ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΑΠΟΔΟΧΕΣ ΜΙΣΘΩΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΑΠΟΔΟΧΕΣ ΜΙΣΘΩΤΩΝ 1.Γενικά περί αποδοχών Έχουμε ήδη αναφέρει ότι η αμοιβή που οφείλεται στον μισθωτό από τον εργοδότη διακρίνεται σε νόμιμο μισθό, συμβατικό μισθό και συνηθισμένο μισθό. Νόμιμος είναι ο μισθός που καθορίζεται με διάταξη νόμου ή με συλλογική σύμβαση εργασίας. Συμβατικός είναι ο μισθός που καθορίζεται με συμφωνία εργαζομένουεργοδότη. Συνηθισμένος είναι ο μισθός που συνήθως καταβάλλεται για αντίστοιχη εργασία από άλλους μισθωτούς των ίδιων περίπου ικανοτήτων. Τον συνηθισμένο μισθό τον επικαλούμασθε μόνον όταν δεν έχει συμφωνηθεί από τους αντισυμβαλλόμενους η αμοιβή του εργαζομένου. Ο συμβατικός και ο συνηθισμένος μισθός δεν μπορεί να είναι κατώτεροι από τον νόμιμο. Ο μισθός (νόμιμος, συμβατικός, συνηθισμένος) συντίθεται από: α)τον βασικό μισθό, β)τα επιδόματα. Στην Ελλάδα, επειδή ο βασικός μισθός είναι πολύ χαμηλός, προβλέπονται πολυπληθή και ποικιλώνυμα επιδόματα. Τα επιδόματα διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:α)τα επιδόματα καθολικής εφαρμογής,τα οποία χορηγούνται σε όλους τους εργαζόμενους που πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις χορηγήσεώς τους (λ.χ. οικογενειακό επίδομα, επίδομα προϋπηρεσίας κλπ) και β)επιδόματα ειδικών συνθηκών (λ.χ. επίδομα ανθυγιεινής εργασίας, επικινδυνότητας εργασίας κλπ). Κατά κανόνα τα επιδόματα υπολογίζονται αναφορικά με τον βασικό μισθό. Συμψηφίζονται με εκείνες τις συμβατικές αποδοχές που καταβάλλονται επιπλέον των νομίμων, εκτός αν διαφορετικά ορίζεται από την ατομική ή συλλογική σύμβαση εργασίας ή από την ειδική διάταξη νόμου που θέσπισε το συγκεκριμένο (κάθε φορά) επίδομα. Η συμφωνία για τον μη συμψηφισμό των επιδομάτων με τις υπέρτερες των νομίμων καταβαλλόμενες αποδοχές μπορεί να γίνει και σιωπηρά και εκ των υστέρων, όπως λ.χ. όταν κάτι τέτοιο συνάγεται από τη συμεπριφορά του εργοδότη, όπως στην περίπτωση που ο εργοδότης για μακρό χρονικό διάστημα καταβάλλει τακτικά και 53

σταθερά τα επιδόματα ταυτόχρονα με τις υπέρτερες των νομίμων συμβατικών αποδοχών, χωρίς να επιφυλάσσεται ότι θα τα συμψηφίσει στο μέλλον. Όλα τα επιδόματα που θεσπίζονται από νόμο, κανονισμούς, συλλογικές συμβάσεις,αποφάσεις, έθιμα ή επιχειρησιακές συνήθειες αποτελούν τακτικές αποδοχές και αναπροσαρμόζονται στις κατά καιρούς αυξήσεις του βασικού μισθού, με βάση τον οποίο,άλλωστε, υπολογίζονται. Ως τακτικές αποδοχές λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό των παροχών άδειας και εορτών, στην αποζημίωση λόγω καταγγελίας εργασίας αόριστου χρόνου, στους μισθούς υπερημερίας και στις προσαυξήσεις υπερωριακής απασχόλησης. Η καταβολή των επιδομάτων υπόκειται στον συνταγματικό κανόνα της ίσης μεταχείρισης του εργαζομένου: δηλαδή χορηγούνται σε κάθε μισθωτό που παρέχει την εργασία του με τις ίδιες συνθήκες,χωρίς διάκριση φύλου, ιθαγένειας ή άλλης αιτίας. Αναφορικά με τις αποδοχές των μισθωτών, ιδιαίτερη αναδεικνύεται η ευθύνη του λογιστή της επιχείρησης- υπεύθυνου μισθοδοσίας ως προς την έκδοση των εξοφλητικών αποδείξεων περί καταβολής αποδοχών στους μισθωτούς. Αυτές οι εξοφλητικές αποδείξεις πρέπει να συντάσσονται με κάθε επιμέλεια,να εκτίθενται σε αυτές αναλυτικά ο βασικός μισθός, τα επιδόματα, οι επιπλέον ώρες υπερεργασίας και υπερωριακής απασχόλησης και να υπογράφονται από τους μισθωτούς τη στιγμή της καταβολής. Οι εξοφλητικές αποδείξεις πρέπει να συντάσσονται σε τακτά χρονικά διαστήματα,ανάλογα με το αν ο μισθωτός αμείβεται με ημερομίσθιο, μηνιαίο μισθό κλπ. Μη υπογραφή της εξοφλητικής απόδειξης συνεπάγεται αδυναμία της επιχείρησης να αποδείξει την αντίστοιχη καταβολή προς τον μισθωτό,γεγονός που δημιουργεί ζητήματα αστικής και ποινικής ευθύνης του εργοδότη. 1.Α.Τ.Α. Η ακροστοιχίδα Α.Τ.Α. (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή) απασχόλησε ιδιαίτερα την ελληνική κοινωνία κατά τη δεκαετία του 1980. Η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή καθιερώθηκε αρχικώς με απόφαση διαιτητικού δικαστηρίου και ακολούθως με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και διατάξεις τυπικών νόμων (που επικύρωναν τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου), για να διαφυλάξουν το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων από τις αυξητικές 54

