόπος που δ~απλέκονται nχοχρώματα. τεχνκές παξίματος και ρυθμικά μοτίβα ανάγεται συχνά σε μουσικό επίτευγμα. Ο κόσμος που φτιάχνει ο Mercan Dede μέσα από τn μουσικn του είναι ένας κόσμος όπου μουσκές άλλοτε λιγότερο n περ ι σσότερο απομακρυσμένες έρχονται ανέλπιστα κοντά - όπου γνωρίσματα από διαφορετικές μουσκές γλώσσες αιωρούντα μαζί σε μα δαδκασία τεχνnτnς όσμωσnς. Μια όσμωσn δnλαδrl. μουσ κών ιδιωμάτων που συμβαίνει στο studio παραγωγnς. παρά είναι προϊόν του τρόπου που αυτά τα δώματα μπορεί να επκονωνούν σε στορκά -πολτισμ κά δlκτυα. Η μουσικn του προβάλλει τnν ιδέα ενός σύγχρονου κόσμου όπου ο τόπος - ο μουσικός τόπος - ολοένα κω περισσότερο αναιρεί τα όρά του δίνοντας τn θέσn του σε μουσικούς υπερ -τόπους. Ηχεί τnν ιδέα μιας ο ι κουμένnς που φτιάχνεται μέσα από " δασταυρώσες" που δρομολογούνται στα εργαστnρια τnς μουσικnς βιομnχανίας ( βλ. Lipsitz 994): " δασταυρώσες τ ου προοδευτικού κα ι του παραδοσιακού. του αναλογ<0ύ και του ψnφιακού". όπως χαρακτnρ0τικά σχολάζε n δσκογραφκn του εταιρε ία. Οι υβρδακοί μουσικοί υπερ τόποι ετεροπροσδορίζοντα προσωρνά παράγοντας ένα εντυπωσακό pastiche που φαντάζει εκλυστικά μοναδκό. Στο έργο. επομένως. του Mercan Dede το παγκόσμιο ορίζεται - όπως προτείνε ο ίδος - μέσα από τnν ένωσn δύο " αντιθέτων " κόσμων οι οποίο~ αντίστοιχα ττεργράφοντα μ έ σα από αντθετικά ζεύγn εννοών. Από τn μια πλευρά. ακούγετα n εσωστρεφnς Ανατολn. που ταυτίζετω με το αρχαίο. το παρελθόν. το παραδοσ~ακό και αντπροσωπεύε ένα μουσικό τόπο σαγnνευτικό και μαγικό που. πάνω από όλα. γ~α τον Dede. είναι ο ιδεό -τοπος τnς κοσμοθεωρίας που εκφράζεται μέσα από τn σούφικn θεοσοφία. 4 Σε πρόσφατn συνέντευξn του στο περιοδικό Songlines σχολιάζε ι σχετικά : " Από τn στιγμn που διαπίστωσα ότι n DJ παραγωγn μουσκnς και n nλεκτρονικn μουσικn. όπως το techno n το trance nταν τόσο σχετικά με τον ανατολίτικο δαλογσμό n ακόμn και με τους χορούς των σαμάνων. κατάλαβα ότι βρσκόμουν στο σωστό δρόμο...... Ο Dede ενστερνίζετα το σουφισμό και τον κεφαλωοποεί γ~α να εξnγnσε τn μουσκn του σκέψn και να τnν επενδύσει με σnμασίες που ασκούν δ0ίτερn έλξn ως ιδέες που έρχοντα από έναν " άλλο " κόσμο. αυτόν του μεγαλειώδους και μυστικού οθωμανικού τταρελθόντος.5 Ο αντίθετος. ωστόσο. συμπλnρωματικός - όπως τον αντιλαμβάνεται - μουσκός κόσμος είναι αυτός τnς Δύσnς: ένας εξωστρεφnς κόσμος του μοντέρνου. του πρωτοποριακού. του μέλλοντος. των ψnφιακών nχων. Στο "παχνίδ " των αντ ίθετων και ταυτόχρονα συμπλnρωματικών