«Μεγαλώνοντας με τις οθόνες: η επίδραση του Διαδικτύου στη δημιουργία ταυτότητας των εφήβων» Safe Online: Behaviours, approaches and tools for a safer online environment 08-09-2015 Χαράλαμπος Πίσχος Ψυχολόγος MSc Συστημικός Υπαρξιακός Ψυχοθεραπευτής Ψυχολογικό Θεραπευτικό Κέντρο «Συναίσθηση» hapischos@gmail.com
Εφηβεία (Edge of Adolescence, Trina Teele)
Αποτύπωση της εφηβείας Χρονολογική οριοθέτηση Πρώιμη εφηβική ηλικία (11-14) Μέση εφηβική ηλικία (14-17) Όψιμη εφηβική ηλικία (17-20) Διαπολιτισμική ασάφεια για τη λήξη της εφηβείας. Δεν αποτελεί οικουμενικό στάδιο ανάπτυξης Άνθρωπος: βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο
Η εφηβεία Σωματικές αλλαγές «Δεύτερη Γέννηση» (J.J. Rousseau) Αλλαγές σε όλους του τομείς με κορύφωση την ωρίμανση της γενετήσιας λειτουργίας. Προσοχή των νέων στο σώμα: Βιοσωματικό είδωλο.
Η εφηβεία Γνωστικές αλλαγές απόκτηση τυπικής σκέψης ανακάλυψη του πιθανού του δυνατού εγωκεντρισμός διεξαγωγή λογικών συμπερασμάτων - παραγωγικός συλλογισμός δυνατότητα για αφηρημένη σκέψη.
Η εφηβεία Συναισθηματικές αλλαγές περίοδος θυμικής αναστάτωσης και εσωτερικού αναβρασμού (λόγω αλλαγών ήβης). Δίλημμα στάσης: παιδί vs ενήλικος. Άγχος, λόγω ασάφειας θέματος ενηλικίωσης. Διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμησή τους ---» έλλειψη εσωτερικής εμπιστοσύνης ως κριτήριο επιλογών.
Η εφηβεία Κοινωνικές αλλαγές ανεξαρτητοποίηση + διαφοροποίηση από τους ενήλικες πατέρας αυστηρός - μητέρα κτητική (η αγάπη του προς αυτούς παραμένει ίδια) αντισταθμιστικό διέξοδο στους φίλους Ανάπτυξη φιλιών ---» διαφυλικές φιλίες ---» ετερόφυλες παρέες που οδηγούν σε ερωτικά ζευγάρια.
Οι βασικοί στόχοι της εφηβείας Αίσθηση αυτονομίας: το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν οι έφηβοι να ορίσουν τον εαυτό τους και να αποκτήσουν αίσθηση αυτοελέγχου και αυτοϋποστήριξης, πράγμα απαραίτητο για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους Δημιουργία ταυτότητας: βασικός, ενιαίος εαυτός, εσωτερική και υποκειμενική συναίσθηση του εαυτού ως ατόμου
Παράγοντες επιρροής ταυτότητας εφήβου Επηρεάζεται από τους ρόλους που αναλαμβάνει το άτομο από τα πρώτα χρόνια της ζωής του και τις προσωπικές του πεποιθήσεις για τον εαυτό του. Oι διαφορετικές ταυτότητες της εφηβείας, είναι περισσότερο δοκιμαστικές και όχι μία ντετερμινιστική φύση ή τελική επιλογή. Επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση με διαφορετικές εικόνες, ενδιαφέροντα και εμπειρίες, μέχρι ο έφηβος να φτάσει σε μία αίσθηση αυτονομίας που ταιριάζει με το μοναδικότητα της προσωπικότητάς του και αυτό που τελικά θέλει. Επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση με τους γονείς, τους ομηλίκους και τα κοινωνικά πρότυπα των μεγαλύτερων. Διάκριση από την ετερότητα, πλαίσιο παγίωσης και οικοδόμησης της αυτοαντίληψης του ατόμου, σταθεροποίηση της προσωπικότητάς του.
