ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2013 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ 5 [22.].. Ἀλλά τό πλέξιμ ἄργουνε 1 καί μοῦ τ ἀποκοιμοῦσε 2 Ἠχός, γλυκύτατος ἠχός, ὁπού μέ προβοδοῦσε 3. 25 έν εἶναι κορασιᾶς φωνή στά δάση πού φουντώνουν, Καί βγαίνει τ ἄστρο τοῦ βραδιοῦ καί τα νερά θολώνουν, Καί τόν κρυφό της ἔρωτα τῆς βρύσης τραγουδάει, Τοῦ δέντρου καί τοῦ λουλουδιοῦ πού ἀνοίγει καί λυγάει έν εἶν ἀηδόνι κρητικό, πού σέρνει τή λαλιά του 30 Σέ ψηλούς βράχους κι ἄγριους ὅπ ἔχει τή φωλιά του, Κι ἀντιβουΐζει ὁλονυχτίς ἀπό πολλή γλυκάδα Ἡ θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά ἡ πεδιάδα, Ὥστε πού πρόβαλε ἡ αὐγή και ἔλιωσαν τ ἀστέρια, Κι ἀκούει κι αὐτή καί πέφτουν της τά ρόδα ἀπό τά χέρια 35 έν εἶν φιαμπόλι 4 τό γλυκό, ὁπού τ ἀγρίκαα μόνος Στόν Ψηλορείτη ὅπου συχνά μ ἐτράβουνεν ὁ πόνος Κι ἔβλεπα τ ἄστρο τ οὐρανοῦ μεσουρανίς νά λάμπει Καί τοῦ γελοῦσαν τά βουνά, τά πέλαγα κι οἱ κάμποι Κι ἐτάραζε τά σπλάχνα μου ἐλευθεριᾶς ἐλπίδα 40 Κι ἐφώναζα: «ὦ θεϊκιά κι ὅλη αἵματα Πατρίδα!» Κι ἅπλωνα κλαίοντας κατ αὐτή τά χέρια μέ καμάρι Καλή ν ἡ μαύρη πέτρα της καί τό ξερό χορτάρι. Λαλούμενο 5, πουλί, φωνή, δέν εἶναι νά ταιριάζει, Ἴσως δέ σώζεται στή γῆ ἦχος πού νά τοῦ μοιάζει ------------------------------------------ 1. άργουνε αργοπορούσε, καθυστερούσε, βράδυνε 2. μου τ αποκοιμούσε μου το καθυστερούσε, το καθιστούσε ράθυμο, νωθρό, αργό 3. με προβοδούσε με προέπεμπε, με συνόδευε 4. φιαμπόλι αυτοσχέδιο πνευστό όργανο των ποιμένων (σουραύλι) 5. λαλούμενο μουσικό όργανο ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 45 έν εἶναι λόγια ἦχος λεπτός έν ἤθελε 6 τόν ξαναπεῖ ὁ ἀντίλαλος κοντά του. Ἄν εἶν δέν ἤξερα κοντά, ἄν ἔρχονται ἀπό πέρα Σάν τοῦ Μαϊοῦ τές εὐωδιές γιομίζαν τόν ἀέρα, Γλυκύτατοι, ἀνεκδιήγητοι 7... 50 Μόλις εἶν ἔτσι δυνατός ὁ Ἔρωτας καί ὁ Χάρος. Μ ἄδραχνεν ὅλη τήν ψυχή, καί νά μπει δέν ἠμπόρει Ὁ οὐρανός, κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη Μέ ἄδραχνε, καί μ ἔκανε συχνά ν ἀναζητήσω Τή σάρκα μου νά χωριστῶ γιά νά τόν ἀκλουθήσω. 55 Ἔπαψε τέλος κι ἄδειασεν ἡ φύσις κι ἡ ψυχή μου, Πού ἐστέναξε κι ἐγιόμισεν εὐθύς ὀχ τήν καλή μου Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη, Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη. ------------------------------------------ 6. δεν ήθελε δεν επρόκειτο, δε θα τολμούσε να 7. ανεκδιήγητοι [ενν. ήχοι] ανεκλάλητοι, άρρητοι, εξωανθρώπινοι ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Τρία χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, από τον οποίο επηρεάστηκε ο Σολωμός, είναι το μεταφυσικό στοιχείο, η αγάπη για την πατρίδα και η εξιδανίκευση του έρωτα. Για κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 15 Β1. Σύμφωνα με τον Π. Μάκριτζ: «Αυτό που κάνει εντύπωση (στον Σολωμό) είναι η επιμονή του να χρησιμοποιεί εικόνες από τον κόσμο της φύσης». Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με μία εικόνα από τους στίχους 23-28 και άλλη μία από τους στίχους 35-43, παρουσιάζοντας το περιεχόμενό της καθεμιάς (μονάδες 10) και σχολιάζοντας τη λειτουργία της στο κείμενο (μονάδες 10). Μονάδες 20 Β2. Στους στίχους 29-34 «Δέν εἶν ἀηδόνι ἀπό τά χέρια» να αναζητήσετε τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου (μονάδες 8) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους στο κείμενο (μονάδες 12). Μονάδες 20 Γ1. Να σχολιάσετε τους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος σε ένα κείμενο 120-140 λέξεων: Καί τέλος φθάνω στό γιαλό τήν ἀρραβωνιασμένη, Τήν ἀπιθώνω μέ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη. Μονάδες 25 ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα από το ποίημα Ο Κρητικός του Δ. Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τη νουβέλα του Ν.Λαπαθιώτη Κάπου περνούσε μια φωνή, αναφέροντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων. Μονάδες 20 Ναπολέων Λαπαθιώτης ΚΑΠΟΥ ΠΕΡΝΟΥΣΕ ΜΙΑ ΦΩΝΗ Αυτό το βράδυ, η Ρηνούλα δεν κοιμήθηκε. Σαν ένας πυρετός γλυκός, της μέλωνε τα μέλη. Όλη νύχτα, μέχρι το πρωί, το αίμα της, πρώτη φορά, της τραγουδούσε, φανερά, τόσο ζεστά τραγούδια Κι όταν, προς τα χαράματα, την πήρε λίγος ύπνος, είδε πως ήταν μέσα σ ένα δάσος, ένα μεγάλο δάσος γαλανό, μ ένα πλήθος άγνωστα κι αλλόκοτα λουλούδια. Περπατούσε, λέει, μέσ στην πρασινάδα, σκυμμένη, και με κάποια δυσκολία, χωρίς, όμως αυτό, να συνοδεύεται κι απ τη συνηθισμένην αγωνία, που συνοδεύει κάποιους εφιάλτες. [ ]Και την ίδια τη στιγμή, χωρίς ν αλλάξει τίποτε, μια μελωδία σιγανή γεννήθηκε κι απλώθηκε, σαν ένα κόρο 1 από γνώριμες φωνές, που, μέσα τους, ξεχώριζε γλυκιά και δυνατή, την ήμερα παθητική και πλέρια του Σωτήρη! Κι η φωνή δυνάμωνε, δυνάμωνε, και σε λίγο σκέπασε και σκόρπισε τις άλλες, κι έμεινε μονάχη και κυρίαρχη, γιομίζοντας τη γη, τον ουρανό, γιομίζοντας το νου και την καρδιά της! Κι είχ ένα παράπονο βαθύ, η χιμαιρική αυτή φωνή, κι έμοιαζε μ ένα χάδι τρυφερό, λησμονημένο, γνώριμο, κι απόκοσμο! Κι η ψυχή της έλιωνε βαθιά, σαν το κερί, σβήνοντας σε μια γλύκα πρωτογνώριστη, σε μια σπαραχτική, πρωτοδοκίμαστη, και σαν απεγνωσμένη, νοσταλγία! Και καθώς ήταν έτοιμη να σβήσει, και να λιώσει, πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο Κι η Ρηνούλα ξύπνησε με μιας, σα μεθυσμένη, και κρύβοντας το πρόσωπο μέσ στο προσκέφαλό της, μην τύχει και τη νιώσουν από δίπλα, ξέσπασε σ ένα σιγανό παράπονο πνιγμένο Ν. Λαπαθιώτης, Κάπου περνούσε μια φωνή, Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα 2011, σ. 71-73 ------------------------------------------ 1. κόρος χορωδία ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο του τετραδίου να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.30 π.