τάσεις του τιμαρίθμου. Στην περίπτωση καταβολή αποδοχών μεγαλύτερων από τις νόμιμες η Α.Τ.Α. συμψηφιζόταν. Το σύστημα της Α.Τ.Α. ήταν αντίθετο στον α.ν. 362/1945,που απαγόρευε τον τιμαριθμικό προσδιορισμό των αποδοχών για λόγους προστασίας του εθνικού νομίσματος. Ήταν όμως νόμιμο,διότι κατοχυρωνόταν από ειδικότερες διατάξεις ίδιας τυπικής ισχύος. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 καταργήθηκε και έχει υποκατασταθεί από το σύστημα πρόσθετης αύξησης των αποδοχών από συλλογικές συμβάσεις εργασίας κατά ποσοστό ανάλογο με τη διαφορά μεταξύ του επίσημου δείκτη τιμών καταναλωτή (όπως αυτός καθορίζεται από τη Στατιστική Υπηρεσία του Δημοσίου στο τέλος του έτους ) και της αύξησης των αποδοχών που καθορίσθηκε με τη ΣΣΕ. 2.Οικογενειακό επίδομα γάμου και τέκνων Το οικογενειακό επίδομα χορηγείται από τον νόμο για την οικονομική ενίσχυση της οικογένειας των μισθωτών και για δημογραφικούς λόγους (ενθάρρυνση δημιουργίας οικογένειας και της γέννησης παιδιών ενόψει του εθνικού δημογραφικού προβλήματος). Το οικογενειακό επίδομα γάμου και τέκνων δικαιούνται και οι δυο σύζυγοι από τον εργοδότη τους. Οι διατάξεις του τυπικού νόμου που περιόριζαν την καταβολή του οικογενειακού επιδόματος μόνο στον ένα σύζυγο (11 6 ν. 1505/1984, 12 4 ν. 2470/1997) έχουν κριθεί ότι είναι αντισυνταγματικές (Α.Ε.Δ. 3/2001) και συγκεκριμένα ότι αντιτίθενται στη διάταξη του άρθρου 22 1εδ.β Σ («Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση,έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας»). 3.Καταβολή επιδόματος παιδιών από τον ΔΛΟΕΜ Στον Ο.Α.Ε.Δ. έχει συσταθεί ειδικός λογαριασμός για οικογενειακά επιδόματα μισθωτών. Σκοπό έχει τη χορήγηση επιδομάτων για τη συντήρηση των παιδιών των μισθωτών,με βάση προϋποθέσεις που ορίζονται από ειδικές διατάξεις και τον εσωτερικό κανονισμό του Ο.Α.Ε.Δ. 55

Ο λογαριασμός αυτός τροφοδοτείται από πρόσθετη εισφορά επί των αποδοχών (1% για τους εργοδότες και 1% για τους μισθωτούς),η οποία εισπράττεται με τις εισφορές προς το Ι.Κ.Α. και αποδίδεται στον Ο.Α.Ε.Δ. Αυτή η πρόσθετη εισφορά καταβάλλεται από όλους τους μισθωτούς και τους εργοδότες. Το επίδομα αυτό δικαιούνται οι μισθωτοί που δεν λάμβάνουν βάσει των ισχυουσών ΣΣΕ επιδόματος παιδιών,εφόσον πραγματοποίησαν το προηγούμενο έτος πενήντα (50) ημερομίσθια υπό την ασφάλιση του Ι.Κ.Α. Το επίδομα αυτό καταβάλλεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη εάν τα παιδιά γεννήθηκαν στα πλαίσια νόμιμου γάμου ή είναι γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους. Το επίδομα αυτό δεν εμπίπτει στις τακτικές αποδοχές του μισθωτού. 4.Επίδομα πολυετίας ή προϋπηρεσίας Ο βασικός μισθός προσαυξάνεται με το επίδομα πολυετίας,ανάλογα με τους όρους των διατάξεων που το προβλέπουν. Αν η προϋπηρεσία έχει παρασχεθεί στον ίδιο εργοδότη,τεκμαίρεται ότι αυτός είναι ενήμερος και οφείλει οπωσδήποτε να το χορηγήσει. Εάν,όμως, πρόκειται για προϋπηρεσία σε άλλον εργοδότη, ο εργαζόμενος που είναι δικαιούχος του επιδόματος αυτού πρέπει,προκειμένου να το λάβει, να προσκομίσει σχετικά πιστοποιητικά προϋπηρεσίας στον (νέο) εργοδότη του 1. Το επίδομα πολυετίας κλιμακώνεται ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας και υπολογίζεται με βάση τον βασικό μισθό. Αποτελεί τμήμα των τακτικών αποδοχών. Ο χρόνος στράτευσης, το χρονικό διάστημα υπερημερίας του εργοδότη,ασθένειας του εργαζομένου,συμετοχής του εργαζομένου σε νόμιμη απεργία,ο χρόνος των αδειών και ο χρόνος εργασίας στο εξωτερικό θεωρούνται προϋπηρεσία. Το επίδομα προϋπηρεσίας έχει προσδιορισθεί με βάση το αρ. 4 της από 2-4- 1996 Εθνικής Γενικής ΣΣΕ σε ποσοστό 5% κάθε τριετία του βασικού μισθού (ή ημερομισθίου) και μέχρι τέσσερις (4) τριετίες,δηλαδή μέχρι 20% του βασικού μισθού το ανώτερο. Όμως,αυτός ο προσδιορισμός αποτελεί το κατώτατο όριο του επιδόματος πολυετίας (8 ν. 1876/1990). Συνεπώς,μπορεί να προβλέπονται ευνοϊκότεροι όροι ως προς το ποσοστό προσαύξησης ανά τριετία,ως προς τον αριθμό των τριετιών,και ακόμα να προβλέπεται η προσμέτρηση προϋπηρεσίας ελεύθερου επαγγέλματος. 1 Κάτι τέτοιο δεν απαιτείται σε περίπτωση διαδοχής του φορέα της εργοδοτικής επιχείρησης. 56

