Π.3.1.4 Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης. Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Π.3.1.4 Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ Γυµνασίου Θεµατική ενότητα: Χιούµορ και σάτιρα Τίτλος: «Εκδοχές σάτιρας» ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΝΤΖΑΡΕΛΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ, ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2011

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «ηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΗΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ: Π.3.1.4 Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ: ΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-οµάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 24

Περιεχόµενα Ταυτότητα Σεναρίου 4 Εισαγωγή 4 Σκοποθεσία 6 εξιότητες 6 Aξιοποίηση των ΤΠΕ 6 Κείµενα 7 Μεθόδευση της διδασκαλίας 10 Αναλυτική περιγραφή των φάσεων υλοποίησης του σεναρίου 11 Α φάση: Πριν από την ανάγνωση 11 Β Φάση: Ανάγνωση 13 Γ Φάση: Μετά την ανάγνωση 21 Αξιολόγηση 22 Φύλλα Εργασίας 22 Άλλες εκδοχές - Κριτική 23 Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό 24 Σελίδα 3 από 24

Ταυτότητα Σεναρίου Tίτλος: Εκδοχές σάτιρας Τάξη: Γ Γυµνασίου ηµιουργός: Παναγιώτης Παντζαρέλας Γνωστικό αντικείµενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία Συµβατότητα µε το νέο ΠΣ: Προβλέπεται διδακτική ενότητα µε αυτό το θέµα στη Γ Γυµνασίου Είδος διδακτικής πρακτικής: project, οµαδοσυνεργατική διδασκαλία, µετωπική διδασκαλία Προτεινόµενη διάρκεια: 24 διδακτικές ώρες οκιµάστηκε στο σχολείο ή όχι: Πρόκειται για παραδειγµατικό σενάριο που προορίζεται για πιλοτική εφαρµογή και αξιολόγηση στη διδακτική πράξη στο πλαίσιο του Ψηφιακού Σχολείου. Μπορεί να εφαρµοστεί στην τυπική ή/και στην ηµιτυπική / άτυπη εκπαίδευση: Το συγκεκριµένο σενάριο σχεδιάστηκε µε γνώµονα την τυπική εκπαίδευση. Επιµέρους σηµεία του θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση της ηµιτυπικής εκπαίδευσης. Εισαγωγή Η σάτιρα δεν είναι εύκολο είδος όχι µόνο για τους µαθητές αλλά και για πιο έµπειρους αναγνώστες. Ένα από τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει κάποιος όταν έρχεται σε επαφή µε τα σατιρικά κείµενα, πόσο µάλλον ένας ή µία εκπαιδευτικός που προσπαθεί να κάνει τους µαθητές και τις µαθήτριές κοινωνούς του λογοτεχνικού αυτού είδους, είναι η λεπτή διάκριση ανάµεσα στη σάτιρα και την ειρωνεία, την παρωδία, την κωµωδία. Συγχρόνως έχει να αντιµετωπίσει και την ιστορικότητα που διακρίνει ως επί το πλείστον τον σατιρικό λόγο, για την οποία ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι καλά πληροφορηµένος. Σε κάθε περίπτωση πάντως θα πρέπει να γίνει σαφές στους µαθητές και τις µαθήτριες πως ο σατιρικός δηµιουργός, άλλοτε είρωνας Σελίδα 4 από 24

και περιπαικτικός και άλλοτε µέσα από το αστείο και το χιούµορ, επιδιώκει να στηλιτεύσει κάτι ή κάποιον που τον ενοχλεί, να παρέµβει επι-κριτικά, γιατί, όπως υποστηρίζει και ο A. Pollard, «η σάτιρα έχει πάντοτε έντονη συνείδηση της διαφοράς ανάµεσα στο πώς είναι τα πράγµατα και στο πώς θα έπρεπε να είναι». Αυτό βέβαια δεν σηµαίνει πως η σάτιρα στοχεύει στην ηθική αναµόρφωση. Επιπλέον, βασική προϋπόθεση του σατιρικού λόγου είναι η απόσταση που κρατά το αφηγηµατικόποιητικό υποκείµενο από τον υπόλοιπο κόσµο καθώς, όπως παρατηρεί και η Κατερίνα Κωστίου, «η σάτιρα γενικά χρησιµοποιεί την απόσταση για να κάνει µια αρνητική δήλωση για το αντικείµενο της σάτιρας». Από την άλλη µεριά, βέβαια, η γνωριµία των µαθητών µε τα σατιρικά κείµενα θα είναι πρωτόγνωρη και αυτό, ώς έναν βαθµό, λειτουργεί θετικά στο υποσυνείδητό τους καθώς οι µαθητές ταυτίζουν συνήθως τη λογοτεχνία µε κείµενα «σοβαρά» και έννοιες διαχρονικές. Είναι λοιπόν µια πρώτης τάξεως ευκαιρία να διαγνώσουν οι µαθητές πως στη λογοτεχνία µπορεί να υπάρχει χιούµορ και ειρωνεία και συγχρόνως ότι µπορεί να εµπνέεται από την επικαιρότητα. Το θέµα της σάτιρας επιτρέπει ακόµα αναγωγές και συσχετίσεις και µε άλλες µορφές τέχνης, όπως τη ζωγραφική, τη µουσική, τη θεατρική παράσταση και τον κινηµατογράφο. Έτσι λοιπόν δίνεται η δυνατότητα στον/στην εκπαιδευτικό να αναδείξει την ποικιλοµορφία του σατιρικού λόγου και συγχρόνως να κάνει το µάθηµα πιο ενδιαφέρον και πλούσιο. Η πλειονότητα των δεκαπεντάχρονων µαθητριών και µαθητών, στους οποίους απευθύνεται το σενάριο, διαθέτει χιούµορ και πολλές φορές έχει την τάση να διακωµωδεί πρόσωπα και καταστάσεις. Μερικοί µονάχα από αυτούς µπορούν συγχρόνως να εκφέρουν σατιρικό λόγο. ίνεται η δυνατότητα µέσα από αυτό το σενάριο να γνωρίσουν οι µαθητές και οι µαθήτριες την ευστροφία που απαιτεί µια επιτυχηµένη σάτιρα και συγχρόνως να διαγνώσουν την κριτική της διάθεση και τη διδακτική της πρόθεση. Έτσι, ίσως, µε την ολοκλήρωση του σεναρίου να είναι σε θέση οι µαθητές και οι µαθήτριες να αναγνωρίζουν µια καλή σάτιρα και συγχρόνως να µπορούν και οι ίδιοι να παράγουν τον δικό τους, έξυπνο, σατιρικό λόγο. Σελίδα 5 από 24

