w Σ.Δ.Ι. ΗΠΔΙΡΟΤ ΥΟΛΗ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΩΝ ΤΓΔΙΑ & ΠΡΟΝΟΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΔΡΑΠΔΙΑ ΔΟΚΗΜΑΗΑ ΚΑΣΑΝΟΖΖ ΛΔΞΗΛΟΓΗΟΤ ΑΠΟ ΕΗΚΟΝΑ 3 ε έθδνζε [RECEPTIVE ONE WORD PICTURE VOCABULARY TEST 3 rd Edition] ROWPVT & EOWPVT (κηα ζπλδπαζηηθή ηνπο ζηελ ειηθηαθή νκάδα ησλ 8 εηώλ ΔΟΚΗΜΑΗΑ ΕΚΦΡΑΣΗΚΟΤ ΛΔΞΗΛΟΓΗΟΤ ΑΠΟ ΕΗΚΟΝΑ 3 ε έθδνζε [EXPRESSIVE ONE WORD PICTURE VOCABULARY TEST 3 rd Edition] πηινηηθή κεηαθνξά θαη αμηνιόγεζή) έσο 8 εηώλ θαη 11 κελώλ Σπνπδάζηξηα: Βεξγάδε Απγή Δηζεγήηεο: Γηνλύζεο Υξ. Σαθηάδεο Ισάλληλα 2009
2
Πεξηερόκελα Σει. Πεξίιεςε Διιεληθή Δπραξηζηίεο Λίζηα κε ηνπο Πίλαθεο Κεθάιαην 1 ν. Δηζαγσγηθά ηνηρεία 1.1. Η Γιώζζα 1.2. Η γισζζηθή αλάπηπμε 1.2.1 Σα Δξκελεπηηθά Μνληέια ηεο Αλάπηπμεο ηεο Γιώζζαο 1.2.2. Η Φσλνινγηθή, ε πληαθηηθή, ε εκαζηνινγηθή, ε Μνξθνινγηθή Αλάπηπμε, θαη νη Πξαγκαηνινγηθέο Γλώζεηο 1.2.3. Σν ιεμηιόγην θαη νη άιιεο γισζζηθέο δηαδηθαζίεο 1.3. Ο θνπόο ηεο Έξεπλαο θαη εξεπλεηηθέο ππνζέζεηο Κεθάιαην 2ν. Μηα ζύληνκε παξνπζίαζε ησλ ROWPVT θαη EOWPVT 2.1. H Παξνπζίαζε ηνπ ηεζη ROWPVT η) Οη πξνϋπνζέζεηο ρνξήγεζεο ηνπ ηεζη ηη) Ο ηξόπνο ρνξήγεζεο θαη βαζκνιόγεζεο ηνπ ηεζη 2.2. H Παξνπζίαζε ηνπ ηεζη EOWPVT η) Οη πξνϋπνζέζεηο ρνξήγεζεο ηνπ ηεζη ηη) Ο ηξόπνο ρνξήγεζεο θαη βαζκνιόγεζεο ηνπ ηεζη 2.3. H Απνθιίζεηο από ηελ αγγιηθή έθδνζε Κεθάιαην 3 ν. Η Μεζνδνινγία ηεο έξεπλα 3.1. Η Πεξηγξαθή ηεο Μεζνδνινγίαο 3.2. Ο ρεδηαζκόο Έξεπλαο 3.2.1.Η κεηάθξαζε θαη ε πξνζαξκνγή ηνπ ηεζη 3.2.2. Η πηινηηθή έξεπλα 3.2.3. Η ζηαηηζηηθή Αλάιπζε θαη ε θσδηθνπνίεζε 3.3. Ο Καζνξηζκόο Πιεζπζκνύ θαη Μέγεζνο Γείγκαηνο 3.4. Σα Μέζα πιινγήο Γεδνκέλσλ 3
3.5. Η Γηαδηθαζία πιινγήο Γεδνκέλσλ θαη ε ηαηηζηηθή Αλάιπζε 3.6. Οη Πεξηνξηζκνί Κεθάιαην 4 ν. ηαηηζηηθά Απνηειέζκαηα θαη Δπξήκαηα 4.1. Η Πεξηγξαθηθή ηαηηζηηθή 4.1.1. Η πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο 4.1.2. Οη Απαληήζεηο θαη ηα Πνζνζηά Λαζώλ 4.2. Η ύγθξηζε κε Βάζε ην Φύιν θαη νη πζρεηίζεηο ησλ Απαληήζεσλ κε Βάζε ην Δθπαηδεπηηθό Δπίπεδν ησλ Γνλέσλ 4.3. Σα Κξηηήξηα Αμηνπηζηίαο θαη Δγθπξόηεηαο 4.4. Η δηαθνξά ησλ ζθνξ ROWPVT θαη EOWPVT Κεθάιαην 5 ν. πκπεξάζκαηα πδήηεζε 5.1. Η Πεξίιεςε Απνηειεζκάησλ 5.2. Σα πκπεξάζκαηα θαη νη Πξνηάζεηο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα Α. Η Φόξκα ζπκπιήξσζεο EOWPVT Παξάξηεκα Β. Η Φόξκα ζπκπιήξσζεο ROWPVT Παξάξηεκα Γ. Η Δπηζηνιή πγθαηάζεζεο ζηελ Έξεπλα 4
Πεξίιεςε θνπόο: θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ήηαλ ε πηινηηθή κεηαθνξά θαη αμηνιφγεζε γηα ηελ Διιεληθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ ηεζη Expressive One Word picture Vocabulary Test (EOWPVT) Third Edition θαη Receptive One word picture Vocabulary Test (ROWPVT) third edition. Πξφθεηηαη γηα δχν αηνκηθά ρνξεγνχκελεο δνθηκαζίεο νη νπνίεο αμηνινγνχλ ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα θαηαλνεί ή λα θαηνλνκάδεη αληηθείκελα, ελέξγεηεο θαη έλλνηεο. Σα πξσηφηππα EOWPVT θαη ROWPVT δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηνλ R. Brownell ην 2000 θαη αμηνινγνχλ ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα παηδηψλ απφ 2 εηψλ θαη 0 κελψλ έσο 18 εηψλ θαη 11 κελψλ. Μεζνδνινγία: Πξνθεηκέλνπ γηα ηελ εθαξκνγή θαη ηελ πηινηηθή κεηαθνξά ησλ EOWPVT θαη ROWPVT Third Edition ρξεζηκνπνηήζεθε ην πξνζθεξφκελν πιηθφ, ην νπνίν κεηαθξάζηεθε θαη πξνζαξκφζηεθε ζηα ειιεληθά. Δπίζεο, κία πηινηηθή έξεπλα έγηλε γηα λα κπνξέζνπλ λα ειεγρζνχλ απηέο νη πξνζαξκνγέο, πξηλ ρνξεγεζεί ην ηεζη ζε ηειηθή κνξθή. Οη νδεγίεο ρνξήγεζεο θαη βαζκνινγίαο πνπ πεξηγξάθνληαη ζην βηβιίν νδεγηψλ ηνπ πξσηφηππνπ, αθνινπζήζεθαλ. Ζ δνθηκαζία ρνξεγήζεθε ζε 105 παηδηά ειηθίαο απφ 8 εηψλ θαη 0 κελψλ έσο 8 εηψλ θαη 11 κελψλ, 52 αγφξηα θαη 53 θνξίηζηα. Ζ ζπιινγή ηνπ δείγκαηνο έγηλε ζε ζρνιεία ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο. Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο ρνξήγεζεο δελ παξνπζηάζηεθε θαλέλα πξφβιεκα. Απνηειέζκαηα: Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ έδεημε θαιή γεληθή ζπλνρή ησλ ζηνηρείσλ. Μηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά πνπ πξνέθπςε κεηαμχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνλέσλ θαη ηνπ ROWPVT γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε ειηθηαθή νκάδα. Καηά ηα άιια θακία ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά δελ πξνθχπηεη κεηαμχ ηνπ Διιεληθνχ θαη ηνπ Ακεξηθάληθνπ δείγκαηνο. πκπεξάζκαηα / πξνηάζεηο: Οη θιίκαθεο ζε απηή ηελ νκάδα θαίλεηαη λα ηαηξηάδνπλ κε ηελ Διιεληθή πξαγκαηηθφηεηα κε θάπνηεο πξνυπνζέζεηο πνπ αθνξνχλ ζε ζπγθεθξηκέλεο αιιαγέο ηνπ πξνζθεξφκελνπ πιηθνχ θαη νη νπνίεο πξνηείλνληαη. Λέξειρ κλειδιά: ιεμηιφγην, πηινηηθή εθαξκνγή, ειιεληθφο πιεζπζκφο, αμηνιφγεζε 5
Δπραξηζηίεο Δίκαη εηιηθξηλά επγλψκσλ γηα ηελ θαζνδήγεζε, ζπκβνπιή, ππνκνλή θαη ελζάξξπλζε πνπ κνπ παξείρε ν επηβιέπσλ κνπ, M.Sc. Γηνλχζεο Σαθηάδεο. Οη εξσηήζεηο ηνπ ζπλέρεηα κνπ ππελζχκηδαλ θαη κνπ ππελζπκίδνπλ ην πψο ε έξεπλα κπνξεί λα αιιάμεη ην επάγγεικά καο. Απηή ηνπ ε επηξξνή πάλσ ζηελ επαγγεικαηηθή κνπ εμέιημε είλαη πηα εκθαλήο. Νηψζσ ππνρξεσκέλε ζε απηφ ην ζεκείν λα ηνπ πσ Δπραξηζηψ πνιχ. Δπίζεο φινπο απηνχο πνπ παξείραλ, ζηα φξηα ηνπ δπλαηνχ, ηελ ππνζηήξημε ηνπο ζε απηή ηελ έξεπλα. Ζ αλάκεημή ηνπο ζηελ έξεπλα δελ ήηαλ πεξηνξηζκέλε, αιιά έδσζαλ ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο ζπκβνπιέο θαη ην εηιηθξηλέο ηνπ ελδηαθέξνλ γηα ηελ επηηπρία απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Δπραξηζηψ θάζε άηνκν πνπ ζπκκεηείρε ζε απηφ ην εξεπλεηηθφ εγρείξεκα κε ελζνπζηαζκφ θαη επαγγεικαηηζκφ, δελ ζα κπνξνχζα λα δεηήζσ ηίπνηε παξαπάλσ. ηα ηειεπηαία ζηάδηα ηεο έξεπλαο απηήο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ M.Sc. Μαζεκαηηθφ ηαηηζηηθνιφγν Μαξία Σαθηάδε. Οη γλψζεηο ηεο πάλσ ζηνλ ηνκέα ηεο ζηαηηζηηθήο θαη ηεο κεζνδνινγίαο έξεπλαο ήηαλ ζεκαληηθέο θαη θαζνξηζηηθέο. Φπζηθά λα πσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζε φινπο φζνπο ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα θαη ζηνπο κέιινληεο ζπλαδέιθνπο καο γηα ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ ππνζηήξημε ηνπο ζηελ έξεπλα απηή. Γηα ηνπο γνλείο κνπ, έλα επραξηζηψ δελ είλαη αξθεηφ 6
Λίζηα κε ηνπο Πίλαθεο Πίνακαρ 4 1 Ζ Καηαλνκή ησλ εμεηαδόκελσλ σο πξνο ηα εξεζίζκαηα ηνπ EOWPVT 28 Πίνακαρ 4 2 Ζ Καηαλνκή ησλ εμεηαδόκελσλ σο πξνο ηα εξεζίζκαηα ηνπ ROWPVT 31 Πίνακαρ 4 3 Ζ Καηαλνκή ησλ ζσζηώλ απαληήζεσλ ζην EOWPVT θαη ζην ROWPVT 52 Πίνακαρ 4 4 Ζ ύγθξηζε ησλ απαληήζεσλ σο πξνο ην θύιν γηα ην EOWPVT θαη ην ROWPVT...53 Πίνακαρ 4 5 Ζ ύζρεηηζε ησλ απαληήζεσλ γηα ην EOWPVT θαη ην ROWPVT αλάινγα κε ην εθπαηδεπηηθό επίπεδν ησλ γνλέσλ 54 Πίνακαρ 4 6 Σα απνηειέζκαηα ηνπ γξακκηθνύ κνληέινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνπ επηπεδνπ ησλ γνλεσλ θαη ησλ απαληεζεσλ ησλ παηδηώλ ζηα δπν ηεζη 55 Πίνακαρ 4 7 Σα απνηειέζκαηα ηνπ γξακκηθνύ κνληέινπ γηα όια ηα εξεζηζκαηα ζε ζρέζε κε ηελ ζπλνιηθε επίδνζε ζηα δπν ηεζη. 56 Πίνακαρ 4 8 Ζ πζρέηηζε ησλ βαζκνινγηώλ θαη ρνξήγεζεο κεηαμύ ηεζζάξσλ εμεηαζηώλ γηα ην EOWPVT θαη ην ROWPVT 54 Πίνακαρ 4 9 Ζ πζρεηηζε ηελ βαζκνινγεζεζ ηνπ πξσηνπ θαη ηνπ δεπηεξνπ από ηνλ εθπαηδεπκελν εμεηαζηε.. 55 Πίνακαρ 4 10 Ο έιεγρνο πξνβιεπηηθήο εγθπξόηεηαο 56 7
Σα Δηζαγωγηθά ηνηρεία 8