Διαμόρφωση ταυτότητας εφήβου Θεωρία James Marcia Βασικές αρχές Διερεύνηση (ξεδιάλεγμα ανάμεσα σε πολλές εναλλακτικές) Δέσμευση (επιλογή μίας ή περισσότερων εναλλακτικών)
Διαμόρφωση ταυτότητας εφήβου Τέσσερεις ανεξάρτητες καταστάσεις της ταυτότητας Κατακτημένη Ταυτότητα Δέσμευση μετά από περίοδο διερεύνησης. Σχετίζεται με ωριμότητα και ισορροπημένη σκέψη. Αντίθετα στην εκμετάλλευση της ομάδας για συμμόρφωση, Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Παρατεταταμένο Μορατόριουμ Ενεργητική διερεύνηση σε συνδυασμό με την απουσία δέσμευσης, Υψηλό επίπεδο ψυχολογικής λειτουργίας αλλά εξακολουθούν να παλεύουν για να βρουν ποιοι είναι και τι κάνουν. Αυξημένη κριτική σκέψη και ανοιχτά μυαλά, βρίσκουν διαρκώς εναλλακτικές ακόμα και όταν η αβεβαιότητα εντείνεται. Δοτή Ταυτότητα Δέσμευση σε στόχο χωρίς να έχει προηγηθεί διερεύνηση, Στενότητα σκέψης. Δέχονται εύκολα τη συμμόρφωση, ευαίσθητα στην εκμετάλλευση της αυτοεκτίμησής τους, Είναι κατά κάποιο τρόπο απολυταρχικά και εναντιώνονται σε κάθε προσπάθεια αλλαγής, ακριτη υιοθέτηση κανόνων, επαγγελματικών επιλογών, θρησκευτικών πεποιθήσεων, χωρίς αμφισβήτηση. Σύγχυση Ρόλων Απάθεια που χαρακτηρίζεται από έλλειψη διερεύνησης και δέσμευσης, Δυσκολίες προσαρμογής, ακαδημαϊκά προβλήματα, ναρκωτικά, Επηρεάζονται εύκολα από τις αλλαγές των καταστάσεων, ετεροκαθορίζονται, Έλλειψη δομής ταυτότητας ώστε να έχει συνέπεια σε μία πορεία ζωής, ατομα τρωτά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αποδιοργανωμένη σκέψη.
World Wide Web
1 στους 4 εφήβους (24,3%) ασχολείται για 3 ώρες την ημέρα τις καθημερινές με τον Η/Υ και το διαδίκτυο Το ποσοστό αυξάνεται σε 41% το Σαββατοκύριακο. Τα 4 τελευταία χρόνια έχει τετραπλασιαστεί ο αριθμός των εφήβων που ασχολούνται με τον Η/Υ και το ίντερνετ για τουλάχιστον 3 ώρες κάθε μέρα Ένας στους έξι 15χρονους (15,5%) εμφανίζει συμπεριφορές εξάρτησης. Υπερβολική χρήση του Η/Υ και του ίντερνετ καθημερινά (για τουλάχιστον 3 ώρες την ημέρα) κάνει: 1 στους 3 εφήβους (38,4%), μεταξύ εκείνων που οι γονείς δεν γνωρίζουν επαρκώς τις δραστηριότητές τους 1 στους 5 εφήβους (26,2%) μεταξύ εκείνων που έχουν περιορισμένη συναισθηματική στήριξη από τους γονείς τους. 1 στους 3 (35,5%) μεταξύ εκείνων που δεν είναι αρκετά ικανοποιημένοι από τις σχέσεις στην οικογένεια. *ΕΠΙΨΥ, Πανελλήνια Έρευνα στους μαθητές, 2010
