Κ.Τζοσκαλάς: Για ηην σπεράζπιζη ηοσ δημόζιοσ Πανεπιζηημίοσ

Κ.Τζοσκαλάς: Για ηην σπεράζπιζη ηοσ δημόζιοσ Πανεπιζηημίοσ Τοσ Κωνζηανηίνοσ Τζοσκαλά* Η επηρείξεζε ηεο δπζθήκεζήο καο (θαη επηηξέςηε κνπ λα ζεσξψ φηη κπνξψ αθφκα λα ληψζσ κέινο ηεο πιεηηφκελεο αθαδεκατθήο θνηλφηεηαο) έρεη αξρίζεη εδψ θαη αξθεηά ρξφληα. Ελ ρνξψ, επίζεκα ππνπξγηθά ρείιε θαη αλεπίζεκεο δηαξξνέο θαη ππεξεζηαθέο αλαθνξέο, θνπζησδίεο αλεχζπλσλ αλαιπηψλ θαη εκπαζψλ δεκνζηνινγνχλησλ ζπλαγσλίδνληαη γηα λα θαηαγγείινπλ ηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα, ηνλ αλαρξνληζκφ, ηε ζπαηάιε, ηε δηαθζνξά θαη ηνλ αλνξζνινγηζκφ ηνπ δεκφζηνπ παλεπηζηεκίνπ. Καη, φπσο γλσξίδνπκε απφ ηελ επνρή ηνπ αείκλεζηνπ Γθαίκπειο, φηαλ ην ςεχδνο θαη ε αιήζεηα ζπκπιέθνληαη επηηήδεηα, ε επαλαιακβαλφκελε ζπθνθαληία πείζεη. Είλαη γεγνλφο φηη έλα κεγάιν κέξνο ηεο θνηλήο γλψκεο έρεη ήδε εζηζζεί ζηελ ηδέα πσο ηα θξαηηθά ΑΕΙ πάζρνπλ αζεξάπεπηα. Επηθαινχκελνη νξηζκέλεο αλακθηζβήηεηεο θαη απαξάδεθηεο φςεηο ηεο παλεπηζηεκηαθήο δσήο --απφ ηε ζπλαιιαγή κε ηηο θνηηεηηθέο νξγαλψζεηο κέρξη ην φλεηδνο ηνπ ελφο θαη κνλαδηθνχ ζπγγξάκκαηνο-- θαη θξαδαίλνληαο ηνπο νχησο ε άιισο δηαβιεηνχο δηεζλείο πίλαθεο ζπγθξηηηθήο αμηνιφγεζεο, νη λένη θήλζνξεο πβξίδνπλ, ινηδνξνχλ, θαηαθεξαπλψλνπλ θαη ξίρλνπλ ζπιιήβδελ ζην ππξ ην εμψηεξνλ νιφθιεξν ην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Οη θνηλφο παξαλνκαζηήο είλαη έλαο θαη κφλν: Ιδηωηηθοποηεζείηε! Δελ είλαη ηπραίν πσο ε πιεηνλφηεηα ησλ απηφθιεησλ θελζφξσλ δελ επηδηψθεη θαλ ηελ άξζε ή άκβιπλζε ησλ δπζιεηηνπξγηψλ κηαο «αλίαηεο» δεκφζηαο εθπαίδεπζεο κέζα απφ επηκέξνπο αιιαγέο θαη κεηαξξπζκίζεηο. Απηφ πνπ πξσηίζησο ζηνρεχεηαη είλαη ε ππνλφκεπζε ηεο ηδέας κηαο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο πνπ εκθαλίδεηαη αλίαηε, θαη ε πιήξεο αληηθαηάζηαζή ηεο απφ ηελ ηδέα ηεο ειεχζεξεο θαη αλεμέιεγθηεο ηδησηηθήο εθπαίδεπζεο. Θεσξείηαη αμησκαηηθά δεδνκέλν φηη ν ζηφρνο ηεο «αξηζηείαο» δελ κπνξεί λα επηηεπρζεί παξά κφλνλ αλ ην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πάςεη λα είλαη δεκφζην. Απηφ αθξηβψο είλαη ην πξνζδνθψκελν αποηέιεζκα ηεο ζπλερηδφκελεο ηδενινγηθήο εθζηξαηείαο. Η ζπιινγηζηηθή είλαη άιισζηε απιή. Απφ ηε ζηηγκή πνπ φινη ζα έρνπλ πεηζζεί πσο rien ne va plus, έπεηαη πσο tout va, ή, θαηά ην αγγινζαμσληθφηεξνλ, anything goes. Αξθεί βέβαηα απηφ ην anything λα είλαη ηδησηηθφ, άξα θαη ελ δπλάκεη πξνζνδνθφξν, γηα πνηνπο δελ έρεη (αθφκα) ζεκαζία. Είλαη βέβαην πσο θάπνηνη επηηήδεηνη ζα αλαιάβνπλ ηηο θαηάιιειεο πξσηνβνπιίεο. Καηαργήζηε ηοσς θοιηηηές, καηαργήζηε ηοσς νέοσς! Τπφ ηνπο φξνπο απηνχο, αθφκα θαη φηαλ αγγίδνπλ ηα φξηα ηνπ γεινίνπ, φιεο νη ξεηνξηθέο επηινγέο είλαη εππξφζδεθηεο αλ εκθαλίδνληαη επηθνηλσληαθά ηειεζθφξεο. Δελ είλαη ηπραίν φηη ςειά ζηελ αηδέληα βξίζθνληαη νη νηκσγέο φηη θαίλεηαη λα καο έρνπλ ππνζθειίζεη, άθνπζνλ, αθφκα θαη νη κέρξη πξφζθαηα βάξβαξνη Σνχξθνη(!). Γξεγνξείηε ινηπφλ, σ Έιιελεο! Δηαλζηζκέλν κε εζληθηζηηθέο θνξψλεο, ην εθπαηδεπηηθφ «αίζρνο» νθείιεη λα αθππλίζεη φιεο ηηο θαιψο ή θαθψο λννχκελεο εζληθέο ζπλεηδήζεηο. Καη, φπσο ζπλέβε θαη κε ην 1897, έηζη θαη ζήκεξα ε εζληθή κεηνλεμία ζα πξέπεη λα μεπιπζεί κέζα απφ λέν ζπκβνιηθφ Γνπδί. Γηα λα ππάξμεη

