Φάκελος: Ξύλινες Πέργκολες Τα τεχνικά χαρακτηριστικά, τα πλεονεκτήματα και τα σημεία που απαιτούν προσοχή Αν και οι ξύλινες πέργκολες δείχνουν να προτιμώνται από τους καταναλωτές για εφαρμογές (ειδικά εν όψει του οικολογικού προφίλ που προωθείται σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια), η κατασκευή τους δείχνει να «σκοντάφτει» στις ελλιπείς γνώσεις των κατασκευαστών, αρχιτεκτόνων και μηχανικών. Της Πένης Χαλάτση Η ελληνική αγορά προσφέρει υψηλής ποιότητας υλικά σε ανταγωνιστικές τιμές (η ξύλινη πέργκολα αποτελεί πολύ οικονομική λύση σε σύγκριση με άλλα υλικά) και αυτό που μένει είναι οι κατασκευαστές να ενημερωθούν και να εφαρμόσουν τις τεχνικές προδιαγραφές. Και φυσικά θα ήταν περιττό να αναφερθεί για μία ακόμη φορά η οικολογική διάσταση του ξύλου το οποίο συνεισφέρει στην εξοικονόμηση ενέργειας δεδομένης της συγκριτικά μηδενικής δαπανώμενης ενέργειας για παραγωγή, επεξεργασία και εφαρμογή του στην κατασκευή και των επίσης μηδενικών εκπομπών ρύπων κατά τη διαδικασία παραγωγής (σε αντίθεση π.χ με το αλουμίνιο). Σύμφωνα με τον Καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π, κ.παναγιώτη Τουλιάτο, «το ξύλο ως δομικό υλικό και κατ επέκταση η ξύλινη κατασκευή δεν είναι ούτε πολύ φιλικές, ούτε πολύ γνωστές σε μεγάλη μερίδα αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών και κατασκευαστών της χώρας μας. Η επιθυμία του κόσμου όμως με όλη τη δυσπιστία που έχει καλλιεργηθεί διατηρεί ακόμη κάποια προτίμηση σε αυτό το είδος. Σε αυτό συμβάλλει και η τεράστια διάδοση της χρήσης ξύλινων κατασκευών στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Όμως η έλλειψη γνώσεων τόσο για τη σωστή χρήση, συνδεσμολογία, προστασία και επεξεργασία μιας ξύλινης κατασκευής (και πέργκολας στην περίπτωσή μας)οδηγεί, συχνά, σε αστοχίες και αποτυχίες αυξάνοντας τη δυσπιστία του κοινού». 60 IOYΛIOΣ - AYΓOYΣTOΣ
Σκοπός και προδιαγραφές κατασκευής μιας πέργκολας Πολλοί συγχέουν τους σκοπούς που επιτελεί η κατασκευή μιας πέργκολας με τους αυτούς που επιτελεί η στέγη ή το πάτωμα. Κάνοντας μια ιεραρχική προσέγγιση θα μπορούσε να αναφερθεί ότι οι λειτουργίες που επιτελεί μία πέργκολα είναι: Α) Σκιασμός Β) Υποστήριξη Γ) Αισθητική συμβολή στο κτίριο Δ) Συμβολή στον ορισμό (τρισδιάστατα) ενός λειτουργικού, υπαίθριου χώρου Με βάση αυτόν το διαχωρισμό οι ζητούμενες προδιαγραφές απαιτήσεων από μια πέργκολα είναι η θερμομονωτική συμπεριφορά του δομικού υλικού κυρίως ως προς την απορρόφηση και συγκέντρωση θερμότητας και την ακτινοβολία αποθηκευμένης θερμότητας, η ανθεκτικότητά στις περιβαλλοντικές-κλιματικές συνθήκες και η αντοχή της κατασκευής στη λειτουργία. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί επίσης στο βαθμό δυσκαμψίας λόγω λεπτών και αραιά συντεθειμένων στοιχείων. Φυσικά, δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς το βαθμό ευκολίας σε εργασίες συντήρησης, επισκευής και ανανέωσης και την αισθητική πληρότητα της εφαρμογής. Όσον αφορά τη συνεισφορά στην περιβαλλοντική και ενεργειακή πολιτική, κατά την κατασκευή της πέργκολας πρέπει να συνεκτιμηθούν στοιχεία όπως είναι η δαπανώμενη ενέργεια για παραγωγή, επεξεργασία και κατασκευή, η εκπομπή ρύπων κατά την παραγωγή και ο βαθμός σπατάλης του υλικού (ως προς αυτά το ξύλο υπερτερεί έναντι άλλων δομικών υλικών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή πέργκολας). Σχεδιασμός, συνδεσμολογία και μηχανική αντοχή της ξύλινης πέργκολας Η συνδεσμολογία παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ανθεκτικότητα της κατασκευής και όπως σημειώνει ο κ. Τουλιάτος «μια πέργκολα, κατά κανόνα, αποτελείται από γραμμικά στοιχεία με πλήρη έλλειψη επιφανειακών διαφραγματικών κατασκευών. Επομένως όλη η δυσκαμψία της κυρίως βασίζεται στη διαμόρφωση των κόμβων.» Παράλληλα, όσον αφορά τον αρχικό σχεδιασμό, επισημαίνει ότι «όπως και σε κάθε αρχιτεκτονική κατασκευαστική σύνθεση η αρχική ιδέα περιλαμβάνει τις προϋποθέσεις αισθητικής ποιότητας, δυσκαμψίας, ανθεκτικότητας, αντοχής κλπ. Όταν η προσοχή, στην αρχική σύλληψη δοθεί μονομερώς σε έναν παράγοντα τότε πολύ δύσκολα μπορούν να διορθωθούν οι ελλείψεις». 61
AΠOΨEIΣ ΦAKEΛOΣ EΠIΠΛEON Συντήρηση ξύλινης πέργκολας Απλές τεχνικές και μικρά μυστικά συντελούν στη μακροβιότητα της ξύλινης πέργκολας. Όπως αναφέρει ο κ. Τουλιάτος όσον αφορά τη συντήρηση της κατασκευής «σε καμία περίπτωση πλέον δεν χρησιμοποιούνται σε πέργκολα επικαλυπτικά βερνίκια. Αντίθετα, υπάρχουν πλείστα εμποτιστικά βερνίκια με μεγάλη κλίμακα χρωματισμών και μυκητοκτόνων συστατικών. Ας σημειωθεί ότι όσο πιο σκούρο χρώμα είναι η ξύλινη επιφάνεια τόσο μεγαλύτερη είναι η ανθεκτικότητα. (π.χ το μαύρισμα του δέρματος το καλοκαίρι, τα σκούρα χρώματα ματιών, μαλλιών και δέρματος σε ισημερινές περιοχές κλπ).» Η αγορά απαντάει σε καίρια ερωτήματα για τις ξύλινες πέργκολες Ποιο είδος ξυλείας είναι κατάλληλο για κατασκευή ξύλινης πέργκολας. Πώς η τοποθεσία και οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν την επιλογή αυτή; ΑΒΕΞ: Ιστορικά οι ξύλινες πέργκολες ήταν από τα βασικά στοιχεία των κήπων της Ιταλικής Αναγέννησης και χρησιμοποιούνταν ευρύτατα για την κάλυψη και οριοθέτηση εξωτερικών διαδρόμων. Στην Ελλάδα, θεωρείται πλέον μια από τις πιο διαδεδομένες ξύλινες κατασκευές που ομορφαίνουν τους εξωτερικούς χώρους αλλά και λειτουργούν ως συστήματα σκίασης. Στην κατασκευή ξύλινης πέργκολας έχουμε δει να χρησιμοποιείται μία μεγάλη ποικιλία ειδών ξύλου από πεύκο και έλατο ως κέδρο και καστανιά. Η ΑΒΕΞ για την κατασκευή ξύλινης πέργκολας προτείνει εμποτισμένη ξυλεία πεύκης ως ιδανική λύση γιατί συνδυάζει χαμηλό κόστος, πολύ καλή εμφάνιση και ανθεκτικότητα στις ελληνικές κλιματολογικές συνθήκες, ενώ για ειδικές μορφές και μήκη μεγαλύτερα των 6 μέτρων ενδεδειγμένη επιλογή είναι η σύνθετη επικολλητή ξυλεία. Worldwood Helals LTD: Ξυλεία ιδανική για πέργκολα κατά σειρά ποιότητας είναι το teak, το iroko, το niangon, το sipo και το peach pine. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του ξύλου έναντι άλλων υλικών στην κατασκευή πέργκολας; ΑΒΕΞ: Το ξύλο και ιδιαίτερα το σύνθετο επικολλητό υπερτερεί έναντι άλλων υλικών στα σημεία που σχετίζονται με τα εξής στοιχεία: ΔΟΜΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΟΠΛΙΣΜΕΝΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ ΞΥΛΟ ΧΑΛΥΒΑΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΤΙΚΟΤΗΤΑ Σημαντική συγκέντρωση θερμότητας Εντελώς ουδέτερο στη θερμοκρασιακή μεταβολή Μεγάλη συγκέντρωση και απόδοση θερμότητας Η υψηλότερη στα δομικά υλικά με τεράστιο βαθμό διαστολής, απορρόφησης και απόδοσης Μπορεί να είναι αρκετά υψηλή ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ Προβληματική όταν επιδιώκονται λεπτές διατομές Με κατάλληλη επξεργασία παρουσιάζει πολύ μεγάλη ανθεκτικότητα Μειωμένη ανθεκτικότητα εάν εκτεθεί σε οξειδωτικό περιβάλλον Πρόβλημα εάν εκτεθεί σε όξινο περιβάλλον Μεγάλος κίνδυνος ταχείας γήρανσης από την υπεριώδη ακτινοβολία Σημείωση: Ο συγκριτικός πίνακας δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του Καθηγητή Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π., Παναγιώτη Τουλιάτο Σημείωση: Για το κόστος υπολογίστηκε ένας μέσος όρος από στοιχεία που έδωσαν παράγοντες της αγοράς. Σε κάθε περίπτωση είναι ενδεικτικό και αυξομειώνεται ανάλογα με την ποιότητα της κατασκευής 62 IOYΛIOΣ - AYΓOYΣTOΣ
Αισθητική: Το ξύλο ως φυσικό υλικό δένει όμορφα με το περιβάλλον και δίνει χρώμα στον εξωτερικό χώρο ιδιαίτερα αν συνδυάζεται με αναρριχητικά φυτά, λουλούδια κλπ Μορφολογική και Κατασκευαστική Ελευθερία: Το Σύνθετο Ξύλο, μπορεί να πάρει διάφορα σχήματα καμπυλόγραμμα είτε ευθύγραμμα και να συνδυαστεί με πολλά υλικά, εξασφαλίζοντας μεγάλα περιθώρια μορφολογικής ελευθερίας στον κατασκευαστή. Ευκολία: Μετατροπές, επιδιορθώσεις και συντήρηση του υλικού γίνονται με απλό τρόπο και μπορούν να υλοποιηθούν ακόμη και με χειροκίνητα εργαλεία που βρίσκονται σε κάθε σπίτι. Οικολογία: Η πρώτη ύλη, (για παράδειγμα το πεύκο ή το έλατο που χρησιμοποιεί η ΑΒΕΞ) προέρχεται από καλλιεργημένα δάση πιστοποιημένης υλοτομίας. Επιπλέον, το ξύλο είναι ένα υλικό που μπορεί να ανακυκλωθεί ή να ξαναχρησιμοποιηθεί 100%. Ποιες είναι οι βασικές μέθοδοι και ποια τα βασικά υλικά συντήρησης μιας ξύλινης πέργκολας και με ποια συχνότητα απαιτούνται εργασίες συντήρησης μετά την κατασκευή; Όσο πιο σκούρο χρώμα είναι η ξύλινη επιφάνεια τόσο μεγαλύτερη είναι η ανθεκτικότητα. (π.χ το μαύρισμα του δέρματος το καλοκαίρι, τα σκούρα χρώματα ματιών, μαλλιών και δέρματος σε ισημερινές περιοχές κλπ) ΑΒΕΞ: Όπως όλα τα υλικά, έτσι και η πέργκολα από ξύλο πρέπει να συντηρείται τακτικά με στόχο τη διατήρηση της φυσικής αντοχής του ξύλου, που καταπονείται ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Ικανοποιητική, ιδιαίτερα ως περίγραμμα πέργκολας ENEPΓEIAKH ΣΠATAΛH Λογική ΚΟΣΤΟΣ Λογικό Πολύ υψηλή αισθητική. Υλικό φιλικό στο άγγιγμα, την όψη και την επαφή με τον άνθρωπο Η χαμηλότερη δυνατή μεταξύ δομικών υλικών. Υλικό φυσικά ανανεώσιμο Λογικό έως χαμηλό Ικανοποιητική, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με φύτευση Δεν είναι φιλικό ούτε στον ανθρώπινο οργανισμό ούτε στη χλωρίδα Ενεργοβόρος διαδικασία παραγωγής με υψηλούς εκπεμπόμενους ρύπους Το πλέον ενεργοβόρο δομικό υλικό Λογικό έως υψηλό Λογικό έως υψηλό Ικανοποιητική Υψηλός βαθμός δαπανώμενης ενέργειας και εκπομπής ρύπων Λογικό 63