Σκοποθεσία Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώκουµε οι µαθητές και οι µαθήτριες: Να κατανοήσουν τα βασικά εργαλεία που χρησιµοποιεί η σάτιρα. Να γνωρίσουν διαφορετικές εκδοχές της σάτιρας. Να εντάξουν τη σάτιρα στα ιστορικά της συµφραζόµενα και να διαγνώσουν τον ρόλο της σε κάθε εποχή. Να αντιληφθούν ότι η σάτιρα είναι ένας τρόπος να ασκηθεί κριτική στα κακώς κείµενα της εκάστοτε κοινωνίας. Να προβληµατιστούν σε ζητήµατα αναγνωστικής ανταπόκρισης, αναγνωρίζοντας τον ρόλο του αναγνώστη στην επιτυχία της σάτιρας αλλά και στην προβολή των στοιχείων (χιούµορ, προβληµατισµός, κριτική κ.ά.) που τη συνέχουν. εξιότητες Με την ολοκλήρωση του σεναρίου επιδιώκουµε οι µαθητές και οι µαθήτριες να µπορούν: Να εντοπίζουν τεχνικές της σάτιρας. Να διαβάζουν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή και να ερµηνεύουν τους στόχους της. Να αναγνωρίζουν την ιστορικότητά της σάτιρας αλλά και τη διαχρονία της. Να αξιολογούν κατά πόσο η σάτιρα υπήρξε επιτυχηµένη. Να γράψουν το δικό τους σατιρικό κείµενο. Aξιοποίηση των ΤΠΕ Για την καλύτερη ανάπτυξη του σεναρίου απαιτείται η χρήση του διαδικτύου, σχεδόν απαραίτητου σε αυτό το σενάριο. Το διαδίκτυο χρησιµοποιείται κυρίως ως πηγή άντλησης υλικού και πληροφοριών ενώ συγχρόνως µας δίνει µια εικόνα για την πρόσληψη των λογοτεχνικών κειµένων. Επίσης χρησιµοποιείται ο επεξεργαστής κειµένου και το πρόγραµµα παρουσιάσεων (Power Point) αφού αναµένεται από κάθε οµάδα να γίνει στο τέλος µια πολυµεσική παρουσίαση της δουλειάς της. Με την αξιοποίηση των ΤΠΕ αναµένεται οι µαθητές: Σελίδα 6 από 24

Να µάθουν να επιλέγουν κριτικά την κατάλληλη πληροφορία που αλιεύουν από το διαδίκτυο. Να φτιάχνουν πολυτροπικά κείµενα αξιοποιώντας τις δυνατότητες που τους δίνει το πρόγραµµα παρουσιάσεων. Κείµενα 1) Από τα κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυµνασίου ή Λυκείου όλων των τάξεων: ΚΝΛ Γ Γυµνασίου: Ανώνυµος, «Ο Ρωσαγγλογάλλος» (σάτιρα εθνικών τύπων) Αλέξανδρος Σούτσος, «Ο επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια» (σάτιρα κοινωνικών τύπων) Ανδρέας Λασκαράτος, «Ο κακός µαθητής» (σάτιρα κοινωνικών τύπων) Γρηγόρης Παλαιολόγος, «Ο ζωγράφος» (κοινωνική σάτιρα) ΚΝΛ Α Λυκείου: Ιωάννης Βηλαράς, «Γιατρική παρηγοριά» (σάτιρα κοινωνικών τύπων) Εµµανουήλ Ροΐδης, «Μονόλογος ευαίσθητου» (κοινωνική σάτιρα) Ανδρέας Λασκαράτος, «Προβόδισµα» (σάτιρα κοινωνικών τύπων) Κωστής Παλαµάς, «Σατιρικά Γυµνάσµατα» (πολιτική σάτιρα) ΚΝΛ Β Λυκείου: Κώστας Καρυωτάκης, «Στο άγαλµα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσµο» (πολιτική σάτιρα) Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Ανθολόγιο µεταφράσεων: Μπέρτολντ Μπρεχτ, «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι» (κοινωνική σάτιρα). Το κείµενο υπάρχει σε ηλεκτρονική µορφή στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα του Κ.Ε.Γ. (απαιτείται δωρεάν εγγραφή) καθώς και σε pdf µαζί µε επιπλέον υλικό στην ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτο της Κύπρου. 2) Παράλληλα κείµενα όθηκε έµφαση ώστε τα κείµενα να ανήκουν σε όλα τα λογοτεχνικά είδη. Επίσης, επιλέχτηκαν στην πλειονότητά τους µε βάση την ηλικία των µαθητών. Σελίδα 7 από 24

Τάσος Αποστολίδης, (διασκ.), Οι κωµωδίες του Αριστοφάνη σε κόµικς. Εικον. Γ. Ακοκαλίδης. Αθήνα: Μεταίχµιο, 2009. (Κοινωνική-πολιτική σάτιρα σάτιρα τύπων). ηµήτριος Κ. Βυζάντιος, Βαβυλωνία. Επιµ. Σπ. Ευαγγελάτος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», [1972] 2005. (Κοινωνική σάτιρα σάτιρα τύπων). Ευγένιος Ιονέσκο, Ρινόκερος. Μτφρ. Ε. Μπελιές. Αθήνα: Κέδρος, [1959] 2009. (Κοινωνική σάτιρα). Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ελεγεία και σάτιρες. Στο Ποιήµατα και Πεζά, επιµ. Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» [1972] 1998. (Κοινωνική και πολιτική σάτιρα). ηµήτρης Κεχαΐδης & Ελένη Χαβιαρά, άφνες και Πικροδάφνες. Αθήνα: Ερµής [1980] 1985. (Πολιτική σάτιρα). Νίκος Κουνενής, Ο µύθος του Ηρακλή Σπίλου. Αθήνα: Μεταίχµιο, 2009. (Κοινωνική σάτιρα). [Κυκλοφορεί και σε e-book]. Μολιέρος, Ταρτούφος. Μτφρ. Κ. Χ. Μύρης. Αθήνα: Ηριδανός, 2005. (Σάτιρα κοινωνικών τύπων). Μολιέρος, Ο φιλάργυρος. Μτφρ. Γ. Βαρβέρης. Αθήνα: Ύψιλον, 2009. (Σάτιρα κοινωνικών τύπων). Μολιέρος, Ο Αρχοντοχωριάτης. Μτφρ. Ν. Πολίτης. Αθήνα: ωδώνη, 1980. (Σάτιρα κοινωνικών τύπων). Τζωρτζ Όργουελ, Η Φάρµα των Ζώων. Μτφρ. Ν. Μπάρτη. Αθήνα: Κάκτος, [1946] 1994. (Σάτιρα µέσω ενός φανταστικού κόσµου η αλληγορία ως σάτιρα πολιτική σάτιρα). Τζωρτζ Όργουελ, 1984. Μτφρ. Ν. Μπάρτη. Αθήνα: Κάκτος [1949] 1999. (Κοινωνική-πολιτική σάτιρα). Κωστής Παλαµάς, Σατιρικά Γυµνάσµατα. Επιµ.-σχολ. Ξ. Α. Κοκόλης. Αθήνα: Μεταίχµιο, 2005. (Πολιτική σάτιρα). [Τα περισσότερα από τα ποιήµατα υπάρχουν και στην ιστοσελίδα του Νίκου Σαραντάκου]. Σελίδα 8 από 24

