ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ, ΤΣΑΚΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΣΤΟΥ Τα κείμενα που ακολουθούν ανήκουν στον ιστότοπο του τέως Δήμου Λεωνιδίου και νυν Δημοτική Ενότητα Λεωνιδίου, εκτός από το γλωσσάριο και όπυ αναφέρεται διαφορετικά Γλωσσάριο: Οι έννοια Πραστός στα προεπαναστατικά χρόνια είναι ευρεία και αφορά όλους τους σημερινούς κατοίκους των χωριών Λεωνιδίου, Αγίου Ανδρέα, Τυρού, Μελάνων και των οικισμών τους. Έτσι όταν αναφερόμαστε στους Λεωνιδιώτες, έχει μόνο γεωγραφική σημασία, δηλαδή εννοούμε τους Πραστιώτες που τον χειμώνα παραχείμαζαν στο Λεωνίδιο, διότι το θέρος όλοι ανέβαιναν στον Πραστό «δια το ψυχρόν του κλίματος» και προφανώς να γλιτώσουν από την ελονοσία. Η ίδια σημασία αποδίδεται και στους Κουνουπιώτες που είναι το μητροπολιτικό χωριό για τα κουνουποχώρια. Ιστορικές Περίοδοι Αρχαία χρόνια Την πληροφορία για την λεγόμενη «Αμφικτιονία της Καλαυρίας» έχουμε από τον έλληνα γεωγράφο Στράβωνα, ο οποίος περιγράφοντας την Τροιζηνία και την απέναντι νησίδα (Πόρος) τότε ονομαζόταν «Καλαυρία», γράφει «Ην δε και Αμφικτιονία τις περί το ιερόν τούτο επτά πόλεων αι μετείχον της θυσίας, ήσαν Ερμιών, Επίδαυρος, Αίγινα, Αθήναι, Πρασιείς, Ναυπλιείς, Ορχομενός ο Μινύειος, υπέρ μεν ουν Ναυπλιέων Αργίειο συνετέλουν, υπέρ Πρασιέων δε Λακεδαιμόνιοι» Κατά τα λεγόμενα του Στράβωνα, η «αμφικτιονία της Καλαυρίας» συνερχόταν στο Ιερό του Ποσειδώνα που ήταν στην νησίδα Καλαυρία, κι αφού οι αντιπρόσωποι των επτά πόλεων έκαμαν θυσίες στο Μεγάλο Θεό αυτό της θάλασσας και των ναυτικών, αποφάσιζαν για τα ζητήματά τους και τα εμπορικά κυρίως συμφέροντα της συμμαχίας. Η συμμετοχή των Πρασιέων στη μεγάλη αυτή συμμαχία, όπου έπαιρναν μέρος κι οι τότε σημαντικές δυνάμεις των Αθηνών, του Ναυπλίου, της Αίγινας κλπ. δείχνει την ναυτική δύναμη των Πρασιών. Εντύπωση προξενεί η απουσία των Σπαρτιατών και των Αργείων από την αρχική συμμαχία. Και τούτο είναι δείγμα του ότι στα πρώτα χρόνια της Αμφικτιονίας της Καλαυρίας, οι δύο τούτοι λαοί δεν είχαν την ύστερη δύναμή τους. Μόνο μετά την πολεμική κατάκτηση των Δωριέων επί των Ιώνων, οι δύο μεγάλοι λαοί που κυριαρχούν στην Νότια Πελοπόννησο, Οι Αργείοι και οι Λακεδαιμόνιοι, αντικατέστησαν στην συμμαχία, οι μεν πρώτοι του Ναυπλιείς, οι δε δεύτεροι του Πρασιείς. Από τότε, λοιπόν, αρχίζει η κατάρρευση της ακμής των Πρασιών, αφού από τα χρόνια εκείνα η περιοχή της Πρασιατικής μεταπίπτει από την μία κυριαρχία στην άλλη καιποτέ δεν είναι αυτεξούσια για να συμμετάσχει σε συμμαχία, έστω και σε θρησκευτικό σύνδεσμο. Βυζάντιο