5.Επίδομα ανθυγιεινής ή επικίνδυνης εργασίας Το επίδομα ανθυγιεινής ή επικίνδυνης εργασίας προβλέπεται από ειδικές διατάξεις νόμου για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων. Η χορήγησή του αποβλέπει στην εξισορρόπηση των δυσμενών συνθηκών εργασίας. Η καταβολή του προϋποθέτει παροχή εργασίας σε χώρους ανθυγιεινούς ή επικίνδυνους για την υγεία των εργαζομένων. Το επίδομα αυτό αποτελεί τμήμα των τακτικών εποδοχών,εφόσον καταβάλλεται σταθερά. Μεταξύ των άλλων κατηγοριών εργαζομένων,που έχουν αναγνωρισθεί ως δικαιούχοι του επιδόματος αυτού, είναι και οι εργαζόμενοι που απασχολούνται με τον χειρισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών (χειριστές Η/Υ σε βιομηχανικές, βιοτεχνικές, εμπορικές επιχειρήσεις,λογιστές και βοηθοί λογιστών εφόσον αποσχολούνται σε ηλεκτρικές ή ηλεκτρονικές μηχανές για την καταγραφή λογιστικών καταχωρήσεων κλπ). 6.Επίδομα παρουσίας Το επίδομα παρουσίας χορηγείται ως κίνητρο για την τακτική προσέλευση των εργαζομένων στην εργασία κατά ορισμένη χρονική περίοδο. Δεν μπορεί να νοηθεί ως ανταπεργιακό κίνητρο,γιατί το δικαίωμα της απεργίας είναι συνταγματικώς κατοχυρωμένο. Η μη προσέλευση στην εργασία λόγω απεργίας δεν στερεί τον εργαζόμενο από το επίδομα αυτό. Είναι τακτική αποδοχή. 7.Επίδομα διαχειριστικών λαθών Το επίδομα διαχειριστικών λαθών χορηγείται σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων που εκτελούν διαχειριστικές ή ταμειακές εργασίες,ως κάλυψη τμήματος της τυχόν ζημίας που θα υποστούν οι ίδιοι λόγω αναμενόμενων λαθών. Η καταβολή του είναι ανεξάρτητη από το εάν όντως θα υποστούν οι δικαιούχοι του ζημία λόγω διαχειριστικών λαθών ή όχι. Ο χαρακτήρας του ως τμήμα των τακτικών αποδοχών των εργαζομένων είναι αμφισβητούμενος. 57

8.Επίδομα ισολογισμού Από κλαδικές ΣΣΕ προβλέπεται η καταβολή επιδόματος ισολογισμού στους λογιστές που απασχολούνται με την κατάρτιση του ισολογισμού της επιχείρησης. Το επίδομα αυτό είναι ετήσιο. Χορηγείται λόγω της ιδιαίτερης ευθύνης που έχουν οι δικαιούχοι του για την εργασία αυτή. Οι βοηθοί λογιστών δεν δικαιούνται το επίδομα αυτό, εφόσον δεν απασχολούνται με την κατάρτιση του ισολογισμού. Το δικαιούνται, όμως, τόσο οι λογιστές όσο και οι βοηθοί λογιστών,που μολονότι δεν απασχολούνται άμεσα με την κατάρτιση του ισολογισμού, παρέχουν υπηρεσίες πέραν των συνήθων λογιστικών, εξαιτίας της σύνταξη του ισολογισμού. Το επίδομα αυτό,εφόσον καταβάλλεται σταθερά κάθε έτος, είναι τμήμα των τακτικών αποδοχών. Προσδιορίσθηκε στο μισό ενός μηνιαίου μισθού (9-5-1995 ομοιοεπαγγελματική ΣΣΕ). 9.Επίδομα παραγωγικότητας Το επίδομα παραγωγικότητας αποτελεί κίνητρο για την αύξηση της απόδοσης των μισθωτών. Η λογική χορηγήσεώς του έχει επικριθεί ως φιλεργοδοτική,διότι αποτρέπει τις γενικές αυξήσεις των αποδοχών των εργαζομένων. Επίσης,το σύστημα χορηγήσεώς του θεωρείται δυσχερές στην εφαρμογή του,γιατί η αύξηση της παραγωγικότητας μιας επιχειρήσεως είναι αποτέλεσμα της συνολικής αποδόσεων όλων των εργαζομένων της,ώστε είναι αδιανόητο να μετρηθεί η παραγωγικότητα του κάθε εργαζόμενου ξεχωριστά. Συνεπώς,το επίδομα αυτό μπορεί να νοηθεί ως μια πρόσθετη αύξηση των μισθών όλων των εργαζομένων (πέρα από τα κατώτατα όρια μισθών),ανάλογα με την αύξηση της συνολικής παραγωγής ή των κερδών της επιχείρησης και χωρίς να επηρεάζονται τα άλλα επιδόματα. 10.Επίδομα εξόδων κινήσεως ή παράστασης Οι μεγάλες επιχειρήσεις συχνά χορηγούν σε στελέχη τους επίδομα σε χρήμα ή είδος για έξοδα κίνησης ή παράστασης ή για τη διατήρηση κατοικίας ή για τη χρήση αυτοκινήτου. Αν οι παροχές αυτές α)προβλέπονται από την ατομική σύμβαση εργασίας ή β)αν χορηγούνται για μακρό χρονικό διάστημα και ανεξάρτητα από την 58