ιονύσιος Σολωµός, «Σατιρικά». Στο Άπαντα. Τόµος πρώτος: Ποιήµατα, επιµ. Λ. Πολίτης. Αθήνα: Ίκαρος [1948] 1999. (Κοινωνική σάτιρα σάτιρα τύπων). Τζόναθαν Σουίφτ, Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ Μτφρ. Φ. Κονδύλης. Αθήνα: Καστανιώτης, [1735] 1999. (Σάτιρα µέσω ενός φανταστικού κόσµου). Γεώργιος Σουρής, Άπαντα τα καλύτερα ποιήµατα. Επιµ.-ανθ. Γ. Υφαντής. Θεσσαλονίκη: Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 2002. (Κοινωνική-πολιτική σάτιρα, σάτιρα τύπων). [Ποιήµατά του και στην ιστοσελίδα του Νίκου Σαραντάκου]. Άλντους Χάξλευ, Θαυµαστός, καινούριος κόσµος. Μτφρ. Β. Τοµανάς. Θεσσαλονίκη: Νησίδες, [1932] 2002. (Σάτιρα µέσω ενός φανταστικού κόσµου). Γιάροσλαβ Χάσεκ, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ. Μτφρ. R. Psyrouki. Αθήνα: Αλφειός, [1912] 2004. (Κοινωνική και πολιτική σάτιρα). Φυσικά ο κατάλογος των κειµένων που προτείνονται παραπάνω δεν είναι οριστικός. Μπορεί ο εκπαιδευτικός ανάλογα µε τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της τάξης, ίσως και µετά από µια σχετική συζήτηση, ή ανάλογα µε τα δικά του ενδιαφέροντα να προσθέσει και να αφαιρέσει κείµενα και συγγραφείς. 3) Εκπαιδευτικό υλικό Ταινίες Τηλεοπτικές σειρές Le Tartuffe, Gérard Depardieu, 1984. [Το θεατρικό του Μολιέρου µπορεί να αποτελέσει το βασικό ανάγνωσµα µιας από τις οµάδες που θα εξετάσει τη σάτιρα κοινωνικών τύπων.] Βαβυλωνία, Γιώργος ικιζιρίκης, 1970. [Υπάρχει ολόκληρη η ταινία στο YouTube]. Μαντάµ Σουσού (κοινωνική σάτιρα σάτιρα τύπων). έκα Μικροί Μήτσοι [σατιρική κωµωδία της ελληνικής τηλεόρασης: σενάριο Λ. Λαζόπουλος, σκηνοθεσία Α. Αϊδίνη], 1992-2004 (κοινωνική και πολιτική σάτιρα σάτιρα τύπων). Η µαύρη οχιά [Black adder: παραγωγή του ΒΒC] (πολιτική-κοινωνική σάτιρα σάτιρα τύπων). Σελίδα 9 από 24

Μάλιστα κύριε υπουργέ! [Yes minister: παραγωγή του ΒΒC] (πολιτική σάτιρα σάτιρα τύπων). Ιστοσελίδες Ελεύθερη Σάτιρα Γελοιογραφίες Χαλούλος Παναγιώτης [πολιτικές γελοιογραφίες] Palmografos [για την οικονοµική κρίση] Ερανιστής [οι ξένοι για την οικονοµική κρίση] Στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», στην κατηγορία «Γελοιογραφίες». Τραγούδια Σατιρικά τραγούδια του 1940: Allu Fun Marx CDs Μικροαστικά, µουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης, στίχοι: Γιάννης Νεγρεπόντης, Minos-Emi, 2004. Στιγµές Θεάτρου ΙΙ Η Φάρµα των ζώων, µουσική: Μίµης Πλέσσας, Legend, 2009. Μεθόδευση της διδασκαλίας Το σενάριο φροντίζει να ενταχθεί η λογοτεχνία σταδιακά, αφού θα έχουν έρθει οι µαθητές σε επαφή µε τη σάτιρα µέσα από ποικιλία άλλων «κειµένων». Ήδη από την αρχή απαιτείται η ενεργή συµµετοχή των µαθητών. Στη συνέχεια ουσιαστικό ρόλο αναλαµβάνει η οµαδοσυνεργατική διδασκαλία. Εκεί απαιτείται ο καλός συντονισµός από τη µεριά του εκπαιδευτικού αλλά και η καλή συνεργασία των µαθητών και µαθητριών. Σε αυτή τη φάση η ολοµέλεια ασχολείται κατεξοχήν µε τη λογοτεχνία, έχοντας από τη µια στραµµένο το βλέµµα της προς τη σάτιρα και από την άλλη στην αναγνωστική εµπειρία και την ερµηνευτική ωφέλεια που τυχόν αποκοµίζει µέσα από τη συνάντησή της µε τις επιµέρους δραστηριότητες που προτείνονται για κάθε βιβλίο Σελίδα 10 από 24

ξεχωριστά. Στο τέλος µάς ενδιαφέρει οι µαθητές να αναπτύξουν τον δικό τους προσωπικό λόγο κυρίως µέσα από ατοµικές εργασίες. Αν και ίσως θεωρείται αυτονόητο, ωστόσο θα ήταν καλό να διευκρινιστεί και από εδώ: ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που θα κρίνει τι από τα παρακάτω είναι υλοποιήσιµο και χρήσιµο, γιατί αυτός είναι που γνωρίζει σε κάθε περίπτωση τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα των µαθητών και των µαθητριών, αλλά και τις δυνατότητες της ίδιας της εκπαιδευτικής µονάδας. Το σενάριο που ακολουθεί είναι παραδειγµατικό και όχι υποδειγµατικό. Προϋποθέτει, τέλος, πως ακριβώς εξαιτίας των παραπάνω οι εκπαιδευτικοί θα φτιάξουν και τις δικές τους δραστηριότητες. Αναλυτική περιγραφή των φάσεων υλοποίησης του σεναρίου Α φάση: Πριν από την ανάγνωση (4 περίπου διδακτικές ώρες) 1η-2η διδακτική ώρα Ο εκπαιδευτικός ζητάει από τους µαθητές να φέρουν στην τάξη γελοιογραφίες από τον ηµερήσιο ή από τον περιοδικό τύπο που να σατιρίζουν πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής τους. Επίσης µπορεί να τους ζητηθεί να φωτογραφίσουν συνθήµατα ή εικόνες στους τοίχους του τόπου τους αντίστοιχης θεµατικής. Όποιος µαθητής θέλει, µπορεί, ψάχνοντας στις εικόνες του Google (ή οποιουδήποτε άλλου Φυλλοµετρητή), να βρει εύκολα συνθήµατα σε τοίχους, βάζοντας στην αναζήτηση τη φράση «συνθήµατα σε τοίχους». Στο διαδίκτυο υπάρχουν άφθονες τέτοιες εικόνες. Επίσης από τον Τύπο µπορεί να αλιεύσει χρονογραφήµατα που συνήθως έχουν σατιρικό χαρακτήρα, για παράδειγµα τα κείµενα της Έλενας Ακρίτα στην εφηµερίδα Τα Νέα. Άλλοι µαθητές µπορούν να ψάξουν σατιρικά στοιχεία σε κόµικς, π.χ. στον Αρκά, ενώ άλλοι να διαβάσουν κάποια από τις εικονογραφηµένες διασκευές των κωµωδιών του Αριστοφάνη, ώστε να φανούν και οι αρχαίες καταβολές της σάτιρας. Τέλος, ο εκπαιδευτικός µπορεί να ζητήσει από τους µαθητές να παρουσιάσουν ένα, δύο σατιρικά τραγούδια, π.χ. από τον δίσκο Μικροαστικά του Λ. Κηλαηδόνη (το τραγούδι Σελίδα 11 από 24