Τι σημαίνει το διαδίκτυο για τον έφηβο 1. Επικοινωνία (μπορούν να μιλήσουν με οποιονδήποτε, οπουδήποτε στον κόσμο, όποια στιγμή θέλουν) 2. Σχέση (δεν ανταγωνίζεται τις πραγματικές σχέσεις αλλά τις ενισχύει με on line τρόπο) 3. Υποστήριξη (οι φίλοι είναι άμεσα προσβάσιμοι σε δύσκολες συνθήκες) 4. Φιλία (δεν επικοινωνούν πια με αγνώστους αλλά με τους φίλους τους ο φιλικός κύκλος ανοίγει ανάλογα με τις εμπειρίες τους) 5. Γνώση (ένας τεράστιος εικονικός θησαυρός πληροφοριών βρίσκεται μπροστά στην οθόνη τους)
Πώς χρησιμοποιούν το διαδίκτυο; Αυθόρμητα Αυτόματα Ανοριοθέτητα
Γιατί το χρησιμοποιούν με αυτούς τους τρόπους; Οι έφηβοι διακατέχονται από αυθορμητισμό και έλλειψη ελέγχου. Οι εγκέφαλοι των εφήβων δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως. Επίσης, υπάρχει τρομερή αμεσότητα μεταξύ τους παρόρμησης να κάνουν κάτι και της δυνατότητας να το ποστάρουν αμέσως. Το διαδίκτυο καλύπτει τις κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες τους.
Το κίνητρο του εαυτού είναι η παρουσίαση ενός ιδανικού εαυτού για την απόκτηση αποδοχής και έγκρισης. Αυτοεκτίμηση Το κοινωνικό κίνητρο είναι η απόκτηση οικειότητας με τους αγνώστους μέσω της αυτοαποκάλυψης. Αποδοχή
Η αυτοεκτίμηση και η αποδοχή είναι δύο από τα βασικά συναισθηματικά εξελικτικά στοιχεία της δημιουργίας της ταυτότητας των εφήβων. Τόσα πολλά ερεθίσματα, τόσος λίγος χρόνος. Όσο ασχολείται με το διαδίκτυο γίνεται η δεξαμενή άντλησης αποδοχής και αυτοεκτίμησης.
Πίεση από τους συνομηλίκους Η μέση εφηβεία είναι η περίοδος όπου διαμορφώνεται η ταυτότητα των εφήβων καθώς βρίσκονται υπό καθεστώς πίεσης από τους συνομιλήκους τους για να διαφοροποιηθούν, αλλά έχουν έλλειψη των γνωστικών στοιχείων για να ανταποκριθούν σε αυτούς τους ρόλους. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι νέοι με χαμηλότερη αυτοεκτίμηση ξοδεύουν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο και ποστάρουν περισσότερα στοιχεία για τον εαυτό τους στα κοινωνικά δίκτυα, προσπαθώντας να τον προμοτάρουν. Σε αυτή την πίεση αποδίδονται τα ρίσκα που παίρνουν οι έφηβοι μεταξύ των συνομιλήκων τους.