πραγματοποίηση ή όχι δαπανών κίνησης ή παράστασης ή αν καλύπτουν προσωπικές ή οικογενειακές ανάγκες (λ.χ. χρήση αυτοκινήτου, παραχώρηση κατοικίας, επίδομα ενοικίου), αποτελούν τακτικές αποδοχές. Αν,όμως,χορηγούνται με την επιφύλαξη της διακοπής ή για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών της επιχείρησης,δεν αποτελούν τακτικές αποδοχές 11.Επίδομα ειδικών υπηρεσιών νοσηλευτικού προσωπικού Με υπουργική απόφαση (2003075/1995 Υπ. Προεδρίας,Οικονομικών,Υγείας) θεσπίσθηκε το επίδομα ειδικών υπηρεσιών νοσηλευτικού προσωπικού για απασχολούμενους σε ειδικώς προσδιοριζόμενες νοησλευτικές εργασίες. Το επίδομα αυτό αποτελεί τμήμα των τακτικών αποδοχών. 12.Άλλα επιδόματα Η πρακτική έχει καθιερώσει και άλλα επιδόματα,όπως: Α)Επίδομα θέσης,για εργαζόμενους που κατέχουν θέσεις υπεύθυνες ή ιεραρχικά ανώτερες Β)Επίδομα «έξοδα παράστασης»,για ανώτερα στελέχη της επιχείρησης,προς κάλυψη απρόβλεπτων δαπανών Γ)Επίδομα κατοικίας, για τη διευκόλυνση των εργαζομένων όταν εργάζονται μακριά από τη μόνιμη κατοικία τους Δ)Επίδομα οδοιπορικών για έξοδα κίνησης : αποτελεί τμήμα του μισθού,όταν καταβάλλεται τακτικά και ανεξάρτητα από το αν ο εργαζόμενος πραγματοποίησε τέτοιοι είδους δαπάνες,για τις οποίες άλλωστε δεν αποδίδει λογαριασμό Ε)Επίδομα αποτελέσματος διαχειριστικής περιόδου : χορηγείται με βάση τα περιοδικά κέρδη της επιχείρησης Στ)Επιστημονικό επίδομα,που χορηγείται με βάση τα τυπικά επιστημονικά ή τεχνικά προσόντα των εργαζομένων. Τα επιδόματα αυτά αποτελούν μισθό,εκτός αν παρέχονται οικειοθελώς είτε με την επιφύλαξη του εργοδότη να τα διακόψει είτε για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών της επιχείρησης. 13.Κλειστός μισθός ναυτικών 59

«Κλειστός μισθός» συμφωνείται συνήθως στις συμβάσεις ναυτολόγησης (συμβάσεις εργασίας κυβερνήτη ή πληρώματος πλοίου) ως ένα ποσό αμοιβής,πέρα από τα κατώτατα όρια των συλλογικών συμβάσεων,για να καλύπτονται οι ενδεχόμενες υπερωρίες, επιδόματα και προσαυξήσεις. Η ρήτρα αυτή θεωρείται νόμιμη, αλλά δεν καλύπτει τις πρόσθετες αμοιβές για υπερεργασία λόγω αναπλήρωσης μελών του πληρώματος,παρά μόνον αν έγινε ειδική συμφωνία. Ενδεικτικές ερωτήσεις-ασκήσεις για εμπέδωση 1.Ποια επιδόματα θα δικαιούσθε εργαζόμενοι ως βοηθοί λογιστή, μετά την αποφοίτησή σας από το Τ.Ε.Ι. 2. Προβλέπεται να λαμβάνουν Α.Τ.Α. σήμερα οι μισθωτοί; Συμβιβάζεται το σύστημα της Α.Τ.Α. με τα δεδομένα της Ο.Ν.Ε.; 3.Πότε τα επιδόματα θεωρούνται τμήμα του μισθού; 4. Τι πρέπει να προσέχει ο υπεύθυνος μισθοδοσίας της εργοδότριας επιχείρησης κατά την καταβολή των αποδοχών στους εργαζομένους; 60

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ,ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΟΥΝΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ 1.Εισαγωγικά-Το συνταγματικό θεμέλιο της ειδικής προστασίας εργαζομένων ορισμένων κατηγοριών Ο Νόμος παρέχει ειδική προστασία,αναφορικά με τα εργατικά ζητήματα,στις γυναίκες,στους ανηλίκους και σε ορισμένα μειονεκτούντα πρόσωπα. Η ειδική ευμενής αυτή μεταχείριση απορρέει από τη θεμελιώδη αρχή της ισότητας (άρθρο 4 1,2Σ 2 ),η οποία νοείται ως αναλογική ισότητα («όμοια ρύθμιση ομοίων περιπτώσεων, διαφορετική ρύθμιση διαφορετικών περιπτώσεων») και όχι ως ισοπεδωτική ισότητα,αλλά και από τις ειδικότερες διατάξεις των άρθρων 21 1,2,3,6 3 και 22 1 του Συντάγματος. 2.Η προστασία των γυναικών Η ειδική προστασία που παρέχει ο Νόμος στις γυναίκες εστιάζεται στην προστασία της μητρότητας, η οποία δημιουργεί ειδικές ανάγκες για τη γυναίκα,αλλά και αποτελεί το θεμέλιο της επιβίωσης της κοινωνίας και του λαού. α)απαγόρευση απολύσεως εγκύου: Απαγορεύεται η απόλυση γυναίκας,κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της και ένα χρόνο μετά τον τοκετό (άρθρο 15 ν. 2 Άρθρο 4 του Συντάγματος 1.Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου. 2.Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. 3 Άρθρο 21 του Συντάγματος 1.Η οικογένεια,ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. 2.Πολύτεκνες οικογένειες,ανάπηροι πολέμου και ειρηνικής περιόδου,καθώς και όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος. 3.Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας,του γήρατος,της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων... 6.Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας. Άρθρο 22 1 του Συντάγματος 1. Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος,που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και γι ατην ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού. 61