Κάζαξζε, πξέπεη λα πξνεγεζεί Νέκεζε γηα ηελ έζραηε Ύβξε. Χο κφλα ππεχζπλα, ηα αηζρξά ΑΕΙ πξέπεη λα «ηηκσξεζνχλ» παξαδεηγκαηηθά θαη ακείιηθηα. Ειπίδσ, βέβαηα, θχξηνη πξπηάλεηο, λα κελ ππάξρεη (αθφκα) ζέκα εθηειεζηηθνχ απνζπάζκαηνο. ηηο κέξεο καο εμάιινπ, νη πην έιινγεο θαη απνηειεζκαηηθέο ζεξαπεπηηθέο ηηκσξίεο είλαη εθείλεο πνπ επηβάιινληαη κε βίαηα «ζοθ». Παξαιχνληαο ηε βνχιεζε θαη ηελ θξίζε, ειπίδεηαη πσο νη αλαπάληερνη θιπδσληζκνί ζα θαηαιχζνπλ ηηο αληηζηάζεηο. Μφλνλ έηζη κπνξεί λα εμεγεζεί ην γεγνλφο φηη, φπσο δηάβαζα πξνρζέο, κέζα ζε δχν κφλν ρξφληα, ε ηαθηηθή ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ πεξηνξίζηεθε απφ 45 ζε 25 εθαη., ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ απφ 45 ζε 29,5 εθαη., ηνπ Πνιπηερλείνπ απφ 21 ζε 15 εθαη. Αιαδνλεία καδί θαη απφιπηε αλεπζπλφηεηα: Κφςηε ηα φια, θαη, καδί κε φια ηα άιια, θαη ην ιαηκφ ζαο. Πεξηνξίζηε ηνλ αξηζκφ ησλ θνηηεηψλ, ςαιηδίζηε ηνλ αξηζκφ ησλ δηδαζθφλησλ --ζηελ αλάγθε κελ ηνπο πιεξψλεηε, κελ ηνπο δηνξίδεηε ή αθφκα, ίζσο, απνιχζηε ηνπο--, θαηαξγήζηε ηε ζίηηζε, ηα αλαγλσζηήξηα, ηηο θνηηεηηθέο εζηίεο, ηηο ππνηξνθίεο, ηηο βηβιηνζήθεο. Κνληνινγίο, θαηαργήζηε ηοσς θοηηεηές, θαηαργήζηε ηοσς λέοσς. Οη θσλαθιάδεο πνπ κπνξεί αθφκα λα πηζηεχνπλ φηη έρνπλ δηθαηψκαηα θαη πνπ βαπθαιίδνληαη πσο ε θνηλσλία οθείιεη λα ηνπο εθπαηδεχζεη πξέπεη λα κάζνπλ φηη νη θαηξνί άιιαμαλ. Σν δίιεκκα είλαη απιφ: Ή ζα ηδησηηθνπνηεζείηε, ή ζα εμαθαληζζείηε απφ πξνζψπνπ γεο. Καη δελ είλαη κφλν ζέκα δπζκελνχο νηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο, φπσο ίζσο ηζρπξηζηνχλ κεξηθνί. Ήδε πξηλ λα ελζθήςεη ε θξίζε, αθφκα θαη ππφ ην θξάηνο ηεο ζχληνκεο κεηανιπκπηαθήο επθνξίαο, ε άξρνπζα γλψκε πξνεηνίκαδε ηελ ηδησηηθνπνίεζε. Γηα λα ππεξεηεζεί ν λενθηιειεπζεξηζκφο, ηα δεκφζηα ΑΕΙ πρέπεη λα βνπιηάμνπλ. Καη, γηα λα γίλεη απηφ, πξέπεη λα πξνεγεζεί κηα καθξά πεξίνδνο εθ ησλ έζσ ππνλφκεπζεο ή αθφκα θαη απηνκαζηίγσζεο. Σν θνηλσληθφ ζψκα ζα πξέπεη λα πεηζζεί φηη ην «θνηλφ κέιινλ» κπνξεί λα πξνσζεζεί επηηπρψο κόλο αλ ε εθπαίδεπζε αλαλήςεη σο ηδησηηθή, απνθεληξσκέλε θαη αληαγσληζηηθή. Καη επεηδή, ζε αληίζεζε κε ηνλ θνηλσληθφ πξνγξακκαηηζκφ πνπ έξρεηαη κφλνο ηνπ, ε ζέζπηζε ηες ειεύζερες αγοράς πρέπεη πάληα λα ζτεδηάδεηαη εθ ηωλ άλω, ε επηρείξεζε ηδησηηθνπνίεζεο πξέπεη λα πξνεηνηκαζηεί ππνκνλεηηθά κε φινπο ηνπο ηξφπνπο, ζεκηηνχο ε αζέκηηνπο. ε απηφ αθξηβψο εληνπίδεηαη ε ρίκαηξα πνπ νλνκάδεηαη «εθζπγρξνληζκφο». Απφ ηελ άπνςε απηή ινηπφλ, γηα νξηζκέλνπο ηνπιάρηζηνλ, ε ηξέρνπζα δεκνζηνλνκηθή θξίζε είλαη ζεφπεκπηε. Δελ κπνξψ βέβαηα λα κπσ ζηελ νπζία ελφο πνιηηηθνχ, ζε ηειηθή αλάιπζε, πξνβιήκαηνο, νη πξνεθηάζεηο ηνπ νπνίνπ είλαη αραλείο θαη απξνζκέηξεηεο. Θα αξθεζζψ λα αλαθεξζψ κε ζπληνκία ζε ηξία ζεκεία. Με ηε ζεηξά, ζα αλαθεξζψ ζην ζεζκηθφ θαη ζπληαγκαηηθφ δήηεκα ηεο ηδησηηθνπνίεζεο, ζηηο δηαθαηλφκελεο επηπηψζεηο ηεο ζηε ιεηηνπξγία ηεο αλψηαηεο παηδείαο, θαη ζηηο επξχηεξεο ηαμηθέο, ηδενινγηθέο, εζηθέο θαη θνζκνζεσξεηηθέο νιηζζήζεηο πνπ πθέξπνπλ πίζσ απφ ηηο δηαθαηλφκελεο αιιαγέο. Σν δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο δελ είλαη ηερληθφ ή εθπαηδεπηηθφ κε ηε ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ. Είλαη πξφβιεκα θνηλσληθφ, ηδενινγηθφ θαη πνιηηηθφ, πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο ζεκειηψδεηο φξνπο αλαπαξαγσγήο ηεο θνηλσλίαο. Θεζμικές και ζσνηαγμαηικές διαζηάζεις ηης ιδιωηικοποίηζης

