ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ

ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ Εκδήλωση Πέμπτη 21 Ιουνίου 2001 Ομιλήτριες θεματολογία: Ασφαλιστικό και ισότητα των φύλων Μαρία Καραμεσίνη (Ε.Φ.Α.Φ.) Το ασφαλιστικό και οι διαφορές των κοινωνικών παροχών στις χώρες της Ε.Ε. σε σχέση με την Ελλάδα Άντα Τσαρέα (Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας - Συνδικαλίστρια ΠΟΣΕ-ΙΚΑ) Οι μετανάστριες αντιμέτωπες με την κοινωνική ασφάλιση Ντίνα Βαΐου (Ε.Φ.Α.Φ.) Γυναίκα, Οικογένεια και Κράτος Πρόνοιας στην Ελλάδα Χάρις Συμεωνίδου (Ερευνήτρια ΕΚΚΕ) 1 η έκδοση Σεπτέμβριος 2001 Ερεσσού 12, Αθήνα 106-80 Τηλ.-Φαξ: 01-3644.419 1

Για τη μικρή μας έκδοση Η προσπάθεια της κυβέρνησης να διαμορφώσει ένα ασφαλιστικό τοπίο εξαιρετικά δυσμενέστερο από το ισχύον για τους εργαζόμενους και εργαζόμενες, συνάντησε μια γενικευμένη αντίσταση με δύο γενικές απεργίες την περυσινή άνοιξη. Αν και οι αρχικές προτάσεις που «αποσύρθηκαν» περιείχαν ιδιαίτερες προβλέψεις για τις γυναίκες, η συζήτηση του ασφαλιστικού από τη σκοπιά του φύλου δεν προχώρησε αρκετά. Στο πλαίσιο της προσπάθειας να φωτιστεί το ασφαλιστικό από αυτή τη σκοπιά, αλλά και η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα που συνδέεται μ αυτό, το Φόρουμ αποφάσισε να κάνει μια δημόσια συζήτηση στις 21 Ιουνίου 2001, με σκοπό να ανοίξει το θέμα. Στη συζήτηση έγιναν οι εισηγήσεις που αναφέρονται στο εξώφυλλο, αλλά και σημαντικές τοποθετήσεις. Εκτός αυτής της συζήτησης, το Φόρουμ σκοπεύει να συμβάλει και στο μέλλον με ομιλίες, αναλύσεις και συμμετοχή σε σχετικές συζητήσεις ή επιτροπές στην ανάδειξη των συμφερόντων των γυναικών από τη σκοπιά της ισότητας πάνω στα ζητήματα της ασφάλισης και της κοινωνικής πολιτικής. Στην πρώτη έκδοση για το θέμα, συμπεριλαμβάνουμε τις εισηγήσεις στην εκδήλωση αλλά επίσης δύο κείμενα του Ευρωπαϊκού Λόμπι Γυναικών, που κατέθεσε η Καίτη Κωσταβάρα μετά τη δική της συνεισφορά, για να βελτιωθεί η πληροφόρηση αλλά και να εμπλουτιστεί ο προβληματισμός. Στη γενική συζήτηση για τα ζητήματα των γυναικών σε σχέση με την κοινωνική ασφάλιση αλλά στις ομιλίες στην εκδήλωση και τις τοποθετήσεις, είναι φανερό ότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις και συνεπώς η συνέχιση του διαλόγου πιστεύουμε ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη εμβάθυνση του θέματος. Ελπίζουμε σύντομα να κάνουμε μια πιο εμπλουτισμένη έκδοση για το ζήτημα αυτό. Αθήνα Σεπτέμβρης 2001 2

Η ΜΕΘΟΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ και οι διαφορές των ασφαλιστικών δικαιωμάτων και παροχών των γυναικών στην Ε.Ε. και την Ελλάδα Άντα Τσαρέα Θα χωρίσω την ομιλία μου σε δύο ενότητες: Α) στη μεθόδευση του ασφαλιστικού και Β) στις διαφορές των κοινωνικοασφαλιστικών παροχών για τις γυναίκς στην Ε.Ε. Αυτό, ώστε να κατανοήσουμε πρώτον πώς φτάσαμε στο σημείο να μιλάμε σήμερα για το ασφαλιστικό, τι κρύβεται πίσω από τις αλλαγές των ασφαλιστικών δικαιωμάτων εν σχέσει με τις γυναίκες και πώς «επιλεκτικά» η κυβέρνηση δεν μας ενημερώνει για τις παροχές που υπάρχουν σε άλλα κράτη της Ε.