1483/1984).Πέραν της ακυρότητας της απολύσεως, ο εργοδότης που θα παραβιάσει αυτή την απαγόρευση τιμωρείται με πρόστιμο επιβαλλόμενο με πράξη του αρμόδιου επιθεωρητή Εργασίας. β)άδεια μητρότητας: Η έγκυος εργαζομένη δικαιούται άδεια συνολικής διάρκειας δεκαεπτά (17) εβδομάδων, πενήντα έξι (56) ημέρες πριν από τον τοκετό και οι υπόλοιπες εξήντα τρεις (63) μετά τον τοκετό. Το τμήμα της άδειας μητρότητας μετά τον τοκετό ονομάζεται άδεια λοχείας. Εάν ο τοκετός πραγματοποιηθεί νωρίτερα από το χρονικό σημείο στο οποίο είχε πιθανολογηθεί αρχικώς ότι θα συμβεί, ολόκληρο το υπόλοιπο άδειας μέχρι τη συμπλήρωση δεκαεπτά (17) εβδομάδων χορηγείται υποχρεωτικώς μετά τον τοκετό 4.Εάν, όμως, ο τοκετός πραγματοποιηθεί αργότερα από το χρονικό σημείο στο οποίο είχε πιθανολογηθεί αρχικώς ότι θα συμβεί, η άδεια που χορηγείται στην εργαζόμενη δεν μειώνεται,αλλά της χορηγείται άδεια μετά τον τοκετό εξήντα τριών (63) ημερών (οπότε η συνολική άδεια των δεκαεπτά εβδομάδων αυξάνεται) 5. Η άδεια μητρότητας χορηγείται υποχρεωτικά,θεωρείται ως χρόνος πραγματικής υπηρεσίας της εργαζόμενης και δεν επιτρέπεται να συμψηφισθεί με την κανονική άδεια της εργαζόμενης. Η άδεια λοχείας αποσκοπεί όχι μόνο στην επάνοδο του οργανισμού της μητέρας στη φυσιολογική κατάσταση,αλλά και στην παροχή της αναγκαίας μητρικής φροντίδας που απαιτείται να καταβληθεί προς το παιδί.γι αυτό και χορηγείται εφόσον το παιδί ζει. Αν το παιδί δεν ζει,τότε ο χρόνος μετά τον τοκετό λογίζεται ως ασθένεια και άδεια χορηγείται μόνο για το αναγκαίο διάστημα που απαιτείται για να αποκατασταθεί ο οργανισμός της μητέρας στη φυσιολογική κατάστασή του. γ)παροχές στην εργαζόμενη κατά την άδεια μητρότητας: Η εργαζόμενη που βρίσκεται σε άδεια μητρότητας δικαιούται από τον εργοδότη αποδοχές ενός μήνα (αν δεν έχει συμπληρώσει ένα μήνα στην επιχείρηση δικαιούται αποδοχές δεκαπέντε ημερών). Από το Ι.Κ.Α. καταβάλλεται στην ασφαλισμένη που βρίσκεται σε άδεια Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση,έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας. 4 Άρθρο 11 ν. 2874/2000,που κύρωσε το άρθρο 7 της από 23.5.2000 εθνική γενική συλλογική σύμβαση εργασίας. 5 Άρθρο 1 ν. 1302/1982,που κύρωσε το άρθρο 3 4 της Διεθνούς Συμβάσεως 103/1952 «Για την προστασία της μητρότητας». 62