μ. KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2013 ΘΕΜΑ Α1 Ο Κρητικός παρουσιάζει σημαντικές επιρροές από τον Ευρωπαϊκό ρομαντισμό (και κατ επέκταση της Επτανησιακής Σχολής) εμβαθύνοντας σε χαρακτηριστικά θεματικά μοτίβα του ρεύματος αυτού, όπως είναι η πατρίδα, ο έρωτας και το μεταφυσικό στοιχείο. Μεταφυσικό στοιχείο Ο χαρακτήρας του έργου είναι βαθιά μεταφυσικός, παρά το φαινομενικό ρεαλιστικό του πλαίσιο. Στο απόσπασμα 5 [22] το ιδιαίτερο θέμα του μαγευτικού ήχου καταλαμβάνει κεντρική θέση συμπληρώνοντας τις μεταφυσικές εμπειρίες του Κρητικού. Δε γνωρίζουμε αν συνιστά πραγματικότητα ή φαντασίωση, έναν απόκοσμο, εξωπραγματικό ήχο που λειτουργεί σε κάθε περίπτωση καταλυτικά στην έκβαση του αγώνα. Εμπεριέχει κάτι το υπερφυσικό, το ανεξήγητο, το «ανεκδιήγητο» όπως μας ενημερώνει και ο ίδιος στο στίχο 49. Ήδη από το στίχο 25 ξεκινά μία, μάταιη προσπάθεια εκ μέρους του ήρωα για την ερμηνεία του, ενώ στο στίχο 44 δηλώνει πια ότι μπορεί να μην είναι κάτι γήινο αλλά μάλλον υπερφυσικό. Οποιαδήποτε ερμηνεία μπορεί να επιδεχτεί ο ήχος στο έργο του Σολωμού (αγγελικός ψαλμός/ φωνή πατρίδας/ θεϊκή φωνή φεγγαροντυμένης) δε σχετίζεται με κάτι το απτό, το ρεαλιστικό, αλλά αγγίζει, και ίσως ξεπερνά, τα όρια του μεταφυσικού. Αγάπη για Πατρίδα Η πατρίδα αποτυπώνεται, όχι ρεαλιστικά ή ουδέτερα, αλλά εξιδανικευμένα προκειμένου να τονιστεί η αγάπη που τρέφει ο ήρωας γι αυτή και ταυτόχρονα ο πόθος του για το ιδανικό της ελευθερίας. Πιο συγκεκριμένα στους στίχους 35-42 ο Κρητικός φέρνει με πόνο και νοσταλγία ξανά στο νου του την πατρίδα του. Θυμάται τους γλυκούς ήχους που άκουγε από το φιαμπόλι, όταν ο πόνος του οδηγούσε στον Ψηλορείτη. Εκεί, υπό το φως του ήλιου τα έβλεπε όλα καθαρά (βουνά, κάμποι, θάλασσα) και συγκλονιζόταν από τη λαχτάρα της ελευθερίας. Αυτή η συναισθηματική φόρτιση προερχόταν από το γεγονός πως το νησί ήταν

σκλαβωμένο. Μέσα σε ατμόσφαιρα συγκίνησης λοιπόν, καλούσε την πατρίδα του(στ.40/προσωποποίηση), προσδίδοντάς της θετική υπόσταση, που όπως ένας ζωντανός οργανισμός αγωνιζόταν για την απελευθέρωση. Με πλήρη ενσυναίσθηση του πόνου της σκλαβιάς αλλά και με περηφάνια, ο Κρητικός απλώνει τα χέρια του προς το μέρος της. (στ. 41) Και τότε, επηρεασμένος από την αγάπη του, γι αυτή, η πατρίδα μεταμορφωνόταν μυστικά, στα μάτια του, γινόταν «καλή». Με το στίχο 42, που επανέρχεται και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, αποδίδει ομορφιά ακόμη και στο πιο ασήμαντο στοιχείο της. Τελικά, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως σ αυτό το απόσπασμα του έργου, ο Σολωμός μας έχει δώσει, ιδίως με το στίχο 40, έναν από τους εθνικότερους και πατριωτικότερους δεκαπεντασύλλαβους. Εξιδανίκευση έρωτα Η αγνή ερωτική αγάπη αποτελεί κινητήριο μοχλό της δράσης αλλά και της ίδιας