Ε. ως προς αυτές. Στη συνδιάσκεψη της Ρώμης, όταν κλήθηκαν οι πρώτες χώρες της Ε.Ε. για να συζητήσουν για τα ισχύοντα συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης, σε μια προσπάθεια εναρμόνισής τους, έτσι ώστε να προκύψει ένα ενιαίο σύστημα κοινωνικοασφαλιστικής προστασίας, διαπίστωσαν ότι το κοινωνικοοικονομικό κόστος γι αυτή τη δουλειά ήταν σοβαρό και καμιά χώρα δεν ήθελε να το πληρώσει. Έτσι αποφασίστηκε ότι η κάθε χώρα θα έχει το δικό της σύστημα εθνικο-κοινωνικής ασφάλισης. Σκοπός τους, όμως, ήταν να βρεθεί ένας μηχανισμός που να συντονίζει και όχι να εναρμονίζει τη λειτουργία των κοινωνικοασφαλιστικών συστημάτων των κρατώνμελών. Έτσι ψηφίστηκε ο ν. 1408/71 άρθρο 51 και αργότερα ο ν. 1902/90. Όμως, όταν στην Ιταλία η κυβέρνηση θέλησε να δώσει αύξηση στις συντάξεις, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα της «σύστησε» να σταματήσει, γιατί κάτι τέτοιο ξεπερνούσε τα επίπεδα της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Άρα, λόγω ΟΝΕ και ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, με έμμεσο πλην σαφή τρόπο, πρέπει να υπάρχει πειθαρχία στις εντολές της Ε.Ε. σε αντίθεση με τη Συνθήκη της Ρώμης. Το ίδιο προτείνει και σε πρόσφατη εργασία του ο Φινλανδός Timo Kauppinen, ότι το σενάριο διατήρησης της σημερινής κατάστασης σε επίπεδο Ε.Ε., δηλαδή τα Εθνικά Συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης, να μείνουν ίδια σύμφωνα με τη συνθήκη της Ρώμης, αλλά στο σενάριο αυτό η κοινωνική διάσταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αποκτά την ίδια σημασία με την αντίστοιχη οικονομική διάσταση. Συνέπεια της εξέλιξης αυτής θα είναι η θεσμοθέτηση των παρεμβάσεων της Ε.Ε. στην άσκηση της κοινωνικής πολιτικής των επι μέρους κρατών μελών με συστάσεις (recommendations) και 3

πιθανότατα με την επιβολή υποχρέωσης κατάστρωσης και υποβολής στην Ε.Ε. Εθνικών Σχεδίων Δράσης (National Action Plans). Ας έρθουμε όμως στην Ελλάδα. Η ίδια με εντολή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την ομαλή ένταξή της στην ΟΝΕ πριν 7 χρόνια, έπρεπε να αλλάξει και το ασφαλιστικό σύστημα, αλλά λόγω υψηλού πολιτικού κόστους και εκλογών, το ανέβαλε συνεχώς. Όμως, σε όλη αυτή τη διάρκεια προσπαθούσαν να δημιουργήσουν μέσω ΜΜΕ το κατάλληλο κλίμα ώστε να προετοιμάσουν το έδαφος ψυχολογικά και κοινωνικά για αυτές τις αλλαγές, π.χ. η έκθεση Σπράου, η ανακοίνωση της κ. Διαμαντοπούλου από τις Βρυξέλλες και με τους Βρετανούς συμβούλους που, πληροφοριακά, δεν είναι ιδιώτες αλλά προέρχονται μέσα από το Εθνικό Σύστημα Ασφάλισης της Βρετανίας. Τι σκοπό έχουν όλα αυτά Την ανατροπή των εργασιακών σχέσεων (μερική απασχόληση, εκ περιτροπής εργασία, ωρομίσθιο, εποχιακή εργασία ή αλλιώς ευέλικτος χρόνος εργασίας) Να καταργήσουν κεκτημένα ασφαλιστικά δικαιώματα με το μύθο του δημογραφικού προβλήματος και τη δικαιολογία της έλλειψης πόρων και ασφαλιστικών Ταμείων. Να βάλουν στο παιχνίδι τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες με τη δικαιολογία, σύμφωνα με την ανακοίνωση της κ. Διαμαντοπούλου, ότι πρέπει να προστρέξουμε σ αυτές για την επάρκεια των εισοδημάτων για τους συνταξιούχους. Συμπέασμα, οι ηγέτες της ΕΕ θέλουν ένα ενιαίο σύστημα ασφάλισης, ένα ενιαίο νόμισμα, μια ενιαία αγορά και ας μην έχουμε αυταπάτες, αν δεν αντισταθούμε δυναμικά και δεν έχουμε σαφείς προτάσεις, τα μέτρα θα περάσουν διότι είναι εμπόδιο στην ενιαία αγορά. Ας δούμε τώρα τα κοινωνικοασφαλιστικά δικαιώματα και παροχές που ισχύουν για τις γυναίκες στην Ε.