Κεθάιαην 1 ν. Δηζαγσγηθά Σηνηρεία 1.1. Η ΓΛΩΣΣΑ Έλα κσξφ θιαίεη γηα λα δειψζεη φηη πεηλάεη. Έλαο ζθχινο γαβγίδεη γηα λα δηψμεη θάπνηνλ αλεπηζχκεην. Έλαο παπαγάινο θαζξεθηίδεηαη θαη θσλάδεη: «Όκνξθν πνπιί». Μηα κέιηζζα «κηιάεη ρνξεχνληαο» γηα λα πιεξνθνξήζεη ηηο άιιεο πνχ ππάξρεη γχξε. Έλα παηδί ιέεη: «Γελ κνπ αξέζνπλ ηα ςάξηα θαη δελ ζα ηα θάσ». Πνηα απφ φιεο απηέο ηηο εθθξάζεηο απνηειεί θαη αληηπξνζσπεχεη γιψζζα; Αζθαιψο θαζεκηά επηδηψθεη ηε κεηαθνξά ελφο κελχκαηνο. Όιεο νη κνξθέο ραξαθηεξίδνληαη σο επηθνηλσλία κε ζηφρν ηε κεηαβίβαζε κηαο πιεξνθνξίαο, αιιά γεληθά απνδεθηφ είλαη φηη κνλάρα ην ηειεπηαίν απφζπαζκα, πηζηνπνηείηαη σο γιψζζα, ιφγνο (Πήηα 1998). Ζ γιψζζα είλαη έλα ζχλνιν νπηηθναθνπζηηθψλ ή νπηηθψλ ζπκβφισλ ή ζεκείσλ, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ αλαθνηλψλνπκε λνεκαηηθά πεξηερφκελα, ηα νπνία κε ηνλ ηξφπν απηφ γίλνληαη θαηαλνεηά απφ άηνκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ίδηα γιψζζα, ην ίδην ζχζηεκα ζπκβφισλ. Ζ γιψζζα είλαη έλα ζχζηεκα ζεκάησλ πνπ απνηειεί κέζν επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ, κέζν λφεζεο θαη έθθξαζεο. Με ηε βνήζεηα ηεο γιψζζαο πξαγκαηνπνηείηαη ε γλψζε ηνπ θφζκνπ θαη ζηε γιψζζα αληηθεηκελνπνηείηαη ε απηνζπλείδεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Τπφ απηή ηελ έλλνηα, θάζε έθθξαζε ηεο αλζξψπηλεο πλεπκαηηθήο δσήο κπνξεί λα θαηαλνεζεί σο λα είλαη γιψζζα. Μπνξεί θάπνηνο λα κηιήζεη γηα γιψζζα ηεο κνπζηθήο ή ηεο γιππηηθήο ή θαη αθφκα γηα γιψζζα ηεο δηθαηνζχλεο,πνπ είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ηε γιψζζα ησλ ηερληθψλ. Γιψζζα ζε απηά ηα πιαίζηα ζεκαίλεη ηελ εγγελή ηδηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ πνπ σζεί πξνο θνηλνπνίεζε πλεπκαηηθψλ πεξηερνκέλσλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο. χκθσλα κε ηνλ Walter Benjamin ε γισζζηθή νπζία ησλ πξαγκάησλ είλαη ε γιψζζα ηνπο. Απηή ε πξφηαζε εθαξκνδφκελε ζηνλ άλζξσπν ζεκαίλεη φηη ε γισζζηθή νπζία ηνπ αλζξψπνπ είλαη ε γιψζζα ηνπ. Ζ γιψζζα είλαη έλα ζχζηεκα ζπληαγκαηηθψλ θαη παξαδεηγκαηηθψλ ζρέζεσλ πνπ ζπλνδεχεηαη απφ πιήζνο ζηνηρείσλ πνπ ζπκπιεξψλνπλ ην λφεκα ησλ κελπκάησλ αιιά δελ εληάζζνληαη ζην γξακκαηηθφ ζχζηεκα. Ζ γιψζζα ιεηηνπξγεί ζε ζπγθεθξηκέλν ρψξν θαη ρξφλν αιιά θαη εμειίζζεηαη δηαρξνληθά απνηειψληαο κέξνο ηεο παξάδνζεο. Άξα ε γιψζζα είλαη έλα φξγαλν επηθνηλσλίαο, είλαη κέζν ζθέςεο, είλαη κέζν έθθξαζεο ζπλαηζζεκάησλ θαη επηβεβαίσζεο ηεο χπαξμεο. 9
Ζ γιψζζα δελ είλαη κηα απιή νληφηεηα, αιιά ζπληζηά έλα πνιχπινθν ζχλνιν ζπζηεκάησλ, ην νπνίν απνηειείηαη απφ ήρνπο (θσλνινγία), λφεκα (ζεκαζηνινγία), γξακκαηηθή (ζχληαμε) θαη ζηνηρεία ηνπ πιαηζίνπ (πξαγκαηνινγία). Σν αμηνζεκείσην είλαη φηη ηα παηδηά καζαίλνπλ φια απηά ηα πξάγκαηα ζε πνιχ ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα. Σα πεξηζζφηεξα παηδηά είλαη ηθαλνί ρξήζηεο ηεο γιψζζαο ηελ επνρή πνπ αξρίδνπλ ην ζρνιείν. Απηή ε γισζζηθή ηθαλφηεηα θαίλεηαη λα είλαη κνλαδηθή ηα παηδηά δελ έρνπλ ηέηνηα αληίζηνηρε ηθαλφηεηα ζην ρψξν ηεο αλάγλσζεο ή ηεο αξηζκεηηθήο. Φαίλεηαη φηη έρνπκε κηα έκθπηε ηθαλφηεηα λα απνθηνχκε απηφ ην γλψξηζκα πνπ ραξαθηεξίδεη εηδηθά ηα αλζξψπηλα φληα (Lloyd 1998). Πξφθεηηαη γηα έλα θσδηθφ ζχζηεκα, θνηλφ γηα κηα νκάδα αλζξψπσλ (εθείλσλ πνπ γλσξίδνπλ, κηινχλ ή θαη γξάθνπλ ηελ ίδηα γιψζζα). Κάζε κήλπκα, πξνθνξηθφ ή γξαπηφ, δίλεηαη απφ ηνλ «πνκπφ» θσδηθνπνηεκέλν θαη απνθσδηθνπνηείηαη (θαηαλνείηαη) απφ ηνλ «δέθηε». Οη δπν κνξθέο ηεο γιψζζαο, ν πξνθνξηθφο θαη ν γξαπηφο, έρνπλ θνηλφ ζεκεησηηθφ ζχζηεκα (Εάρνο 1992). Σα δχν θχξηα επίπεδα θάζε γιψζζαο είλαη ν Λφγνο (Langue) θαη ε Οκηιία (Parole). Ο ιφγνο είλαη ε γεληθφηεξε γλψζε πνπ έρνπλ ηα κέιε κηαο γισζζηθήο θνηλφηεηαο γηα ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη ε νκηιία είλαη ε ζπγθεθξηκέλε εθαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο γιψζζαο απφ θάζε άηνκν ηεο θνηλφηεηαο ζηελ επηθνηλσλία ηνπ κε ηα άιια. 1.2. Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο φξνο γισζζηθή "αλάπηπμε" ρξεζηκνπνηείηαη είηε κε απζηεξά πεξηνξηζκέλε έλλνηα γηα λα πεξηγξάςεη ηε ζηαδηαθή θαηάθηεζε απφ ην παηδί ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο γιψζζαο είηε κε ηελ επξχηεξε έλλνηα ηεο θαηάθηεζεο ησλ ηθαλνηήησλ γισζζηθήο επηθνηλσλίαο. Ζ δηάθξηζε κεηαμχ γιψζζαο θαη επηθνηλσλίαο είλαη επξέσο, αιιά φρη θαζνιηθά, απνδεθηή ζηε γισζζνινγηθή ζεσξία. Όκσο, ν φξνο "γισζζηθή αλάπηπμε" ρξεζηκνπνηείηαη, είηε ιφγσ ζπλήζεηαο είηε ιφγσ ζεσξεηηθήο ηνπνζέηεζεο, πνιχ ζπρλά θαη γηα ηε γιψζζα θαη γηα ηελ επηθνηλσλία. Με ηνλ φξν γισζζηθή ηθαλόηεηα, ελλννχκε κηα ζεηξά επηκέξνπο θαη αιιειέλδεηεο γλψζεηο γηα ην γισζζηθφ ζχζηεκα, φπνπ πεξηιακβάλνληαη θαη νη θαηεγνξίεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη νη θαλφλεο πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο επηηξεπηνχο ζπλδπαζκνχο ησλ θαηεγνξηψλ απηψλ. Έηζη, έρεη κειεηεζεί ε αλάπηπμε ησλ γλψζεσλ γηα ην θσλνινγηθφ ζχζηεκα, ην ζπληαθηηθφ θαη ηε κνξθνινγία, ην ιεμηθφ θαη ηε ζεκαζηνινγία. Πέξα, φκσο, απφ απηνχο ηνπο ηνκείο γλψζεο πνπ 10
ζπληζηνχλ ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα, βξίζθνπκε θαη ηε κειέηε ηεο αλάπηπμεο παξαγισζζηθψλ κέζσλ επηθνηλσλίαο φπσο ν επηηνληζκφο θαζψο θαη ησλ πξαγκαηνινγηθψλ θαη θνηλσληνγισζζηθψλ θαλφλσλ, πνπ επηηξέπνπλ ηε ζχλδεζε ησλ γισζζηθψλ εθθξάζεσλ κε ην έμσ γισζζηθφ θαη ππφινηπν γισζζηθφ πεξηβάιινλ. ηελ ηειεπηαία ηδηαίηεξα πεξίπησζε, πξφθεηηαη γηα ηελ απφθηεζε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο, πνπ επηηξέπεη ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο ζε δηαθνξεηηθά θπζηθά θαη θνηλσληθά πιαίζηα. ε γεληθέο γξακκέο, ε εκπεηξηθή έξεπλα έρεη δείμεη φηη ε θαηάθηεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο (θπξίσο ε γλψζε ηεο γξακκαηηθήο θαη ηεο θσλνινγίαο) νινθιεξψλεηαη ζρεηηθά λσξίο θαη πξηλ ην ηέινο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, φζν θη αλ θάπνηεο γλψζεηο (π.ρ. ζπάληνη θαη πνιχπινθνη γξακκαηηθνί θαλφλεο, θαζψο θαη κεγάιν κέξνο ηνπ ιεμηινγίνπ) ζα απνθηεζνχλ αξγφηεξα. Αληίζεηα, ε απφθηεζε ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο ζπλερίδεηαη εθ' φξνπ δσήο. Απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ειηθίαο, ην πξφβιεκα ηνπ παηδηνχ είλαη, θπξίσο, ην λα κάζεη λα ρξεζηκνπνηεί ην ήδε ζρεηηθά αλαπηπγκέλν γισζζηθφ ηνπ ζχζηεκα ζε δηαθνξεηηθέο πεξηζηάζεηο θαη γηα δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο. Ζ έξεπλα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο γιψζζαο έρεη βαζηζηεί θπξίσο ζε ερνγξαθεκέλεο θαζψο θαη καγλεηνζθνπεκέλεο ζθελέο γισζζηθήο ζπλαιιαγήο ηνπ παηδηνχ κε ηα πξφζσπα ηνπ πεξηβάιινληνο. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο πξφθεηηαη γηα εθηεηακέλε δηαρξνληθή παξαηήξεζε πνιχ ιίγσλ παηδηψλ. Γελ έρνπλ ιείςεη, φκσο, θαη νη ζπγρξνληθέο έξεπλεο, πνπ ζπλέιεμαλ πεξηνξηζκέλα δείγκαηα ιφγνπ απφ κεγάιν αξηζκφ παηδηψλ, ζπλήζσο ίδηαο ειηθίαο. Δίρακε, αθφκε, ιίγα πεηξάκαηα θαηαλφεζεο θαη παξαγσγήο ηνπ ιφγνπ, θαζψο θαη αλαπαξαζηάζεηο ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο ζε ππνινγηζηέο. Ηδηαίηεξα ηε δεθαεηία ηνπ 80, ε έξεπλα επεθηάζεθε ζε κηα ζεηξά απφ γιψζζεο, πέξα απφ ηελ πνιπκειεηεκέλε αγγιηθή. Γφζεθε έηζη ε επθαηξία φρη κφλν γηα ραξηνγξάθεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ ηνπ θφζκνπ, αιιά θαη γηα ζεσξεηηθά ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο γιψζζαο ελ γέλεη, πνπ ζηεξίδνληαη ζε ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο γηα δηαγισζζηθέο θαζψο θαη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο θαη νκνηφηεηεο. Ζ κειέηε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο παξακέλεη εκπεηξηθά θαη ζεσξεηηθά ηδηαίηεξα ζπλδεκέλε κε ηε γισζζνινγία, κε έλα δηπιφ ηξφπν. Απφ ηε κηα, ε εκπεηξηθή πεξηγξαθή ηεο αλάπηπμεο εμαξηάηαη απφ ην ζεσξεηηθφ κνληέιν ηεο γιψζζαο πνπ αζπάδεηαη θαλείο σο ην ηειηθφ πξντφλ ηεο πνξείαο αλάπηπμεο, φπσο, άιισζηε, ε κειέηε ηεο εθκάζεζεο νπνηνλδήπνηε γλψζεσλ πξνυπνζέηεη έλα ζεσξεηηθφ κνληέιν σο πξνο ην πνηεο είλαη απηέο νη γλψζεηο. Δίλαη έηζη 11