κόσμων εππελείται n ιδέα ενός σύγχρονου κοσμοπολιτισμού. Η μουσικn του nχεί το όραμα μιας ανθρωπότnτας που τnν ενώνει μ~α παγκόσμα συνείδnσn και απλώνετα πέρα από τς τοπικές δαπερότnτες αγκαλάζοντας αδάκρπα όλους μας ως "πολίτες του κόσμου". Το μέλλον. όπως δnλώνει ο ίδιος. είνα " nλεκτρονικό και φολκλορικό ". Κεντρικό ρόλο στnν ενορχnστρωσn του μέλλοντος εδώ έχει n Ανατολrl: γίνεται ο τόπος που ταξδεύε στο ψnφακό σύμπαν του DJ. για να γίνει θέαμα στις σκnνές μεγάλων μουσκών φεστιβάλ κατάλλnλο να προσφέρει. με τn σειρά του. ένα " σαγnνευτικό ταξίδ ". 6 ΜΟΥΣΙΙ<Η Ι 3 ΗΧΟΣ & ΤΟΠΟΣ Ι
Οριιvτ α λιστι κ ός μουσ ι κός λόγος και μπα-αποικιοκρ α τική μουσική πραγματικότητα Ουσασηκά. n "παγκόσμα" μουσκn γλώσσα του Mercan Dede αποτελεf τn σύγχρονn έκφρασn ενός μουσικού οριιvτολισμού. Η άπ~αστn κω μυσηκn Ανατολrl γfνετω 0κεfα μέσα από τους nχους τnς eectronica κα δασταυρώνετω με nχοχρώματα που. μολονόη έρχοντα από δαφορετκές παραδόσες ( γα παράδεγμα το νδκό σπάρ συνδυάζετω με το οθωμανκό νέ). στέιωντα αόρστα ως στερεότυπες nχnηκές μεταφορές του κόσμου τnς Ανατολrlς. Η μουσκn δέα τnς Ανατολrlς ενδυναμώνετω εππλέον μέσα από τn συνάρτnσn τnς με τn θεοσοφfα του σουφσμού: στους " άλλους". δαφορεηκούς nχους ενσωματώνετα ένας " άλλος". δ~αφορεηκός τρόπος ύπαρξnς -στον - κόσμο. Ο σουφσμός προβάλλετω ως n κοσμοθεωρfα τnς μουσκnς 0κουμένnς που εππελεfτα στο έργο του Mercan Dede. Υοθετεfτα γα να τροφοδοτnσε τnν ορενταλστκn ποnηκn τnς Ανατολrlς προσφέροντας ένα "εξωηκό " φλοσοφκό πλαfσ0 που επκυρώνε κα ερμnνεύε τnν " αντfσηξn " των nχnηκών κόσμων που επχεφεfτ0 στn μουσκn του Mercan Dede. 'Ή ουσf α του σουφ0μού εfνα n αντf σηξn. Κάθε η υπάρχε με το αντfθετο του. Από τn μ0 πλευρά. κάνω nλεκτρονκn μουσκn. Στnν άλλn πλευρά αυτού υπάρχε αυτn n αλnθνά ακουσηκn. παραδοσακn μουσκn ". Η μουσκn του Mercan Dede επενδύε κω επενδύετα από έννοες όπως "υπέρβασn". "έκστασn". "πνεμαηκότnτα ". " δαλογσμός" κω οδnγεf στο "δρόμο τnς 0ωνότnτας κα τnς ενότnτας". καθώς. "n αγάπn εfνω το μόνο συναfσθnμα που δfνε νόnμα στn ζωn ". Στο έργο του Mercan Dede - όπως κω σε αυτό άλλων καλλπεχνων του χώρου του - φαfνετω να πραγματώνετα μουσκά n δέα ενός κόσμου καλύτερου. εφnνκού κα αγαπnμένου. Αυτn n πολπκά ορθn. ουμανσηκn ρnτορκn συχνά υ0θετεfτ0 τόσο από τους μουσκούς. ης σχεηζόμενες δ0κογραφκές εταφεfες. τον τύπο. όσο κω τους υτοστnρκτές κα καταναλωτές του εfδους γα να υποστnρfξουν τnν προτfμnσn τους στα " παγκόσμα " " έθνκ " ακούσματα. Μέσα