της ύπαρξης του Κρητικού. Οι γυναικείες μορφές του κειμένου συνδυάζουν το «κάλλος», δηλαδή ομορφιά με την απόλυτη αρετή. Η αρραβωνιαστικιά, που συνιστά το αντικείμενο της αγάπης του ήρωα, παρουσιάζεται έμμεσα, καθώς οι αναφορές που γίνονται σχετίζονται με τον αγώνα του Κρητικού για τη σωτηρία της. Ο έρωτάς του ξεφεύγει από τα ανθρώπινα δεδομένα, οι προσπάθειές του είναι υπεράνθρωπες, ξεπερνώντας την πραγματικότητα και αγγίζοντας τα όρια της υπερβολής, του απόλυτου ιδανικού. Η δύναμη της αγάπης προς την κοπέλα του βοηθά να υπερνικήσει ανυπέρβλητα εμπόδια. Ήδη από το στίχο δύο του αποσπάσματος κάνει αναφορά στην «καλή» του την οποία νομίζει ότι βλέπει στα μάτια της φεγγαροντυμένης προσδίδοντας έτσι στην ίδια αλλά και σ αυτό που νιώθει θεϊκές, εξωπραγματικές διαστάσεις. Η ακατάβλητη μαγευτική και μαγνητική ισχύς του έρωτα δίνεται στο στίχο πενήντα του αποσπάσματος. Ο έρωτας προσωποποιείται, παρουσιάζεται ως αιώνιος εξουσιαστής του ανθρώπινου πεπρωμένου και συγκρίνεται με την εξωανθρώπινη επίδραση του ήχου. Τέλος, οι δύο τελευταίοι στίχοι είναι ενδεικτικοί των αντιλήψεων του Σολωμού για το θέμα του έρωτα. Ο Κρητικός δε θρηνεί, δεν ξεσπά για να εκφράσει την αγάπη και τον πόνο για το χαμό της. Η προσμονή της εσχάτης κρίσης (οπότε και θα ξανασμίξει μαζί της) υποδηλώνει πως, η πίστη του στη δύναμη του έρωτα ξεπερνά τα δεσμά του χώρου και του χρόνου. ΘΕΜΑ Β1 Ο πολλαπλασιασμός της σωματικής ρώμης που επιδεικνύει ο Κρητικός μετά την εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης κάμπτεται απροσδόκητα στο άκουσμα ενός «γλυκύτατου ήχου». Ο ήρωας στην προσπάθεια του να προσδιορίσει την υφή της παναρμόνιας αυτής μελωδίας, ανακαλεί συναφείς προς το βίωμα εμπειρίες και μέσα από μια σχέση σύγκρισης και αποκλεισμού (αποφατικές παρομοιώσεις) υποδεικνύει την υπεροχή του άρρητου αυτού ήχου. Ο μετασχηματισμός της ιδεατής αυτής, σε υπαρκτή πραγματικότητα υλοποιείται κυρίως μέσα από εικόνες της φύσης. Σύμφωνα με τα παραπάνω στους στ. 23-28 ο ήχος που συνεπαίρνει τον Κρητικό του θυμίζει το παθιασμένο τραγούδι της κορασιάς που ψάλλει τον ερωτικό της καημό μέσα σε ένα τοπίο όπου κυριαρχεί η οργιαστική έκφραση του φυσικού κάλλους. Η

πληθωρική παρουσία της φύσης εξαίρεται με στοιχεία οπτικά (δάση, τ άστρο, τα νερά, του δέντρου, του λουλουδιού), ηχητικά (φωνή, τραγουδάει), οσφρητικά (του δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει ). Η σκηνογραφία συνθέτει το γήινο (δάση, τα νερά θολώνουν) με τον ουράνιο κόσμο (τ άστρο του βραδιού) σε μια αξεδιάλυτη ενότητα. Η αξιοποίηση του κοινού ρομαντικού τόπου για τη δήλωση της χρονικής στιγμής (και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν) ενισχύει την ανάδυση ενός άδολου λυρισμού. Είναι η στιγμή που η μέρα αποσύρεται και δειλά δειλά η σκοτεινιά του ουράνιου θόλου καθρεφτίζεται