μητρότητας :ι)επίδομα μητρότητας για χρονικό διάστημα δεκαεπτά (17) εβδομάδων και ιι)εφάπαξ βοήθημα τοκετού σε χρήμα,αντί για παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης κατά τον τοκετό. δ)στην εργαζόμενη που προέβη σε τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης χορηγείται υποχρεωτική αναρρωτική άδεια αρχικής διάρκειας τριών ή πέντε ημερών (ανάλογα με το αν η διακοπείσα κύηση ήταν μικρότερη από δώδεκα εβδομάδες ή όχι που μπορεί να επεκτείνεται ύστερα από γνωμοδότηση του υπεύθυνου ιατρού ) και οι δαπάνες νοσηλείας 6. ε)άδεια θηλασμού και φροντίδας παιδιών: Η μητέρα εργαζόμενη δικαιούται μείωση του ημερήσιου ωραρίου της κατά μία ώρα γα δύο έτη μετά τον τοκετό,αλλά με συμφωνία εργοδότη-εργαζόμενης μπορεί η μείωση του ημερήσιου ωραρίου της να αφορά δύο ώρες για χρονικό διάστημα ενός έτους μετά τον τοκετό. Η άδεια αυτή χορηγείται για να ανταποκριθεί η μητέρα στην ανάγκη του θηλασμού και της φροντίδας των παιδιών. Επίσης, και ο πατέρας εργαζόμενος μπορεί να ζητήσει την άδεια φροντίδας παιδιών,εφόσον δεν την λαμβάνει η σύζυγος μητέρα. στ)απαλλαγή από την εργασία εγκύων, λεχωνών και γαλουχουσών εργαζομένων σε περίπτωση κινδύνου υγείας : Η κύηση καθιστά αντικειμενικώς την υγεία της γυναίκας εργαζόμενης πιο ευάλωτη. Γι αυτό ο Νόμος υποχρεώνει τον εργοδότη να μεταβάλει το ωράριο και τις συνθήκες εργασίας της εργαζομένης που βρίσκεται είτε στο στάδιο πριν από τον τοκετό (έγκυος) είτε μετά τον τοκετό (λεχώνα) είτε στο στάδιο του θηλασμού (γαλουχούσα) ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος για την υγεία της και, εάν αυτό δεν είναι εφικτό, να της αλλάξει θέση εργασίας. Εφόσον ούτε αυτό δεν είναι εφικτό,τότε είναι υποχρεωμένος να την απαλλάξει από την εργασία,για όλο το απαιτούμενο χρονικό διάστημα, χωρίς να περικόψει τις αποδοχές της και θεωρώντας αυτό το χρονικό διάστημα ως χρόνο κανονικής απασχόλησής της. Επισημαίνεται ότι έχουν καταργηθεί οι προηγούμενες διατάξεις που περιόριζαν τη νυκτερινή εργασία των γυναικών,όπως επιβάλλεται με βάση την 6 Βλ. απόφαση Α.3β/2799/87 του Υπουργού Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΦΕΚ Β 103/27-2-1987). 63

Οδηγία 76/207/Ε.Ο.Κ. και τις σχετικές αποφάσεις του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (C-345/89/25.7.1991 και C-113/92) 7. 3.Η προστασία των ανηλίκων Το βασικό νομοθέτημα για την προστασία των ανηλίκων στην εργασία είναι ο ν. 1837/1989, που κωδικοποίησε και συμπλήρωσε προηγούμενες και διάσπαρτες σε διάφορα νομοθετήματα διατάξεις. Περιορισμοί στην εργασιακή απασχόληση του ανηλίκου: Οι ανήλικοι (όσοι δεν συμπλήρωσαν το 18 ο έτος της ηλικίας τους) απαγορεύεται να απασχολούνται σε εργασίες επικίνδυνες,βαριές ή ανθυγιεινές,καθώς επίσης σε εργασίες που βλάπτουν την ψυχική υγεία τους και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Οι εργασίες στις οποίες απαγορεύεται να απασχολούνται οι έφηβοι καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας 8. Ανήλικοι κάτω των δεκαπέντε (15) ετών δεν επιτρέπεται να εργάζονται.κατ εξαίρεση επιτρέπεται να απασχολούνται,ύστερα από άδεια της Επιθεωρήσεως Εργασίας, σε θεατρικές παραστάσεις,μουσικές εκτελέσεις ή άλλες καλλιτεχνικές εκπομπές,διαφημιστικά προγράμματα,επιδείξεις μόδας,ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εγγραφές ή εκπομπές,εγγραφές σε βίντεο,κινηματογραφικές λήψεις,καθώς και η χρησιμοποίησή τους ως μοντέλων,εφόσον δεν βλάπτεται η σωματική και ψυχική υγεία τους και η ηθική τους. Για να απασχοληθούν στις ανωτέρω επιτρεπόμενες εργασίες οι ανήλικοι κάτω των δεκαπέντε ετών απαιτείται: α)άδεια από την Επιθεώρηση Εργασίας,β)Έγγραφη συναίνεση του προσώπου που έχει την επιμέλεια ανηλίκου,γ)ιατρική πιστοποίηση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Ε.Σ.Υ. και του Ι.Κ.Α. ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του ανηλίκου. 7 Οι κανόνες που απαγόρευαν τη νυκτερινή εργασία των γυναικών είχαν θεσπισθεί με τον ν 3924/59,με τον οποίο κυρώθηκε η 89/1948 Διεθνής Σύμβαση Εργασίας. Ο ν. 1414/1984,εφαρμόζοντας την αρχή της ισότητας των δύο φύλων,κατάργησαν τις διατάξεις του ν. 3924/1959 που έθεταν περιορισμούς στη νυκτερινή εργασία των γυναικών,εκτός από αυτές που αποσκοπούσαν στην προστασία της μητρότητας. Μετά την έκδοση των αποφάσεων του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,οι οποίες έκριναν ως αντίθετες με το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο τις διατάξεις του εθνικού δικαίου που περιόριζαν τη νυκτερινή εργασία των γυναικών,η Ελλάδα κατήγγειλε, από την 25.2.1993, την 89/1948 Διεθνή Σύμβαση Εργασίας (την οποία είχε επικυρώσει παλαιότερα με τον ν. 3924/1959). 8 Η απόφαση του Υπουργού Εργασίας, με την οποία καθορίζονται οι εργασίες στις οποίες απαγορεύεται να απασχολούνται οι ανήλικοι,είναι η υπ αρ. 130627/1990 «Καθορισμός επικίνδυνων, βαριών ή ανθυγιεινών εργασιών για την απασχόληση ανηλίκων (ΦΕΚ Β 620 /27-7-1990). 64