Θα αξρίζσ απφ ην πξψην δήηεκα. Να ζπκεζνχκε πσο ε ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε, ζην πεξίθεκν άξζξν 17, δελ είλαη ειιεληθή πξσηνηππία. Εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε επξσπατθή λνκηθή παξάδνζε πνπ απφ ηνλ 19ν αηψλα αλαζέηεη ηελ αλσηάηε εθπαίδεπζε ζηελ απνθιεηζηηθή επζχλε ηνπ θξάηνπο. Η πνιηηηθή ινγηθή ηεο ζπληαγκαηηθήο απηήο ξχζκηζεο είλαη πξνθαλήο: σο θαηεμνρήλ δεκφζην αγαζφ, ε εθπαίδεπζε δελ επηηξέπεηαη λα εγθαηαιεηθζεί ζηελ αλεμέιεγθηε θαη αζχδνηε αγνξά. Αλαιακβάλνληαο ηελ επζχλε ηνπ κέιινληνο ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλψλ αμηψλ θαη ηνπ θνηλνχ πνιηηηζκνχ, ε Πνιηηεία νθείιεη λα εθπαηδεχεη, λα νξγαλψλεη, λα παξεκβαίλεη, λα νκνγελνπνηεί θαη λα δηακνξθψλεη ηδέεο. Έηζη αθξηβψο γελλήζεθε ε «εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή» θαη έηζη ηδξχζεθαλ ηα «Τπνπξγεία Παηδείαο», σο ζπζηεγαδφκελα ή κε κε ηα ζξεζθεχκαηα θαη κε ηελ δηά βίνπ κάζεζε ή απνκάζεζε. Μεηά απφ δχν αησλεο ηα πξάγκαηα θαίλεηαη λα αιιάδνπλ. Η απφθαλζε ηεο Μάξγθαξεη Θάηζεξ φηη «θνηλσλία δελ ππάξρεη, κφλνλ άηνκα θαη νηθνγέλεηεο» ζπλνςίδεη ην λενθηιειεχζεξν δφγκα. ην λέν πιαίζην, ε Πνιηηεία απεθδχεηαη βαζκηαία απφ ηε επζχλε γηα ηελ θνηλσληθή αλαπαξαγσγή. Μεηά ηελ νηθνλνκία θαη ηελ εξγαζία, ε πεξίζαιςε θαη ε εθπαίδεπζε (θαη καδί ηεο θπζηθά θαη ε έξεπλα) ζα απνξπζκηζζνχλ θαη ζα ηδησηηθνπνηεζνχλ. Δελ είλαη ηπραίν φηη θαη ηα δύο κεγάια (ή ίζσο κηθξνκέγαια πιένλ) θφκκαηα εμνπζίαο θαίλεηαη λα ζπλαηλνχλ ζηελ αλάγθε γηα κηα καθξνπξφζεζκε «ηδησηηθνπνίεζε» ησλ πάλησλ. Χο εκπνξεπκαηνπνηεκέλε, ε παηδεία ζα αλαδεηρζεί ζε κηαλ αθφκα ππεξεζία «φπσο φιεο νη άιιεο» θαη ζα νξγαλσζεί πάλσ ζηε βάζε νξζνινγηθψλ αγνξαίσλ θξηηεξίσλ. Έηζη, νη ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ζαλ αλάρσκα ζηελ εηζβνιή ησλ ηδηνηειψλ ηδησηηθψλ ζπκθεξφλησλ πξέπεη λα θαηαξγεζνχλ. Δελ ππάξρεη θαλέλαο ιφγνο λα παξακέλεη ε εθπαίδεπζε ζηε δηθαηνδνζία ηνπ δεκνζίνπ. «Εμνξζνινγηζκφο» ζα ππάξμεη κφλνλ αλ φινη νη εκπιεθφκελνη ζηελ παξαγσγή ηεο, επηρεηξεκαηίεο, πειάηεο θαη «ρξήζηεο», ιεηηνπξγνχλ σο νξζνινγηθά νηθνλνκηθά άηνκα. Απηφ φκσο δελ αξθεί γηα λα πξνρσξήζεη ην ζρέδην ηεο ηδησηηθνπνίεζεο. Σα δεκφζηα ΑΕΙ δελ απεηινχληαη επζέσο απφ απηή θαζεαπηή ηελ ίδξπζε ηδησηηθψλ. ην κέηξν πνπ ε δηνηθεηηθή θαη νηθνλνκηθή ηνπο απηνλνκία εμαθνινπζεί λα είλαη θαηνρπξσκέλε θαη εμαζθαιηζκέλε, ν ηδησηηθφο αληαγσληζκφο δελ ζα ηα επεξεάζεη θαηʼ αλάγθελ. ηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο, φπνπ απφ κηα ζηηγκή θαη πέξα δεκφζηα θαη ηδησηηθά ΑΕΙ ζπλππάξρνπλ, θαλείο δελ αζρνιείηαη κε ηα δεχηεξα. Η ζπκβνιηθή ηζρχο ησλ δεκφζησλ ΑΕΙ είλαη ηφζν αθιφλεηε ψζηε ηα νπνηαδήπνηε ηδησηηθά ηδξχκαηα παξακέλνπλ πεξηζσξηαθήο ζεκαζίαο, εκβέιεηαο θαη εγθπξφηεηαο. Οη πνιπηειείο αιιά αζήκαληεο ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνπλ απεπζχλνληαη απνθιεηζηηθά ζε γφλνπο ησλ θπξίαξρσλ ζηξσκάησλ. Με απηή ηελ έλλνηα ινηπφλ, απηή θαζεαπηή ε λνκηκνπνίεζε ηδησηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ κπνξεί λα παξακέλεη θνηλσληθά αδηάθνξε θαη, ππφ νξηζκέλνπο φξνπο, πνιηηηθά αλεθηή. Έηζη, ην ζρέδην ηεο ηδησηηθνπνίεζεο