από τnν επfφασn τnς δκαfωσnς του αδκnμένου τοπκού. n " μουσκn του κόσμου " παρουσάζετα ως αυτn που δfνε τn δυνατότnτα σε μουσκές παραδόσες που άλλοτε nταν περθωροποnμένες κω καταπεσμένες από τnν εξάπλωσn τnς αυτοκρατορfας τnς δυηκnς μουσκnς. να βγουν στο προσκnν0. να αποκτnσουν φωνn κω να επκονωνnσουν με τn μουσκn πραγμαηκότnτα του πλανnτn. Στn βάσn αυτn. 0 τοπκές μουσκές παραδόσες συχνά αντψετωπfζοντω ως εfδος απ ε λούμενο από εξαφάνσn. Έτσ. n " ανακάλυψn " κα n δακfνnσn τους από τn μουσκn βομnχαν fα παρουσάζετα ως μ fα σωτnρα δράσn που κ νnτοποεfτα από το όραμα να προβλnθούν 0 μουσκοf "θnσαυροf" από δάφορες γωνές του πλανnτn γα να δασωθούν από τnν ψπερ0λσηκn μουσκn πολπκn του δυηκού κόσμου. Στnν πραγματκότnτα. 0 'Όνακαλύψες" των μουσκών θnσαυρών ε fνω κύρα μ0 πρωτοβουλfα που αναπτύσσετα από ης δσκογραφκές εταφfες στον αγγλοσαξωνκό χώρο. Η " μουσκn του κόσμου " εκπροσωπεf. έτσ. έναν μουσκό αντf-λογο ο οποfος ενθαρρύνετω μέσα στον fδ0 κόσμο που φαfνετα να αντστρατεύετα. Αρκεf να κοπάξουμε τn δαδκασfα επνόnσnς του όρου "word music" ( βλ Τ ayor 9 9 7: 2-'3 ). Τον Ιούν0 του 987 έντεκα εκπρόσωπο ανεξάρτnτων δσκογραφ κών εταφεών πραγματοποούν σεφά συναντnσεων τοποθετώντας στο επf κεντρο των συζnτnσεων το ερώτnμα : πώς θα δευρύνουμε τnν αγορασηκn δύναμn του μουσκού μας προϊόντος : 8 Η λύσn βρέθnκε στnν επνόnσn μας νέας κατnγορfας ( " εηκέτας προώθnσnς". abe) - τnς " μουσκnς του ΜΟΥΣΙΚΗ Η Χ ΟΣ & ΤΟ Π Ο Σ Ι4
κόσμου - και στnν άμεσn εφαρμογn επχεφnμαηκών στρατnγκών που θα τnν καθέρωναν μέσα από το μουσκό τύπο. ραδοφωνκές εκπομπές. τn δοργάνωσn εδκών φεσηβάλ κλπ.έτσ. 0 δυσκολίες δtάθεσnς στnν αγορά μουσκών προϊόντων από τον εξωδυηκό κόσμο αντψετωπίστnκαν αποτελεσμαηκά : n "μουσκn του κόσμου " καθερώθnκε και εξαπλώθnκε ως μουσκό ρεύμα εππυχnμένα. αρχκά στον αγγλοσαξωνκό κόσμο κα γρnγορα πέρα από αυτόν. Εφωνκά. ο φανομενκός. επομένως. αυτός αντί-λογος στnν " κατεστnμένn " μουσκn τάξn πραγμάτων μπορεί να αρθρώνετα. αφού αρχκά μπορεί να αποκτά φωνn μέσα από το χώρο τnς μουσκnς βtομnχανίας. 9 Πρόκεται γtα ένα φανόμενο μουσικής οποικιοκροτίος - n. ίσως καλύτερα. μετα -αποκ0κρατίας. αν το δούμε στα πλαίσα τnς μεταποκοκραηκnς ποληκnς -πολπσμκnς συνθnκnς. 0 Η εμπορκn εππυχία των " άλλων " μουσκών υποστnρίζε εκ του αντθέτου τον κόσμο τον οποίο μοάζε να αμφσβnτεί: γίνεται τελκά ένα προϊόν εμπορεύσψnς εναλλακηκότnτας που επενδύε με πνεύμα πολπκnς ορθότnτας στnν αξία τnς τοπκnς μουσκnς παράδοσnς. 