«Οικονοµία κάνε» ή το «εν µας τροµάζουν τα νέα µέτρα» από τον δίσκο Ψυχραιµία παιδιά είναι επίκαιρα) ή οποιοδήποτε άλλο τραγούδι κρίνει κατάλληλο ο εκπαιδευτικός. Ο δίσκος Μικροαστικά, επειδή είναι καθαρά σατιρικός, µπορεί ενδεχοµένως να παρουσιαστεί και ολόκληρος. Μπορεί να γίνει κουβέντα για την εποχή που εκδόθηκε ο δίσκος (1973) αλλά και για το πώς ορισµένα τραγούδια εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Σχολιασµένη παρουσίαση του δίσκου µπορεί να βρεθεί στη µουσική ιστοσελίδα Avopolis. Στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός αξιοποιεί την ιστοσελίδα της Wikipedia και συγκεκριµένα το λήµµα «Σάτιρα» όπου παρατίθενται διάφορα αποφθέγµατα σχετικά µε τη σάτιρα και συζητάει µε τους µαθητές ορισµένα από αυτά. Ρωτάει τους µαθητές πιο απόφθεγµα ταιριάζει µε τη δική τους αντίληψη περί σάτιρας ή µε τα κείµενα, εικόνες, τραγούδια που έφεραν. Εναλλακτικά, µπορεί να εισέλθει στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα για να συζητήσει τον ορισµό που δίνεται στο λεξικό Τριανταφυλλίδη για τη σάτιρα. 3η-4η διδακτική ώρα Έχοντας µια σοδειά «κειµένων» ο εκπαιδευτικός κάνει µια πρώτη συζήτηση µε τους µαθητές για τους στόχους της σάτιρας (πρόσωπα, καταστάσεις, ιδέες, νοοτροπίες) και τους τρόπους (χιούµορ, ειρωνεία, υπερβολή, παράδοξο, αποστασιοποίηση του υποκειµένου που σατιρίζει, ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας κ.ά.) µε τους οποίους επιτυγχάνεται αυτή. Συζητάει για τις διάφορες µορφές της σάτιρας από τα «κείµενα» που έφεραν οι µαθητές, γελοιογραφίες, συνθήµατα, χρονογραφήµατα, κόµικς, τραγούδια και τους ρωτάει ποια από τις µορφές είναι, κατά τη γνώµη τους, πιο αποτελεσµατική και γιατί. Συζητάνε επίσης για τον επικαιρικό ή µη χαρακτήρα της σάτιρας. Σε αυτή τη φάση θα µπορούσε να ξεκινήσει η κατασκευή ενός ηλεκτρονικού εννοιολογικού πίνακα στον οποίο θα καταγράφονται οι τρόποι και οι στόχοι της σάτιρας που κάθε φορά ανακαλύπτουν οι µαθητές και οι µαθήτριες. Επιπλέον θα µπορούν να καταφεύγουν σ αυτόν όποτε χρειάζεται ενώ στο τέλος, µετά την παρουσίαση και τη συζήτηση των κειµένων, θα έχουν µια σχετικά ολοκληρωµένη Σελίδα 12 από 24

εικόνα για τους τρόπους και τους στόχους της σάτιρας. Η ηλεκτρονική εκδοχή του πίνακα επιτρέπει συγχρόνως και τον εµπλουτισµό του και µε τα αντίστοιχα σατιρικά κείµενα, τραγούδια, βίντεο, φωτογραφίες. Είναι πολύ πιθανό οι µαθητές και οι µαθήτριες να φέρουν στην τάξη αστεία κείµενα ή χιουµοριστικές εικόνες οι οποίες όµως δεν περιέχουν σατιρικά στοιχεία. Είναι ευκαιρία, σ αυτό το σηµείο, να γίνει µια κουβέντα για το τι διαφοροποιεί τη σάτιρα από τα άλλα κωµικά κείµενα και να επιστήσουµε την προσοχή στον κριτικό και καταγγελτικό λόγο που αρθρώνει η σάτιρα. Β Φάση: Ανάγνωση Η τάξη σε οµάδες µελετά ολόκληρα κείµενα (10-11 διδακτικές ώρες) Παρουσίαση των κειµένων της κάθε οµάδας στην ολοµέλεια της τάξης (5-6 διδακτικές ώρες) Χωρίζουµε τους µαθητές σε 4 µε 5 οµάδες. Κάθε οµάδα αποτελείται από 3 έως 5 άτοµα. Οι οµάδες αναλαµβάνουν µία από τις ακόλουθες ενότητες: α) Η αλληγορία ως σάτιρα, β) Η σάτιρα µέσω ενός φανταστικού κόσµου, γ) Η σάτιρα κοινωνικών τύπων και χαρακτήρων, δ) Πολιτική και κοινωνική σάτιρα. ύο οµάδες µπορούν να αναλάβουν την ίδια ενότητα αλλά µε την ανάγνωση διαφορετικού βιβλίου. Οι παραπάνω διδακτικές ώρες υπολογίζονται µε βάση τον αριθµό των οµάδων. Αν οι οµάδες είναι λιγότερες από πέντε τότε είναι λογικό ότι θα αναπροσαρµοστούν αντιστοίχως και οι ώρες. Επίσης, πρέπει, νοµίζω, να θεωρείται δεδοµένο πως ο εκπαιδευτικός δεν θα περιµένει αυτή τη φάση, για να ορίσει τα κείµενα που θα διαβάσει κάθε οµάδα αλλά πως αυτό θα έχει γίνει ήδη από την πρώτη φάση, ώστε να δοθεί επαρκής χρόνος στους µαθητές για να ολοκληρώσουν την ανάγνωση. Κοινές ραστηριότητες Τα ακόλουθα ερωτήµατα αφορούν όλες τις οµάδες και θα πρέπει κατά τη διάρκεια της παρουσίασης να µπορούν να απαντηθούν από αυτές: Σελίδα 13 από 24