έρεη θαη έλα δεχηεξν ζθέινο. Γηα λα αλνίμεη δηάπιαηα ε πφξηα ηεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ, ε λνκηκνπνίεζε ησλ ηδησηηθψλ ΑΕΙ πξέπεη λα ζπλνδεπηεί απφ ηελ ππνβάζκηζε ησλ δεκφζησλ. Καη απηφ αθξηβψο ζπκβαίλεη ζήκεξα. ην πιαίζην ηεο ζπζηεκαηηθήο απνςίισζεο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο θαη ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, ε επαπεηινχκελε ίδξπζε ηδησηηθψλ ΑΕΙ ζπλδπάδεηαη κε ηελ πξννδεπηηθή απαγθίζηξσζε ηνπ θξάηνπο απφ ηα εθπαηδεπηηθά ηνπ θαζήθνληα. Εδψ αθξηβψο εληνπίδεηαη ε παγίσο πθέξπνπζα νπηζζνβνπιία ηνπ θπξίαξρνπ πεξί ΑΕΙ ιφγνπ. Η

απειεπζέξσζε ηνπ «πγηνχο αγνξαίνπ εθπαηδεπηηθνχ αληαγσληζκνχ» παξέρεη ζηελ πνιηηεία ην πξφζρεκα γηα λα λίςεη ηαο ρείξαο ηεο γηα ην κέιινλ ηεο εθπαίδεπζεο. Μʼ έλα ζκπάξν ινηπφλ, δπν ηξπγφληα. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα ελζθήςεη ν λφκνο ηεο αγνξάο θαη νη αγνξαίεο ιχζεηο πνπ ζα πξνθχςνπλ ζα είλαη εμνξηζκνχ νξζνινγηθέο, θαη ν θνξνινγνχκελνο δελ ζα βαξχλεηαη πηα κε ην επαρζέο θφζηνο ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ ηδεψλ, ηεο γλψζεο θαη ηνπ θνηλνχ πνιηηηζκνχ. Σν laissez-faire επεθηείλεηαη ζηελ αμηαθή θαη ηδενινγηθή ζπγθξφηεζε ηεο ίδηαο ηεο θνηλσλίαο. Απηφ αθξηβψο είλαη θαη ην αηηνχκελν. Τπάξρνπλ βέβαηα θαη νξηζκέλεο «παξάπιεπξεο απψιεηεο». Με ηε ζπξξίθλσζε ηεο επξχηεξεο δεκφζηαο ζθαίξαο, ε ζεκαζία ελφο ηνπιάρηζηνλ δεκφζηνπ αγαζνχ επηηείλεηαη. Καη απηφ είλαη ην αγαζφ ηεο δεκφζηαο ηάμεο θαη αζθάιεηαο. Δελ είλαη πεξίεξγν. Όζν απνδπλακψλεηαη ε επζχλε ηνπ θξάηνπο γηα ηε ζπληήξεζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη νκνηνγέλεηαο, φζν δειαδή ππνρσξεί ε θαληαζίσζε ηνπ «γεληθνχ ζπκθέξνληνο», ηφζν πην αλαγθαίεο είλαη ε βία θαη ε θαηαζηνιή θαη ηφζν ε πνιηηηθή παξέκβαζε ηείλεη λα επηθεληξψλεηαη ζε αξρέγνλεο θαηαζηαιηηθέο θαη αζησλοκηθές ιεηηνπξγίεο. Απηφο θαίλεηαη λα είλαη ν «θαιχηεξνο ησλ δπλαηψλ ειεχζεξσλ θφζκσλ» πξνο ηνλ νπνίν νδεχνπκε αθάζεθηνη. Καη απηή αθξηβψο είλαη ε πεκπηνπζία ηνπ θπξίαξρνπ λενθηιειεχζεξνπ αληηθξαηηζκνχ. Οι επιπηώζεις ηης ιδιωηικοποίηζης: ο «νόμος ηοσ Γκρέζαμ» ζηην παιδεία ηελά ζπλδεδεκέλν είλαη θαη ην δεχηεξν δήηεκα. Ο αγνξαίνο αληαγσληζκφο, καο ιέλε, ε ειεχζεξε δειαδή πξoζθνξά θαη δήηεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ, ζα νδεγήζεη πεξίπνπ απηνκάησο ζηελ πνηνηηθή ηνπο αλαβάζκηζε. Μέζα απφ ην αφξαην ρέξη ηεο αγνξάο, ην «θαιφ» ζα επηπιεχζεη, εμαθαλίδνληαο ην «θαθφ» θαη πεξηζσξηνπνηψληαο ην «κέηξην». ηελ πξαγκαηηθφηεηα βέβαηα ηζρχεη ην εληειψο αληίζεην. Αθνινπζψληαο ηνλ λφκν ηνπ Γθξέζακ γηα ην λφκηζκα, θαίλεηαη πσο, ππφ νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο, ην θαθό δηώτλεη ηο θαιό. Η εκπεηξία, ηφζν ηεο αλαηνιηθήο Επξψπεο, φζν θαη ε δηθή καο, δείρλεη φηη ε ππαγσγή ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππεξεζηψλ ζηνπο λφκνπο ηεο αγνξάο έρεη θαηαζηξεπηηθέο ζπλέπεηεο. Δελ ζα γεκίζνπκε κε Υάξβαξλη, Πξίλζηνλ, Καίκπξηηδ θαη Ομθφξδεο. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, νη ηδησηηθέο εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο ζα παξέρνληαη απφ απηνζρέδηα θαθέθηππα ηδξχκαηα, πνπ κφλν ζθνπφ ζα έρνπλ ηελ φζν ην δπλαηφλ ηαρχηεξε απφζβεζε ησλ επελδχζεψλ ηνπο. Αο κε βηαζηνχκε ινηπφλ λα επηθαιεζηνχκε ην παξάδεηγκα ησλ κεγάισλ επψλπκσλ ηδξπκάησλ ηεο Δχζεο. Πξέπεη λα ζπκεζνχκε πσο ηα Υάξβαξλη θαη νη Ομθφξδεο είλαη ηχπνηο κφλνλ ηδησηηθά ηδξχκαηα. Εδψ θαη αηψλεο, έρνπλ ηεξάζηηα δηθή ηνπο πεξηνπζία, δελ νξγαλψλνληαη σο θεξδνζθνπηθέο επηρεηξήζεηο, δηνηθνχληαη απφ αλεμάξηεηα θαη ζπλήζσο αληδηνηειή ζψκαηα θαη αλαπηχζζνπλ ηε δξάζε ηνπο κε κφλν γλψκνλα ην θνηλφ, δειαδή ην δεκφζην, ζπκθέξνλ. Σα ηδξχκαηα απηά είλαη ηα ζαπκαζηά ηζηνξηθά πξντφληα κηαο καθξφρξνλεο εκκνλήο ζηελ αληδηνηειή ζεξαπεία ηνπ κεγάινπ, ηνπ σξαίνπ θαη ηνπ αιεζηλνχ, ζην ηδηαίηεξν πιαίζην ησλ αγγινζαμνληθψλ θηιειεχζεξσλ θνηλσληψλ. Όπσο αθξηβψο θαη ηα αληίζηνηρα δεκφζηα ηδξχκαηα ηεο επεηξσηηθήο Επξψπεο, ηηο νξβφλλεο, ηηο Υατδειβέξγεο, ηηο Πάληνβεο θαη ηηο Οπςάιεο, ηδξχζεθαλ θαη ππάξρνπλ κε ζηφρν λα πξνζθέξνπλ ζνθία θαη γλψζε, φρη γηα λα αληιήζνπλ θέξδε απφ ηελ πξνζθνξά ηνπο. Σν θχξνο ηνπο, αιιά θαη ε

ζπλερηδφκελε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο (ηδησηηθή θαη θξαηηθή) ζπλαξηψληαη κε ηελ καθξαίσλε ζεζκηθή θαη ηδενινγηθή ηνπο παξάδνζε. Καη νη παξαδφζεηο δελ νηθνδνκνχληαη ελ κηα λπθηί. Αιιά δελ είλαη κφλνλ απηφ. Η ηδησηηθνπνίεζε ζα είλαη θαηαζηξεπηηθή θαη γηα άιινπο ιφγνπο, θαζαξά «πιηθνχο». Είλαη πξάγκαηη ζαθέο φηη νη αλαγθαίεο νηθνλνκηθέο επελδχζεηο γηα κηα «ζνβαξή» εθπαίδεπζε είλαη ηφζν κεγάιεο θαη ζπλερείο, ψζηε λα κελ κπνξεί ζε θακία πεξίπησζε λα εκθαλίδνληαη επζέσο θεξδνθφξεο. Δελ είλαη ηπραίν φηη κφλν επηκέξνπο γλσζηαθνί ηνκείο, φπσο π.ρ. ην «κπίδλεο αληηκηληζηξέηζηνλ» --πνπ νη ηίηινη επγελείαο ηνπ παξακέλνπλ αθφκα αγγιφθσλνη-- κπνξνχλ λα νξγαλσζνχλ επηηπρψο εθ ησλ ελφλησλ θαη κε πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο. Η ζθιεξή γλψζε, νη πεηξακαηηθέο θαη εξγαζηεξηαθέο επηζηήκεο, ε βηνινγία θαη ε ηαηξηθή πξνυπνζέηνπλ ηεξάζηηα πάγηα θεθάιαηα, πνπ δελ ζα απνζβεζζνχλ πνηέ. Καη, κε απηήλ ηελ έλλνηα, ην δίιεκκα είλαη εληειψο αληίζεην απφ φ,ηη ην παξνπζηάδνπλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηα ΑΕΙ είηε ζα παξακέλνπλ δεκφζηα ή ηνπιάρηζηνλ δεκφζηνπ ελδηαθέξνληνο θαη ζα ρξεκαηνδνηνχληαη ζαλ ηέηνηα θαηʼ απφιπηε πξνηεξαηφηεηα (απηφ αθξηβψο ην αίηεκα εμέθξαδε ην πεξίθεκν 15% ζηελ εθπαίδεπζε) είηε, κνηξαία, ζα παξαθκάζνπλ θαη ζα εθθπιηζζνχλ. Τπάξρνπλ βέβαηα θαη κεζνβέδηθεο ιχζεηο. Σέηνηεο π.ρ. επηρεηξήζεθαλ ζηελ κεηαηζανπζέζθεην Ρνπκαλία φπνπ, γηα έλα δηάζηεκα ηνπιάρηζηνλ, εθεπξεηηθνί επηρεηξεκαηίεο λνίθηαδαλ αληί πηλαθίνπ θαθήο ηα ήδε δεδνκέλα δεκφζηα παλεπηζηεκηαθά εξγαζηήξηα θαη ηηο αίζνπζεο, πξνζέθεξαλ επηκίζζηα ζηνπο απνδηνξγαλσκέλνπο θαζεγεηέο θαη εηζέπξαηηαλ ηεξάζηηα δίδαθηξα απφ ηνπο δπζηπρείο θνηηεηέο, πνπ δελ είραλ άιιε ιχζε απφ ην λα πιεξψζνπλ αδξά. Έηζη, εηξσληθά, θαίλεηαη λα γελλήζεθε έλαο λένο θαη ηζηνξηθά πρωηόθαληος ηρόπος παραγωγής φπνπ ε ηδησηηθή θεξδνθνξία ζα νξγαλψλεηαη κε εθρψξεζε δεκφζηνπ πινχηνπ, έλαο ηξφπνο παξαγσγήο πνπ θαίλεηαη λα θεξδίδεη φιν θαη πεξηζζφηεξνπο ζηαζψηεο, εληφο θαη εθηφο ζπλφξσλ. Οη κεηαζνζηαιηζηηθνί θεξδνζθνπηθνί απηνζρεδηαζκνί εκθαλίδνληαη επηλνεηηθφηεξνη θαη απφ ηνλ ίδην ηνλ Καξι Μαξμ. Γιηηψλνληαο ην δεκφζην απφ ηελ επζχλε ελφο πάληα επίκαρνπ πνιηηηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ, ε παξαρψξεζε θαη «αμηνπνίεζε» δεκφζησλ ζπκβνιηθψλ κνλνπσιίσλ κπνξεί