0 " άλλο nxot'' τnς μουσκnς του κόσμου ανάγονται. επομένως. σε μtα δαφορετ κότnτα προς πώλnσn. αγορά και κατανάλωσn. Η προώnθnσn τους ανταποκρίνεται στnν ανάγκn μας μερfδας του αγορασηκού κονού να αποδράσε από τους καθnμερνούς nχους κα ης πραγμαηκότnτες που αυτοί ορίζουν σε " άλλους τόπους": 0 " εξωηκογ nxo κανοπο0ύν τn δtάθεσn να ταξδέψες σε μtα μουσκn ετεροτοπία. που μπορεf ς εύκολα να τn βώσες χωρίς καν να μετακνnθεf ς. Δεν είναι τυχαίο όη το Su (στα τουρκκά "νερό " ) αναγνωρίζεται ως "το soundtrack τnς Istanbu - μtας πόλnς που περβάλλετα από νερό. πόλnς του ύδατος". Αυτn n σύγχρονn έμφασn στnν τοπκn μουσκn ως nxnηκn ετερότnτα μπορεί να κατανοnθεf μέσα στnν ευρύτερn νοοτροπία του κόσμου τnς ύστερnς νεωτερκότnτας ( n μετα -νεωτερκότnτας) να δώσε. όπως εύστοχα τονίζε ο Chris Jenl<s. "προτεραότnτα στn δtαφορεηκότnτα " ως ένα "τρόπο στάσnς απέναντ στnν κουλτούρα" (Jenks 994:46). Μnπως αυτό σnμαίνε όη n λεγόμενn μετανεωτερκn συνθnκn υπόσχετα έναν κόσμο καλύτερο. ένα δf κα0 κόσμο: Η αναίρεσn τnς παραδοσακnς δάκρ0nς ανάμεσα σε ' 'ανώτερους" κα " κατώτερους " πολπσμούς. όπως παρατnρεί ο Jameson. εξυπnρετεί ακρβώς τn σύγχρονn 0κεοποίnσn και χεφαγώγnσn του δtαφορεηκού στα πλαίσα του ύστερου κdππαλ0μού ( βλ. Jameson 985:2). Η Ανατολιl ( n άλλοτε "κατώτερn " μουσκn σε σχέσn με αυτn του πολπ0μ ένου κόσμου) που ορίζε τ n ν "παγκόσμtα μουσκn γλώσσα " του Mercan Dede γfνετα μtα παγκόσμα, και μαζί ετεροτοπκn. Ανατολιl που φαίνετα να αντ0τέκετα σε ό.η τnν σοπεδώνε - τnν ψnφακn μουσικn πραγμαηκότnτα. τον κόσμο "του μέλλοντος" - καθώς έρχετα σε διάλογο με αυτό και το οικε0ποείτα. Έτσι. εππελεί τnν πολπισμκn τnς tαυτότnτα ως ετερότnτα σε μ~α αμοβαία δ0 - υποκεψενκn δ~αδικασία: τn δtαπραγμάτευσn στα όρ0 Δύσnς και Ανατολιlς που δ0δραματίζεται στο συνεχές πέρασμα " ανα - μεταξύ " ( in-between) και "πέρα " από τα όρ0 των δύο αυτών κόσμων ( βλ. Bhabha 994: 2). 0 σύγχρονο~ αναζnτnτές των εναλλακηκών " έθνκ " nχων στα πλαίσα ενός μετανεωτερκού ifestye - εtκόνας του τρόπου ζωnς (που συχνά περγράφεται π0 συγκεκρψένα με τον όρο new age) - στρέφονται συνnθως παράλλnλα σης εναλλακηκές "έθνκ " γεύσες. εναλλακηκούς τρόπους σωμαηκnς άσκnσnς κα χαλάρωσnς. στn θεοσοφία των ανατολκών θρnσκεών n στnν " έθνκ " ενδυμασία και δtακόσμnσn. Η χρnσn και ίσως κατάχρnσn τnς εξω -δυηκnς αισθnηκnς. του " έθνκ ". αναφεί αυτόματα ης σnμασίες τnς καθώς αυτn - είτε είνα ο nχος του νέυ είτε ένα αντκείμενο λαϊκnς τέχνnς. είτε n σούφ κn κοσμοθεωρία - απογυμνώνετα από τnν τοπκότnτα τnς στο πλαίσ0 τnς J ΜΟΥΣΙΙ< Η Ι Γ- ΗΧΟΣ & ΤΟΠΟΣ /