Ποιος είναι ο στόχος της σάτιρας; Πρόσωπα, καταστάσεις, ιδεολογίες, κοινωνίες; Γιατί η σάτιρα έστρεψε τα βέλη πάνω τους; Με ποιους συγκεκριµένους τρόπους επιτυγχάνεται η σάτιρα; Να εντοπιστούν στο κείµενο και να παρουσιαστούν. Ποια είναι τα κοινωνικά, πολιτικά ή/και ιδεολογικά συµφραζόµενα της σάτιρας; Πόσο καυστική υπήρξε η σάτιρα; Πιστεύετε πως την εποχή που γράφτηκε προκάλεσε συζητήσεις; Είχε απήχηση; Η σάτιρα εξαντλείται µόνο στην εποχή που γράφτηκε ή µπορεί κάλλιστα να αναφέρεται και σε σύγχρονες καταστάσεις; Θεωρείτε πως έχει διαχρονική αξία; Γιατί; Πρόκειται κατά τη γνώµη σας για πετυχηµένη σάτιρα; Γιατί; Γιατί θα προτείνατε ή δεν θα προτείνατε στους συµµαθητές σας να διαβάσουν το σατιρικό κείµενο που παρουσιάσατε; Σας έκανε να γελάσετε ή περισσότερο σας προβληµάτισε; Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί την κάθε ανάγνωση, ώστε άλλος να δίνει µεγαλύτερη έµφαση στην χιουµοριστική πλευρά του κειµένου ενώ άλλος να προβληµατίζεται; 1 η οµάδα - «Η αλληγορία ως σάτιρα» Κείµενα: Η Φάρµα των ζώων του Όργουελ, Ο Ρινόκερος του Ιονέσκο. Τα βιβλία αυτά µπορούν να συνεξεταστούν και µε το διήγηµα του Μπρεχτ «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι». ραστηριότητες: Μερικές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες αυτής της οµάδας για τη Φάρµα των ζώων θα µπορούσαν να είναι: Προσπαθήστε να εξηγήσετε τον όρο «αλληγορία». Μπορεί να σας βοηθήσει η ιστοσελίδα του «Ερανιστή». Γιατί κάποιος συγγραφέας αποφασίζει να καταφύγει στην αλληγορία; Τι µπορεί αυτή παραπάνω να του προσφέρει; Υπηρετείται καλύτερα η σάτιρα µε µια αλληγορία; Σελίδα 14 από 24

Η Φάρµα των ζώων γράφεται σε συγκεκριµένα πολιτικά συµφραζόµενα. Ποια είναι αυτά; Εξακολουθεί, ωστόσο, το κείµενο να είναι διαχρονικό; Γιατί; Τι εξυπηρετεί η ύπαρξη των ζώων στη θέση των ανθρώπων; Πόσο διαφορετικά θα ήταν γραµµένο αν αντί για ζώα πρωταγωνιστούσαν άνθρωποι; Βρείτε από το διαδίκτυο πληροφορίες για τη Σοβιετική Ένωση και προσπαθήστε να συσχετίσετε την κοινωνία της µε αυτήν της φάρµας των ζώων. Ψάξτε να βρείτε και άλλα απολυταρχικά καθεστώτα και προσπαθήστε να διακρίνετε τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Κάνοντας µια ελεύθερη περιδιάβαση στο διαδίκτυο, βρείτε αν η φράση «Η Φάρµα των ζώων» χρησιµοποιείται σήµερα σε διάφορα και διαφορετικά συµφραζόµενα. Ποια είναι αυτά; Προσπαθείστε να διακρίνετε τις κυριολεκτικές χρήσεις της φράσης από τις συµβολικές-µεταφορικές και επικεντρωθείτε κυρίως στις δεύτερες. Τι σηµαίνει αυτό για το βιβλίο του Όργουελ; Σκεφτείτε σύγχρονες περιπτώσεις κατά τις οποίες θα ήταν εξίσου ταιριαστή η µοναδική εντολή της φάρµας: «Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά µερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα». Γράψτε µια µικρή φανταστική ιστορία που θα έχει ως τίτλο την παραπάνω εντολή. Θα µπορούσαν ενδεχοµένως να αξιοποιηθούν και άλλες τέτοιες συνθηµατικές φράσεις στην προσπάθεια των µαθητών να αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες ενός τέτοιου είδους λόγου και µε τις οποίες θα µπορούσε να φτιαχτεί ένα πολυµεσικό λεύκωµα. Σε µια πιθανή πολυµεσική παρουσίαση του βιβλίου στην ολοµέλεια οι µαθητές θα µπορούσαν να εκµεταλλευτούν το ψηφιακό αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, στο οποίο ανέβηκε Η Φάρµα των ζώων το 1993. Εκεί µπορούν να ακούσουν όλη την παράσταση και αποσπάσµατα µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην παρουσίαση. Υλικό επίσης µπορεί να αποτελέσει το πρόγραµµα και οι φωτογραφίες της παράστασης καθώς και οι κριτικές του τύπου. Οι µαθητές µπορούν να βρουν στις κριτικές τα στοιχεία εκείνα που καθιστούν, σύµφωνα µε τους κριτικούς, το έργο επίκαιρο καθώς και την άποψη του σκηνοθέτη για το θέµα αυτό. Έχουν γραφεί επίσης τραγούδια για Σελίδα 15 από 24

παιδική παράσταση που οι µαθητές µπορούν να ακούσουν στην ιστοσελίδα «Το κασετόφωνο της νταλίκας» και να παρουσιάσουν ορισµένα από αυτά στην ολοµέλεια. 2 η οµάδα - «Η σάτιρα µέσω ενός φανταστικού κόσµου» Κείµενα: 1984 του Όργουελ, Θαυµαστός, καινούριο κόσµο του Χάξλεϋ, Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ του Σουίφτ.. ραστηριότητες: Μερικές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες αυτής της οµάδας για τον Θαυµαστό καινούριο κόσµο θα µπορούσαν να είναι: Τι εξυπηρετεί η ύπαρξη του φανταστικού κόσµου; Υπηρετείται καλύτερα η σάτιρα µέσα από έναν τέτοιο κόσµο; Γιατί; Περιγράψτε συνοπτικά τον κόσµο που παρουσιάζεται στο µυθιστόρηµα. Ποια τα γνωρίσµατά του και ποιες οι νοοτροπίες των ανθρώπων; Πώς εξυπηρετεί η ανάδειξη αυτών των γνωρισµάτων και νοοτροπιών τη σάτιρα; Σχολιάστε τον ρόλο της επιστήµης και της τεχνολογίας όπως παρουσιάζεται στον κόσµο του µυθιστορήµατος. Γνωρίζετε εσείς παραδείγµατα από τη σύγχρονη ιστορία όπου η επιστήµη και η τεχνολογία είχαν αρνητικά αποτελέσµατα για την ανθρωπότητα; Θα µπορούσε η σάτιρα του βιβλίου να χρησιµοποιηθεί για τα πιο σύγχρονα αυτά παραδείγµατα; Αν ναι, πώς; Υπάρχουν στοιχεία από το προφητικό µυθιστόρηµα του Χάξλεϋ που πιστεύετε ότι ταιριάζουν στην εποχή µας; Αν ναι, ποια είναι αυτά; Σε ποιες περιπτώσεις η πραγµατικότητα έχει ξεπεράσει τον κόσµο του Χάξλεϋ; Ο πρωταγωνιστής του µυθιστορήµατος Μπέρναρντ Μαρξ αισθάνεται µειονεκτικά επειδή είναι πιο κοντός από τους ανθρώπους της κάστας του. Μπορείτε να βρείτε αντίστοιχα παραδείγµατα από τη σύγχρονη πραγµατικότητα ή το περιβάλλον σας; Ποιες λέξεις θεωρούνται άσεµνες στον «καινούριο κόσµο»; Γιατί; Ποιο χαρακτηριστικό της σάτιρας αναγνωρίζετε εδώ; Αφού βρείτε στο διαδίκτυο µια περίληψη του 1984 του Όργουελ, παρουσιάστε στην ολοµέλεια τη σύγκριση ανάµεσα στα βιβλία του Χάξλεϋ και του Σελίδα 16 από 24