Necknominate & Selfies
Διαμόρφωση δύο ταυτοτήτων Πραγματική vs ψηφιακή. Ο πραγματικός είναι πιο απλοϊκός ενώ ο ψηφιακός είναι πιο επεξεργασμένος. Οι νέοι χρησιμοποιούν πλέον το διαδίκτυο για να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν τις εναλλαγές στην ταυτότητά τους κατά το πέρασμα των ετών: ποιος είμαι, ποιος φιλοδοξώ να είμαι και πώς θέλω να με βλέπουν οι άλλοι. Είναι πολύ δύσκολο να εκφραστούν μέσα από την ψηφιακή τους ταυτότητα στον πραγματικό κόσμο
Οφέλη του διαδικτύου στη δημιουργία ταυτότητας - Δίνει τη δυνατότητα στους εφήβους να εξερευνήσουν διάφορες πτυχές του εαυτού τους και αυτό που θέλουν να γίνουν Αν γίνει αποδεκτή η παρουσία τους, τότε μπορεί να την εσωτερικοποιήσει και να χτίσει πάνω σε αυτή την ταυτότητά του Αν απορριφθεί, τότε ο έφηβος μπορεί να αποφύγει πιο εύκολα την κριτική και να προχωρήσει στην εξερεύνηση νέων ταυτοτήτων. - Η αμεσότητα του διαδικτύου βοηθά στην ενίσχυση των φιλιών του εφήβου η οποία επηρεάζει σημαντικά τη δημιουργία ταυτότητας καθώς οι φίλοι αποτελούν την πηγή του αυτοπροσδιορισμού και οι έφηβοι μοιράζονται ευκολότερα με τους συνομιλήκους τους προσωπικά θέματα. - Μπορεί να λειτουργήσει ως ένα σύστημα από ανθρώπους που σκέφτονται το ίδιο και να προσφέρει στήριξη σε απομονωμένους εφήβους, μέσω συναισθηματικής έκφρασης.
Για εφήβους που βρίσκονται ήδη σε κίνδυνο, αυτοί οι παράγοντες μπορεί να αποβούν μοιραίοι! Εμπόδια του διαδικτύου στη δημιουργία ταυτότητας - Μπορεί να μπλοκάρει τη διεργασία δημιουργίας ταυτότητας: Χρειάζεται να υπάρχει μία εσωτερική συνέχεια απο τα προηγούμενα εξελικτικά στάδια (Erikson) O κατακερματισμός του εαυτού, ο διαχωρισμός του δηλαδή σε πολλούς εαυτούς καθώς εκτίθεται σε πολλά διαδικτυακά ερεθίσματα, οδηγεί σε αδυναμία κατανόησης του εαυτού του, ειδικότερα όταν συνομιλεί με ξένους στο διαδίκτυο. - Η πίεση των συνομηλίκων είναι συνεχής καθιστώντας τους εφήβους επιρρεπείς σε επικίνδυνες συμπεριφορές στο διαδίκτυο καθώς η πραγματικότητα και ο κίνδυνος είναι θολά πεδία. - Η αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών που οδηγούν σε επικίνδυνες προεκτάσεις. - Ανταλλαγή σεξουαλικών μηνυμάτων. - Διαδικτυακή παρενόχληση.
Συνέπειες του διαδικτύου στον έφηβο Θετικά στοιχεία* Ειλικρίνεια Λιγότερο άγχος Ενίσχυση αυτοεκτίμησης και αυτονομίας (μέσω της γνώσης) Υποστήριξη σε διάφορες μεταβατικές περιόδους Κοινωνική και γνωστική ανάπτυξη *όταν μιλούν με τους φίλους τους στο διαδίκτυο Αρνητικά στοιχεία* Εθισμός Κίνδυνος παρενόχλησης (cyberbullying) Προβληματική συμπεριφορά Υπερκινητικότητα Ψυχοκοινωνική αδυναμία προσαρμογής Ψυχικές διαταραχές Άγχος Χαμηλή αυτοεκτίμηση *όταν κάνουν χρήση πάνω από 3 ώρες την ημέρα με έμφαση στην αναζήτηση πορνογραφικού υλικού, μπαίνουν σε chat rooms και παίζουν οn line παιχνίδια.
Γονείς: το ιδανικό ψηφιακό πρότυπο
Γονείς: το ιδανικό ψηφιακό πρότυπο Κατανόηση της επιρροής των γονέων σχετικά με την ανάπτυξη προβλημάτων μέσω διαδικτύου. Όμως: παραμένουν το καλύτερο παράδειγμα που μπορούν οι νέοι να έχουν στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους Τα παιδιά βλέπουν πως οι γονείς χειρίζονται και χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα. Πόσο εξαρτημένοι είναι οι ίδιοι από την τεχνολογία.