υπερτοπιι<nς κατανάλωσnς τnς ως αντι-κουλτούρα ( counter-culture). Έτσι. ο "άλλος" τοπικός nχος προστατεύεται ως αξfα που παf ρνει υπόστασn καθώς ο μετα - αποικιοκρατικός κόσμος φαντάζει απογοnτευμένος από τις νεωτερικές αξfες τnς προόδου. τnς πfστnς στον ορθό λόγο κ αι στn δύναμn τnς επιστnμnς και τnς τεχνολογfας να ξnμερώσ ουν ένα καλύτερο αύριο. Η έμφασn στις τοπικές μουσκές παραδόσεις αρθρώνεται τελκά ως μ~α έκφρασn νοσταλγfας γ~α έναν κόσμο που n νεωτερκότnτα (ο δεότοπος των "πολπισμένων " μουσικών) άφnσε πfσω. Η δέα τnς Ανατολrlς που κατασκευάζε n μουσικn του Mercan Dede εκφράζει ως ετεροτοπία έναν τέτο0 " άλλο κόσμο" - στn θέσn τnς επικράτεας του ορθολογκού. αντιπροτείνετα n επκράτεα του μεταφυσκού κα του θρnσκευτικού - ο φανταστικός τόπος μ~ας νέας μουσκnς 0κουμένnς εμπνευσμένnς από το σουφσμό. Η μουσκn του απομακρύνεται από τn νεωτερκότnτα χωρf ς να τnν αμφισβnτεί - αντίθετα τnν ενσωματώνει. καθώς τελκά υ~οθετεί ένα κοινό όραμα. τnν 0κουμενκότnτα. " Νοώθε ", όπως σχολάζεται από τn Doublemoon. " ότι το ενοποnτικό πνεύμα ( τnς μουσκnς του) στέλνε ένα Βαθύ μnνυμα κατανόnσnς και συμφλίωσnς". Ουσαστικά. πρόκειται γ~α έναν ορενταλ0τικό ( n μετα -οριενταλστικό) μουσκό λόγο που πλέον παράγεται συνειδnτά από τnν ίδ0 τnν Ανατολrl - n οποfα κεφαλαιοποιεί τον οριενταλστικό λόγο του παρελθόντος κα τον αναπαράγει Παρακνώντας τον ακροατn σε ένα ταξίδ σε ' Όούφικα ψnφιακά πεδία" (όπως το περγράφ ε ο συντάκτnς του Songlines) ο Mercan Dede δαχειρfζετα συνεδnτά τn μυθολογία τnς Ανατολrlς. Στn συνέντευξn του στο περοδκό Songlines δnλώνε χαρακτnρ0τικά: ' Έf μαι σαν ένας περ0τρεφόμενος δερβίσnς που το κέντρο του είναι n Ανατολrl. αλλά περστρέφετα σε όλο τον κόσμο ".'Ετσ. ο οριενταλιστικός λόγος τnς " μουσικnς του κόσμου " ως φαινόμενο τnς μετα αποκιοιφατικnς συνθnκnς δαφοροποείτα από τον ορενταλιστικό λόγο τnς νεωτερκότnτας ( βλ. Said 9 78 ). Εκε ί. το αντκείμενο αναφοράς - n Ανατολrl - παραμένε συνnθως Βουβό. ο λόγος φαινομενκά παράγετα από τn Δύσn μέσα από μ~α ασύμμετρn σχέσn όπου n Ανατολrl συμμετέχε στις αναπαραστάσες τnς παθnτικά. Στnν π ε ρίπτωσn τnς "world music" - όπως δείχνει το παράδεγμα του Mercan Dede - n ίδ0 n Ανατολn φαίνεται να νοσταλγεί τον ' Όνατολfτικο " μύθο τnς : τον ανακαλύπτει εκ νέου κα τον αναπαρ0τά ως πολπισμικn ταυτότnτα που επικυρώνετα με τnν αίγλn ενός ερού προ νεωτερικού παρελθόντος. Όπως και άλλοτε. το παραμύθι