θαηαλνεηφ ην γηαηί ε κειέηε ηεο γιψζζαο ηνπ παηδηνχ αλαπηχρζεθε πάληα ζε ζπλάξηεζε κε ηηο εμειίμεηο ζηελ ίδηα ηε γισζζνινγία. Σαπηφρξνλα, φκσο, ε πεξηγξαθή θαη εξκελεία ηεο αλάπηπμεο ηεο γιψζζαο ζπλεηζθέξεη θαζνξηζηηθά ζε κηα ζεσξία ηεο γιψζζαο. Σα αξρηθά, ελδηάκεζα θαη ηειηθά ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο είλαη, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ Chomsky, πηζαλέο κνξθέο ηεο αλζξψπηλεο γιψζζαο. Ζ επαλαζηαηηθή επίδξαζε ηεο ζεσξίαο ηνπ Chomsky ζθξάγηζε ηε κειέηε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, φπσο ζα δνχκε επαλεηιεκκέλα παξαθάησ. Σν ελδηαθέξνλ, φκσο, γηα ηελ παηδηθή γιψζζα είρε αξρίζεη αξθεηά λσξίηεξα, θαη' αξρήλ κε ηα εκεξνιφγηα ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ ηνπο, πνπ ζπλήζηδαλ λα θξαηνχλ νξηζκέλνη επηζηήκνλεο-γνλείο, θπξίσο θαηά ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα. Αθφκε, παξαηεξήζεθε, θπξίσο θαηά ην κεζνπφιεκν, ελδηαθέξνλ γηα ηε ζρέζε ηεο γιψζζαο κε ηε ζθέςε, θπξίσο απφ ηνπο νβηεηηθνχο ςπρνιφγνπο. Ζ ζεσξία ηνπ Chomsky, φκσο, είρε πξνζθέξεη, απφ ην 1957 θαη κεηά, αλεθηίκεηα ζεσξεηηθά εξγαιεία αλάιπζεο ηεο γιψζζαο, ηα νπνία, καδί κε ηηο ηερλνινγηθέο πξνφδνπο (ππνινγηζηέο, καγλεηφθσλν, βίληεν), δεκηνχξγεζαλ έλαλ απφ ηνπο πην αλζεξνχο, εκπεηξηθά θαη ζεσξεηηθά, ηνκείο ησλ επηζηεκψλ ηνπ αλζξψπνπ. Ζ ζεκαληηθή ππφζεζε ηνπ Chomsky ήηαλ ν ιεγφκελνο Μεραληζκφο Καηάθηεζεο ηεο Γιψζζαο, ε εγγελήο γλψζε θάζε παηδηνχ - πνπ μεθηλά λα κάζεη κηα ζπγθεθξηκέλε γιψζζα γηα ηε κνξθή ησλ αλζξσπίλσλ γισζζψλ ελ γέλεη. Ζ ηδέα φηη είλαη απφιπηα αλαγθαίν λα ππνζέζνπκε κηα πξνδεδνκέλε γλψζε γηα ηε γιψζζα απνξξέεη απφ ηελ πίζηε ηνπ Chomsky φηη ε γιψζζα είλαη έλα εμαηξεηηθά πνιχπινθν γλσζηηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν δελ είλαη δπλαηφ λα καζεπηεί κε βάζε ηηο αξρέο ηνπ εκπεηξηνθξαηηζκνχ - ζπλεηξκηθή κάζεζε θαη επαγσγηθή δφκεζε - ηδηαίηεξα εάλ πάξνπκε ππφςε ην πεξηνξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ηελ έιιεηςε ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο. Μφλν κηα εγγελήο γλψζε γηα ηε δνκή ησλ αλζξψπηλσλ γισζζψλ ελγέλεη κπνξεί λα νδεγήζεη ην παηδί ζηε γξήγνξε αλαθάιπςε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπζηήκαηνο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο. Απηή ε εγγελήο γλψζε είλαη, ζε ηειηθή αλάιπζε, θαη κηα ζεσξία ηεο αλζξψπηλεο γιψζζαο ή ησλ θαζνιηθψλ ηεο ραξαθηεξηζηηθψλ, δειαδή ησλ πηζαλψλ νκνηνηήησλ θαη δηαθνξψλ αλάκεζα ζηηο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ. Οη επηπηψζεηο ησλ εκπεηξηθψλ κειεηψλ ηεο παηδηθήο γιψζζαο πνπ αθνινχζεζαλ ηε δηαηχπσζε ηεο γελεηηθήο κεηαζρεκαηηζηηθήο γξακκαηηθήο ηνπ Chomsky, ην 1957, ήηαλ ηεξάζηηεο γηα ηε ζεσξεηηθή θαη κεζνδνινγηθή θαηεχζπλζε ηεο επηζηήκεο ηεο ςπρνινγίαο. Όζν 12
θη αλ ν Chomsky επεξέαζε, κε φια φζα είπε γηα ηε γιψζζα, ηελ θαηάζηαζε ηεο ςπρνινγίαο, ηα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα ιεηηνχξγεζαλ πην πνιχ απ' φιεο ηηο ηδέεο γηα έλα ξηδηθά λέν θιίκα. Ο θχξηνο ζηφρνο κεξηθψλ - αιιά θαζνξηζηηθψλ - κειεηψλ πνπ παξαηεξνχκε ηα πξψηα ρξφληα ήηαλ λα απνδείμνπλ φηη ε κάζεζε ηεο γιψζζαο απφ ην παηδί δελ είλαη απνηέιεζκα κίκεζεο δνκψλ, φπσο ηζρπξηδφηαλ ιίγν - πνιχ ν κπηρεβηνξηζηήο ςπρνιφγνο Skinner, αιιά απνηέιεζκα λνεηηθψλ θαλφλσλ πνπ ην παηδί εμάγεη απφ ηελ νκηιία πνπ αθνχεη θαη πνπ εθαξκφδεη, ζηε ζπλέρεηα, δίλνληαο νξηζκέλεο θνξέο δηθέο ηνπ πξσηφηππεο δνκέο. Φάλεθε, π.ρ., φηη ηα παηδηά δε κηκνχληαη παζεηηθά νχηε θαλ ζε πεξηπηψζεηο πνπ ηνπο δεηνχκε λα επαλαιάβνπλ πξνηάζεηο πνπ κφιηο άθνπζαλ, αιιά ζπρλά αλαπιάζνπλ ηηο πξνηάζεηο ζχκθσλα κε ηνπο ζπληαθηηθνχο θαλφλεο πνπ έρνπλ θαηά λνπ ζε θάζε ζηηγκή ηεο αλάπηπμεο. Αθφκε, ηα γισζζηθά "ιάζε" ησλ παηδηψλ ζπληζηνχλ δηαθνξέο απφ ην γισζζηθφ ζχζηεκα ησλ ελειίθσλ, ζηεξίδνληαη δε πάληα ζε γισζζηθνχο θαλφλεο. Απνδεηθλχνπλ ηελ εζσηεξηθή ιεηηνπξγία θαλφλσλ θαη ζηα παηδηά, φπσο θαίλεηαη, π.ρ., ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο φπνπ νκαινπνηείηαη κηα αλσκαιία ηεο γιψζζαο (έζειε αληί γηα ήζειε), θαηά ην πξφηππν ηεο ζπληξηπηηθήο πιεηνςεθίαο ησλ ξεκάησλ πνπ αξρίδνπλ ζηνλ παξαηαηηθφ κε ηελ αχμεζε /ε/. Τπνδεηθλχνπλ φηη ε κίκεζε δνκψλ δε δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κάζεζε ηεο γιψζζαο, φπνπ ην παηδί θαηαπηάλεηαη ελεξγά κε ηελ αλαθάιπςε θαη εθαξκνγή θαλφλσλ. Οη ιίγεο απηέο κειέηεο νδήγεζαλ κηαλ άθξσο εκπεηξηνθξαηηθή παξάδνζε, ζηελ ςπρνινγία, ζηηο Ζ.Π.Α., θπξίσο, λα αιιάμεη θαηεχζπλζε ζε ειάρηζην ρξφλν, απφ ηελ πξνζήισζε ζηε ζεσξία ηεο ζπκπεξηθνξάο πξνο ηε λνεζηαξρηθή κειέηε ηεο κάζεζεο θαη ηεο γλψζεο. Ζ κεγάιε δηακάρε κεηαμχ Skinner θαη Chomsky, σο πξνο ηνπο κεραληζκνχο κάζεζεο ηεο γιψζζαο, δε ρξεηαδφηαλ παξά ειάρηζηε εκπεηξηθή ζηήξημε ησλ ηδεψλ ηνπ ηειεπηαίνπ, γηα λα νδεγήζεη ηελ ςπρνινγία ζην λα παξαδερηεί έλα λνεηηθφ παξάγνληα ζηε κάζεζε θαη ζηε γλψζε, πνπ κέρξη ηφηε αξλνχληαλ πεηζκαηηθά, κειεηψληαο κφλν ηε ζπκπεξηθνξά. ηε ζπλέρεηα, ε κειέηε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο πέξαζε απφ δηάθνξεο θάζεηο, αθνινπζψληαο, ζρεδφλ πάληα, ηηο ζεσξεηηθέο εμειίμεηο ηεο γισζζνινγίαο. Γηαθξίλνπκε ηνπιάρηζηνλ ηξεηο ζεκαληηθέο πεξηφδνπο, κε δηαθνξέο σο πξνο ην ζπγθεθξηκέλν εκπεηξηθφ αληηθείκελν ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, θαζψο θαη ηνπο ηξφπνπο πεξηγξαθήο θαη ζεσξεηηθήο εξκελείαο ηεο. 13
ηε δεθαεηία ηνπ 1960, ε έκθαζε βξηζθφηαλ ζηελ θαηάθηεζε ηνπ ζπληαθηηθνχ θαη νη εξκελείεο ήζειαλ ηε γξακκαηηθή ή ζπληαθηηθή πνιππινθφηεηα ησλ γισζζηθψλ δνκψλ σο ηνλ παξάγνληα πνπ θαζνξίδεη ηε ρξνληθή ζεηξά κε ηελ νπνία εκθαλίδνληαη θαηά ηελ πνξεία ηεο αλάπηπμεο. Οη πεξηγξαθέο ηεο αλάπηπμεο βαζίδνληαλ ζηηο γισζζνινγηθέο θαηεγνξίεο ηεο επνρήο πεξί γξακκαηηθήο (π.ρ. ππνθείκελα, κεηαζρεκαηηζηηθνί θαλφλεο). Σν 1970, έκθαζε δφζεθε ζην ζεκαζηνινγηθφ πεξηερφκελν ησλ δνκψλ ηεο παηδηθήο γιψζζαο θαη νη εξκελείεο ήζειαλ ηε ζεκαζηνινγηθή πνιππινθφηεηα ησλ δνκψλ σο ηνλ θαζνξηζηηθφ παξάγνληα. Ζ πεξηγξαθή βαζηδφηαλ, ηψξα, ζε ζεκαζηνινγηθέο θαηεγνξίεο ηεο επνρήο (π.ρ. δξάζηεο, ηδηνθηεζία). ηελ πξψηε πξνζέγγηζε ηνληδφηαλ ε ζεκαζία πνπ ζα είρε κηα ζεσξία ηεο θαζνιηθήο γξακκαηηθήο γηα ηελ εκπεηξηθή πξφβιεςε ηεο ρξνληθήο ζεηξάο εμέιημεο ησλ γισζζηθψλ δνκψλ ζηελ νληνγέλεζε. Με άιια ιφγηα, εάλ γλσξίδακε ηη είλαη πην θαζνιηθφ -ζπλεζηζκέλν- ζηηο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε θαη ηη είλαη γισζζηθά πην απιφ θαη, ζπλεπψο, πην πξψηκν ζηελ εμέιημε ηεο παηδηθήο γιψζζαο. ηε δεχηεξε πξνζέγγηζε ηνληδφηαλ ε ζεκαζία ηεο λνεηηθήο σξίκαλζεο σο πξνυπφζεζε γηα ηελ θαηάθηεζε θάζε γισζζηθήο δνκήο. Δίρακε, έηζη, κηα επηζηξνθή ζηε ζεσξεηηθή παξάδνζε ηεο ςπρνινγίαο, πνπ, ζε ηειηθή αλάιπζε, βιέπεη ηε γιψζζα -φρη σο ζχζηεκα κε δηθή ηνπ δνκή- αιιά σο απιφ έλδπκα ηεο ζθέςεο. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 δίλεηαη έκθαζε ζηε κειέηε ηεο επηθνηλσλίαο, κε κηα ζεηξά απφ ζπλέπεηεο. Ζ πεξίνδνο ηεο πξνγισζζηθήο επηθνηλσλίαο ζεσξείηαη πιένλ άμηα πξνζνρήο θαη ε βάζε γηα ηε κεηέπεηηα αλάπηπμε ηεο γιψζζαο. Ζ αλάπηπμε ησλ πξαγκαηνινγηθψλ θαλφλσλ, θνηλσληνγισζζηθψλ θαλφλσλ, δηάθνξσλ κνξθψλ ιφγνπ (δηάινγνο, γξαπηφο ιφγνο, αθήγεζε θιπ.) βξίζθνληαη ζην πξνζθήλην. Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη νη κειέηεο πνπ ραξηνγξαθνχλ ηελ αλάπηπμε ησλ δηάθνξσλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ιφγνπ (π.ρ. αλαθνξηθή, εθθξαζηηθή, δηαπξνζσπηθή ρξήζε ηεο γιψζζαο). Μηα ζεσξεηηθή εξκελεία, απηή ηνπ ιεηηνπξγηζκνχ, πξνηείλεη αθφκε φηη ηε ρξνληθή ζεηξά εκθάληζεο ησλ δνκψλ ηελ θαζνξίδεη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ηνπο, θαζψο θαη ε ρξεζηκφηεηα ηνπο ζηε δσή ηνπ παηδηνχ. Αθφκε, ε ελαζρφιεζε κε ζέκαηα πέξαλ ηεο γξακκαηηθήο νδεγεί θαη ζηε κειέηε επξχηεξσλ πεξηφδσλ ηεο αλάπηπμεο, εγθαηαιείπνληαο ην δφγκα πνπ ήζειε ηα παηδηά λα θαηαθηνχλ ηε γιψζζα ηνπο ιίγνπνιχ έσο ηα 5 ρξφληα, επεηδή ηφηε παξαηεξείηαη ζρεηηθή νινθιήξσζε ηνπ γξακκαηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ δηεχξπλζε ηνπ πεδίνπ κειέηεο ζηε γισζζηθή επηθνηλσλία, επίζεο, νδεγεί έκκεζα ζηε κειέηε ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, δηαδηθαζία ζηελ νπνία ε γιψζζα ζεσξείηαη φηη δηαδξακαηίδεη 14
θεληξηθφ ξφιν. Έηζη, απνθηνχκε εζλνγξαθηθέο κειέηεο πάλσ ζηελ αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, πνπ, κεηαμχ άιισλ, δίλνπλ κηα λέα νπηηθή ζηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο ηεο γιψζζαο, δείρλνληαο πφζν πνιχ νη ζεσξεηηθέο εξκελείεο είραλ, κέρξη ηφηε, βαζηζηεί ζε πξφηππα δσήο θαη γισζζηθήο επηθνηλσλίαο, ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αζηηθνχ δπηηθνχ θφζκνπ θαη κφλν. ήκεξα ην ζπγθεθξηκέλν ζεσξεηηθφ εξψηεκα ζην νπνίν νθείιεη λα απαληήζεη ε κειέηε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο είλαη, θαηά ζρεηηθή νκνθσλία, ην εμήο: πνηα νξγαληθά θαη πνηα πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα είλαη απαξαίηεηα γηα λα θηάζεη έλα παηδί ζηελ νινθιεξσκέλε θαηάθηεζε κηαο γιψζζαο, εάλ πάξνπκε ππφςε καο θαη ηε θχζε ησλ αλζξψπηλσλ γισζζψλ (πνπ είλαη πνιχπινθα γλσζηηθά ζπζηήκαηα) αιιά θαη ηηο πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο κάζεζεο (πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο, πεξηνξηζκέλν γισζζηθφ πιηθφ, έιιεηςε ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο); Οκνθσλία ππάξρεη σο πξνο ην φηη ε γιψζζα είλαη έλα πνιχπινθν ζχζηεκα. Αθφκε, έρεη θαζνιηθά απνξξηθζεί ε ππφζεζε ησλ κπηρεβηνξηζηψλ, πνπ ήζειε ηε κίκεζε γισζζηθψλ εθθξάζεσλ σο ην βαζηθφ κεραληζκφ κάζεζεο, θη είλαη επξχηαηα απνδεθηή ε ηδέα φηη ε δηαδηθαζία κάζεζεο ζπλίζηαηαη ζηε δφκεζε λνεηηθψλ θαλφλσλ. Ζ δηαθσλία αθνξά ζηε θχζε ησλ νξγαληθψλ δεδνκέλσλ είηε πξφθεηηαη γηα εγγελείο γλσζηηθέο δνκέο (γλψζε πεξί γιψζζαο) είηε γηα γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο (δηαδηθαζίεο κάζεζεο). Ζ κεγάιε δηακάρε, πνπ μεθηλά απφ βαζηέο θηινζνθηθέο/επηζηεκνινγηθέο ξίδεο, αθνξά ζην εάλ ε κάζεζε βαζίδεηαη ζε κηα επαγσγηθή ή απαγσγηθή δφκεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. Δίλαη πεξηζζφηεξνη νη ςπρνιφγνη πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ πξψηε ππφζεζε, πξνζζέηνληαο φηη ε θαηάθηεζε ηνπ πνιχπινθνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο γίλεηαη δπλαηή γηαηί ππάξρεη έκκεζε δηδαζθαιία ηεο γιψζζαο απφ ηνπο ελήιηθεο. Οη γισζζνιφγνη, κε πξψην ηνλ Chomsky, πηζηεχνπλ, αληηζέησο, φηη κφλν κηα πξνδεδνκέλε γλψζε γηα ηε δνκή ησλ αλζξψπηλσλ γισζζψλ θαζηζηά δπλαηφ ην ηεξάζηην επίηεπγκα ηεο θαηάθηεζεο ηεο γιψζζαο. ηε δεθαεηία ηνπ 70 θπξίσο, ε εκπεηξηνθξαηηθή άπνςε είρε θπξηαξρήζεη, ελψ πην πξφζθαηα, ζηε δεθαεηία ηνπ 80, ε εκπεηξηθή έξεπλα δείρλεη πξνρσξεκέλεο γξακκαηηθέο γλψζεηο πνιχ λσξίο ζηελ αλάπηπμε, ζηεξίδνληαο, έηζη, κε λέν ηξφπν, ηελ ππφζεζε πεξί εγγελνχο γλψζεο (Καηή Γ. 1989). 15
1.2.1 Τα Δξκελεπηηθά Μνληέια ηεο Αλάπηπμεο ηεο Γιώζζαο Ζ αλάπηπμε ηεο γιψζζαο απνηειεί κηα πνιχρξνλε δηαδηθαζία, ε επηηπρεκέλε έθβαζε ηεο νπνίαο εμαξηάηαη απφ πνηθίινπο ελδνγελείο θαη εμσγελείο παξάγνληεο. ε φιεο φκσο ηηο πεξηπηψζεηο ε απφθηεζε ηεο γιψζζαο αθνινπζεί κηα ζηαδηαθή πνξεία, πνπ παξακέλεη ακεηάβιεηε σο πξνο ηε δηαδνρηθή ζεηξά κε ηελ νπνία θαηαθηψληαη νη επηκέξνπο θάζεηο αλάπηπμεο ηεο. Βεβαίσο, ε ειηθία θαηά ηελ νπνία ην θάζε παηδί νινθιεξψλεη ηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο πνηθίιιεη εμαηηίαο ηνπ δηαθνξεηηθνχ βαζκνχ ηεο βηνςπρνινγηθήο ηνπ αλάπηπμεο. Με απηφ ην ζθεπηηθφ πξνθχπηνπλ ηα παξαθάησ εξσηήκαηα: Με πνην ηξφπν επηηειείηαη ε γισζζηθή αλάπηπμε, κε πνην ζεσξεηηθφ κνληέιν πξνζέγγηζεο κπνξεί λα εξκελεπζεί; Πξφθεηηαη γηα έκθπηε ηθαλφηεηα ή είλαη απνηέιεζκα εθκάζεζεο (δηδαζθαιίαο); Οθείιεηαη ζε βηνινγηθέο βάζεηο ή φρη; Δίλαη πξντφλ βηνινγηθήο, γλσζηηθήο θαη θνηλσληθήο δηαδηθαζηηθήο αιιειεμάξηεζεο; Απάληεζε ζε απηά ηα εξσηήκαηα επηρεηξνχλ λα δψζνπλ ηα αθφινπζα εξκελεπηηθά κνληέια. 1. Δμπειπιοκπαηικό μονηέλο Απηφ είλαη επεξεαζκέλν απφ ηελ εκπεηξηθή θηινζνθηθή ζεψξεζε ηνπ 17νπ θαη 18νπ αηψλα θαη ζεσξεί ηε κάζεζε ηεο γιψζζαο ην απνηέιεζκα ζπλεμαξηήζεσλ αλάκεζα αθελφο ζηα γισζζηθά εξεζίζκαηα θαη αληηδξάζεηο θαη αθεηέξνπ ζην πεξηβάιινλ φπνπ ην παηδί δεη θαη ηνπ νπνίνπ ηε γιψζζα καζαίλεη. Πξφθεηηαη, δειαδή, γηα κηα ζρέζε αιιειεμάξηεζεο. ε απηή ηελ ηάζε θπξηφηεξε είλαη ε κπηρεβηνξηζηηθή ζεσξία (ζπκπεξηθνξηζκφο) ηνπ Skinner (1957), ε νπνία βαζίζηεθε ζηα πεηξάκαηα δψσλ. ε απηά ηα πεηξάκαηα έρεη απνδεηρζεί φηη ηφζν ε αλαθιαζηηθή φζν θαη ε ζπληειεζηηθή ζπκπεξηθνξά, θαη' επέθηαζε θαη ε γιψζζα, κπνξνχλ λα απνθηεζνχλ θαη λα ηξνπνπνηεζνχλ κε ηε κάζεζε ζε ειεγρφκελν πεξηβάιινλ ππφ ειεγρφκελεο θαζνξηζκέλεο ζπλζήθεο θαη κε ηελ εθαξκνγή ζεηηθήο ή αξλεηηθήο αλάδξαζεο. Έηζη, ην παηδί καζαίλεη ηε γιψζζα φπσο ηα πεηξακαηφδσα ζην "θινπβί ηνπ Skinner", αληηδξψληαο ζηα εμσηεξηθά εξεζίζκαηα πνπ δέρεηαη απφ ην γισζζηθφ πεξηβάιινλ. Γηα παξάδεηγκα, ε εθκάζεζε ηεο ιέμεο γάια μεθηλά απφ ηε δηαπίζησζε φηη ε ζέα ηνπ γάιαθηνο (αλεμάξηεην εξέζηζκα) πξνθαιεί επράξηζηεο αληηδξάζεηο (αλεμάξηεηεο αλαθιαζηηθέο αληηδξάζεηο) ζην πεηλαζκέλν παηδί, φπσο επραξίζηεζε, ρακφγειν, έθθξηζε ζάιηνπ, πξνζπάζεηεο λα πηάζεη ην πνηήξη κε ην γάια θ.ν.θ. Οη αληηδξάζεηο απηέο εκθαλίδνληαη φηαλ ην εξέζηζκα έρεη 16