λα αλνίμεη ηνλ δξφκν ζε λέεο επηρεηξεκαηηθέο πεξηπέηεηεο. Απηφ είλαη θαη ην αηηνχκελν. Αο ηα εθπιεηζηεξηάζνπκε ινηπφλ, σο ηάρηζηα, πνπιψληαο ε λνηθηάδνληάο ηα ζε νπνηνλδήπνηε ελδηαθεξφκελν. Αθφκα θαη σο δπζιεηηνπξγηθά, θάηη κπνξεί λα «πηάζνπλ». Καη, επηπιένλ, ζα απαιιαγνχκε θαη απφ ηνπο αηψληνπο θνηηεηέο θαη ηηο θνηηεηηθέο παξαηάμεηο πνπ ηνπο εθπξνζσπνχλ θαη απφ ηελ γθξίληα ησλ παληαρνχ παξφλησλ εηαίξσλ καο! Από ηον εκδημοκραηιζμό ζηον εκζσγτρονιζμό Η ηξίηε παξαηήξεζή κνπ αλαθέξεηαη ζηηο ζπρλά αζπλείδεηεο αιιά ζεκαληηθέο ηδενινγηθέο κεηαηνπίζεηο πνπ έρνπλ θαηαζηήζεη δπλαηέο ηηο πξφζθαηεο εμειίμεηο. Έηζη, πξέπεη λα ζπκεζνχκε φηη ζε νιφθιεξε ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ζπλδέζεθε επζέσο κε ην δήηεκα ηες δεκοθραηίας. Θπκίδσ πσο ε «ειηηίζηηθε» εθπαίδεπζε ηνπ παξειζφληνο, πνπ δηνρέηεπε ηνπο λένπο ζε δπν ρσξηζηά θαη ζρεδφλ αδηάβξνρα εθπαηδεπηηθά «δίθηπα» --ησλ πξνλνκηνχρσλ απφ ηε κηα κεξηά, θαη ησλ απφθιεξσλ απφ ηελ άιιε--, κπήθε ζην ζηφραζηξν ησλ εθπαηδεπηηθψλ

κεηαξξπζκίζεσλ. ε φιν ηνλ θφζκν, θαη θαηεμνρήλ ζηε ρψξα καο, ηα δεκνθξαηηθά πνιηηηθά θηλήκαηα επηδίσμαλ, θαη πέηπραλ, λα αλνίμνπλ ηα ΑΕΙ ζε επξχηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, λα πεξηνξίζνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή επηινγή θαη λα ακβιχλνπλ ηα θαηεζηεκέλα ηαμηθά πξνλφκηα ησλ «θιεξνλφκσλ». Απηφλ αθξηβψο ην ζηφρν είρε ην αίηεκα γηα εθδεκοθραηηζκό ηες αλώηαηες εθπαίδεσζες. Ασηό ήηαλ θαη ην κήλπκα ηνπ ζπλζήκαηνο «Φσκί, Παηδεία, Ειεπζεξία». Όπνην θαη λα ήηαλ ην πεξηερφκελν ηεο εθπαίδεπζεο, νπνηαδήπνηε θαη λα ήηαλ ε νξγάλσζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, ε δνκή ηεο φθεηιε πιένλ λα εκθαλίδεηαη αλνηθηή θαη δεκνθξαηηθή. Αθφκα θαη αλ ηα ηαμηθά πξνθξίκαηα είλαη αδχλαηνλ λα εμαθαληζζνχλ εληειψο, ε αθάζεθηε πνξεία ησλ θνηλσληψλ πξνο ηελ «αμηαθή πξφνδν» επέηαζζε ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο φισλ ζηνπο κεραληζκνχο ηεο εθπαίδεπζεο. Είλαη ινηπφλ εληειψο αμηνζεκείσην φηη, ζηηο κέξεο καο, ν πξνβιεκαηηζκφο γχξσ απφ ηελ εθπαηδεσηηθή δηθαηοζύλε θαη ηοσς όροσς ηες εθπαηδεσηηθής επηιογής θαίλεηαη λα έρεη εθιείςεη εληειψο. Η δωρεάλ παηδεία, πνπ ήηαλ ε αλαγθαία ζεζκηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ ηζφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ, εκθαλίδεηαη πιένλ σο παξσρεκέλν θαη αλαρξνληζηηθφ αίηεκα. Σηε ζέζε ηοσ «εθδεκοθραηηζκού» ηες εθπαίδεσζες εηζβάιιεη αθάζεθηα ε ηδέα ηοσ «εθζσγτροληζκού» ηες. Η ζχγρξνλε ηδέα ηεο αληαγσληζηηθήο νηθνλνκηθήο αληζφηεηαο εμνβειίδεη ηελ παιαηά ηδέα ηεο δεκνθξαηηθήο πνιηηηθήο ηζφηεηαο. ην φλνκα ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ε εθπαίδεπζε ζα νξγαλσζεί ζε αγνξαία ηδησηηθή βάζε θαη κε αγνξαίεο πξνδηαγξαθέο. Αθφκα ινηπφλ θαη αλ παξακέλνπλ ηχπνο δεκφζηα, ηα ΑΕΙ «οθείιοσλ» λα ιεηηνπξγνχλ έιινγα θαη απνηειεζκαηηθά, ως εάλ ήζαλ ηδηωηηθά. Η ζπληαγή είλαη γλσζηή: γηα λα απνθεπρζνχλ πεξηηηέο θαη αλνξζνινγηθέο «ζπαηάιεο», θακία σπερεζία δελ επηηρέπεηαη πηα λα παρέτεηαη δίτως αληηθαηαβοιή. Ο τρήζηες είλαη απιφο πειάηες πνπ, φπσο φινη νη έιινγνη πειάηεοάηνκα, θαιείηαη λα πιεξψζεη αλάινγα κε ην αηοκηθό όθειος ζην νπνίν πξνζβιέπεη. ε απηφ αθξηβψο ζπλνςίδεηαη ε ζεσξία ηνπ αλζρώπηλοσ θεθαιαίοσ. Η πξφζβαζε ζηε