Οι ανήλικοι κάτω των δεκαέξι (16) ετών και οι ανήλικοι που σπουδάζουν δεν επιτρέπεται να απασχολούνται περισσότερο από έξι (6) ώρες ημερησίως και τριάντα (30) ώρες εβδομαδιαίως. Οι περιορισμοί αυτοί δεν έχουν τεθεί για να θέσουν εμπόδια στον βιοπορισμό των ανηλίκων,αλλά για να διασφαλίσουν την αρμονική σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη του ανηλίκου και να τον προστατεύσουν κατά τη διάρκεια της ανηλικότητάς του από βλαπτικές επιρροές κάθε είδους που είναι αναμενόμενο να συναντά στο εργασιακό περιβάλλον. Αμοιβή του ανηλίκου: Η αμοιβή του ανηλίκου δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη, διαμορφωμένου ανάλογα με τις ώρες που έχει απασχοληθεί. Άδειες ανηλίκων: Οι ανήλικοι λαμβάνουν την κανονική άδειά τους κατά την περίοδο των θερινών διακοπών. Μπορούν,όμως, να ζητήσουν και να λάβουν από τον εργοδότη τους το ήμισυ της κανονικής άδειας που δικαιούνται και σε άλλο χρονικό διάστημα. Επίσης οι ανήλικοι εργαζόμενοι που είναι μαθητές ή σπουδαστές δικαιούνται για κάθε ημέρα εξετάσεων άδεια δύο ημερών.η άδεια αυτή μπορεί να είναι τουλάχιστον δεκατέσσερις (14) και μέχρι τριάντα (30) εργάσιμες ημέρες Την τήρηση των διατάξεων που προστατεύουν την εργασία των ανηλίκων επιβλέπει η Επιθεώρηση Εργασίας. Κατά των εργοδοτών που παραβιάζουν τις διατάξεις περί προστασίας των ανηλίκων προβλέπονται ποινές φυλακίσεως 4.Η προστασία των στρατευόμενων Με ειδικές διατάξεις Νόμου,παρέχεται προστασία στους εργαζόμενους που κατατάσσονται και υπηρετούν ως κληρωτοί στο στράτευμα. Αυτή η ειδική προστασία αποτελεί αναγνώριση της προσφοράς του κληρωτού στρατιώτη στην κοινωνία και αποσκοπεί να συμβάλει στην ομαλή επάνοδό του στην πολιτική ζωή. Η προστασία των στρατευόμενων μισθωτών περιλαμβάνει τα εξής: α) Ο μισθωτός που υπηρέτησε στο στράτευμα δικαιούται μετά την απόλυσή του ειδικό επίδομα (εφεδρικό επίδομα ) στον Ο. Α. Ε. Δ. 65

β) Ο εργοδότης που απασχολούσε μισθωτό για τουλάχιστον έξι (6) μήνες πριν αυτός καταταχθεί στο στράτευμα, υποχρεούται να τον επαναπροσλάβει μετά την απόλυσή του από το στράτευμα και να τον απασχολήσει στην εργασία του για τουλάχιστον ένα (1) χρόνο. γ)ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει τις τακτικές αποδοχές στον μισθωτό που απασχολεί, εφόσον αυτός κληθεί στις τάξεις του στρατεύματος ως έφεδρος,σύμφωνα με τα άρθρα 657-658 του Αστικού Κώδικα 9. 5.Η προστασία των πολεμιστών,αγωνιστών εθνικής αντίστασης,των θυμάτων πολέμου, των πολυτέκνων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες Όπως προαναφέρθηκε,από το ίδιο το Σύνταγμα επιβάλλεται η ειδική προστασία ορισμένων κατηγοριών ατόμων,την οποία υλοποιεί και πραγματώνει ο κοινός νομοθέτης με διατάξεις εργατικού δικαίου. Η ειδική προστασία που παρέχει το Εργατικό Δίκαιο παρέχεται για ορισμένες περιπτώσεις κατηγοριών ατόμων ως αναγνώριση της προσφορά και των θυσιών τους στην πατρίδα και στον λαό (πολεμιστές, αγωνιστές εθνικής αντίστασης),ενώ για άλλες κατηγορίες ατόμων οφείλεται στις ειδικές ανάγκες τους οι οποίες χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας (θύματα πολέμου,άτομα με ειδικές ανάγκες),χωρίς να λησμονείται και ο συνδυασμός και των δύο παραπάνω λόγων (πολύτεκνοι). Ο ν. 2643/1998 συστηματοποίησε προγενέστερες διατάξεις περί προστασίας ατόμων ευπαθών κατηγοριών και τις συμπλήρωσε καθιστώντας τες πληρέστερες. Τα άτομα,στα οποία παρέχεται ειδική προστασία βάσει του νόμου αυτού είναι: α)πολύτεκνοι (γονείς με περισσότερα από τέσσερα παιδιά),το πρώτο παιδί πολύτεκνης οικογένειας,ο επιζών ή ο άγαμος γονέας τριών ανήλικων παιδιών.β)τα άτομα με ειδικές ανάγκες (εγγραμμένα στα μητρώα ανέργων αναπήρων του Ο.Α.Ε.Δ., ποσοστό αναπηρίας μεγαλύτερο από 50%) και οι συγγενείς (γονείς, 9 657ΑΚ.Λόγοι που εμπόδισαν τον εργαζόμενο: Ο εργαζόμενος διατηρεί την αξίωσή του για τον μισθό αν ύστερα από δεκαήμερη τουλάχιστον παροχή εργασίας εμποδίζεται να εργαστεί από σπουδαίο λόγο που δεν οφείλεται σε υπαιτιότητά του. 658ΑΚ.Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο διατηρείται,σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο,η αξίωση για το μισθό σεπερίπτωση εμποδίου,δεν μπορεί να υπερβεί τον ένα μήνα,αν το εμπόδιο εμφανίστηκε ένα τουλάχιστον έτος μετά την έναρξη της σύμβασης και το μισό μήνα σε κάθε άλλη περίπτωση. Η αξίωση για το διάστημα αυτό υπάρχει και αν ακόμη ο εργοδότης καταγγείλει τη μίσθωση επειδή το εμπόδιο του παρείχε το δικαίωμα αυτό. 66