ζρέζε κε ηελ ηξνθή, φπσο ζπκβαίλεη αξρηθά κε ην αθνπζηηθφ εξέζηζκα [γala] (=εμαξηόλ εξέζηζκα). Σν παηδί, επνκέλσο, καζαίλεη ηε ιέμε γάια φηαλ ζην άθνπζκα ηεο ηελ θαηαλνεί θαη αληηδξά κε ηνλ ίδην ηξφπν φπσο ζηε ζέα ηνπ γάιαθηνο. χκθσλα κε ηελ κπηρεβηνξηζηηθή ζεσξία, ε κάζεζε απηή κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ην ζρεκαηηζκφ κηαο ζπλεμάξηεζεο αλάκεζα ζην άζρεην αθνπζηηθφ εξέζηζκα ηεο ιέμεο γάια θαη ζηηο επράξηζηεο αλαθιαζηηθέο αληηδξάζεηο ηνπ παηδηνχ. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί απηή, ζα πξέπεη θάζε θνξά πνπ ε κεηέξα παξνπζηάδεη ην γάια (=αλεμάξηεην εξέζηζκα) λα εθθσλεί ηε ιέμε γάια (εμαξηόλ εξέζηζκα), νπφηε ην παηδί ζα αληηδξά κε ηνλ ίδην θπζηνινγηθφ ηξφπν, δειαδή ηηο επράξηζηεο αλαθιαζηηθέο αληηδξάζεηο. Όηαλ απηφ επαλαιεθζεί πνιιέο θνξέο, ηφηε ζρεκαηίδεηαη ε επηδησθφκελε ζπλεμάξηεζε ηνπ αθνπζηηθνχ εξεζίζκαηνο (ηεο ιέμεο γάια, πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε απνθαιείηαη εμαξηεκέλν εξέζηζκα) θαη ησλ αλαθιαζηηθψλ αληηδξάζεσλ (πνπ ηψξα νλνκάδνληαη εμαξηεκέλεο αληηδξάζεηο). Έηζη, ε αθνπζηηθή παξάζηαζε ηεο ιέμεο ππνθαζηζηά ηελ νπηηθή παξάζηαζε. Ζ κάζεζε απηνχ ηνπ είδνπο βαζίδεηαη ζηε κέζνδν ηεο θιαζηθήο ππνθαηάζηαζεο. Έλα άιιν παξάδεηγκα απνηειεί ε εθκάζεζε ηεο ιέμεο κπάια. Γηα λα κάζεη ην παηδί λα ηελ πξνθέξεη ζσζηά, ζα πξέπεη θάζε θνξά πνπ αξζξψλεη έλα αθνπζηηθφ ζχλνιν ην νπνίν αθνπζηηθά κνηάδεη κε ηε ιέμε κπάια, λα δέρεηαη ηε γισζζηθή ελίζρπζε ηνπ γνλέα, ν νπνίνο επηβάιιεηαη λα ηνπ απεπζχλεη ην ιφγν κε πξνηάζεηο ηνπ ηχπνπ: Θέιεηο ηελ κπάια; Απηή είλαη κηα όκνξθε κπάια θ.ν.θ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε απζφξκεηε γισζζηθή αληίδξαζε ηνπ παηδηνχ [ba] (αλεμάξηεηε αληίδξαζε) εληζρχεηαη πξνο κία ζπγθεθξηκέλε θαηεχζπλζε θαη δηακνξθψλεηαη θαηάιιεια, έσο ηε ζηηγκή πνπ ε γισζζηθή αληίδξαζε [ba] αξζξσζεί νξζά σο [bala], πξνζδηνξίδνληαο ην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν ζην νπνίν αλαθέξεηαη. Ο ηξφπνο απηφο, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ην παηδί καζαίλεη λα δηακνξθψλεη ηε θσλνινγηθή παξαγσγή ηνπ κε βάζε ηηο αθνπζηηθά νξζέο ιέμεηο, βαζίδεηαη ζηε ζπληειεζηηθή ππνθαηάζηαζε. Ζ ζεσξία ηνπ Skinner δέρζεθε δξηκχηαηε θξηηηθή σο πξνο ηα αθφινπζα ζεκεία: 1. Σελ απινπζηεπκέλε εξκελεία φζνλ αθνξά ηελ απφθηεζε ησλ ζχλζεησλ γξακκαηηθνζπληαθηηθψλ δνκψλ ηεο γιψζζαο, ηελ παξάιεηςε ηεο πξνζπάζεηαο γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ ελλνηψλ θαη ησλ ελλνηνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη θαηεγνξηψλ (βι. Chomsky, 1965). 17
2. Σε δπλαηφηεηα εξκελείαο σο πξνο ηε κάζεζε νιφθιεξσλ θξάζεσλ θαη πξνηάζεσλ, δεδνκέλνπ φηη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν κηαο πξφηαζεο δελ απνηειεί απιψο ην ζπλνιηθφ άζξνηζκα ησλ ελλνηψλ ησλ επηκέξνπο ιέμεσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ πξφηαζε (βι. Osgood, 1963, Mittler, 1974). 3. Σελ ακθηζβεηνχκελε ζπκβνιή ηεο κίκεζεο ζηε γισζζηθή αλάπηπμε, εθφζνλ, φπσο πξναλαθέξζεθε ζηε ζρεηηθή ελφηεηα, ην παηδί δελ κηκείηαη απηνιεμεί φ,ηη αθνχεη απφ ηνπο γνλείο ηνπ, αιιά απνδίδεη ζηελ πξφηαζε λέα δνκή, ε νπνία αληηζηνηρεί ζην δηθφ ηνπ γισζζηθφ ζχζηεκα θαη αληαλαθιά ην γεληθφηεξν επίπεδν ηεο γλσζηηθήο θαη γισζζηθήο ηνπ αλάπηπμεο. 4. Σέινο, ηελ νινθιεξσηηθή παξάβιεςε ηνπ παξάγνληα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ηεο παηδηθήο γιψζζαο. 2. Βιολογικό-γενεηικό μονηέλο Οη βηνινγηθέο-γελεηηθέο ζεσξήζεηο γηα ηελ απφθηεζε ηεο γιψζζαο δηακνξθψζεθαλ ππφ ηελ επίδξαζε ηεο νξζνινγηζηηθήο θηινζνθηθήο ηάζεο θαη επηζεκαίλνπλ ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ηνπ έκθπηνπ παξάγνληα ηεο βηνινγηθήο-γλσζηηθήο σξηκφηεηαο ηνπ παηδηνχ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο. Δπεξεαζκέλνη θαη εληππσζηαζκέλνη απφ ηελ θαζνιηθφηεηα, ηελ θαλνληθφηεηα θαη ηελ ηαρχηεηα ηεο απφθηεζεο ηεο πξαγκαηηθά πνιπζχλζεηεο γισζζηθήο ιεηηνπξγίαο, επηζηήκνλεο φπσο ν Piaget (1969), o Chomsky (1957, 1965) θαη ν Lenneberg (1967) ππνζηήξημαλ ηελ άπνςε ηεο χπαξμεο κηαο γελεηηθά πξνθαζνξηζκέλεο ή έκθπηεο πξνδηάζεζεο ηνπ αλζξψπνπ λα κάζεη ηε γιψζζα. Μειεηψληαο ζπλδπαζηηθά ηελ αλάπηπμε ηεο λνεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ παηδηνχ, ηε δνκή ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ην βηνινγηθφ ηνπ ππφζηξσκα, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ζην αλζξψπηλν είδνο ε απφθηεζε ηεο γιψζζαο είλαη έκθπηα πξνγξακκαηηζκέλε θαη πξαγκαηνπνηείηαη επθνιφηεξα φηαλ ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν ην παηδί δεη αληαπνθξίλεηαη ζεηηθά. Ο Lenneberg (1967) ζεσξεί φηη ν άλζξσπνο ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα βηνινγηθά θαζνξηζκέλε ηθαλφηεηα λα απνθηά θαη λα ρξεζηκνπνηεί γιψζζα, ηθαλφηεηα πνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί αλάινγε κε ηηο άιιεο έκθπηεο ηθαλφηεηεο (φπσο ηνπ βαδίζκαηνο) νη νπνίεο κεηαβηβάδνληαη κε ην γελεηηθφ θψδηθα. Ζ ηθαλφηεηα απηή αληηδηαζηέιιεηαη κε δεμηφηεηεο φπσο ε γξαθή, πνπ είλαη απνηέιεζκα εμάζθεζεο θαη θνηλσληθν-πνιηηηζηηθψλ επηδξάζεσλ. Σα θξηηήξηα 18
(πξνυπνζέζεηο) ζηα νπνία ζηεξίρζεθε ε ππφζεζε ηεο βηνινγηθήο ππνδνκήο ηεο γιψζζαο είλαη ηα αθφινπζα: 1. Ζ γισζζηθή ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ βξίζθεηαη ζε αηηηψδε ζρέζε κε ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο δνκήο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπηλνπ εγθεθάινπ, ε νπνία θαζηζηά δπλαηή ηελ αληίιεςε, επεμεξγαζία, απνκλεκφλεπζε θαη ρξήζε αθεξεκέλσλ θαη ζχλζεησλ γισζζηθψλ ζπκβφισλ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ απφθηεζε ηεο γιψζζαο απνηειεί ε δνκή θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ εγθεθάινπ ηνπ αλζξψπνπ. 2. Ζ δηαδνρηθή ζεηξά ησλ ζηαδίσλ ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο είλαη παξφκνηα ζε φια ηα παηδηά, αθφκε θαη ζε απηά πνπ παξνπζηάδνπλ λνεηηθή πζηέξεζε. Ζ λνεηηθή θαηάζηαζε δελ ξπζκίδεη ελ γέλεη ηε ζεηξά αλάπηπμεο ησλ δηαθφξσλ δνκηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ ζηνηρείσλ ηεο γιψζζαο, αιιά ην βαζκφ θαη ην ξπζκφ κε ηνλ νπνίν απηά αλαπηχζζνληαη. 3. Ζ γισζζηθή αλάπηπμε εληάζζεηαη κέζα ζηα πιαίζηα ηεο γεληθφηεξεο γλσζηηθήολνεηηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ. ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ ππάξρεη κηα θξίζηκε πεξίνδνο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο ν άλζξσπνο έρεη ηελ εηνηκφηεηα (σξηκφηεηα θαη πξνδηάζεζε) λα απνθηήζεη ηε γιψζζα, αλεμάξηεηα απφ ην βαζκφ ή ηελ πνηφηεηα ηεο γισζζηθήο εθπαίδεπζεο πνπ δέρεηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ηα "άγξηα ή γισζζηθά απνκνλσκέλα παηδηά". Ζ γισζζηθά θξίζηκε πεξίνδνο εθηείλεηαη ρξνληθά απφ ηα 2 έηε (φξην πιήξνπο αλάπηπμεο ησλ αξζξσηηθψλ νξγάλσλ) έσο ηελ εθεβηθή ειηθία (νινθιήξσζε ηεο ιεηηνπξγηθήο δηαθνξνπνίεζεο ησλ εγθεθαιηθψλ εκηζθαηξίσλ). Γηα ηελ ππφζεζε ηεο θξίζηκεο πεξηφδνπ ζπλεγνξνχλ δχν επηπξφζζεηα θξηηήξηα, ζχκθσλα κε ηνλ Lenneberg: (α) ε εθηίκεζε φηη παηδηά παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε επθνιία ζηελ εθκάζεζε μέλσλ γισζζψλ κέρξη ηελ ειηθία ησλ 12-13 εηψλ απφ φ,ηη ζε κεγαιχηεξε ειηθία, θαη (β) ε δηαπίζησζε φηη ε απφθηεζε ηεο γιψζζαο ζε παηδηά πνπ έρνπλ ππνζηεί εγθεθαιηθά ηξαχκαηα ζην γισζζηθά θπξίαξρν εκηζθαίξην γίλεηαη θπζηνινγηθά εάλ νη εγθεθαιηθέο βιάβεο πξνθιεζνχλ ζε κηθξή ειηθία (πξηλ ηα πξψηα 12 ρξφληα), δηφηη ηε γισζζηθή επεμεξγαζία αλαιακβάλεη ην άιιν, κε θπξίαξρν εκηζθαίξην, ελψ αληίζεηα ε απνθαηάζηαζε ησλ γισζζηθψλ δηαηαξαρψλ ζε αθαζηθνχο κεγάιεο ειηθίαο απνδεηθλχεηαη ειάρηζηε έσο κεδεληθή. νξγαληζκνχο. 4. Ζ αλζξψπηλε γιψζζα θαζεαπηή δελ είλαη δπλαηφλ λα δηδαρζεί ζε άιινπο δσηθνχο 19