στα γαληνεμένα νερά ( μοτίβο που αξιοποιήθηκε ευρύτατα και από τη δημώδη παράδοση ). Σε κάθε περίπτωση το μουσικό αυτό σύμβολο τονίζει την επικοινωνία ανθρώπου φύσης δηλώνοντας απήχηση της θεοσοφικής και ρομαντικής ιδέας για την καθολική ισχύ του νόμου της έλξης των σωμάτων που ενώνει λυτρωτικά τη φύση και τον άνθρωπο σε μια παγκόσμια αρμονία. Συνακόλουθα, στην εικόνα των στίχων 35-43 ο αφηγητής προβάλλεται ο ίδιος ως προνομιούχος ακροατής της μελωδίας του σουραυλιού στο κρητικό τοπίο. Η επιλογή ενός αυτοσχέδιου πνευστού οργάνου που συνδέεται άρρηκτα με την ποιμενική ζωή εναρμονίζεται με τις σκηνογραφικές παραμέτρους και τον εικονοπλαστικό διάκοσμο : ο ήρωας σε στιγμές απύθμενης οδύνης απομονώνεται στην Ψηλορείτη με μοναδική συντροφιά το βουκολικό αυτό ρυθμό. Η απρόσκοπτη θέαση της πατρικής γης, όπως καταυγάζεται από το λαμπρό φως του ήλιου, παρέχει στον ήρωα ένα όραμα πληρότητας. Το φως καθιερώνει μια ιλαρή σχέση ανταπόκρισης με τη φύση ή εναλλακτικά η επικοινωνία με τις φυσικές αξίες εκδηλώνεται ως σχέση θερμής ανταπόκρισης και οικειότητας με τη φύση. Εκλογικεύοντας το βίωμα λοιπόν αυτό, συνειδητοποιεί ότι μέσα σ ένα τέτοιο πρότυπο κάλλους πληρότητας αρμονίας μακαριότητας, δεν υπάρχει αντάξιος τρόπος ύπαρξης, παρά η κατάσταση της ελευθερίας. Έτσι από την εκστατική θέαση των φυσικών αξιών περνά στην ένθερμη βίωση των ηθικών αξιών. Η υπέρτατη ομορφιά της φύσης, ενισχύει μέσα του την άδολη φιλοπατρία. Η αγάπη του για τη βασανισμένη Κρήτη δηλώνεται επιγραμματικά με μια θαυμαστή επιφωνηματική φράση που αναγνωρίζει την πατρική γη ως μια έμψυχη σύνθεση φυσικού χώρου, θειότητας και ηρωικής δράσης ( στ. 40 εφώναζα : «ω θεικιά και όλη αίματα πατρίδα» ). Κάτω από τη συναισθηματική αυτή φόρτιση και τα πιο ταπεινά και ευτελή στοιχεία της προβάλλονται ως υπέρτατες αξίες ( στ. 42 «καλή ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι»). Η εικόνα του Ψηλορείτη ενισχύεται με στοιχεία οπτικά (Ψηλορείτης, άστρο, βουνά, μαύρη πέτρα, ξερό χορτάρι), ηχητικά (σουραύλι, εφώναζα ), κινητικά (άπλωνα, ετάραζε). Το φυσικό πλαίσιο προβάλλεται διευρυμένο και απαρτίζεται από όλα τα στοιχεία της φύσης ( βουνά, πέλαγα, κάμποι ) σε πληθυντικούς μάλιστα αριθμούς υποδηλώνοντας της απεραντοσύνη της. Συνοψίζοντας, η επιμονή του Σολωμού στη χρήση εικόνων γεμάτων από δύναμη και ενάργεια από τον κόσμο της φύσης, με ένα στίχο ρυθμικό, μελωδικό (ομοιοκαταληξία, συνιζήσεις, εκθλίψεις), πλούσιο σε εκφραστικά μέσα, καταδεικνύει το διάχυτο λυρισμό του αλλά και υποδηλώνει τη φιλοσοφική θεώρηση της φύσης από τους ρομαντικούς. Σε κάθε περίπτωση προσπαθεί να μετακενώσει στους μύστες της τέχνης του, μια βαθύτερη επικοινωνία με τη φύση που δένει με προαιώνιους και ακατάλυτους εσωτερικούς δεσμούς τα έμψυχα και τα άψυχα, τη φύση με το Πνεύμα σε μια παναρμόνια σύζευξη.