Οι αναφορές στην Βυζαντινή περίοδο για την Τσακωνιά και γενικότερα για την Νότια Ελλάδα είναι ελάχιστες. Η πρώτη πραγματική εμφάνιση του ονόματος των «Τσακώνων» παραδίδεται από τον Βυζαντινό συγγραφέα και Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο τον Ζ, τον λεγόμενο Πορφυρογέννητο (905-959μ.χ.), ο οποίος μνημονεύει μια ειδική τάξη στρατιωτών του τότε Βυζαντινού Κράτους, τους «Τσέκωνες», που «αφωρίζοντο εις τα κάστρα», δηλ. εστέλνοντο στα Κάστρα της Αυτοκρατορίας κι εκτελούσαν ακριτική στρατιωτική υπηρεσία. Η αναγραφή αυτή του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου έδωσε την λέξη «Τσέκωνες», επάνω στην οποία έγιναν πάμπολλες συζητήσεις, αν δηλ. αυτή αναφέρεται στους «Τσάκωνες» της Πελοποννήσου ή είναι όνομα που απλά σημαίνει «ακρίτες» ή «καστροφύλακες». Φραγκοκρατία Οι γραπτές πληροφορίες και γι αυτή την περίοδο είναι ελάχιστες και προέρχονται κυρίως από το γνωστό «Χρονικό του Μορέως», γραμμένο στον 14ο αιώνα από Φραγκοέλληνα (γασμούλο) Μοραΐτη, ο οποίος βλέπει με μεγαλύτερη συμπάθεια του Φράγκους από τους Έλληνες. Γι αυτό και ασχολείται περισσότερο με τις επιτυχίες και την ζωή των Φράγκων, παρά με των ντόπιων Ελλήνων, την ζωή και τους αγώνες ενάντια των ξένων κυριάρχων του τόπου τους. Γνωρίζουμε ότι η περίοδος της Φραγκοκρατίας, στην Τσακωνιά, ξεκινάει περίπου το 1204μ.χ. Η αναφορά στο όνομα Τσακωνιά, εδώ, είναι ευρύτερη, δεν εννοούσαν μόνο την ορεινή τραχιά περιοχή που γνωρίζουμε σήμερα, αλλά μια περιοχή με κάμπους και λιβάδια. Μάλλον αναφέρονται στην ευρύτερη περιοχή από το Γεράκι, Κάμπο του Έλους και Μονεμβάσια μέχρι και την ορεινή περιοχή της σημερινής Τσακωνιάς. Τουρκοκρατία Η κατάκτηση των ελληνικών τόπων από τους Οθωμανούς δεν έγινε σε μια περίοδο ή σε μια συνεχιζόμενη κατακτητική προσπάθεια. Διότι, χώρες και νησιά είχαν άλλους κυρίαρχους εκτός τους Βυζαντινούς, κι έγιναν αγώνες και των Βενετσιάνων ακόμα, για να κρατήσουν τις κτήσεις τους ή έκαμαν επιχειρήσεις να κατακτήσουν κι άλλους τόπους.έτσι η Τσακωνιά κι η άλλη Κυνουρία δεν έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, ευθύς αμέσως μετά την Αλωση της Πόλης (1453), οπότε έπεσε στην κυριαρχία των Βενετσιάνων, μαζί με μερικούς γνωστούς άλλους γειτονικούς τόπους. Είναι γνωστή, μάχη μεταξύ τούρκων και Βενετσιάνων στην περιοχή της Τσακωνιάς το 1464. Την εποχή εκείνη οι Τούρκοι πολιορκούσαν το Άργος που βρισκόταν στα χέρια των Βενετσιάνων. Κι ένα τμήμα βενετσιάνικου στρατού έσπευσε σε βοήθεια, πιθανότατα από την Μονεμβάσια, δια μέσου της Κυνουρίας, την οποία ο χρονογράφος την γνώριζε με το όνομα «Τσακωνιά». Η μάχη τοποθετείται κάπου ανάμεσα στο Λεωνίδιο και το Κιβέρι. Καταστροφή του Λεωνιδίου (1467)