5. ην παηδί ππάξρνπλ έκθπηεο ηθαλφηεηεο πνπ ηνπ επηηξέπνπλ ηελ απφθηεζε νπνηαζδήπνηε γιψζζαο, φζν δχζθνιε θαη αλ είλαη απηή. πκπεξαζκαηηθά, ε γισζζηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ πξέπεη λα ζεσξεζεί απνηέιεζκα εζσηεξηθήο σξίκαλζεο, ε νπνία είλαη θαζνξηζηηθή θαη ζπληειείηαη θαηά ηε δηάξθεηα κηαο γισζζηθά θξίζηκεο πεξηφδνπ κεηαμχ ησλ 2 θαη 13 πεξίπνπ εηψλ. Δάλ ε σξίκαλζε απηή δελ επηηεπρζεί κέζα ζε απηά ηα θαζνξηζκέλα ρξνληθά πιαίζηα, ηφηε θάζε πξνζπάζεηα απνθαηάζηαζεο θαη κε νπνηνδήπνηε κέζν απνβαίλεη αλψθειε θαη άθαξπε. Ο Chomsky (1957, 1965) ζεσξεί φηη ε γισζζηθή αλάπηπμε απνηειεί κηα δηαδηθαζία αλαθάιπςεο ησλ κεηαζρεκαηηζηηθψλ θαλφλσλ πνπ ζπλδένπλ ηελ επηθαλεηαθή δνκή θάζε ζπγθεθξηκέλεο γιψζζαο κε ηα ππνθείκελα θαζνιηθά δνκηθά ζηνηρεία ηεο βαζηάο δνκήο ηεο γιψζζαο. Δθφζνλ ηα παηδηά κπνξνχλ λα επηθνηλσλνχλ γισζζηθά κε ηνπο ελειίθνπο, νη νπνίνη γλσξίδνπλ ήδε ηηο κεηαζρεκαηηζηηθέο δνκέο, ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη θαη ηα παηδηά είλαη ηθαλά λα αλαθαιχςνπλ θαη λα εθαξκφζνπλ ηελ ππνθείκελε δνκή ηεο γιψζζαο ηνπο. Σν εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη πψο ηα παηδηά θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο γισζζηθήο ηνπο αλάπηπμεο θαηνξζψλνπλ λα αλαθαιχπηνπλ θαη λα αλαζχξνπλ ηελ ππνθείκελε βαζηά δνκή ηεο γιψζζαο κέζα απφ ην πιήζνο ησλ γισζζηθψλ πξάμεσλ πνπ αθνχλ γχξσ ηνπο. χκθσλα κε ηνλ Chomsky, είλαη αδχλαην λα εξκελεπζεί ε δπλαηφηεηα απφθηεζεο γιψζζαο (ελφο θαηλνκέλνπ ηφζν ζχλζεηνπ θαη πνιχπινθνπ) απφ ην παηδί κε βάζε ηελ πεξηνξηζκέλε θαη κεξηθή γισζζηθή επίδξαζε πνπ δέρεηαη ην παηδί απφ ην γισζζηθφ πεξηβάιινλ ηνπ, ρσξίο λα ππάξρεη ζε απηφ έλα έκθπην πξφγξακκα. Παξφηη ε χπαξμε απηνχ ηνπ έκθπηνπ πξνγξάκκαηνο δελ είλαη ηδηαίηεξα έθδειε ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, ην παηδί δελ ζπληάζζεη ηπραία ηηο ιέμεηο ηε κία κεηά ηελ άιιε, αιιά κε βάζε θάπνηνπο δνκηθνχο θαλφλεο. Απηή ε ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ δελ πθίζηαηαη ράξε ζηελ έθζεζή ηνπ ζην γισζζηθφ ηνπ πεξίγπξν, νχηε απνηειεί πξντφλ επίδξαζεο απηνχ ηνπ πεξηγχξνπ, αιιά έρεη βηνινγηθή βάζε. Καηά ζπλέπεηα, ζα πξέπεη, πξψηνλ, ηα ζεκειηαθά ζηνηρεία ηεο βαζηάο δνκήο ηεο γιψζζαο λα είλαη θνηλά ζε φιεο ηηο γιψζζεο (γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ε δπλαηφηεηα απφθηεζεο νπνηαζδήπνηε γιψζζαο απφ ην παηδί) θαη, δεχηεξνλ, ε ιεηηνπξγία ηεο γελεηηθά πξνγξακκαηηζκέλεο ηθαλφηεηαο ηνπ παηδηνχ λα ηνπ επηηξέπεη λα αλαθαιχπηεη ηε βαζηά δνκή ηεο γιψζζαο ηνπ. 20
Δκβαζχλνληαο ζηελ παξαπάλσ αλάιπζε ν Chomsky ππνζηεξίδεη φηη νη αλζξψπηλεο γιψζζεο δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηελ επηθαλεηαθή δνκή, αιιά απνηεινχλ δηαθνξεηηθέο φςεηο κηαο θαζνιηθήο γισζζηθήο δνκήο, ηελ νπνία ην παηδί νθείιεη λα αλαθαιχςεη. Απηφ αθξηβψο ην θαηνξζψλεη ράξε ζε έλαλ έκθπην κεραληζκφ πνπ δηαζέηεη, ν νπνίνο νλνκάδεηαη "κεραληζκόο γισζζηθήο απόθηεζεο" (Language Acquisition Device, LAD) θαη θαζηζηά ην παηδί ηθαλφ λα κάζεη ηε γιψζζα ηνπ γισζζηθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ εζσηεξηθή δνκή απηνχ ηνπ έκθπηνπ κεραληζκνχ ζπκπεξηιακβάλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη θνηλά ζε φιεο ηηο γιψζζεο. Γηα παξάδεηγκα, ην γεγνλφο φηη ζε φιεο ηηο γιψζζεο νη ιέμεηο δηαθξίλνληαη ζε θαηεγνξίεο (νπζηαζηηθά, ξήκαηα θ.ν.θ) θαη έρνπλ δηαθνξεηηθφ ιεηηνπξγηθφ ραξαθηήξα (ππνθείκελν, δξάζεελέξγεηα, αληηθείκελν, πξνζδηνξηζκφο θ.η.ι.) ζπλεπάγεηαη φηη νη βαζηθέο ζπληαθηηθέο δνκέο είλαη θνηλέο ζε φιεο ηηο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ. Δπνκέλσο, αθνχ ην παηδί δηαζέηεη απηή ηελ έκθπηε ηθαλφηεηα γηα ηε κάζεζε ησλ θαζνιηθψλ δνκψλ ηεο γιψζζαο, δελ πξέπεη λα αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζηελ απφθηεζή ηεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν κπνξνχλ λα εξκελεπζνχλ θαη νη δηαηαξαρέο ηεο γιψζζαο πνπ εκθαλίδνληαη ζε παηδηά κε λνεηηθή πζηέξεζε ή άιιεο βιάβεο ηνπ εγθεθάινπ. Ζ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζηηο βηνινγηθέο-γελεηηθέο ζεσξίεο επηθεληξψλεηαη ζηα αθφινπζα ζεκεία: 1. Ζ πξψηε ακθηζβήηεζε αθνξά ηελ άπνςε ηνπ Lenneberg γηα ηελ έκθπηε ππνδνκή ηεο γισζζηθήο απφθηεζεο κε βάζε ηελ θαζνιηθφηεηα φρη κνλάρα ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θαηάθηεζεο γιψζζαο (αλεμάξηεηα απφ ην γισζζηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν εθηίζεηαη ην παηδί) αιιά θαη ησλ βαζηθψλ ιεηηνπξγηθψλ δνκψλ ηεο. ηελ άπνςε απηή ζα κπνξνχζε λα αληηπαξαηεζεί φηη ε θαζνιηθφηεηα ησλ ιεηηνπξγηθψλ δνκψλ είλαη απνηέιεζκα ησλ βαζηθψλ πεξηβαιινληηθψλ αλαγθψλ πνπ εκθαλίδνληαη ίδηεο γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο (αλεμάξηεηα απφ ηε γιψζζα πνπ κηινχλ) ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο επαθή. Αλάινγεο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο δεκηνπξγνχλ παξφκνηεο αλάγθεο θαη αλάινγεο αληηδξάζεηο (ζε κηα πηζαλή ζρέζε αηηίνπ-αηηηαηνχ). 2. Ο ηζρπξηζκφο γηα ηελ χπαξμε κηαο γισζζηθά θξίζηκεο πεξηφδνπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο γιψζζαο ιέγεηαη φηη δελ κπνξεί λα απνδεηρζεί νινθιεξσηηθά κε βάζε ηα πεξηζηαηηθά ησλ άγξησλ ή απνκνλσκέλσλ παηδηψλ, δηφηη νη ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο απηά βξέζεθαλ ζπλεπάγνληαη ελδερφκελεο δηαηαξαρέο ηεο λνεηηθήο θαη ζσκαηηθήο ηνπο αλάπηπμεο, κε απνηέιεζκα ε αλάιπζε ηεο γισζζηθήο ηνπο αλάπηπμεο λα κελ ππφθεηηαη νχηε ζε θπζηνινγηθά 21
(αλαγθαζηηθά δηαηαξαγκέλα) νχηε ζε αληηθεηκεληθά δεδνκέλα, θαζψο παξακέλνπλ ζπλήζσο άγλσζηνη νη ιφγνη ηεο εγθαηάιεηςεο θαη κε ειεγρφκελεο νη ζπλζήθεο αλάπηπμεο απηψλ ησλ παηδηψλ. 3. Έρεη πξνηαζεί φηη ζηα λεαξά αθαζηθά άηνκα είλαη δπλαηή κία θπζηνινγηθή γισζζηθή αλάπηπμε, εθφζνλ νη εγθεθαιηθέο βιάβεο πξνμελνχληαη κέρξη ηελ εθεβηθή ειηθία θαη επεηδή ην "κε νκηινχλ" εκηζθαίξην αλαιακβάλεη ηε δηαδηθαζία ηεο επεμεξγαζίαο ηεο γιψζζαο. Σα παξαπάλσ φκσο δελ απνδεηθλχνληαη πιήξσο απφ ζχγρξνλεο λεπξνινγηθέο έξεπλεο (Linke, 1993, Breidbach, 1993 Damasio, 1994). 4. Σέινο, ην ελδηαθέξνλ πνπ έδεημε ν Chomsky γηα ηελ αλάιπζε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο θαη φρη ηελ παξαγσγή ηεο γιψζζαο δελ δηεπθνιχλεη ζε βάζνο κία ςπρνγισζζνινγηθή έξεπλα πνπ ζα κειεηνχζε θαη ζα εξκήλεπε ηηο πεξηπηψζεηο δπζθνιηψλ γισζζηθήο απφθηεζεο, θαηαλφεζεο θαη παξαγσγήο. Δπίζεο, ε ζεσξία ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο γξακκαηηθήο δίδεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε ζχληαμε θαη ειάρηζηε έσο θαζφινπ ζηε ζεκαζηνινγία (ζηελ αλαζεσξεκέλε ηεο κνξθή). Αληίζεηα, ε ςπρνγισζζνινγία ελδηαθέξεηαη ηδηαίηεξα γηα ηε γισζζηθή ζεκαζία (λνεηηθφ ιεμηθφ), εληάζζνληαο ηε ζπληαθηηθή πξνζέγγηζε ζηα πιαίζηα ηεο ζεκαζηνινγηθήο αλάιπζεο. 3. Γνυζηικό μονηέλο Ζ αλάπηπμε ηεο γλσζηηθήο ζεσξίαο ηεο γιψζζαο μεθίλεζε σο πξνζπάζεηα ζχγθιηζεο ησλ αληίζεησλ θαη ελ κέξεη αγεθχξσησλ ζέζεσλ ησλ δχν πξνεγνχκελσλ εξκελεπηηθψλ κνληέισλ (κπηρεβηνξηζηηθνχ θαη γελεηηθνχ-βηνινγηθνχ), ρσξίο σζηφζν λα απνηειεί κηα ζπκβηβαζηηθή ιχζε πνπ γεθπξψλεη ηηο αληίπαιεο παξαηάμεηο. Αληίζεηα, νξηζκέλεο βαζηθέο ππνζέζεηο ηεο δηαθέξνπλ εληειψο απφ ηηο ζέζεηο ησλ πξνεγνχκελσλ ζεσξηψλ. πγθεθξηκέλα, ην παηδί καζαίλεη ηε γιψζζα φρη επεηδή εληζρχεηαη ζεηηθά ή αξλεηηθά απφ ην γισζζηθφ πεξηβάιινλ (εκπεηξηνθξαηηθφ κνληέιν), νχηε δηφηη έρεη έκθπηε κνλάρα ηε ζπληαθηηθή δνκή ηεο γιψζζαο (γελεηηθφ-βηνινγηθφ κνληέιν), αιιά επεηδή δηαζέηεη γεληθφηεξεο κε γισζζηθέο εζσηεξηθνπνηεκέλεο αλαπαξαζηάζεηο νη νπνίεο δεκηνπξγνχληαη πξηλ απφ ηε γισζζηθή αλάπηπμε θαη ππνζηεξίδνπλ ηελ εζσηεξηθνπνίεζε ηεο γιψζζαο θαη ηεο κάζεζήο ηεο. 22