Όργουελ όπως παρουσιάζεται µέσα από εικόνες στον ιστότοπο «Αντιδόγµα». Ποιος φανταστικός κόσµος από τους δύο παρουσιάζεται πιο κοντά στον δικό µας; Συµφωνείτε; Πώς αποδεικνύεται η διαχρονικότητα του µυθιστορήµατος του Χάξλεϋ; Βρείτε στο διαδίκτυο εάν ο τίτλος «Θαυµαστός καινούριος κόσµος» [εναλλακτικά: Θαυµαστός νέος κόσµος] χρησιµοποιείται σήµερα σε διαφορετικά συµφραζόµενα και σε ποια. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ιστοσελίδες: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_17/03/2002_19216 http://www.lito.gr/page.aspx?p_id=976 http://www.athinorama.gr/search/default.aspx?q=%ce%b8%ce%b1%cf%8 5%CE%BC%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%82 http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=153887 http://olympia.gr/2011/03/21/οδοιπορικό-στον-θαυµαστό-καινούργιο/ Μπορείτε να δείτε, επίσης, πού αλλού έχει χρησιµοποιηθεί η έκφραση «brave new world» και στην αντίστοιχη σελίδα της Wikipedia. Προσπαθείστε να διακρίνετε τις κυριολεκτικές χρήσεις της φράσης από τις συµβολικές-µεταφορικές και επικεντρωθείτε κυρίως στις δεύτερες. Τι σηµαίνει αυτό για την απήχηση του µυθιστορήµατος αλλά και για την πρόσληψή του; Εξακολουθεί ο τίτλος να είναι και σήµερα σατιρικός; Μπορείτε να καταλάβετε από µια περιδιάβαση στο διαδίκτυο σε ποιες ιδεολογικές οµάδες είναι πιο προσφιλής η έκφραση «θαυµαστός καινούριος κόσµος»; Γιατί κατά τη γνώµη σας συµβαίνει αυτό; Υπάρχουν εικαστικά έργα που έχουν επηρεαστεί από το µυθιστόρηµα του Χάξλεϋ; Κάντε µια περιδιάβαση στο διαδίκτυο και σχολιάστε πώς κάποια από αυτά τα έργα συνδιαλέγονται µε το µυθιστόρηµα. Ενδεικτικά αναφέρονται ορισµένες ιστοσελίδες: http://www.artdoxa.com/josegarciaymas/large?page=7, http://www.roguegenecollective.com/image-andreafarmer p725 Brave+New+ World.html http://painting.about.com/u/sty/submissiongallery/painting-project-lowrystyle/brave-new-world.htm Σελίδα 17 από 24

[Η ίδια δραστηριότητα µπορεί να αφορά και τον χώρο της µουσικής καθώς στην αντίστοιχη ιστοσελίδα της Wikipedia µπορούν να βρεθούν µερικά οµώνυµα µουσικά άλµπουµ καθώς και πολλά τραγούδια µε τον ίδιο τίτλο. Αντίστοιχα λοιπόν θα µπορούσαν οι µαθητές και οι µαθήτριες να εξετάσουν πώς και αν συνδιαλέγονται τα µουσικά έργα µε το λογοτεχνικό κείµενο]. Σε µια πολυµεσική παρουσίαση: παρουσιάστε την πλοκή του βιβλίου, τους βασικούς χαρακτήρες ενώ, απαντώντας και σε κάποιες από τις παραπάνω ερωτήσεις, δείξτε ορισµένα στοιχεία της πρόσληψής του. Γράψτε στον επεξεργαστή κειµένου ένα σύντοµο προφητικό κείµενο µε τίτλο «Brave new world 2.0» και παρουσιάστε το στην ολοµέλεια. Μπορεί, αν υπάρχει η δυνατότητα, να δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα του σχολείου ή να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του. 3 η οµάδα - «Η σάτιρα κοινωνικών τύπων και χαρακτήρων» Κείµενα: Ένα από τα θεατρικά του Μολιέρου που παρατίθενται στην ενότητα «Παράλληλα κείµενα», όποιο ο εκπαιδευτικός κρίνει πιο κατάλληλο. Παράλληλα οι µαθητές µπορούν να αξιοποιήσουν από ένα ελληνικό θεατρικό, τη Βαβυλωνία του Βυζάντιου, τα αποσπάσµατα που επικεντρώνονται σε τύπους (γιατρού, αστυνοµικού κ.ά.) και να τα συγκρίνουν µε του Μολιέρου. ραστηριότητες: Μερικές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες αυτής της οµάδας για τον Ταρτούφο θα µπορούσαν να είναι: Ο Ταρτούφος, όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, προκάλεσε σκάνδαλο. Μπορείτε να φανταστείτε γιατί; Αναζητήστε πληροφορίες για την πρώτη παράσταση. Ποιοι θίχτηκαν περισσότερο µε το θεατρικό κείµενο του Μολιέρου; Γιατί; Γιατί επιλέγεται ως αντικείµενο της σάτιρας ένας τύπος ανθρώπου και όχι ένας συγκεκριµένος άνθρωπος; Με ποιον τρόπο στήνεται η σάτιρα ενός τέτοιου τύπου; Τι θα άλλαζε στην ισχύ και στην ουσία της σάτιρας εάν στρεφόταν προς έναν συγκεκριµένο ιστορικά άνθρωπο; Σελίδα 18 από 24

είτε τα κουστούµια από την αντίστοιχη παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας του 1978. Είναι όπως τα φανταζόσασταν; Ποια εποχή νοµίζετε ότι αποδίδουν; Σε ποιες από τις τρεις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου που βρίσκονται στην ιστότοπό του θεωρείτε πιο επιτυχηµένα τα κουστούµια; Γιατί; Θα µπορούσατε να φανταστείτε την παράσταση µε σύγχρονα ρούχα; έστε τις φωτογραφίες από δύο αντίστοιχες παραστάσεις στο εξωτερικό και σχολιάστε τα κουστούµια: http://classicaltheatre.org/performances/ και http://latimesblogs.latimes.com/culturemonster/2009/02/review-tartuffe.html. Θα σας άρεσε περισσότερο µια τέτοια παράσταση; Το σατιρικό µήνυµα επηρεάζεται από τέτοιου είδους αλλαγες; Τι µπορεί τελικά να σηµαίνει αυτό για τη διαχρονικότητα της σάτιρας αλλά και για την πρόσληψή της από τον σύγχρονο θεατή; Υπάρχουν στην εποχή µας ταρτούφοι (= υποκριτές); Μπορείτε να ονοµάσετε µερικούς; Γνωρίζετε εσείς ανθρώπους που χάρη στον σεβασµό τους προς τα θεία κέρδισαν την αναγνώριση και ίσως εξουσίες; Γνωρίζετε ή µπορείτε να ανακαλύψετε στο διαδίκτυο εάν υπήρξαν αυτοί αντικείµενο σάτιρας; Κάντε µια πολυµεσική παρουσίαση του έργου στην ολοµέλεια χρησιµοποιώντας φωτογραφίες από τις αντίστοιχες παραστάσεις του Ψηφιοποιηµένου αρχείου του Εθνικού Θεάτρου καθώς και το ηχητικό υλικό που διατίθεται στην ιστοσελίδα του Εθνικού Θεάτρου. Παρουσιάστε στην ολοµέλεια την «καρέκλα των αποκαλύψεων»: µια οµάδα µαθητών εκτός ή εντός ρόλου θα θέσει ερωτήσεις στον Ταρτούφο ο οποίος θα κάθεται στην καρέκλα των αποκαλύψεων απέναντι από την υπόλοιπη οµάδα. Με αυτόν τον τρόπο µπορεί να αποκαλυφθεί ο πραγµατικός χαρακτήρας του Ταρτούφου. Εναλλακτικά µπορεί να κάτσει στην «καρέκλα των αποκαλύψεων» όποιος χαρακτήρας κρίνεται καταλληλότερος. Σελίδα 19 από 24