τnς Ανατολrlς ξετυλfγεται μέσα από έννοες όπως n μαγεfα. n ένωσn με τnν αιωνότnτα. n υπέρβασn. n πνευματικότnτα. n δερβίσκn ει<στατικn περστροφn. ο συνασθnματισμός. Μόνο που στις μέρες μας - και εδκότερα στα πλα ίσα του φαινομένου τnς "μουσκnς του κόσμου " - το παραμύθ αυτό γίνεται ταυτόχρονα κα το δαβατnρ0 του ' Όούφ ταξιδώτn " (όπως περγράφετα ο Mercan Dede) στο παγκόσμ0 πανnγύρι τnς δ0φορετικότnτας. Η συνάντnσn ετερόκλnτων μουσκών στοχείων που περστασιακά πραγματώνεται στα nλεκτρονικά πλατώ του Mercan Dede ορίζει τnν υβρ ιδιακότn τα τnς nχnτικnς ετερότnτας που εππελείται στn μουσικn του ως μ0 κοσμοπολίτικη υβρδακότnτα. Ως τέτοια εfναι κατάλλnλn να "εκτεθεf" στn σκnνn του WOMEX και να εντυπωσάσε. καθώς αναπαριστά το όνειρο για μια " διαφορετικn " ανθρωπότnτα. Ο οριενταλστικός μουσικός λόγος του Mercan Dede επαναφέρει νοσταλγικά τn μυστnριώδn φυσιογνωμία μιας θλιμμένnς. σαγnνευτικnς κα μυστικnς Ανατολrlς που εδώ κα χρόνια έχει φθαρεί - αν κάποτε υπnρξε τέτοα. Στn μουσικn του εππελείται μια ψnφιακά κατασκευασμένn ετεροτοπία που μετα-τοπfζε τnν Ανατολn στον " κόσμο ". είναι ο nχος τnς νέας κοσμοπολfτικnς Ανατολrlς.,. ΜΟΥΣ Ι ΚΗ Ι : Η ΧΟ Σ& ο ΤΟΠΟΣ
Επνοεf τον όρο το 967. ωστόσο το σχεηκό κείμενο δnμοσεύτnκε πρώτn φορά το 984 στα γαλλκ ά. στο περοδκό Architecture - Mouνement - Continuite. Το 986 δnμοσεύτnκε n αγγλκn μετάφρασn του κεψένου. Η σχεηκri με το φωνόμενο τnς " μουσκriς του κόσμου " β βλογραφ ία είνω εκτενriς. Ενδεκηκά. Βλ. Frith ( 989). Erlmann ( 993. 996. 998), Garofallo ( 993). Manuel ( 993). Feld ( 994). Guilbault ( 993. 997), Taylor ( 99 7), Bohlman ( 2002 α κω β ). Γα ένα κρηκό σχολιασμό τnς σχεηκriς β βλογραφίας βλ. Stokes 2004. 0 δnμοσογραφκέ ς μουσκοκρπκές γ0 τn μουσκri του Mercan Dede δn μ οσεύοντ0 στnν ιστοσελίδα τnς εταφείας Doublemoon. www.doublemoon.eom.tr/ en/ news. Βλέπε. επίσn ς, τnν προσωπκri 0τοσελίδα του καλλπέχνn www.mercandede.com / md / EN /indeχ.html (τελευταία πρόσβασn σης 3/ l l/2005). 'Το πραγματικό όνομα του εfνω Arkin Icali. Δανείστnκε το όνομα Mercan Dede από τον riρωα ενός τουρκκού μυθστορriματος. "Dede" σnμαίνε στα τουρκικά "παππούς " κω παραπέμπει σε ένα πρόσωπο που εμπνέε το σεβασμό κω χρnσψοποείτ0 επιπλέον γ0 τους μυnμένους στα δερβίσκα τάγματα. Είν0 χαρακτnρ0ηκό όη n δεύτερn δ0κογραφκri παραγωγri του έχει το γεvικό τίτλο Journeys σf a DeΙΎish ( Golden Horn Records. San Francisco. 9 9 9 ). Ο συντάκτnς του περ0δκού Folk Roots σnμεώνε ότι 0 στίχο~ του έχουν "λατρευηκό ύφος " κω τα κομμάτια του ε!