Γονείς: το ιδανικό ψηφιακό πρότυπο Σε μία έρευνα, ένα δείγμα 1.000 παιδιών 4-18 ετών ρωτήθηκαν πώς νιώθουν όταν οι γονείς ασχολούνται με τα κινητά τους: παραμέληση, απογοήτευση, λύπη, μοναξιά και έντονη ανησυχία και μπέρδεμα όταν προκαλούσαν τους γονείς τους να τους δώσουν σημασία. Σε μία άλλη έρευνα οι παρατηρητές κατέγραψαν την συμπεριφορά τόσο των ενηλίκων όσο και των παιδιών σε 55 περιστατικά όπου οι γονείς πήγαν με τα παιδιά τους σε ένα fast food καθώς και το πόσο συχνά οι ενήλικες χρησιμοποιούσαν τα smartphones τους.
Στοιχεία των γονέων που επηρεάζουν τη χρήση του διαδικτύου από τους νέους Επιδραστικοί αρνητικοί παράγοντες Χαμηλά επίπεδα οικογενειακού ελέγχου Περιορισμένη συναισθηματική στήριξη από τους γονείς Χαμηλή ικανοποίηση των εφήβων από τις οικογενειακές σχέσεις Αδυναμία επικοινωνίας με τους γονείς Δυσκολία διαχείρισης ψυχοκοινωνικής έκφρασης Προστατευτικοί παράγοντες Εκπαίδευση των γονέων σχετικά με το διαδίκτυο Καλή επικοινωνία και σχέση με τους εφήβους Ορίζουν ένα πλαίσιο χρήσης του υπολογιστή ανάλογα με την ηλικία και τα ενδιαφέροντα του παιδιού Ενημερώνουν τα παιδιά τους από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα «εθισμού» και παρενόχλησης Αφιερώνουν χρόνο και να απασχολούνται μαζί με τα παιδιά τους στο διαδίκτυο Κάνουν χρήση εργαλείων και φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες Μαθαίνουν στα παιδιά τους πώς να προστατεύουν την ιδιωτική τους ζωή στο Διαδίκτυο, όπως κάνουν και στον πραγματικό κόσμο Ζητούν αμέσως βοήθεια, αν παρατηρήσουν υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές εθισμού
Save Oι έφηβοι δεν είναι συνειδητά επιπόλαια άτομα που βρίσκονται σε μία διαρκή αναζήτηση ρίσκου. Είναι υπερβολικά ευάλωτοι στο άγχος και προσπαθούν να βρουν το δρόμο τους μέσα από δύσκολα μονοπάτια προς τη δημιουργία ταυτότητας. Οι γονείς χρειάζεται να κατανοήσουν αυτό το άγχος και να κάνουν τους έφηβους να νιώσουν ασφαλείς και τους εαυτούς τους υπενθυμίζοντας τους ότι θα μεγαλώσουν σύντομα και θα αφήσουν αυτές τις συνήθειες πίσω τους.
Print Το διαδίκτυο είναι ένα μέρος της ζωής μας και όσο χρόνο αφιερώνουμε σε αυτό, τόσο αυτό θα «κλέβει» από την πραγματική μας ζωή. Οι έφηβοι θα μεγαλώνουν ολοένα και σε πιο digital εποχές και το διαδίκτυο θα παίζει σύντομα άμεσο ρόλο για τη δημιουργία ταυτότητας μεταβολίζοντας ψηφιακά τις αναλογικές αξίες. Να ξεκαθαρίσουμε στους νέους το διαχωρισμό της πραγματικής ταυτότητας ώστε να μπορούν να κατανοούν την αξία της πραγματικής ζωής και να δημιουργήσουν αυτοεκτίμηση μέσα από αυτή.
Ευχαριστώ! Χαράλαμπος Πίσχος Ψυχολόγος MSc Συστημικός Υπαρξιακός Ψυχοθεραπευτής Ψυχολογικό Θεραπευτικό Κέντρο «Συναίσθηση» hapischos@gmail.com