ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) ΚΕΙΜΕΝΟ Mίλτος Σαχτούρης Ὁ Ἐλεγκτής Ἕνας μπαξές γεμάτος αἷμα εἶν ὁ οὐρανός καί λίγο χιόνι ἔσφιξα τά σκοινιά μου πρέπει καί πάλι νά ἐλέγξω τ ἀστέρια ἐγώ κληρονόμος πουλιῶν πρέπει ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά νά πετάω. (Τά φάσματα ἤ ἡ χαρά στόν ἄλλο δρόμο, 1958) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη είναι η χρήση υπερρεαλιστικών εικόνων. Να καταγράψετε τις τρεις υπερρεαλιστικές εικόνες με τις οποίες διαρθρώνεται το συγκεκριμένο ποίημα. Μονάδες 15 Β1. Έχει επισημανθεί ότι τα χρώματα είναι κυρίαρχο στοιχείο της ποιητικής του Μίλτου Σαχτούρη. α) Να επαληθεύσετε με αναφορές στο ποίημα την παραπάνω επισήμανση. Μονάδες 10
β) Να σχολιάσετε τον συμβολικό χαρακτήρα των χρωμάτων που κυριαρχούν στο ποίημα. Μονάδες 10 Β2. Να σχολιάσετε τον τίτλο «Ὁ Ἐλεγκτής» του ποιήματος του Μίλτου Σαχτούρη ως προς τη γλωσσική του μορφή. Μονάδες 20 Γ. «ἐγώ κληρονόμος πουλιῶν πρέπει ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά νά πετάω.» Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους (140-160 λέξεις). Μονάδες 25 Δ. Το ακόλουθο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου με τον τίτλο «Ανταπόδοση» είναι ένα ποίημα για τον ρόλο του ποιητή. Να το συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενό του με το ποίημα «Ὁ Ἐλεγκτής» του Μίλτου Σαχτούρη. Μονάδες 20 Ανταπόδοση Πάλεψε μέ τίς λέξεις, μέ τό χρόνο, μέ τά πράγματα. Ἔδωσε θέση στήν πεταλούδα, στό χαλίκι, στ ἀλογάκι τῆς Παναγίας, στούς ὁλονύκτιους στεναγμούς τῶν ἄστρων, στή δροσοστάλα πού πέφτει ἀπ τό ροδόφυλλο, στ ἄρρωστο ἀηδόνι, στίς μεγάλες σημαῖες, στό γαλάζιο, στό κόκκινο, στό κίτρινο. Πλούτισε τόν κόσμο μέ μόχθο κι ἐγκαρτέρηση. Σκαλί σκαλί ἀνέβηκε τήν πέτρινη τεράστια σκάλα. Τώρα, ἐκεῖ πάνω, ἄλλα παράσημα δέν ἔχει πιά παρά τά βέλη στά γυμνά πλευρά του. Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, Επιλογή Χρύσα Προκοπάκη, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2 2001
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥΣ 1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνον τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα, κατεύθυνση). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων, αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Καμιά άλλη σημείωση δεν επιτρέπεται να γράψετε. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα. 4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνον με μπλε ή μαύρο στυλό διαρκείας και μόνον ανεξίτηλης μελάνης. 5. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 6. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ. KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
Α. Τρεις είναι οι υπερεαλιστικές εικόνες με τις οποίες διαρθρώνεται το ποίημα του Σαχτούρη. Η πρώτη είναι η εικόνα του ουρανού ο οποίος αισθητοποιείται και παρουσιάζεται ως χώρος ( μπαξές) γεμάτος αίμα και λίγο χιόνι. Η δεύτερη εικόνα "έσφιξα τα σκοινιά μου" μας παραπέμπει στην περίπτωση ενός ανθρώπου που επιχειρεί ένα ριψοκίνδυνο άλμα και ελέγχει τη σταθερότητα των σκοινιών. Φαίνεται σα να χάνεται η μία άκρη του σκοινιού στον ουρανό και σφίγγει την άλλη γύρω από τη μέση του. Μπορεί να μας θυμίζει κι έναν αλπινιστή που ετοιμάζεται να κατακτήσει τις ψηλές κορυφές, ελέγχοντας την ασφάλεια των σκοινιών του. Όλες οι περιπτώσεις αναδεικνύουν την ετοιμότητα και την αυτοσυγκέντρωση που χρειάζεται για την επιτυχή έκβαση της πράξης. Η τρίτη εικόνα είναι του ποιητή ως κληρονόμος πουλιών που είναι υποχρεωμένος να πετάει ακόμα και με σπασμένα φτερά. Ο χώρος του ποιητήόπως και των πουλιών-είναι ο ουρανός, μεταφορικά, για τον οποίο πρέπει να αγωνίζεται για την καθαρότητά του. Β1(α). Τα χρώματα κυριαρχούν στην ποίηση του Σαχτούρη. Στο συγκεκριμένο ποίημα τα χρώματα που διαφαίνονται από τις αντίστοιχες λέξεις είναι το κόκκινο από το αίμα, το γαλάζιο του ουρανού, το λευκό του χιονιού, και το μαύρο και το κίτρινο που προβάλλεται αμυδρά από τα αστέρια. (β). Το κόκκινο του αίματος είναι η αιμόφυρτη και τραυματισμένη