Ε. εν συγκρίσει με την Ελλάδα. Θα αναφερθώ περισσότερο στο γερμανικό σύστημα ασφάλισης, γιατί είναι η μόνη χώρα που έχουμε διαρκείες συνομιλίες και, λόγω της δουλειάς μου, έχω πάρει μέρος σε αρκετές από αυτές. Στη Γερμανία οι γυναίκες παίρνουν σύνταξη στα 60 μειωμένη με αναπηρία, 63 ετών με 10.500 ένσημα ή 65 ετών με 4.500 ένσημα. Επίσης λαμβάνει σύνταξη αν δεν έχει εργαστεί ποτέ της και έχει κάνει παιδιά, στο 65 ο έτος με χρόνο αναγνώρισης παιδιών, ένα χρόνο για κάθε παιδί. Η διαζευγμένη γυναίκα που κάποτε δούλευε και σταμάτησε όταν παντρεύτηκε, όταν δεν μπορεί να συμπληρώσει τα απαραίτητα 4

ένσημα, παίρνει μέρος των ενσήμων από το σύζυγο μέχρι να συμπληρώσει τις προϋποθέσεις, με το σκεπτικό ότι ο σύζυγος για να μπορέσει να αποδώσει στην εργασία του ήταν η γυναίκα του στο σπίτι που φρόντιζε αυτόν και τα παιδιά. Σύνταξη παίρνει και η διαζευγμένη χήρα. Υπάρχει το προσυνταξιοδοτικό καθεστώς, δηλαδή για να ανοίξουν νέες θέσεις εργασίας λόγω μεγάλου προβλήματος ανεργίας μετά την ενοποίηση με την Ανατολική Γερμανία, αν ένας εργαζόμενος ή εργαζόμενη είναι 58 ετών και δεν έχει ακόμα τις χρονικές προϋποθέσεις για σύνταξη τον σταματούν από την εργασία του, του πληρώνουν επίδομα ανεργίας ίσο με το μισθό που θα έπαιρνε εάν δούλευε έως 63-65 ετών και λαμβάνουν αυτά τα ένσημα ως πραγματικούς χρόνους ασφάλισης. Βέβαια αυτό γίνεται περισσότερο στους μετανάστες εργάτες για να πάρουν στη θέση τους τους Γερμανούς ανέργους. Σε περίπτωση κύησης είτε σε ιδιωτικό είτε σε δημόσιο φορέα, δίδεται άδεια 6 εβδομάδες πριν την κύηση και 2 μήνες μετά, χορήγηση γονικής άδειας με αποδοχές και στους δύο για 1-2 χρόνια με μίνιμουμ ποσό 600 μάρκα στο παιδί που καθορίζεται και αυξάνεται ανάλογα με το μισθό που είχε όταν σταμάτησε ο εργαζόμενος και τον αριθμό των παιδιών. Η γονική αυτή άδεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναλλάξ και από τους δύο γονείς, χωρίς να χάνεται η θέση εργασίας και αναγνώρισης του χρόνου αυτού ως ένσημα. Χορήγηση επιδόματος παιδιού από 220 μάρκα μηνιαίως έως και 26 ετών, εάν σπουδάζει. Όλα τα ανωτέρω ισχύουν και για τους μετανάστες και μετανάστριες. Στη Σουηδία, σύνταξη στα 61 ή 65 ετών και σύνταξη χωρίς εργασία στα 65, η λεγόμενη διαμονής. Στο Βέλγιο από 60 ετών και 65 με πρόσφατο μεταβατικό στάδιο. Επίδομα της συζύγου εάν χωρίσει, ξεχωριστά βάσει του συζύγου, δηλαδή το οικογενειακό επίδομα που έπαιρνε ο σύζυγος από την εργασία του ή από τη σύνταξη του δίνεται ξεχωριστά ως παροχή στη γυναίκα. Στην Ολλανδία 60 65 έτη, αλλά και σύνταξη χωρίς εργασία στα 65, πάλι η λεγόμενη ως διαμονής. Στη Βρετανία 60 65, με πρόσφατο μεταβατικό στάδιο όμως και σύνταξη νοικοκυράς στα 65. Στη Γαλλία 60 65 με πρόσφατο μεταβατικό στάδιο. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες πρέπει να έχουν τις εξής προϋποθέσεις: 50 ετών με 5.500 ένσημα και ανήλικο παιδί, 55 ετών με 5.500 πλήρη, 55 ετών με 4.500 μειωμένη, 57 ετών με 10.000, 55 ετών βαρέα με 4.500, 57 ετών 10.500, 60 ετών 4.500 πλήρη, 5