να "αφούμενα δαλογ0τικά ". Γα τnν εφnμερίδα Die Zeit ε {νω ένας "punk με πνευμαηκά ενδαφέροντα ". Ο ίδ0ς σχολάζε : 'Ό σούφ ποnτriς Ρουμί λέε κάτι πολύ όμορφο: αν είσω παντού. δεν είσω πουθενά. Αν είσω κάπου. είσω παντού. Το δκό μου ' κάπου ' είνω n καρδιά μου. Προσπαθώ να τnν καταλάβω " ( βλ. το β0γραφκό του σnμείωμα τnν 0τοσελ!δα τnς Doublemoon). 6 0 Mercan Dede έχει εμφανιστεί στα σnμανηκότερα μουσκά φεστιβάλ όπως το Globalfest στn Νέα Υόρκn. το WOMEX ( World of Music Εχρο) στοέσσεν και το Montreux Jazz Festiνal. Βλ. τn μουσκοκρτικri στο περ0δκό Songlines. 8 Ανάμεσά τους εταφείες που εδκεύοντ0 στnν προώθnσn τnς τότε λεγόμενnς "roots music" ( τοπκri λαϊκri μουσκri. 0 μουσικές " ρίζες" μ~ας περ0χriς). 9 Γ0 το Hutcheon. το παράδοξο στn μετα-νεωτερκri συνθriκn εντοπίζετω στο γεγονός ότι. μολονότι ανατρέπει τnν παραδοσωκri δάκρ0n μεταξύ "υψnλού " κω "χαμnλού" πολπ0μού. ουσωσηκά τn νομψοποεί ( βλ. Hutcheon 989: 5). 0 0 Mercan Dede μεγάλωσε σε ένα χωρό τnς Ανατολίας κω αργότερα σπούδασε φωτογραφία στnν Istanbul. Ιεκ!νnσε τn μουσκri του σταδ0δρομία στο Saskatoon του Καναδά. όπου βρέθnκε να σπουδάζε πολυμέσα κω σriμερα n έδρα του είνω το Montreal. Εκεί γνώρ0ε αρχκά εππυχ!α μαζί με το σχriμα Secret Tribe κω στn συνέχ ε0 έγινε δnμοφλriς και στnν Τουρκία. Η μουσκri του πορεία ενσωματώνε παραδειγματικά τn δ αδ κ ασία σύγκλ0nς "Ανατολriς -Δύσnς" που ευαγγελίζετα το έργο του. Ε ίνω ο χαρ0μαηκός καλλπέχνnς από τnν 'Άνατολri " στον οπο!ο δ!νετα χώρος στn "Δύσn " γ0 να αναπτύξει κω να εκφράσε τn χαρσματκri μουσκότnτα του κω να επκονωνriσε τελικά με τον " κόσμο " επστρέφοντας έτσ - ως κοσμοπολίτnς μουσ κός - στον τόπο από όπου ξεκίνnσε. Καθώς συνταφάζε τnν nλεκτρονκri μουσκri πραγματικότnτα με τους "ανατολικούς" riχους. κατασκευάζε τn μουσκri ταυτότnτα του ως αυτri του σύγχρονου "δυτικού ανατολίτn ". Σε αυτri τn βάσn. n μουσκri του πορε!α κω το έργο του μπορούν να κατανοnθούν ως n αναπαράστασn του τρόπου που δευθετείτ0 n σχέσn του τοπκού με το 0κουμενκό στα πλα!σ0 τnς μετα -αποκοκραηκriς συνθriκnς. JJ Bλ. www.doublemoon.com.tr / en/ album_ info. Σχεηκά με τις αναπαραστάσεις τnς τοπκriς μουσκriς ως " άλλου " βλ. Bohlman κα Radano (2000). Born κω Hesmondhalgh (2000). 7 ΜΟΥΣΙΚΗ Ι ΗΧΟΣ & ΤΟΠΟΣ