Ο πην γλσζηφο εηζεγεηήο θαη ππνζηεξηθηήο ηεο παξαπάλσ άπνςεο είλαη ν Piaget (1969), νη κειέηεο ηνπ νπνίνπ εληζρχνληαη απφ εξεπλεηηθά δεδνκέλα ηνπ Macnamara (1972). Σν παηδί ζην πξψην έηνο ηεο δσήο ηνπ (πξνγισζζηθφ ζηάδην), πξηλ αθφκε αξρίζεη λα θαηαλνεί θαη λα κηιά ηε γιψζζα ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, γλσξίδεη (καζαίλεη) ηνλ θφζκν. Καηά ζπλέπεηα, ε απφθηεζε ηεο γιψζζαο ζπληειείηαη σο απνηέιεζκα ηεο αλάπηπμεο γεληθφηεξσλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ έρνπλ πξνεγεζεί. Γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεκαζηνινγηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ζπληαθηηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο απαηηνχληαη δχν βαζηθέο πξνυπνζέζεηο. Πξψηνλ, ε θαηάθηεζε ηεο έλλνηαο ηεο κνληκφηεηαο (χπαξμεο) ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο, αθφκε θαη φηαλ απηά δελ είλαη παξφληα θαη δεδνκέλα ζηηο αηζζήζεηο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δπλαηφηεηα ζχλδεζεο θάζε ιέμεο κε ηελ έλλνηα ή ηηο έλλνηέο ηεο. Γεχηεξνλ, ε απφθηεζε ηεο γλψζεο φηη νη ιέμεηο αλαθέξνληαη θαη αληηπξνζσπεχνπλ αληηθείκελα, πξφζσπα, γεγνλφηα θ.ν.θ. ηνπ γχξσ θφζκνπ (ζπκβνιηθφο ραξαθηήξαο ηεο γιψζζαο). Χο επφκελν ζηάδην ζηε δηαδηθαζία ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο κεηά ηελ πξνγισζζηθή θάζε αθνινπζεί ε γισζζηθή θάζε, θαηά ηελ νπνία ην παηδί καζαίλεη ηε γιψζζα θαη θαηνξζψλεη λα εθθξάζεη γισζζηθά ηε κάζεζε πνπ έρεη ήδε απνθηήζεη. Δπνκέλσο, ε γισζζηθή κάζεζε ζπλίζηαηαη ζην λα κάζεη ην παηδί λα κεηαθξάδεη ηηο πξνγισζζηθέο λνεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζε γισζζηθέο. Απηή ε θάζε ππνδηαηξείηαη ζε δχν εμειηθηηθέο πνξείεο: ζηε κία ην παηδί αλαπηχζζεη ηξφπνπο λα εθθξάδεη ηελ θαηαθηεκέλε γλψζε κε πιεξέζηεξνπο γισζζηθνχο ηχπνπο (γισζζηθή ζαθήλεηα θαη αθξίβεηα), θαη ζηελ άιιε πνξεία ε αλάπηπμε απηή ησλ πιεξέζηεξσλ γισζζηθψλ ηχπσλ θαζίζηαηαη δπλαηή ράξε ζηελ εθκάζεζε λέσλ ελλνηψλ θαη ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηνπο. Οη δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ γλσζηηθνχ κνληέινπ ζε ζρέζε κε ηα δχν πξνεγνχκελα ζπλνςίδνληαη ζηα αθφινπζα ζεκεία: 1. Ο έκθπηνο γελεηηθφο ή βηνινγηθφο γισζζηθφο κεραληζκφο δελ πθίζηαηαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα ηελ απφθηεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο γιψζζαο, αιιά ππάγεηαη ζε έλα επξχηεξν πιαίζην γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ νη νπνίεο ζπκβάιινπλ, ζπλ ηνηο άιινηο, θαη ζηε ιεηηνπξγία γεληθψλ κεραληζκψλ κάζεζεο, φπνπ ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε γιψζζα σο γλσζηηθή δηαδηθαζία. 2. Ζ απνηπρία ρηκπαληδήδσλ λα κάζνπλ γιψζζα είλαη αλακελφκελε, εθφζνλ νη ρηκπαληδήδεο αθελφο δελ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ηδηαίηεξα επθπή φληα, θαη αθεηέξνπ δελ δηαζέηνπλ ηα θαηάιιεια αξζξσηηθά φξγαλα γηα λα παξάγνπλ ιφγν φπσο ν άλζξσπνο. 23
Καηαιήγνληαο, ζύκθσλα κε ην γλσζηηθό κνληέιν, ε γιώζζα απνηειεί έλα θσδηθνπνηεκέλν ζπκβνιηθό ζύζηεκα ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη από ην παηδί γηα λα εθθξάζεη ηηο ζρέζεηο πνπ ππάξρνπλ ζην πεξηβάιινλ ηνπ θαζώο θαη ηηο δηθέο ηνπ ζρέζεηο κε ηνλ έμσ θόζκν. Ζ απόθηεζε θαη αλάπηπμε απηνύ ηνπ θσδηθνπνηεκέλνπ ζπκβνιηθνύ ζπζηήκαηνο από ην παηδί εληάζζεηαη ζην γεληθόηεξν πιαίζην ηεο γλσζηηθήο ηνπ αλάπηπμεο θαη βαζίδεηαη ζηηο έλλνηεο ηεο κνληκόηεηαο θαη ησλ ζρέζεσλ ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ ήδε απηό έρεη απνθηήζεη θαηά ην πξνγισζζηθό ζηάδην. Ωζηόζν, ζην κνληέιν δελ εξκελεύεηαη αλαιπηηθά ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ηειείηαη θαη νινθιεξώλεηαη ν κεραληζκόο ηεο σξίκαλζεο ησλ γεληθόηεξσλ γλσζηηθώλ-λνεηηθώλ ηθαλνηήησλ θαη, εηδηθόηεξα, ηεο γιώζζαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην λνεηηθό ζρήκα πνπ επηηξέπεη ζην παηδί λα θαηαλνήζεη θαη λα θαηαθηήζεη ηελ έλλνηα ηεο κνληκόηεηαο (ύπαξμεο) ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπο, θαη ζηε ζπλέρεηα λα ζπζρεηίζεη όια απηά κε ιέμεηο, δελ εθθξάδεηαη αλαιπηηθά ζε βάζνο (Πήηα, Ρ. 1998. Ψπρνινγία ηεο Γιώζζαο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, ζει. 125-133). 1.2.2. Η Φσλνινγηθή, ε Σπληαθηηθή, ε Σεκαζηνινγηθή, ε Μνξθνινγηθή Αλάπηπμε, θαη νη Πξαγκαηνινγηθέο Γλώζεηο Α. Φσλνινγηθή Αλάπηπμε Ζ θσλνινγηθή αλάπηπμε απνηειεί έλαλ αξθεηά κειεηεκέλν ηνκέα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο. Πξηλ θαλ ηελ αλάπηπμε ηεο ίδηαο ηεο ςπρνγισζζνινγίαο θαη κε αθνξκή ηε γισζζνινγηθή ζεσξία ηεο θσλνινγίαο πνπ πξνηάζεθε απφ ηε ρνιή ηεο Πξάγαο θαηά ην κεζνπφιεκν, δηαζέηακε ήδε θαη κηα ζεσξία ηεο θσλνινγηθήο αλάπηπμεο. ήκεξα, νη εκπεηξηθέο πεξηγξαθέο ηεο θσλνινγηθήο αλάπηπμεο είλαη ηδηαίηεξα πινχζηεο θαη, παξά ηηο επηκέξνπο ελδηαθέξνπζεο δηαθσλίεο, δηαθαίλεηαη κηα γεληθή νκνθσλία σο πξνο ηε ζεσξεηηθή εξκελεία απηήο ηεο αλάπηπμεο. ε γεληθέο γξακκέο, ε ππφζεζε πεξί εγγελψλ ηθαλνηήησλ ζηε κάζεζε ηεο γιψζζαο αλαδεηθλχεηαη εδψ ηδηαίηεξα ηζρπξή. Ζ θαηάθηεζε ηνπ θσλνινγηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο γιψζζαο ζεκαίλεη θαη εθκάζεζε ησλ ζηνηρεησδψλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ -δειαδή ησλ θσλεκάησλ- αιιά θαη ησλ πηζαλψλ 24
ζπλδπαζκψλ ηνπο δειαδή ησλ θσλνινγηθψλ θαλφλσλ. Κάζε γιψζζα έρεη δηθά ηεο θσλήκαηα θαη θαλφλεο. Οη δηαθνξέο θαη νη νκνηφηεηεο αλάκεζα ζηηο γιψζζεο δε θαίλεηαη, σζηφζν, λα είλαη ηπραίεο. Μεξηθά θσλήκαηα θαη κεξηθνί θαλφλεο είλαη αθελφο πην θαζνιηθνί ζηηο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ θαη αθεηέξνπ θαίλεηαη πσο εκθαλίδνληαη λσξίηεξα ζηελ παηδηθή γιψζζα. Σν ηη είλαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν θαζνιηθφ θαίλεηαη λα θαζνξίδεηαη θαη απφ ηηο αλαηνκηθέο ηδηνκνξθίεο ηεο αλζξψπηλεο άξζξσζεο αιιά θαη απφ γεληθέο αξρέο νξγάλσζεο ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ. Δπνκέλσο, θάπνηεο θαζνιηθέο εγγελείο αξρέο θαίλεηαη πσο θαζνξίδνπλ ην ηη είλαη πην ζπρλφ θαζψο θαη πην πξψηκν ζηελ αλάπηπμε. Σν γεγνλφο φηη αθφκε θαη θσθά παηδηά, πνπ δε δέρηεθαλ πνηέ γισζζηθά εξεζίζκαηα, δείρλνπλ κηα θαηαξρήλ ίδηα κε ηα θπζηνινγηθά παηδηά πνξεία παξαγσγήο γισζζηθψλ ήρσλ είλαη κηα αθφκε καξηπξία ηεο ιεηηνπξγίαο εγγελψλ παξαγφλησλ. Ζ κειέηε ηεο θσλνινγηθήο αλάπηπμεο θαηαπηάλεηαη θαηαξρήλ κε ην πψο ηα παηδηά αλαγλσξίδνπλ ηα θσλήκαηα ηεο γιψζζαο ηνπο, ηδηαίηεξα γηαηί ηα θσλήκαηα δελ πξνθέξνληαη πνηέ απφ κφλα ηνπο, αιιά κέζα ζε επξχηεξα ζχλνια, πνπ είλαη νη ιέμεηο. Ζ δπζθνιία έγθεηηαη ζην φηη έλα θψλεκα δελ νξίδεηαη κε βάζε ηηο ερεηηθέο ηνπ ηδηφηεηεο, εθφζνλ δηαθνξεηηθνί ήρνη αληηπξνζσπεχνπλ ζπρλά ην ίδην θψλεκα θαζψο θαη ην αληίζηξνθν. Δπεηδή ην θψλεκα είλαη ε κηθξφηεξε θαηεγνξία ήρσλ πνπ ε γιψζζα ρξεζηκνπνηεί γηα λα δηαθνξνπνηήζεη ζεκαζίεο, ε αλαγλψξηζε ησλ θσλεκάησλ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο πξέπεη λα ζηεξίδεηαη πάληα θαη ζε κηα ζεκαζηνινγηθή αλάιπζε απηψλ πνπ αθνχγνληαη. Φαίλεηαη φκσο, φηη θάζε παηδί γελληέηαη εηδηθά εθνδηαζκέλν γηα ηελ αλάιπζε ησλ γισζζηθψλ εθθξάζεσλ ζε θσλήκαηα. Ζ πνηθηιία ησλ γισζζηθψλ ήρσλ είλαη ηεξάζηηα θαη γη' απηφ ζήκεξα θαίλεηαη πεηζηηθή ε ηδέα φηη ιεηηνπξγνχκε κε βάζε θάπνηα δηαθνξνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ θαηαηάζζνπλ ηνπο ήρνπο ζε γεληθέο θαηεγνξίεο (π.ρ. άερα θαη ερεξά θσλήκαηα), γηα λα κπνξνχκε λα αληηκεησπίζνπκε απηή ηελ πνηθηιία. Βξέθε ιίγσλ κφλνλ εβδνκάδσλ κπνξνχλ ήδε λα δηαθξίλνπλ ηνπο ήρνπο κε βάζε ηέηνηα ραξαθηεξηζηηθά. Καη απηή είλαη ζήκεξα κηα απφ αξθεηέο κειέηεο πνπ ζπλεγνξνχλ ππέξ θάπνηαο βηνινγηθά πξνγξακκαηηζκέλεο αλάιπζεο ησλ γισζζηθψλ ήρσλ απφ ην βξέθνο. Καηά ηε θσλνινγηθή αλάπηπμε, παξαηεξνχληαη νξηζκέλα θαζνιηθά θαηλφκελα, πέξα απφ αηνκηθέο θαη δηαγισζζηθέο δηαθνξέο. Καηαξρήλ, ε ζεηξά εκθάληζεο ησλ θσλεκάησλ θαίλεηαη φηη κπνξεί λα πξνβιεθηεί ζε φιεο ηηο γιψζζεο, κε βάζε ηδηφηεηεο ηνπ θσλνινγηθνχ ζπζηήκαηνο. Αξθεηά θσλήκαηα παξάγνληαη πξηλ θαλ ηελ εκθάληζε ηεο πξψηεο ιέμεο. Ζ ζεηξά εκθάληζεο ησλ θσλεκάησλ θαίλεηαη πσο θαζνξίδεηαη, ζχκθσλα κε ηελ πην ζεκαληηθή ζεσξία ηεο θσλνινγηθήο 25