Ξύλινες πέργκολες Tips H πέργκολα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να κατασκευάζεται με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως στέγη. Βασική της αποστολή είναι ο σκιασμος-δροσισμός, επομένως πέργκολα και στέγαση είναι δυο όροι που δεν συνάδουν. Το ξύλο στην κατασκευή πέργκολας αποτελεί το λιγότερο δαπανηρό υλικό καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη και κλαδιά τα οποία παραμένουν αχρησιμοποίητα ενώ ανακυκλώνονται Πλέον δεν χρησιμοποιούνται σε ξύλινη πέρ - γκολα επικαλυπτικά βερνίκια αλλά εμποτιστικά με μυκητοκτόνα συστατικά Όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα της ξύλινης επιφάνειας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανθεκτικότητα. Η δυσκαμψία της πέργκολας βασίζεται στη διαμόρφωση των κόμβων λόγω της επαφής με το έδαφος και της έκθεσης σε καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες. Όμως η συντήρηση γίνεται απλή διαδικασία όταν πρόκειται για εμποτισμένο Σύνθετο Ξύλο. Κάθε 2 έτη θα πρέπει να γίνεται έλεγχος της κατασκευής για φυσικές ή τεχνητές φθορές ώστε να προλαμβάνονται και να προστατεύονται τα φθαρμένα σημεία της κατασκευής, κυρίως μέσω της βαφής με κατάλληλα βερνίκια. Κάθε 3 4 χρόνια θα πρέπει να γίνεται ολική συντήρηση της πέργκολας με την επάλειψη νέου στρώματος βερνικιού. Ετησίως και πριν το φθινόπωρο θα πρέπει να γίνεται έλεγχος για τυχόν περιοχές της πέργκολας με συσσωρευμένες ακαθαρσίες (πχ. φύλλα, έντομα κλπ) και καθαρισμός των σημείων αυτών και βαφή αν απαιτείται. Πόσο σημαντική είναι η επιλογή της συνδεσμολογίας για την ανθεκτικότητα της κατασκευής; ΑΒΕΞ: Οι τρόποι και τα μέσα συνδεσμολογίας σε κάθε ξύλινη κατασκευή είναι κρίσιμης σημασίας. Στις πέργκολες και κυρίως σε κατασκευές σε παραθαλάσσια μέρη απαιτείται επιπλέον προσοχή κατά τον σχεδιασμό αλλά κυρίως κατά την εφαρμογή και επίβλεψη. Για παράδειγμα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται καλής ποιότητας μέσα συνδέσεις (κοχλίες βύσματα, μεταλλικά ελάσματα). Η ΑΒΕΞ προτείνει για χρήση στις πέργκολες ανοξείδωτα μεταλλικά μέσα σύνδεσης. Επιπλέον, οι ξυλουργικές συνδέσεις πρέπει να είναι ανθεκτικές καθώς οι κατασκευές αυτές, εκτός από τα μόνιμα και μεταβλητά φορτία, καταπονούνται και από την υγρασία. Επίσης, ο σωστός σχεδιασμός της συνδεσμολογίας είναι εξαιρετικής σημασίας γιατί και οι συνδέσεις είναι σημεία που δύσκολα μπορεί να γίνει εκ των υστέρων συντήρηση. Πόσο επηρεάζει ο σωστός αρχικός σχεδιασμός τη μηχανική αντοχή της πέργκολας; ΑΒΕΞ: Βασικός παράγοντας στον σωστό σχεδιασμό κάθε πέργκολας είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση του χώρου και των συνθηκών που επικρατούν στο χώρο ανεγέρσεως της πέργκολας. Για παράδειγμα κατασκευές πολύ κοντά στην θάλασσα δέχονται μεγάλη καταπόνηση στα μεταλλικά τους μέρη λόγω του αλατιού στο περιβάλλον τους, με συνεπεία γρήγορη καταστροφή των μεταλλικών τους μερών αν είναι κατασκευασμένα από απλό σίδηρο. Ακόμη, τα ξύλινα στοιχεία σε επαφή με το έδαφος καταπονούνται αρκετά αν δεν είναι ικανοποιητικά προστατευμένα εξ αρχής. Επίσης, μια σωστή στατική μελέτη πρέπει να συνυπολογίζει δεδομένα όπως, το βάρος της επικάλυψης, την καταπόνηση ανά τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας κ.α. ώστε να γίνει εξ αρχής σωστή διαστα- 64 IOYΛIOΣ - AYΓOYΣTOΣ