δημόσιος τομέας 17,5 χρόνια υπηρεσίας 45 ετών με ανήλικο παιδί, 24.5 χρόνια πλήρη ή 30 και 35 χρόνια αντίστοιχα. Φαινομενικά πολύ καλύτερα ως προς τα ασφαλιστικά δικαιώματα, και λέω φαινομενικά γιατί θα δούμε τι γίνεται στην πραγματικότητα παρακάτω. Παροχές στην Ελλάδα: Νόμος 1082/80 απαγορεύεται η απόλυση εγκύου, ν. 1483/84 στον ιδιωτικό τομέα χορήγησης γονικής άδειας άνευ αποδοχών για ανατροφή παιδιού έως τρεις μήνες για κάθε γονέα, στο χρονικό διάστημα από τη λήξη της άδειας μητρότητας μέχρι συμπληρώσεως της ηλικίας των διόμισι ετών. Η άγαμη μητέρα δικαιούται άδεια μέχρι 6 μήνες αντίστοιχα. Στο Δημόσιο, άδεια άνευ αποδοχών για 1-2 χρόνια για παιδιά από 1-6 ετών. Χορήγηση άδειας στον ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα για παρακολούθηση επίδοσης των παιδιών στη στοιχειώδη μέση εκπαίδευση μέχρι 4 ημέρες το χρόνο. Με το ν. 1539/85 η άδεια μητρότητας αυξάνεται στον ιδιωτικό τομέα από 12 σε 14 εβδομάδες, ενώ στο Δημόσιο 16 εβδομάδες. Επίσης στο Δημόσιο μπορούν οι γυναίκες να διαλέξουν το 9μηνο με αποδοχές αντί του μειωμένου ωραρίου. Στην Ευρώπη, οι γονικές άδειες με αποδοχές έχουν ως εξής, ανάλογα με τη διάρκεια της εργασιακής ζωής σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε για το έτος 1995: Αυστρία 104 ημέρες, Βέλγιο 30 ημέρες, Δανία 28, Φινλανδία 156, Γαλλία 156, Γερμανία 156, Ιρλανδία 18, Ιταλία 46, Ολλανδία40, Νορβηγία 52, Πορτογαλία 40, Ισπανία 52, Σουηδία 78, Ελβετία 14, Βρετανία 40 ημέρες. Νόμος 1483/84 για υπηρεσίες του Δημοσίου και βιομηχανικές επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, που απασχολούν περισσότερα από 300 άτομα σε περίπτωση ανέγερσης κτιρίου για τη στέγαση των υπηρεσιών τους υποχρεούνται να προβλέψουν χώρο για τη λειτουργία βρεφονηπιακού σταθμού. Αν γίνεται ή όχι αυτό, το ξέρουμε όλες. Σύσταση της ΕΕ στις 31.3.1992 σχετικά με τη φύλαξη των παιδιών που λέει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν πρωτοβουλίες στους ακόλουθους 4 τομείς: Άρθρο 2. Σύσταση υπηρεσιών φύλαξης παιδιών για την περίοδο κατά την οποία οι γονείς εργάζονται, παρακολουθούν μαθήματα εκπαίδευσης ή επαγγελματικής κατάρτισης για να βρουν εργασία ή αναζητούν εργασία ή κάποια εκπαίδευση ή κατάρτιση ώστε να βρουν εργασία. Για τους λόγους της παρούσας απόφασης ως υπηρεσία φύλαξης παιδιών νοείται κάθε δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας. 6