αλάπηπμεο, πνπ πξνηάζεθε απφ ηνλ Jacobson, απφ δχν αξρέο. Μηα αξρή είλαη ε πξνηίκεζε γηα ζπλδπαζκνχο ήρσλ πνπ είλαη φζν ην δπλαηφλ πην δηαθνξεηηθνί. Έηζη, νη πξψηεο θσλνινγηθέο εθθνξέο απνηεινχληαη απφ ζπλδπαζκνχο ησλ αληηζεηηθψλ ήρσλ πνπ είλαη ηα θσλήεληα θαη ηα ζχκθσλα. Σα πξψηα ζχκθσλα ππνηίζεηαη πσο είλαη νη ηξεηο πην δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο ησλ νπξαληθψλ, ρεηιηθψλ θαη αθξνγισζζηθψλ. Αθφκε, ηε ζεηξά εκθάληζεο θαζνξίδεη θαη ε πεξηπινθφηεηα ηνπ θσλήκαηνο, κε βάζε ηα ιεγφκελα δηαθνξνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Γηα παξάδεηγκα, πην απιά ζχκθσλα ζεσξνχληαη ηα ιεγφκελα ζηηγκηθά (π.ρ. π, θ) ζε αληίζεζε κε ηα ιεγφκελα εμαθνινπζεηηθά (π.ρ. θ, ρ), εθφζνλ ζηελ πξψηε πεξίπησζε έρνπκε πιήξε παξεκπφδηζε ηεο εθξνήο ηνπ αέξα απφ ηνπο πλεχκνλεο -ηξφπν άξζξσζεο πνπ ζεσξείηαη πην θπζηθφο γηα ηελ παξαγσγή ησλ ζπκθψλσλ. Αθφκε, νη εθθνξέο ησλ παηδηψλ ραξαθηεξίδνληαη απφ ιάζε, ηα ιάζε θαίλεηαη, σζηφζν, φηη δελ είλαη ηπραία, αιιά αθνινπζνχλ θάπνηεο θπζηθέο ηάζεηο ζε φιεο ηηο γιψζζεο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πξνηίκεζε γηα απιέο ζπιιαβέο κε ηε δνκή ζχκθσλν-θσλήελ, έηζη, ψζηε ε ζθάια λα γίλεηαη θάια, ην ηξέλν ηεξέλν, θαη ε απηήλ απηήλε. Δπίζεο, ραξαθηεξηζηηθφ θαηλφκελν είλαη ε πξνηίκεζε γηα αξκνλία ζπκθψλσλ ή θσλεέλησλ, κέζα απφ ηελ αθνκνίσζή ηνπο: αληί γηα δαγθώζεη έρνπκε δαγθάζεη θαη γθαγθάζεη. Βξίζθνπκε αθφκε πξνηίκεζε γηα ηα ρεηιηθά θαη ερεξά ζχκθσλα ζηελ αξρή ηεο ιέμεο: έηζη, ην θνπκπί γίλεηαη κπνπθί. Οη θπζηθέο πξνηηκήζεηο, ινηπφλ, γηα νξηζκέλεο θσλνινγηθέο εθθνξέο νδεγνχλ ηα παηδηά ζε κηα αλαδηνξγάλσζε ηνπ θσλνινγηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη αλνίγνπλ ζπρλά ην δξφκν θαη γηα ηζηνξηθέο αιιαγέο. Σέινο, παξαηεξείηαη θαη ζηε θσλνινγία έλα γλσζηό θαηλόκελν ηεο αλάπηπμεο ηεο γιώζζαο. Όηαλ θαηαθηηέηαη έλα πην δύζθνιν θώλεκα, κπνξεί γηα έλα δηάζηεκα λα εθηνπίζεη έλα πην απιό ζπγγεληθό. Έηζη, κε ηελ θαηάθηεζε ηνπ πην δύζθνινπ εμαθνινπζεηηθνύ ζπκθώλνπ δ, κπνξεί λα έρνπκε ρξήζε ηνπ θαη ζηε ζέζε ηνπ πην απινύ ζηηγκηθνύ η: ζπίδη αληί γηα ζπίηη. Ζ θαηάθηεζε, πάλησο, ηεο θσλνινγίαο ηεο κεηξηθήο γιώζζαο θαίλεηαη πσο νινθιεξώλεηαη γύξσ ζην ηέινο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, όηαλ έρνπλ πιένλ θαηαθηεζεί θαη ηα πην ζύλζεηα θσλήκαηα, όπσο ην ξ. (Καηή, 1991) 26
Β. πληαθηηθή αλάπηπμε Ζ θαηάζηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο γξακκαηηθήο έρεη ζπγθεληξψζεη ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ζηελ φιε κειέηε ηεο αλάπηπμεο ηεο γιψζζαο ζην παηδί, θη απηφ, θπξίσο, ιφγσ ηεο θεληξηθήο ζέζεο πνπ ε γισζζνινγηθή ζεσξία ηνπ Chomsky απνδίδεη ζηε γξακκαηηθή. Με ηνλ φξν "γξακκαηηθή" ελλννχληαη πην ζπγθεθξηκέλα γλψζεηο γηα ην ζπληαθηηθφ θαη ηε κνξθνινγία. ηφρνο ησλ κειεηψλ πνπ ζέιεζαλ λα πεξηγξάςνπλ θαη λα εξκελεχζνπλ ηελ εμέιημε ηνπ γξακκαηηθνχ ζπζηήκαηνο θαηά ηελ παηδηθή ειηθία ήηαλ πάληα λα αλαθαιχςνπλ ηηο λνεηηθέο θαηεγνξίεο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο γξακκαηηθήο πνπ απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο γισζζηθέο εθθξάζεηο θάζε παηδηνχ, ζε θάζε γιψζζα θαη ρξνληθή ζηηγκή ηεο εμέιημεο. Απηφ πνπ άιιαμε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, φηαλ είρακε ηηο πξψηεο κεγάιεο εκπεηξηθέο κειέηεο, ήηαλ ην είδνο ησλ θαηεγνξηψλ θαη θαλφλσλ, πνπ νη εξεπλεηέο ππέζεηαλ φηη ηα παηδηά είραλ θαηαθηήζεη ζε δηάθνξα ζηάδηα ηεο αλάπηπμήο ηνπο. Καη νη ππνζέζεηο απηέο ήηαλ θπξίσο απφξξνηα ησλ εθάζηνηε εμειίμεσλ ζηε γισζζνινγηθή ζεσξία. Μηα θιαζηθή πιένλ θάζε ηεο έξεπλαο, θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 60, ήηαλ ε δφκεζε γξακκαηηθψλ ζπζηεκάησλ γηα ηελ παηδηθή γιψζζα κε βάζε ζπγθεθξηκέλα εκπεηξηθά δεδνκέλα, πνπ ήηαλ, ζπλήζσο, ερνγξαθεκέλν πιηθφ απφ ηε δηαρξνληθή παξαηήξεζε ιίγσλ παηδηψλ. Κιαζηθή ζεσξείηαη ζήκεξα ε πξφηαζε ηνπ Braine γηα ηελ "αμνληθή γξακκαηηθή", ε νπνία δελ είρε αθφκε ζρέζε κε ηε ζεσξία ηεο "κεηαζρεκαηηζηηθήο γξακκαηηθήο" (ΜΓ). Ζ ππφζεζε ήζειε ηα παηδηά, ζηελ πεξίνδν ησλ δίιεμσλ θπξίσο πξνηάζεσλ ή ζηελ αξρή ηεο γισζζηθήο ηνπο αλάπηπμεο, λα ιεηηνπξγνχλ κε βάζε δχν θαηεγνξίεο ιέμεσλ πνπ κπνξνχζαλ λα ζπλδπάδνληαη κε ζπγθεθξηκέλνπο κφλνλ ηξφπνπο. Πξφθεηηαη, ζηελ νπζία, γηα κηαλ απιή εθδνρή κηαο "θξαζηηθήο γξακκαηηθήο". Αμνληθέο ζεσξήζεθαλ νη ιίγεο ιέμεηο πνπ επαλαιακβάλνληαη ζπρλά (π.ρ. όρη, θη άιιν, πάεη) θαη πνπ δελ κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ κεηαμχ ηνπο γηα λα ζρεκαηίζνπλ πξφηαζε. Αλνηρηέο ζεσξήζεθε ην επξχ θάζκα ιέμεσλ (θπξίσο νπζηαζηηθά), πνπ κεηαμχ ηνπο ή καδί κε αμνληθή ιέμε κπνξνχλ λα ζρεκαηίζνπλ πξφηαζε. Ζ ππφζεζε απηή ζεσξήζεθε γξήγνξα αλεπαξθήο. 27
χληνκα, θπξηάξρεζαλ πεξηγξαθέο ησλ γλψζεσλ ηνπ παηδηνχ βαζηζκέλεο ζηε ΜΓ. Ζ κεηαζρεκαηηζηηθή πνιππινθφηεηα ησλ δνκψλ εζεσξείην επηπιένλ σο ε θχξηα εξκελεία ηεο ρξνληθήο ζεηξάο κε ηελ νπνία ηα παηδηά θαηαθηνχλ δηαθνξεηηθέο γξακκαηηθέο δνκέο. Σν 1970, ε Bloom έδεημε φηη ε παηδηθή νκηιία δελ κπνξνχζε λα ζπλερίζεη λα πεξηγξάθεηαη κε βάζε ηηο θαηεγνξίεο ηεο ΜΓ, ε νπνία είλαη κηα θαζαξά ζπληαθηηθή πεξηγξαθή ησλ νινθιεξσκέλσλ θαη πνιχπινθσλ γλψζεσλ πνπ έρνπλ νη ελήιηθεο, θη απηφ αλεμάξηεηα απφ ηελ εγθπξφηεηα ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο ζεσξίαο. Οη παηδηθέο εθθξάζεηο είλαη απιντθέο ζε ζρέζε κε απηέο ησλ ελειίθσλ, θαη θαίλεηαη πσο ζηεξίδνληαη θαη ζε δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο θαη θαλφλεο. πρλά, γίλνληαη θαηαλνεηέο κφλν απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζε έλα επεηζφδην επηθνηλσλίαο, νη νπνίνη έρνπλ πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο γηα ην φιν θπζηθφ, θνηλσληθφ θαη γισζζηθφ πιαίζην. Άιισζηε, ζηελ παηδηθή γιψζζα ζπκβαίλεη ζπρλά ίδηεο δνκέο λα έρνπλ δηαθνξεηηθφ λφεκα (π.ρ. κακά θάιηζα = ε θάιηζα ηεο κακάο, ε κακά έρεη ηελ θάιηζα θιπ.). Απηή ε αλαγθαζηηθή εμέηαζε ηεο ζεκαζίαο, πνπ νθείινπλ λα θάλνπλ θαη νη εξεπλεηέο, νλνκάζηεθε κέζνδνο ηεο "εκπινπηηζκέλεο εξκελείαο" ησλ παηδηθψλ δνκψλ θαη παξέκεηλε θπξίαξρν παξάδεηγκα απφ εθεί θη χζηεξα. χληνκα κεηά, ε επίδξαζε γισζζνινγηθψλ ζεσξηψλ, φπσο ηεο γελεηηθήο ζεκαζηνινγίαο καδί κε ηα πνξίζκαηα ηεο ςπρνγισζζνινγηθήο έξεπλαο πνπ έβξηζθε αλέθηθην ην λα αθήλεη θαλείο απέμσ ζεκαζηνινγηθέο αλαιχζεηο, νδήγεζε ζε ππνζέζεηο γηα δηαθνξεηηθέο γξακκαηηθέο. Σν 1973, π.ρ., ε Bowerman ρξεζηκνπνίεζε ηηο θαηεγνξίεο ηεο γξακκαηηθήο ζεσξίαο ηνπ Fillmore. Έηζη, αληί, π.ρ., λα ςάρλεη γηα ππνθείκελα -πνπ είλαη κηα ζπληαθηηθή θαηεγνξίααλαδήηεζε δξάζηεο -πνπ είλαη κηα ζεκαζηνινγηθή θαηεγνξία- ζηηο πξνηάζεηο ησλ παηδηψλ. Καη βέβαηα, ζηα πιαίζηα απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ, ε θπξίαξρε ζεσξεηηθή εξκελεία γηα ηε ρξνληθή ζεηξά εκθάληζεο ησλ γξακκαηηθψλ δνκψλ ήζειε ππεχζπλε ηε ζεκαζηνινγηθή ηνπο -θαη φρη ηε γξακκαηηθή ηνπο- πνιππινθφηεηα. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '70, ε ζπγγξαθή γξακκαηηθψλ γηα ηελ παηδηθή γιψζζα εγθαηαιείθζεθε, σο εξεπλεηηθή ηαθηηθή, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ιεηηνχξγεζε θαη ε ζηξνθή ηεο γισζζνινγίαο πξνο ηελ επηθνηλσλία. Γηα έλα κεγάιν δηάζηεκα, θπξηάξρεζε ε ηδέα φηη δελ ήηαλ ξεαιηζηηθφ λα αλακέλνπκε γξακκαηηθέο θαηεγνξίεο ζηελ παηδηθή γιψζζα, θαη ηδηαίηεξα ζηα πξψηα ζηάδηα, κηα θαη ηέηνηεο θαηεγνξίεο είλαη πνιχπινθεο. Ζ πξφζθαηε 28