πραγματικότητα του εμφύλιου σπαραγμού και των πολέμων γενικά. Το γαλάζιο του ουρανού είναι η φωτεινότητα και η καθαρότητα που αμαυρώνεται από το αίμα των πολέμων. Το λευκό είναι η αγνότητα αλλά και το παγερό της ησυχίας του θανάτου. Το μαύρο της νύχτας είναι η θλίψη της απώλειας από τους πολέμους που φωτίζεται από το χρώμα των αστεριών-το κίτρινο-ως ελπίδα και αισιοδοξία. Β2. Ο τίτλος του ποιήματος "Ο Ελεγκτής" αποτελείται από το οριστικό άρθρο "ο" και από το ουσιαστικό "ελεγκτής". Είναι η συνηθισμένη μορφή των τίτλων της ποίησης του Σαχτούρη. Πρόκειται για έναν τρόπο με τον οποίο ο ποιητής συγκεκριμενοποιεί την ιδιότητα που επιθυμεί να προβάλλει. Προετοιμάζει, έτσι, τον αναγνώστη για την είσοδό του στο μαγικό κόσμο της μικρής ποιητικής του ιστορίας (Υποσημείωση σχολ. Βιβλ. Σελ. 78). Το κεφαλαίο "Ε" του Ελεγκτή δίνει έμφαση στην ιδιότητα του ποιητή, ο οποίος πρέπει να ελέγχει και να επαγρυπνά στο έργο της ποίησης, παρά τις δύσκολες συνθήκες. Γ. Ο ποιητής είναι ο κληρονόμος των πουλιών, επειδή το υπαγορεύει η ίδια του η φύση. Ως άνθρωπος με ξεχωριστές ικανότητες έχει κληρονομήσει το χρέος να διατηρεί και να μεταβιβάζει στους μεταγενέστερους υψηλές αξίες. Ο χώρος του είναι ο ουρανός όπως και των πουλιών που κινούνται με άνεση, ενώ το πέταγμα τους συμβολίζει την ελευθερία, την αναζήτηση και την ευτυχία. Αυτά τα στοιχεία ορίζουν και την προσωπικότητα του ποιητή που έχει και τη δύναμη να περνά από τον πραγματικό κόσμο της σκληρότητας στον ονειρικό κόσμο της ελπίδας και των υψηλών ιδανικών. Το πρέπει προσδιορίζει το δεοντολογικό περιεχόμενο της μεταφορικής φράσης του πετάγματος με
σπασμένα φτερά. Το καθήκον του ποιητή-ελεγκτή που τονίζεται με τη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας εγώ δεν επιτρέπει αναβλητικότητα και υπεκφυγές, αδιαφορία και αδυναμίες. Ακόμα και πληγωμένος είτε από προσωπικούς λόγους είτε από αντικειμενικές συνθήκες δυσκολίας, οφείλει να προβάλλει την αλήθεια, να υμνεί τις πνευματικές και ηθικές αξίες, να αφυπνίζει το κοινό και να υπερβαίνει την πραγματικότητα και την εποχή ακόμα και με σπασμένα φτερά. (Σημ. Στο συγκεκριμένο ζήτημα, η δομική διάκριση των δύο παραγράφων έγκειται στον υποψήφιο.) Δ. Η σύγκριση των δύο ποιημάτων ορίζεται στα εξής: 1. Σχέση και των δύο με τη φύση και τον ουρανό. "πεταλούδα, αηδόνι, αστέρια" του Ρίτσου, "αστέρια, ουρανός, πουλιά" του Σαχτούρη. 2. Τα χρώματα στην ποιητική και των δύο παράθεση άμεση από το Ρίτσο: "γαλάζιο, κόκκινο, κίτρινο", έμμεση μέσα από λέξεις-σύμβολα που παραπέμπουν σε χρώματα από το Σαχτούρη π.χ. αίμα = κόκκινο, χιόνι = λευκό. 3. Ο ρόλος του ποιητή ως κυρίαρχη ιδέα των ποιημάτων. Και στους δύο το χρέος του ποιητή είναι η αλήθεια, η αισιοδοξία, η υπέρβαση από την πραγματικότητα, ο τονισμός των πνευματικών και ηθικών αξιών. Το καθήκον του ποιητή υπερβαίνει τις δυσκολίες, δε σχετίζεται με υπεκφυγές, γεγονός που φαίνεται στο Ρίτσο με τις λέξεις "μόχθο και εγκαρτέρηση" και στο Σαχτούρη με τη φράση "έσφιξα τα σκοινιά μου". Και στους δύο, ο ποιητής είναι στην υψηλή βαθμίδα την πνευματικότητας ("εκεί πάνω" :Ρίτσος, "ουρανός" :Σαχτούρης) που οφείλει ακόμα και πληγωμένος είτε από "τα βέλη στα γυμνά πλευρά του" για το Ρίτσο, είτε και "με σπασμένα φτερά" για το Σαχτούρη, να εντοπίζει τα προβλήματα των εποχών, την αλήθεια των καταστάσεων, προτάσσοντας την επαφή με το κοινό και την ουσιαστική επικοινωνία μαζί του. Διαφορές -ως προς το περιεχόμενο-εντοπίζονται κυρίως στην αισιόδοξη διάθεση του Ρίτσου μέσα από τις εικονιστικές επιλογές του (πεταλούδα, σημαίες, ροδόφυλλο) σε αντίθεση με την απαισιοδοξία και τη σκληρότητα κάποιων εικόνων του Σαχτούρη ("μπαξές γεμάτος αίμα"). Και στους δύο όμως ο ποιητής ελέγχει και ανταποδίδει αξίες, συμπεριφορές, ιδανικά και συναισθήματα, ανεξαρτήτως δυσκολιών και συμφερόντων. (Σημ. Η απάντηση στο συγκεκριμένο ζήτημα δίνεται σχεδιαγραμματικά για να εντοπίσει ο υποψήφιος τα στοιχεία σύγκρισης των δύο ποιημάτων.) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Α. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