Άρθρο 3. Υπηρεσίες φύλαξης και οργάνωσης φύλαξης, άρθρο 4 κατανομή ευθυνών που απορρέει από τη φύλαξη και διαπαιδαγώγηση των παιδιών και από α δύο φύλα. Στην Ευρώπη, στην Ολλανδία και την Ιρλανδία, οι παιδικοί σταθμοί ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, στο Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Βέλγιο, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα στο κράτος και σε ιδιωτικούς οργανισμούς, στη Γαλλία οι περισσότεροι παιδικοί σταθμοί καλύπτονται από τους γονείς με συμβολική συμμετοχή, στην Ισπανία οι περισσότεροι είναι κρατικοί. Όμως τα επιδόματα παιδιών και ανεργίας σε ορισμένες χώρες όπως Ολλανδία, Γερμανία, Σουηδία, Δανία είναι αρκετά υψηλά εν συγκρίσει με την Ελλάδα. Και φτάνουμε στο δια ταύτα, δηλαδή στην ελληνική καθημερινή πραγματικότητα όπου η αντίληψη ότι ο άντρας εξακολουθεί να είναι αυτός ο πρώτος υπεύθυνος, να εργάζεται και να παρέχει στην οικογένεια τα προς το ζην μέσα σε μια σταθερή σταδιοδρομία, ενώ η γυναίκα έχει δευτερεύονρα ρόλο ως προς τον επαγγελματικό τομέα και είναι αυτή που στις περισσότερες των περιπτώσεων σταματά τη δουλειά της, είτε για να μεγαλώσει τα παιδιά, είτε γιατί ο άντρας της παίρνει μετάθεση σε άλλη πόλη ή χώρα, είτε και όταν ακόμα υπάρχουν άρρωστοι γονείς που χρειάζονται τη φροντίδα της. Και αν ακόμα τυχόν δεν σταματήσει τη δουλειά, όλα τα ανωτέρω είναι σοβαρή τροχοπέδη για την επαγγελματική της καριέρα. Διότι στην πραγματικότητα, ο σύζυγος ακόμα και όταν μετέχει στο νοικοκυριό απασχολείται στη συντριπτική πλειονότητα ως βοηθητικός. Το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στον ιδιωτικό τομέα δουλεύουν με μειωμένο ωράριο ή με το κομμάτι ή έχουν σταματήσει την εργασία τους για μερικά χρόνια λόγω οικονομικών υποχρεώσεων ή δουλεύουν ως βοηθοί των συζύγων τους χωρίς ασφάλιση, τα δε οικογενειακά επιδόματα όταν δεν αποτελούν χλεύη για τη γυναίκα που τα εισπράττει, δεν είναι πάντως αυτά που θα της παρέχουν ουσιαστική οικονομική ανακούφιση σε περίπτωση πραγματικής ανάγκης. Το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας όπως και το πρόβλημα της υπογεννητικόητας μια παραπάνω ενοχή της γυναίκας- είναι άλλοθι για την ανατροπή της κοινωνικιής ασφάλισης από τη στιγμή που είναι ανύπαρκτη η κοινωνική πολιτική για τα νέα ζευγάρια, τα οικογενειακά επιδόματα, οι δωρεάν βρεφονηπιακοί σταθμοί, τα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, η προστασία της εγκύου γυναίκας από την απόλυση. Έτσι λοιπόν αυτή η πολιτική επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τη θέση της γυναίκας, η οποία καλείται μονίμως να υποκαταστήσει την υποχρέωση της Πολιτείας. Έχουμε στο 2001 γυναίκες ανασφάλιστες, γυναίκες κακοπληρωμένες, γυναίκες με το μεγαλύτερο ποσοστό 7

ανεργίας, γυναίκες με το μεγαλύτερο ποσοστό κατώτατων συντάξεων και, το κυριότερο, γυναίκες κουρασμένες από τα βάρη της οικογένειας, και δεν μπορώ να καταλάβω το πνεύμα αρκετών φεμινιστριών που στο όνομα της «ισότητας» που περνά το κράτος όποτε το συμφέρει, δέχονται ότι θα πρέπει να ανέβουν τα όρια ηλικίας των γυναικών και γιατί να μην απαιτούμε στο όνομα της δικής μας ισότητας να κατέβουν τα όρια ηλικίας σε όλους και για λιγότερες ώρες εργασίας, 35άωρο, όταν γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι οικονομικές κρίσεις και η ανεργία κατασκευάζονται από τον καπιταλισμό για να μπορέσουμε να απολαύσουμε με τους συντρόφους μας τη ζωή μαζί, και αργότερα τη σύνταξή μας. Ευχαριστώ 8