ΘΕΜΑ Β2 1) ( Δεν είναι αηδόνι κρητικό ): Αποφατική παρομοίωση Το γλυκό κελάηδα του Κρητικού αηδονιού χρησιμοποιείται ως μέσο σύγκρισης για τον προσδιορισμό του ήχου, χωρίς ωστόσο να φτάνει την υπεροχή και την ποιότητα εκείνου. 2) ( Έλιωσαν τα αστέρια ): Μεταφορά Δηλώνεται παραστατικά η ροή του χρόνου καθώς το έναστρο ουράνιο τοπίο αντικαθίσταται από το φως της μέρας. 3) ( Η Θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα ): Αναδίπλωση / Χιαστό σχήμα Δηλώνεται η διάχυση του ήχου σε όλη την επικράτεια και την απεραντοσύνη της φύσης. 4) ( πρόβαλλε η αυγή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια ): Προσωποποίηση Το ουράνιο φαινόμενο αποκτά ανθρώπινη υπόσταση ανακαλώντας την ομηρική εικόνα της ροδοδάκτυλης Ηούς. Τα σχήματα λόγου και ιδιαίτερα τα εκφραστικά μέσα όπως οι μεταφορές, οι προσωποποιήσεις, και οι παρομοιώσεις δεν αποτελούν απλά διακοσμητικά στοιχεία. Χάρη σ αυτά εγείρονται συναισθήματα στον αναγνώστη, προσδίδοντας λυρικότητα στο ποίημα. Εξάλλου μέσω αυτών επιτυγχάνεται η αισθητοποίηση της ιδιαίτερης κατάστασης που βιώνει ο Κρητικός. Αποτελούν δηλαδή αναπόσπαστα στοιχεία της δράσης, αφού με αυτά συμπληρώνεται ο μύθος. ΘΕΜΑ Γ1 Η αφήγηση κλείνει με μια αιφνιδιαστική ανατροπή : ο ήρωας απιθώνει την αρραβωνιαστικιά διαπιστώνοντας το θάνατο της (τραγικότητα, ρομαντική κατάληξη που δίνεται ωστόσο με λιτότητα χωρίς ίχνος μελοδραματισμό ). Ο θάνατος σηματοδοτεί την αποτυχία της προσπάθειας του, την ήττα της βούλησης του στο επίπεδο της πράξης, ωστόσο είναι το αντίτιμο που πληρώνει για να φτάσει στην κατάκτηση μιας μείζονος συνείδησης του κόσμου. Ο Κρητικός περνώντας τους αναβαθμούς και την κλιμάκωση πολυποίκιλων δοκιμασιών, αποκτά την ηθική (αποβολή ανταγωνιστικού πνεύματος, ενότητα - αλληλεγγύη με τον κόσμο) και πνευματική ολοκλήρωση (ποιητική δωρεά). Έτσι ο θάνατος της κόρης γίνεται η υπόσχεση της μελλοντικής δικαίωσης και της αιώνιας συνύπαρξης με την αγαπημένη του στον ουράνιο παράδεισο. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατ αυτόν τον τρόπο πραγματώνεται στο Σολωμό το μοτίβο της δοκιμασίας ολοκλήρωσης που οφείλονται στη διττή (άλλοτε ευεργετική άλλοτε καταστρεπτική) επενέργεια της φύσης. Από μορφικής άποψης, η αναφορά στο γιαλό που ανοίγει και σφραγίζει τη σύνθεση, διαμορφώνει ένα σχήμα κύκλου δίνοντας συνοχή και ενότητα στο ποίημα.