γλψζε αθνξά πξσηίζησο ηνπο έιινγνπο ρξήζηεο πνπ επηδηψθνπλ ηελ αηνκηθή ηνπο ελζσκάησζε ζηελ θνηλσλία, ππφ ηνπο επλντθφηεξνπο δπλαηνχο φξνπο. Η εθπαηδεπηηθή απφθαζε είλαη ινηπφλ κηα πξνζσπηθή θαη κφλνλ ππφζεζε θαη, φπσο φιεο νη έιινγεο απνθάζεηο, ζα ιακβάλεηαη κε απνθιεηζηηθφ θξηηήξην ην αηνκηθφ θφζηνο θαη ην πξνζδνθψκελν αηνκηθφ φθεινο. ηελ νπδέηεξε αγνξά, ην ζέκα ησλ «δηδάθηρωλ» είλαη παξαπιήζην κε ην ζέκα ησλ αγνξαίσλ ηηκψλ ή «αληηθαηαβνιψλ» φισλ ησλ άιισλ αγαζψλ ε ππεξεζηψλ. Καη, φπσο ζπκβαίλεη θαη κε φιεο ηηο άιιεο αγνξαίεο εηπκεγνξίεο, νη ηηκέο ηζνξξνπίαο είλαη εμ νξηζκνχ ζσζηέο, άξα θαη «δίθαηεο». Καλείο δελ ρξσζηά ηίπνηε ζε θαλέλαλ. Η αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε, ε ηζφηεηα ησλ αλζξψπσλ κπξνζηά ζηνπο φξνπο ηεο επηβίσζήο ηνπο ζα θξηζνχλ απφ ην χπαην αγνξαίν δηθαζηήξην. Απηή αθξηβψο είλαη ε ζχγρξνλε ζεοδηθία. Τπφ ηνπο φξνπο απηνχο, είλαη απνιχησο εχινγν λα ζεσξείηαη φηη ε εκκνλή ζηε δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο σο ζεκειηψδνπο δεκφζηνπ αγαζνχ έλλνκνπ είλαη «αληηδξαζηηθή» θαη παξσρεκέλε. Αθφκα θαη αλ είλαη πξνο ην παξφλ ζπκβνιηθά θαη πνιηηηθά δχζθνιν λα ηδησηηθνπνηεζεί θαη λα απνξπζκηζζεί ζην ζχλνιφ ηεο, ε δεκφζηα εθπαίδεπζε θαιείηαη επεηγφλησο λα «πξνζαξκνζζεί» ζηα θειεχζκαηα ηεο αγνξάο. Καη, γηα λα γίλεη απηφ, ζα πξέπεη λα εγθαηαιείςεη φιεο ηηο αμηαθέο θαη ηδενινγηθέο παξσπίδεο πνπ ηελ θαζήισλαλ ζηα δεζκά κηαο «μεπεξαζκέλεο ηδενιεςίαο». Δελ είλαη ινηπφλ ηπραίν φηη, καδί κε ην ηέινο ηεο

ηζηνξίαο, αλαγγέιιεηαη ην ηέινο ηεο ηδενινγίαο, ην ηέινο ηεο πνιηηηθήο, ην ηέινο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ην ηέινο ησλ δεκφζησλ αγαζψλ. Η θνηλσλία καο δελ ρξεηάδεηαη αμίεο ή ηδέεο. Με ην ζχλδξνκν ΣΙΝΑ (: δελ ππάξρεη άιιε ελαιιαθηηθή ιχζε), ε πνιηηεία παξαηηείηαη απφ ηε δπλαηφηεηά ηεο λα απνθαζίδεη ε ίδηα κε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ην ηη ζέιεη λα ζεσξεί πξφνδν. Εθεμήο, πξάγκαηη, ε πξφνδνο είλαη ζπλψλπκε κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ε αλάπηπμε πξνυπνζέηεη ηελ πιήξε αγνξαία απνξχζκηζε θαη ε απνξχζκηζε ζπλεπάγεηαη ηελ εμαθάληζε φισλ ησλ εμσαγνξαίσλ αμηαθψλ παξακέηξσλ. «Καιή» θαη «άμηα» γλψζε ηείλεη πηα λα ζεσξείηαη κφλνλ ε «τρήζηκε» γλψζε πνπ ζα επηθπξσζεί ίζσο αξγφηεξα ζηελ ειεχζεξε αγνξά εξγαζίαο. Χο «άρξεζηα» ινηπφλ, φια ηα άιια, φιεο νη εζσηεξηθεπκέλεο θνηλσληθέο αμίεο --εζληθέο θαη νηθνπκεληθέο--, ε αιιειεγγχε, ε αδειθφηεηα, ην μεραζκέλν ηξίην ζπζηαηηθφ ηνπ επαλαζηαηηθνχ ηξίπηπρνπ, νη ζπκβνιηθέο αληαιιαγέο, νη ακνηβαηφηεηεο θαη ζπιινγηθφηεηεο, φ,ηη δειαδή ζπγθξνηνχζε ηνλ λεσηεξηθφ «πνιηηηζκφ» ηνπ Δηαθσηηζκνχ κπνξνχλ λα εμνβειηζηνχλ απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Με απνθιεηζηηθφ γλψκνλα ην αηνκηθφ ηνπο ζπκθέξνλ, νη «ρξήζηεο» θαη «πειάηεο» ηνπ πξέπεη λα πεηζζνχλ πσο ε παηδεία ηελ νπνία ζα επηιέμνπλ, θαη ζα πιερώζοσλ, δελ κπνξεί παξά λα είλαη ην πξναλάθξνπζκα ηεο αδπζψπεηεο αληαγσληζηηθήο θνηλσλίαο ζηελ νπνία θαινχληαη λα επηδήζνπλ. Καη έηζη, ε ηδεαηά απηφλνκε παηδεία ζα αλαδεηρζεί ζε εηεξφλνκε εθπαίδεσζε. Μεηά απφ ηξεηο αηψλεο, ν εξγαιεηαθφο αηνκηθηζηηθφο σθειηκηζκφο θαίλεηαη λα επηθξαηεί δίρσο αληίπαιν. Η πανοσργία ηης ιζηορίας: ηο δημόζιο πανεπιζηήμιο ηόπος ανηίζηαζης Όκσο, ε ηζηνξία είλαη