4 η οµάδα - «Πολιτική και κοινωνική σάτιρα» Κείµενα: Ο καλός στρατιώτης Σβέικ του Γιάροσλαβ Χάσεκ, Ο µύθος του Ηρακλή Σπίλου του Νίκου Κουνενή, άφνες και πικροδάφνες των Κεχαΐδη και Χαβιαρά. ραστηριότητες: Μερικές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες αυτής της οµάδας για τις άφνες και πικροδάφνες θα µπορούσαν να είναι: Να σχολιάσετε τον τίτλο άφνες και πικροδάφνες. Ποιες είναι οι δάφνες και ποιες οι πικροδάφνες; Είναι κατά τη γνώµη σας ειρωνικός ο τίτλος; Γιατί; Μπορείτε να αντλήσετε στοιχεία και από τον ιστότοπο. Γιατί κατά τη γνώµη σας συµµετέχουν στο θεατρικό κείµενο µόνο άντρες; Ποιος είναι ο ρόλος της µοναδικής «αφανούς» γυναίκας του έργου; Γιατί διαπληκτίζονται οι άντρες αυτοί και πώς τελικά καταλήγουν; Γιατί κατά τη γνώµη σας επιλέχτηκε αυτή η «ευτυχής» κατάληξη; Ένας όρος που συχνά αναφέρεται από τα Μ.Μ.Ε. τα τελευταία χρόνια είναι αυτός της «διαπλοκής». Μπορείτε µε βάση το περιεχόµενο του έργου και µέσα από συγκεκριµένα παραδείγµατα να εξηγήσετε τον όρο; Μπορείτε να ορίσετε χρονικά το πλαίσιο δράσης των ανθρώπων αυτών; Ναι ή όχι και γιατί; Καθίσταται η σάτιρα πιο αποτελεσµατική; Αν σας έλεγαν πως το κείµενο γράφτηκε το 2010 θα το πιστεύατε; Μπορείτε να βρείτε συνδηλώσεις µε το σήµερα; Αναφέρατε συγκεκριµένα παραδείγµατα που µπορείτε να αντλήσετε και από τον τύπο. Η διαχρονία του έργου καθιστά τη σάτιρα πιο αποτελεσµατική; Κάντε µια περιδιάβαση στο διαδίκτυο και προσπαθήστε να βρείτε πόσες φορές ανέβηκε η παράσταση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Τα αποτελέσµατα της αναζήτησης σε ποια συµπεράσµατα σας οδηγούν; ηλώνει κάτι η υποδοχή του έργου για την εποχή µας; Μπείτε στο διαδίκτυο και δέστε τα εξώφυλλα τριών διαφορετικών παραστάσεων: του ηµοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Λάρισας που ανέβασε το έργο το 1983 και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας που το ανέβασε το 1988 Σελίδα 20 από 24

και το 2009. Ποιο εξώφυλλο νοµίζετε ότι αποδίδει καλύτερα το περιεχόµενο του έργου; Αν ανεβάζατε σήµερα εσείς σε µία σχολική παράσταση τις άφνες και Πικροδάφνες πώς θα σχεδιάζατε το εξώφυλλο; Μπορείτε, αν θέλετε, να το σχεδιάσετε χρησιµοποιώντας το PowerPoint. Σε µια πιθανή πολυµεσική παρουσίαση, στην οποία θα παρουσιάσετε το έργο εστιάζοντας και σε κάποιες από τις παραπάνω δραστηριότητες, µπορείτε να χρησιµοποιήσετε και το βίντεο από την παράσταση που ανέβασε Κ.Θ.Β.Ε. το 2009. Από εκεί µπορείτε να αντλήσετε και επιπρόσθετο υλικό µε φωτογραφίες, κριτικές, προγράµµατα κ.ά. Γ Φάση: Μετά την ανάγνωση (Περίπου 4 διδακτικές ώρες) Οι µαθητές σε αυτή τη φάση µπορούν να ανατρέξουν στον εννοιολογικό πίνακα τον οποίο είχαν αρχίσει να κατασκευάζουν ήδη από την πρώτη φάση, ώστε να δουν συγκεντρωµένα όλα όσα συζητήθηκαν και καταγράφηκαν σχετικά µε τη σάτιρα. Στη συνέχεια οι µαθητές µπορούν να παράγουν τον προσωπικό τους λόγο αναλαµβάνοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες: Να γράψουν ένα σχετικά σύντοµο σατιρικό κείµενο αξιοποιώντας όσα διδάχτηκαν κατά τη διάρκεια του σεναρίου. Οι µαθητές και οι µαθήτριες οφείλουν να σχολιάσουν εισαγωγικά τους τρόπους και τους στόχους της σάτιράς τους και το είδος µε το οποίο ασχολήθηκαν, έτσι ώστε να γίνει ξεκάθαρα αντιληπτό τι αποκόµισαν κατά τη διάρκεια της εφαρµογής του σεναρίου. Τα πιο επιτυχηµένα από αυτά ίσως θα µπορούσαν να αναγνωστούν και στην ολοµέλεια του σχολείου ή, εφόσον η σχολική µονάδα έχει τη δυνατότητα, να δηµοσιευτούν είτε σε κάποια σχολική εφηµερίδα είτε στον ιστότοπο του σχολείου. Σίγουρα θα µπορούσαν όλα τα κείµενα να διαβαστούν στην ολοµέλεια και να συζητηθούν µεταξύ των µαθητών. Όσοι µαθητές έχουν αυτή τη δυνατότητα, θα µπορούσαν να σχεδιάσουν µια σατιρική εικόνα ή µια σύντοµη σατιρική ιστορία χρησιµοποιώντας κάποιο από τα παρακάτω λογισµικά: http://goanimate.com/, Σελίδα 21 από 24