Τέλος, το οξύμωρο σχήμα χαρά πεθαμένη ανακαλεί πικρά λογοπαίγνια που αξιοποίησε η δημώδης παράδοση εξαιτίας της ηχητικής ομοιότητας των λέξεων Χαρά Χάρος. ΘΕΜΑ Δ1 ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ 1) Η Ρηνούλα ονειρεύεται πως είναι σ ένα μεγάλο δάσος γεμάτο λουλούδια ( -ένα μεγάλο δάσος γαλανό λουλούδια ). Αντίστοιχα στον Κρητικό ο ήρωας επιχειρεί με εις άτοπον απαγωγή να αποκλείσει κάποιες απ τις πιθανές πηγές προέλευσης του μαγικού ήχου. Για το σκοπό αυτό θα χρησιμοποιήσει τρεις αποφατικές εικόνες - παρομοιώσεις οι οποίες αποτελούν αποθέωση του λυρισμού που χαρακτηρίζει τη Σολωμική ποίηση. Στη πρώτη απ αυτές διαβάζουμε ότι ο ήχος δεν μοιάζει με φωνή κοπέλας που τρέχοντας μέσα στη φουντωμένα δάση, την ώρα που βραδιάζει, εξομολογείται τον κρυφό της έρωτά, στη βρύση, στο δέντρο, στο λουλούδι ( Δεν είναι κορασιάς.. και λυγάει ). 2) Ο Κρητικός μετά την αποχώρηση της Φεγγαροντυμένης αντιμετωπίζει έναν γλυκύτατο ήχο τον οποίο αδυνατεί να περιγράψει. Ο συγκεκριμένος ήχος ξαφνικά δυναμώνει, πολλαπλασιάζεται και κυριαρχεί έναντι άλλων ήχων. ( Σαν του Μαΐου του αέρα ). Αντίστοιχα στο απόσπασμα του Λαπαθιώτη η ηρωίδα στο όνειρό της ακούει μια μελωδία σιγανή που σταδιακά αυξάνει την ένταση της και καταλήγει να μοιάζει με μια χορωδία ανθρώπων, μεταξύ των οποίων διακρίνεται η φωνή προφανώς του αγαπημένου τους. Η συγκεκριμένη φωνή καταλήγει όπως και στον Κρητικό να γεμίσει όλο το χώρο το νου και την καρδιά της. 3) Αντιστοιχία εντοπίζεται επίσης στο σημείο όπου η Ρηνούλα του Λαπαθιώτη νιώθει ότι η μελωδία που ακούει αγγίζει την ψυχή της ( κι έμοιαζε μ ένα χάδι τρυφερό και απόκοσμο ), η οποία μπροστά στη γλύκα του ήχου έλιωνε βαθιά σαν το κερί. Λίγο πριν η ψυχή της Ρηνούλας παραδοθεί εντελώς στον ήχο πίστεψε πως ήταν πια φτασμένη στον παράδεισο.. Έτσι και στον Κρητικό ο ήρωας εμφανίζεται να αντιστέκεται αρχικά στην ολοκληρωτική δύναμη του ανεκδιήγητου ήχου ( Μόλις είναι έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος ), ( και να μπει δεν ημπόρει ). Ξαφνικά με την χρήση ενός πολυσύνδετου σχήματος. ( Ο ουρανός, και η θάλασσα.. η κόρη ) δηλώνεται το τέλος της άνισης μάχης και τονίζεται η αποσυντονιστική επίδραση του ήχου πάνω στον ναυαγό, ο οποίος όπως ακριβώς και ο Οδυσσέας στη γνωστή σκηνή με τις Σειρήνες νιώθει ότι η ψυχή του επιχειρώντας να πλησιάσει τον μαγικό ήχο ξεκολλά απ το κορμί του ( Τη σάρκα μου να χωριστώ για να τον ακολουθήσω ) προκειμένου να βιώσει την απόλυτη ευτυχία.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ 1) Ο ήχος στο ποίημα του Σολωμού, δηλώνεται καθαρά, ότι δεν έχει σχέση με φωνή ανθρώπου ( Δεν είναι κορασιάς φωνή ), ( Δεν είναι λόγια ). Αντίθετα στο απόσπασμα του έργου του Λαπαθιώτη η αρχική μελωδία μεταμορφώνεται σε χορωδία ανθρώπων και καταλήγει σε φωνή ενός συγκεκριμένου, του Σωτήρη. 2) Η Ρηνούλα ονειρεύεται τη συγκεκριμένη σκηνή με τον ήχο, ενώ ο Κρητικός τη βιώνει πραγματικά. 3) Στο ποίημα του Σολωμού η κατάληξη είναι τραγική καθώς η κόρη πεθαίνει. Αντίθετα στο απόσπασμα η Ρηνούλα ξυπνά απ το όνειρο έχοντας βιώσει μια γλυκιά και νοσταλγική εμπειρία. Επιμέλεια Καθηγητών Φροντιστηρίων Βακάλη