πάληα παλνχξγα θαη ε αριάδα έρεη πάληα πίζσ ηεο κηαλ νπξά. Σν δεκφζην παλεπηζηήκην είλαη ν θαηεμνρήλ ηφπνο αληίζηαζεο ζε απηέο ηηο εμειίμεηο. Καη γηʼ απηφλ αθξηβψο ηνλ ιφγν ζπγθεληξψλεη ηνπο κχδξνπο ησλ δεισηψλ ηεο «πνιηηηθήο νξζφηεηαο». Παξά ηηο αδπλακίεο θαη ηηο αλεπάξθεηέο ηνπ, παξά ηηο αληηθάζεηο θαη ηηο εθηξνπέο ηνπ, παξέρεη αθφκα ηε δπλαηφηεηα ζε εθείλνπο πνπ θνηηνχλ λα ζθέπηνληαη θξηηηθά, λα αλαζηνράδνληαη δεκηνπξγηθά θαη λα αληηπαξαηίζεληαη δπλακηθά ζηηο επίζεκεο δνμαζίεο, βεβαηφηεηεο θαη νξζνδνμίεο, ζηηο νπνίεο ίζσο λα κελ πηζηεχνπλ νχηε θαλ απηνί πνπ ηηο εθζηνκίδνπλ. Καη απηφο είλαη ίζσο ν βαζχηεξνο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε επηβίσζε ησλ δεκφζησλ ΑΕΙ είλαη δήηεκα πνπ δελ αθνξά κφλν ηα ίδηα, ηνπο «πειάηεο» ηνπο, ηελ νηθνλνκία, ηνπο φξνπο παξαγσγήο ηεο γλψζεο θαη ηελ εθπαίδεπζε σο ρσξηζηφ θνηλσληθφ ππνζχζηεκα. Αθνξά ηελ θνηλσλία ζην ζχλνιφ ηεο θαη ηηο αμηαθέο θαη θνζκνζεσξεηηθέο ηεο πξνδηαγξαθέο. Αλ ην βξαρππξφζεζκν θνηλφ καο κέιινλ ζα δηαγξαθεί κέζα απφ οηθολοκηθές θαη ποιηηηθές απνθάζεηο νη νπνίεο ιακβάλνληαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο εξήκελ ησλ πνιηηψλ, νη καθξνπξφζεζκεο ποιηηηζηηθές πξννπηηθέο ησλ θνηλσληψλ καο ζπλαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνπο ππφγεηνπο θαη χπνπινπο κεηαζρεκαηηζκνχο ζηνλ ηξφπν δηακφξθσζεο ησλ αηνκηθψλ πξννπηηθψλ θαη θαληαζηψζεσλ. Καη είλαη γεγνλφο φηη νη πνιχηηκεο θαη αλαληηθαηάζηαηεο θαληαζηψζεηο γηα ηελ αμηαθή πξσηνθαζεδξία ηνπ ζπιινγηθνχ ελάληηα ζην αηνκηθφ δελ κπνξνχλ λα αλαπαξαρζνχλ παξά κφλν ζηνπο θφιπνπο ελφο ηδενινγηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ παξακέλεη αθφκα αλνηθηφ ζηελ ακθηζβήηεζε ησλ ίδησλ ηνπ ησλ πξνδηαγξαθψλ.

Καη απηή αθξηβψο είλαη ε πςειφηεξε, ίζσο, ππεξεζία πνπ θαιείηαη λα πξνθέξεη ην δεκφζην παλεπηζηήκην. Θα πξέπεη λα ζπκεζνχκε φηη ην δεκφζην παλεπηζηήκην δελ είλαη κφλν παλεπηζηήκηο. Είλαη επίζεο θαη δεκόζηο. Καη, επεηδή αθξηβψο είλαη δεκφζην, εθθξάδεη ηελ θνηλσλία, ηνλ «δήκν» πνπ θαιείηαη λα νκνγελνπνηήζεη θαη λα εθπαηδεχζεη. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε πνιηηεία αλέζεζε ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε λα ζθέπηεηαη θαη λα ιεηηνπξγεί απηφλνκα. Με απηή ηελ έλλνηα, ε ιαϊθή θσρηαρτία θαη ε παλεπηζηεκηαθή ασηολοκία είλαη δπν φςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο: ππάξρνπλ γηα λα κπνξεί λα πξνηάζζνληαη ελάληηα ζε νηηδήπνηε απεηιεί ηελ απηνηέιεηα ησλ απηνζεζπηδφκελσλ ηζηνξηθψλ ζπιινγηθψλ νληνηήησλ. Καη απηφο είλαη ν βαζχηεξνο ιφγνο γηα ην νπνίν ε παξαγσγή θαη ε αλαπαξαγσγή ησλ ηδεψλ ησλ αμηψλ θαη ηεο γλψζεο νθείιεη λα παξακείλεη αλαπαιινηξίσην δεκφζην αγαζφ. Έηζη θαη κφλν κπνξεί λα εμαζθαιηζζεί ε ζπιινγηθή θνηλσληθή απηνγλσζία, έηζη θαη κφλν φινη, λένη θαη πξεζβχηεξνη, κπνξνχλ λα ζπλερίζνπλ λα ληψζνπλ ειεχζεξνη φρη κφλν λα πάξνπλ ηε κνίξα ηνπο ζηα ρέξηα ηνπο αιιά θαη λα ζθέθηνληαη γχξσ απφ ην λφεκά ηεο θαη ηελ ηζηνξηθή ηεο πνξεία. *Ο Κωλζηαληίλος Τζοσθαιάς είλαη οκόηηκος θαζεγεηής ηοσ Παλεπηζηεκίοσ Αζελώλ Το άρζρο είλαη θείκελο οκηιίας ποσ εθθωλήζεθε ζηο Παλεπηζηήκηο Αζελώλ, ζε εκερίδα ποσ οργαλώζεθε σπό ηελ αηγίδα ηες Σσλόδοσ ηωλ Πρσηάλεωλ ηελ 7ε Ιοσλίοσ 2011, κε οκηιεηές ηολ Κ. Τζοσθαιά θαη ηολ Ση. Πεζκαδόγιοσ.