Βιβλιογροφίο: Bhabha. Homi. 994: The Location of Culture. ΝΥ, London: Routledge. Bohlman. Philip. 2002α: World Music. Α Veιy Short Introduction. Oxford: Oxford Univ. Press. ~. 2 Ο Ο 2 Β: 'World Music at the End of ΗistοιγΌ Ethnomusicology, Vol. 46 ( ). σελ.-3 2. Bohlman. Philip κα Radano. Ronald ( επψ.). 2000: Music and the Racial Imagination. Chicago: Univ. of Chicago Press. Born. Georgina κα Hesmondhalgh. David ( επψ. ). 2 Ο Ο Ο: Western Music and its Others. Difference. Representation and Appropriation in Music. California: Univ. of California Press. Erlmann. Veit. 993: The Politics and Aesthetics of Transnational MusicsΌ The World of Music. Vol. 35 ( 2 ). σελ. 3-5. --. 996: The Aesthetics of the Global Imagination: Reflections on World Music in the 990s Ό Public Culture. Vol. 8. σελ. 467-487 --. 9 97: Ίnterpreting World Music: Α Challenge in Τheοιγ and PracticeΌ Popular Music. Vol. 6 ( ). σελ. 3-4 4. --. 998: 'Ήοw Beautiful is Small?' Music. Globalization and the Aesthetics of the LocalΌ Yearbook for Traditional Music. Vol. 2 Ο. σελ. 2-2. Foucault. Michele. 986: Όf Other SpacesΌ Diacritics. ( Spring). σελ. 22-7. Frith. Simon. 989: World Music. Politics and Social Change. Manchester: Manchester Univ. Press. Garofalo. Reebee. 993: 'Whose World. What Beat: the Transnational Music Industιγ. Identity-and Cultural ImperialismΌ World of Music. Vol. 35 ( 2). σελ. 6-3 2. Guibault. Jocelyne. 993: Όn Re-defining the Local Through World Music'. World of music. Vol. 35 ( 2 ). σελ. 33-47. Hutcheon. L.. 989: The Politics of Postmodernism. London: Routledge. Jameson. Fredric. 985: 'Postmodernism and Consumer Society'. στο Postmodernism and Its Discontents. Theories. Practices. επψ. Α. Kaplan. New Υ ork: Verso. σελ. 3-29 Jenl<s. Chris. 994: 'Culture and PostmodernismΌ στο Postmodernism: Critical Concepts (Vols 4). επψ. Victor Ε. Taylor κα Charles Ε. Winquist. London: Routledge. 998. σελ. Lipsitz. George. 994: Dangerous Crossroads: Popular Music. Postmodernism and the Poetics of Place. ΝΥ: verso. Manuel. Peter. 993: Cassette Culture: Popular Music and Technology in North India. Chicago: Univ. of Chicago Press. Said. Edward. W.. [978] 996: Οριεvταλισμός. μετ. Φώτnς Τερζάκnς. Αθnνα: Νεφέλn. Soja. Edward. 99 5: Ήeterotopologies: a Remembrance of Other Spaces in the CitadeHA'. στο Postmodern Cities and Spaces. επψ. Sophie Watson κα~ Katherine Gibson. Oxford: Blackwell. σελ. 5-34. Stokes. Martin. 2004: 'Music and the Global OrderΌ Annual Review of Anthropology, Vol. 33. σελ. 47-72. Taylor. Timothy, 997: Global Pop: World music. World Markets. ΝΥ : Routledge. ΜΟΥΣΙΚΗ Ι Q ΗΧΟΣ & \. ΤΟΠΟΣ -