Γνωρίζουμε ότι το 1467 καταγράφεται το Λεωνίδιο μαζί και άλλες πόλεις ως κατεστραμμένες από επιδρομές Τούρκων, δεν γνωρίζουμε αν παρέμειναν στην κυριαρχία των Βενετσιάνων ή στην κυριαρχία των Τούρκων και εξακολούθησαν οι κάτοικοι, με την βοήθεια των Βενετσιάνων την αντίσταση εναντίον των Τούρκων. Το Ναύπλιο και η Μονεμβασιά πέρασαν στην Τούρκικη κατοχή μόλις το 1540. Μετά την κατάκτηση της Τσακωνιάς από τους Τούρκους στα 1540, αρχίζει η περίοδος μιας σκληρής σκλαβιάς μέχρι τα 1685, οπότε ο Μοριάς κυριεύθηκε από τους Βενετσιάνους. Δεύτερη τουρκοκρατία (Σημείωση Φ. Μπεκύρου: Οι Τούρκοι ανακατέλαβαν τον Μωριά με την βοήθεια άγριων Τουρκαλβανών που έφεραν από την Αλβανία. Η αγριότητά τους ήταν τόσο μεγάλη που ούτε οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να τους ανεχτούν και έτσι το 1721 οι Τούρκοι πασάδες αναγκάστηκαν να δώσουν όπλα στους Έλληνες για να τους εκδιώξουν από την Πελοπόννησο. Αφέθηκαν να μείνουν μόνο οι Λαλαίοι στην Ηλεία.) Οι Τούρκοι κατέκτησαν πάλι τον Μοριά το 1715, η διοικητική διαίρεση παρέμεινε περίπου η ίδια, εκτός από την περιοχή της Κυνουρίας όπου δημιουργήθηκε το «Βιλαέτι του Αγ. Πέτρου» και το Βιλαέτι του Πραστού», το οποίο περιλάμβανε τις περιοχές από τον Αγ. Ανδρέα μέχρι το Λεωνίδιο. (Σήμειωση Φ.Μπεκύρου: μόνο ο Άγιος Πέτρος είχε γηγενείς Τούρκους) Στο Βιλαέτι του Πραστού δεν κατοικούσαν τούρκοι, ή κατοικούσαν ελάχιστοι και αυτό φαίνεται από τα φορολογικά αρχεία καταγραφές της εποχής. Επανάσταση 1821 Ο Πραστός και σαν συνέχειά του το Λεωνίδιο έχουν να επιδείξουν πλειάδα πνευματικών ανδρών, στρατιωτικών αρχηγών και οικονομικών χορηγών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έβαλαν το λιθαράκι τους για να πυργώσει το κάστρο της Ελευθερίας μετά την Μεγάλη Επανάσταση του 1821. Πρώτος απ' όλους, ο μεγάλος δάσκαλος, ο Πραστιώτης Εμμανουήλ Τροχάνης, σπουδαγμένος στην Αθωνιάδα Σχολή από τον διδάσκαλο του Γένους Ευγένιο Βούλγαρη, δίδαξε στα σχολεία των ελληνικών γραμμάτων του Πραστού και της Σίφνου [αργότερα μετά τα Ορλωφικά] γραμματική και αρχαία ελληνικά, είχε δε ασχοληθεί και με την Τσακώνικη γλώσσα καθώς αναφέρει ο Γάλλος φιλόλογος και ελληνιστής Villoison που μας άφησε αρκετά και σημαντικά στοιχεία για την Τσακώνικη διάλεκτο. Ο Τροχάνης είχε συγγράψει το 1775 στην Ομηρική γλώσσα ποίημα εκ 782 στίχων αφιερωμένο στον Οικουμενικό Πατριάρχη Σωφρόνιο Β. Ο επίσης λόγιος Παναγιώτης Μίχας [1770 - ; ] δάσκαλος και αυτός από τον Πραστό είχε μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία. Οικονομικούς χορηγούς του Αγώνα ας αναφέρουμε τον Χατζηπαναγιώτη και τον επ' αδελφή γαμπρό του Αναγνώστη Τροχάνη, μεγάλες επιχειρηματικές και εφοπλιστικές προσωπικότητες της προεπαναστατικής ναυτιλίας. Ως συνιδιοκτήτες με Σπετσιώτες εφοπλιστές και πλοιάρχους προσέφεραν στον Αγώνα περίπου 20 καράβια -μπρίκια τα περισσότερα- όπως «Ιερά Συμμαχία», «Φιλοκτήτης», «Παγκρατίων», «Ποσειδών «, «Θεμιστοκλής», «Σεραμίνος», και άλλα που χάθηκαν στις διάφορες ναυμαχίες του Αγώνα.