σιολόγηση της ξυλείας. Εν κατακλείδι, η καλή γνώση των απαιτήσεων που πρέπει να πληροί η κατασκευή είναι δυνατόν θα ελαχιστοποιήσει ή ακόμα και θα εξαλείψει τις επιδράσεις των επιβαρυντικών παραγόντων πάνω στην αντοχή της κατασκευής αυτής. Ποια είδη ξύλινης πέργκολας υπάρχουν; Ποιες δυνατότητες σχεδίων είναι οι πιο διαδεδομένες; ΑΒΕΞ: Πλέον στις μέρες, δεν μπορούμε να κατατάξουμε τις ξύλινες πέργκολες σε συγκεκριμένες κατηγορίες. Οι αρχιτέκτονες μηχανικοί έχουν δώσει μια νέα ώθηση στην κατασκευή των περγκολών που εκτός από χρηστικές κατασκευές έχουν γίνει και έργα αισθητικής. Συνηθισμένοι είναι οι ορθογωνικοί κάναβοι που επικαλύπτονται με γυαλί ή τέντα αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που τα ξύλινα στοιχεία της πέρ - γκολας μπορεί να είναι και καμπύλα ή τμήματα τόξου, για παράδειγμα πέργκολες σκίασης με ξύλινες περσίδες στο σχήμα του άνθους της μαργαρίτας. Ποια σημεία απαιτούν προσοχή κατά την κατασκευή της πέργκολας; (ποια είναι τα συνήθη προβλήματα που εμφανίζει η κατασκευή πέργκολας;) ΑΒΕΞ: Πέραν της στατικής μελέτης, που είναι απαραίτητη για την μηχανική αντοχή της κατασκευής, τα σημεία που απαιτούν προσοχή είναι ως επί το πλείστον τα σημεία στήριξης και οι συνδέσεις των επιμέρους στοιχείων της πέργκολας. Για παράδειγμα, βάσεις στύλων που δεν επιτρέπουν τον αερισμό του ξύλινου στοιχείου οδηγούν πολύ γρήγορα στην καταστροφή του στοιχείου από σάπισμα. Γενικά, ο σχεδιασμός και η κατασκευή πρέπει να επιτρέπουν την ελεύθερη αναπνοή των ξύλινων στοιχείων. Σε τι βαθμό οι αρχιτέκτονες και οι κατασκευαστές είναι εξοικειωμένοι με την επιλογή της ξύλινης πέργκολας; Τι πιστεύετε ότι θα βοηθούσε στη διεύρυνση της εφαρμογής της χρήσης ξύλου έναντι άλλων υλικών; ΑΒΕΞ: Η εξοικείωση κατασκευαστών και αρχιτεκτόνων στην κατασκευή ξύλινης πέργκολας εξαρτάται από την προσωπική τους εμπειρία και το ενδιαφέρον τους για το είδος. Στην Ελλάδα, δυστυχώς έως σήμερα δεν υπάρχει επαρκής εξειδίκευση πάνω στον τομέα των ξύλινων κατασκευών. Θεωρούμε ότι η εξειδικευμένη παροχή τεχνικών γνώσεων σε πανεπιστημιακό επίπεδο, καθώς και η διεξαγωγή σεμιναρίων από επίσημους επαγγελματικούς φορείς είναι απαραίτητη. Σε κάθε περίπτωση, το σχεδιαστικό τμήμα της ΑΒΕΞ παρέχει υποστήριξη σε αρχιτέκτονες και κατασκευαστές και συνεργάζεται μαζί τους για την επίτευξη ενός αποτελέσματος που θα ικανοποιήσει τον πελάτη τους και θα αποτελέσει το καλύτερο μέσο διαφήμισης για τις κατασκευές από ξύλο. Περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό όσον αφορά τις ξύλινες πέργκολες η ΑΒΕΞ διαθέτει στην ιστοσελίδα της www.abex.gr / ή στο facebook ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑ- ΣΚΕΥΕΣ ΑΒΕΞ. 66 IOYΛIOΣ - AYΓOYΣTOΣ