αδελφοί, σύζυγοι) ατόμου με ποσοστό αναπηρίας μεγαλύτερο από 67%. γ)όσοι έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση και τα τέκνα τους, καθώς επίσης οι συγγενείς (γονείς,αδελφοί, σύζυγοι) νεκρών αγωνιστών κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974). δ)οι ανάπηροι πολέμου ή ειρηνικής περιόδου και τα παιδιά τους,οι τραυματίες και τα θύματα πολέμου με τα παιδιά τους, όσοι κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στις Ένοπλες Δυνάμεις ή στα Σώματα Ασφαλείας κατέστησαν ανίκανοι λόγω των κακουχιών και τα παιδιά τους,τα παιδιά και οι σύζυγοι νεκρών και αγνοουμένων λόγω των γεγονότων της Κύπρου (1964,1967,1974). Αποκλείονται από την προστασία του ν. 2643/1998 όσοι λαμβάνουν σύνταξη από το Δημόσιο,όσοι αποστερήθηκαν τα πολιτικά δικαιώματά τους λόγω ποινικής καταδίκης και όσοι ήταν πρωταίτιοι του πραξικοπήματος στην Κύπρο το 1974. Η προστασία που παρέχει ο ν. 2643/1998 έγκειται στην κατά προτίμηση πρόσληψη των ατόμων των κατηγοριών αυτών σε επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα. Καθιερώνεται υποχρέωση των επιχειρήσεων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα που απασχολούν προσωπικό περισσότερο από πενήντα (50) άτομα να προσλαμβάνουν σε ποσοστό 8% πρόσωπα αυτών των κατηγοριών. Η τοποθέτηση των ατόμων αυτών στις προαναφερθείσες θέσεις εργασίας γίνεται από ειδική επιτροπή (άρθρο 9 ν. 2643/1998),η οποία επιβλέπει την εφαρμογή του Νόμο αυτού. Στην επιτροπή αυτή υποβάλλει αίτηση ο ενδιαφερόμενος. Ο προσδιορισμός των θέσεων αυτών γίνεται βάσει δηλώσεων απασχολούμενου προσωπικού που υποβάλλουν κάθε έτος οι υπόχρεες επιχειρήσεις, εκμεταλλεύσεις και φορείς. Η σχέση εργασίας των ατόμων αυτών των κατηγοριών που τοποθετήθηκαν στις προβλεπόμενες από τον ν. 2643/1998 λύεται στις εξής περιπτώσεις: α)αυτοδικαίως, μόλις ο προστατευόμενος εργαζόμενος συμπληρώσει το όριο ηλικίας για πλήρη συνταξιοδότηση γήρατος ή αναπηρίας,σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό της επιχείρησης που έχει ισχύ νόμου, ή με καταγγελία της σύμβασης εργασίας,μόλις ο προστατευόμενος εργαζόμενος συμπληρώσει το όριο ηλικίας για πλήρη σύνταξη γήρατος,σύμφωνα με την ασφαλιστική νομοθεσία,β)με καταγγελία της σύμβασης εργασίας, εφόσον ο προστατευόμενος αποστερηθεί τα πολιτικά δικαιώματά του λόγω ποινικής καταδίκης.γ) Με καταγγελία της σύμβασης εργασίας, ύστερα από άδεια ειδικής επιτροπής (άρθρο 9 ν. 2643/1998), εφόσον ο προστατευόμενος είτε τελέσει σοβαρή παραβίαση του κανονισμού της επιχείρησης 67

στην οποία απασχολείται (για την οποία προβλέπεται ως κύρωση η απόλυση) είτε παρουσιάζει αποδεδειγμένη ανεπάρκεια ή ακαταλληλότητα για εργασία η επιδεικνύει ανάρμοστη συμπεριφορά. Επίσης, προβλέπονται διοικητικές κυρώσεις (επιβολή διοικητικού προστίμου) σε βάρος του εργοδότη ο οποίος είτε, ενώ του υποδείχθηκε από την αρμόδια επιτροπή, δεν προσλαμβάνει άτομο προστατευόμενο από τις διατάξεις του ν. 2643/1998 είτε καθυστερεί να το προσλάβει είτε παραβιάσει την υποχρέωσή του για εμπρόθεσμη και ακριβή υποβολή δήλωσης απασχολήσεως προσωπικού (προκειμένου να εφαρμοσθούν οι διατάξεις του ν. 2643/1998). Βεβαίως, η παράνομη αυτή συμπεριφορά του εργοδότη μπορεί κατά περίπτωση να συνιστά και παράβαση του κοινού ποινικού δικαίου. Σχετικές διατάξεις: - π.δ. 7/1990, -Αποφ. 130627/1990 Υπουργού Εργασίας «Καθορισμός επικίνδυνων, βαριών ή ανθυγιεινών εργασιών για την απασχόληση ανηλίκων» -π.δ. 62/1998 «Μέτρα για την προστασία των νέων κατά την εργασία σε συμμόρφωση με την οδηγία 94/33/ΕΚ» -ν.2643/1998 -ν.1285/1982 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ- ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ 1.Με ποια κριτήρια ο νομοθέτης επέλεξε να προστατεύσει τις συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων, κατά τις εργασιακές σχέσεις; 68