Στρατιωτικούς αρχηγούς αναφέρουμε τους: * Καπετάν Γιωργάκης Μιχαλάκης, στρατιωτικός αρχηγός των Τσακώνων, εκπορθητής του φρουρίου της Μονεμβασιάς [πρώτος φρούραρχος] και συμβάλλων τα μέγιστα στην άλωση της Τριπολιτσάς Σημείωση: (Φ.Μπεκύρος): Πρώτος Φρούραρχος της Μονεμβασιάς τοποθετήθηκε από τον πρίγκηπα Αλέξανδρο Καντακουζηνό ο Γιωργάκης Μιχαλάκης, ο οποίος τελικά δεν αποδέχτηκε τον διορισμό απαντώντας «πλέον δεν δύναμαι αδελφοί να βαστάξω τα έξοδα των στρατιωτών, καθώς τα βαστώ σήμερον τέσσερους μήνες χωρίς ουδενός βοήθεια» * Μανώλης Δούνιας εκ Πραστού «ανήρ πνεύματος και πονηρίας», πρώτος που ανέβηκε στην Τάπια του φρουρίου της Τριπόλεως με δόλο και ανοίξας τις πύλες εισήλθαν οι Ελληνες και εκυρίευσαν την πόλη. * Παναγιώτης Σαράντης, είχε καταρτίσει ίδιον σώμα του οποίου την διατροφή και λοιπά χρειώδη είχε αναλάβει ο ίδιος. * Εμμανουήλ Τσούχλος, συγγράψας και ιστορική έκθεση της δράσεως των Τσακώνων. * Κωνσταντίνος Πέτρου -πεντακοσιάρχης, εξόδευσε εξ ιδίων για συντήρηση των στρατιωτών του. * Θεόδωρος Πολίτης. * Παναγιώτης Πολίτης * Νικόλαος Καρακλής * Γιαννάκης Γούλελος, Θεόδωρος Γούλελος, Γεώργιος Γούλελος φονευθείς εις Μονεμβασιά του οποίου την κεφαλή έφαγαν οι λιμωττούντες πολιορκούμενοι Οθωμανοί. Οι περισσότεροι Ελληνες γνωρίζουν ότι η Εθνική Επανάσταση άρχισε από τα Καλάβρυτα ή την Καλαμάτα στις 23-25 Μαρτίου 1821. Η αλήθεια όμως είναι ότι στις 16 Μαρτίου στα θέση Μαραθιάς του Λεωνιδίου ύψωσαν την επαναστατική σημαία που είχε ως σύμβολο ένα Σταυρό στη μέση, ένα φίδι και πάνω του μια κουκουβάγια να του τρώει το κεφάλι [το φίδι βέβαια ήταν ο Οθωμανός]. Ο ηρωισμός και η θυσία των Τσακώνων του 1821 δεν άφησε ασυγκίνητη τη λαϊκή μούσα, όπως δείχνει και τα ακόλουθα δημοτικά τραγούδια: Εσείς χελιδονάκια μου που πάτε στον αέρα Δώστε χαμπέρια στο Μωριά, σ όλα τα βιλαέτια βγήκαν τα Τσακωνόπουλα κι ο Καπτάν Γιωργάκης πατήσαν τη Μονεβασιά το παινεμένο Κάστρο Καρτέρα μας Τροπολιτσά σε πέντε-δέκα μέρες
να ρθούν τα Τσακωνόπουλα κι ο Καπτάν Γιωργάκης να δείς Πραστιώτικο σπαθί, Τσακώνικο τουφέκι. Περδικοπούλες του Μωριά εκεί ψηλά που πάτε Δώστε χαμπέρι στο Μωριά σ όλα τα βιλαέτια Βγήκαν τα Τσακωνόπουλα του Καπετάν Γιωργάκη Πατήσαν τη Μονεμβασιά το παινεμένο Κάστρο Καρτέρα μας Τροπολιτσά σε πέντε-δέκα μέρες ναρθούν τα Τσακωνόπουλα και ο Καπετάν Γιωργάκης να δείς Πραστιώτικο σπαθί, Τσακώνικο τουφέκι πως πολεμούν και χαίρονται και σιγοτραγουδάνε.