http://www.toondoo.com/, http://www.readwritethink.org/files/resources/interactives/comic/ Τέλος θα µπορούσαν να φτιάξουν ένα σατιρικό βίντεο. «Το κείµενο, εκτός της δικής µου οµάδας, που µου έκανε εντύπωση». Εδώ οι µαθητές πρέπει να δικαιολογήσουν γιατί διαλέγουν ένα κείµενο, για το οποίο έχουν µόνο ακούσει, και να σχολιάσουν τι ακριβώς τους έκανε εντύπωση. Μας ενδιαφέρει, κυρίως, να σχολιάσουν το ζήτηµα της σάτιρας, πόσο ήταν πετυχηµένη ή όχι, τι τους άρεσε σε αυτήν κ.ά. Αξιολόγηση Οι µαθητές αξιολογούνται καθ όλη τη διάρκεια των φάσεων. Ήδη από την πρώτη φάση «Πριν την ανάγνωση» απαιτείται η ενεργή συµµετοχή των µαθητών και µαθητριών που πρέπει να φέρουν και να παρουσιάσουν σύντοµα στην ολοµέλεια τα σατιρικά «κείµενα» που θα βρουν. Το ίδιο ισχύει και για την ενεργή συµµετοχή στην οµάδα που οφείλουν να επιδείξουν οι µαθητές κατά τη διάρκεια της φάσης της ανάγνωσης. Φυσικά η παρουσίαση που θα κάνουν οι οµάδες καθώς και οι παρατηρήσεις τους σχετικά µε όλες τις εκφάνσεις της σάτιρας (στόχος, τρόπος, επικαιρότητα ή/και διαχρονία της σάτιρας κ.ά.) αλλά και η γενικότερη προσέγγισή τους στο κείµενο που επιλέχτηκε να παρουσιάσουν (πλούσια ή φτωχή, ευφάνταστη ή τυπική, κατανοητή ή όχι, ενεργή συµµετοχή όλων των µελών κ.ά.) είναι βασικά στοιχεία της αξιολόγησής µας. Τέλος στην τελευταία φάση αξιολογούµε τις προσωπικές εργασίες των µαθητών λαµβάνοντας φυσικά υπόψη µας, αν έχουν εµπεδώσει τι καθιστά ένα κείµενο σατιρικό, µε ποιους τρόπους κλπ. Φύλλα Εργασίας Φύλλα εργασίας δεν παρατίθενται καθώς το σενάριο προϋποθέτει ελευθερία κινήσεων, όσο το δυνατόν µικρότερη δέσµευση, ενώ παροτρύνει τους εκπαιδευτικούς να φτιάξουν δικές τους δραστηριότητες, ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα και τις Σελίδα 22 από 24

δυνατότητες της τάξης, και να αγνοήσουν από τις υπάρχουσες όσες θεωρούν ότι για κάποιο λόγο δεν τους εξυπηρετούν. Άλλες εκδοχές - Κριτική Το σενάριο αυτό είναι παραδειγµατικό και προορίζεται για πιλοτική εφαρµογή στο πλαίσιο του Ψηφιακού Σχολείου. Πολλές, λοιπόν, από τις παραπάνω επιλογές θα µπορούσαν να είναι διαφορετικές. Ήδη στη φάση «Πριν την ανάγνωση» ο εκπαιδευτικός µπορεί να αξιοποιήσει σε µεγαλύτερο βαθµό τα κείµενα του σχολικού ανθολογίου µε την παρουσίαση και τον σχολιασµό ορισµένων από αυτά που αφορούν π.χ. την κοινωνική σάτιρα (Σούτσος, Παλαιολόγος, Ρωσαγγλογάλλος), την πολιτική σάτιρα (Καρυωτάκης, Παλαµάς, Ρωσαγγλογάλλος), τη σάτιρα κοινωνικών τύπων και χαρακτήρων (Σούτσος, Λασκαράτος, Βηλαράς, Ροΐδης). Πριν την ανάγνωση µπορεί επίσης να αξιοποιήσει τις εµπειρίες των µαθητών από τη σύγχρονη τηλεοπτική πραγµατικότητα, όπως π.χ. τη σάτιρα του Λάκη Λαζόπουλου. Από εκεί και πέρα, σε ό,τι αφορά τα ίδια τα κείµενα, µπορούν να δοθούν ενδεχοµένως λιγότερο δύσκολα, όπως π.χ. του Ψαθά, του Τσιφόρου ή του Γερµανού που είναι και πιο χιουµοριστικά. Επίσης, µπορεί να δοθεί µεγαλύτερη έµφαση στον έµµετρο σατιρικό λόγο. Συλλογές ποιηµάτων (Παλαµά, Καρυωτάκη κ.ά.) ή ξεχωριστά ποιήµατα (Λασκαράτος, Σουρής κ.ά.) θα µπορούσαν να δοθούν αντί κάποιων πεζών, εάν ο εκπαιδευτικός το κρίνει απαραίτητο και θεωρήσει πως προνοµιακό πεδίο της σάτιρας είναι η ποίηση. Επιπλέον, κάποια ποιήµατα θα µπορούσαν ενδεχοµένως να συνεξεταστούν µαζί µε τα πεζά µε κριτήριο την κοινή θεµατική. Για παράδειγµα στις ενότητες της «πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας» θα µπορούσαν να συµπεριληφθούν και να συνεξεταστούν ποιήµατα των Καρυωτάκη, Παλαµά, Σολωµού ενώ στη «σάτιρα κοινωνικών τύπων» ποιήµατα του Λασκαράτου. Παράλληλα στη σάτιρα τύπων θα µπορούσε να αξιοποιηθεί η φιγούρα του Καραγκιόζη, µια διαχρονική φιγούρα που ενώ παλιότερα σατίριζε τον ραγιά σήµερα σατιρίζει τον νεοέλληνα. Φυσικά πολλές από τις πιο εξειδικευµένες δραστηριότητες µπορούν να αγνοηθούν και να προστεθούν άλλες. Σελίδα 23 από 24

Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό Αποστολίδου Β., Β. Καπλάνη & Ε. Χοντολίδου (επιµ.). 2000. ιαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο: µια νέα πρόταση διδασκαλίας. Αθήνα: Τυπωθήτω Γιώργος αρδανός. Καρζής, Θ. 2005. Η σάτιρα και η παγκόσµια ιστορία της. Από τους προγόνους του Αριστοφάνη µέχρι τους απογόνους του Σουρή. Αθήνα: Καστανιώτης. Κωστίου, Κ. 2005. Η ποιητική της ανατροπής. Σάτιρα, ειρωνεία, παρωδία, χιούµορ. Αθήνα: Νεφέλη. Pollard, A. 2009 [1970]. Σάτιρα (Η Γλώσσα της κριτικής 5). Mτφρ. Θ. Παπαµάργαρης. Αθήνα: Ερµής. * Τα κείµενα ακολουθούν τη νέα σχολική Γραµµατική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α, Β, Γ Γυµνασίου (Σ. Χατζησαββίδης σε συνεργασία µε Αθ. Χατζησαββίδου, ΟΕ Β 2007). ** Για πρακτικούς λόγους, η χρήση του αρσενικού γραµµατικού γένους θεωρείται ότι συµπεριλαµβάνει και το θηλυκό. Σελίδα 24 από 24