ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ηµήτρης Λαγός Τσιµάρα 6, Αθήνα 17236, τηλ. 0974-500555, d.lagos@aegean.gr Ελένη Σταµατίου Λ. Αµφιθέας 144, Αθήνα 17562, τηλ.210 9858278, fax 210 9858277, rlacroix@otenet.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παρά το γεγονός ότι η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη έχει τύχει γενικότερης πολιτικής αποδοχής σε παγκόσµιο επίπεδο, ωστόσο δεν έχει ακόµα προσδιοριστεί ο επιχειρησιακός τρόπος επίτευξής της. Ειδικότερα, στην Ελλάδα µέχρι σήµερα, σηµασία δόθηκε µόνο σε ελάχιστες από τις παραµέτρους που προτείνει η Παγκόσµια Κοινότητα και η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). Από τη σύντοµη επισκόπηση της εφαρµογής των Ευρωπαϊκών πολιτικών που αφορούν το περιβάλλον και τον τουρισµό, προκύπτουν χρηστικά συµπεράσµατα ως προς τις επιπτώσεις αυτών, τα οποία µπορούν να οδηγήσουν σε ένα πλαίσιο προτάσεων τουριστικής πολιτικής, το οποίο για να έχουν λειτουργικό χαρακτήρα θα πρέπει να ενσωµατωθούν στο πρότυπο της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης. IMPACT ON THE GREEK ECONOMY OF EU POLICIES FOR SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT. A CRITICAL PERSPECTIVE Dimitris Lagos 6 Tsimara, Athens 17236, tel. 0974-500555, d.lagos@aegean.gr Eleni Stamatiou 144 Amfitheas Ave, Athens 17562, tel. 210 9858278, fax 210 9858277, rlacroix@otenet.gr ABSTRACT Sustainable tourism development has achieved greater political acceptance, while its method has yet to be clarified. In particular in Greece until now focus has been given only to some of the parameters proposed by the world community and the European Union. From the systematic inspection of the application of European Environmental policies, in particular in tourism, we derive a series of useful conclusions which will lead us to proposals for tourism policy of a practical character, which will need to be embodied into a developmental pattern based on endogenous regional development KEYWORDS: Πολιτικές Ε.Ε., Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη, Ελληνική Οικονοµία 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τουριστική δραστηριότητα συνδέεται µε µαζικές µετακινήσεις ατόµων, οπότε και µε ενδεχόµενη φθορά και οχλήσεις στον περιβάλλοντα χώρο, αρνητικές επιδράσεις στην τουριστική ανάπτυξη, και συνακόλουθα, µεσο-µακροπρόθεσµα, ακόµη και µείωση της ευπορίας του τόπου υποδοχής. εδοµένης της άµεσης εξάρτησης του τουρισµού από τη διατήρηση της φυσικής -οικολογικής ισορροπίας και της δοµής του περιβάλλοντος, η αντιµετώπιση της φθοράς και κατανάλωσης τοπικών φυσικών και πολιτιστικών πόρων που επιφέρει τουριστική παρακµή, πρέπει ν αποτελεί θέµα πρώτης προτεραιότητας για την αναπτυξιακή πολιτική σ εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η εφαρµογή της περιβαλλοντικής πολιτικής επιχειρεί τη µεταβολή του κυρίαρχου κοινωνικού υποδείγµατος που χαρακτηρίζεται από την αποδοχή του καπιταλισµού της ελεύθερης αγοράς (leissez faire). Η αντίληψη αυτή προβάλλει µια πατερναλιστική-εξουσιαστική σχέση µεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος, όπου το δεύτερο αποτελεί οικονοµική παράµετρο µείζονος σηµασίας, αλλά ως αντικείµενο εκµετάλλευσης και όχι προστασίας, στο πλαίσιο της επιδίωξης αυξηµένων οικονοµικών µεγεθών [8:142]. Εποµένως, η εφαρµογή των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης είναι απαραίτητη και στον τουρισµό, δεδοµένου η προστασία και διασφάλιση της περιβαλλοντικής ποιότητας συνιστά προϋπόθεση για την ανάπτυξη και διατήρηση της τουριστικής δραστηριότητας [7:218]. 2. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η κοινοτική πολιτική για το περιβάλλον ξεκίνησε το 1972 από την κοινή θέση του Συµβουλίου των έξι κρατών µελών σχετικά µε την ανάγκη να συνοδευτεί η προσπάθεια για οικονοµική ανάπτυξη µε µέτρα βελτίωσης της ποιότητας ζωής και προστασίας του περιβάλλοντος [7:225]. Στο πλαίσιο αυτό, µέχρι σήµερα, έχουν διαµορφωθεί έξι Προγράµµατα ράσης, καθοριστικά της κοινοτικής πολιτικής για το περιβάλλον στους τοµείς της Βιοµηχανίας, της Ενέργειας των Μεταφορών, της Γεωργίας και του Τουρισµού, τα οποία οδήγησαν στην έγκριση 200 περίπου κοινοτικών διατάξεων σχετικά µε την προστασία των φυσικών πόρων, την καταπολέµηση της ρύπανσης, τη διατήρηση της φύσης και τη διαχείριση των αποβλήτων. Τα διάφορα προγράµµατα προωθούν την ανάπτυξη στρατηγικών παρεµβάσεων για περιβαλλοντικά ζητήµατα άµεσης προτεραιότητας, όπως:α)η παγκόσµια αλλαγή κλίµατος, β)η ποιότητα του ατµοσφαιρικού αέρα, γ)το φυσικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, δ)οι υδάτινοι πόροι, ε)τα απόβλητα, στ)το αστικό περιβάλλον, ζ)οι παράκτιες ζώνες, η)η υγεία και ποιότητα ζωής των πολιτών (ατµοσφαιρική ρύπανση, ηχορύπανση, πολλαπλασιαζόµενες χηµικές ουσίες, γενετικώς τροποποιηµένοι οργανισµοί, κλπ), θ)η υποβάθµιση και απώλεια των εδαφών (διάβρωση, µόλυνση, στεγανοποίησης: οικοδοµές, οδοποιία, κλπ), ι)η παγκοσµιοποίηση και αύξηση των πιέσεων στους περιορισµένους φυσικούς πόρους. Σήµερα, το σε εφαρµογή έκτο Πρόγραµµα ράσης 2001-2010 για το περιβάλλον µε τίτλο «το περιβάλλον το έτος 2010: το δικό µας µέλλον, η δική µας επιλογή», εστιάζει σε τέσσερις τοµείςστόχους:α)αντιµετώπιση κλιµατικών µεταβολών, β) φύση και βιοποικιλότητα, γ) περιβάλλον και υγεία, δ)διαχείριση φυσικών πόρων και αποβλήτων. Για την επίτευξη τους προτείνονται: η βελτίωση της εφαρµογής της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας, η συνεργασία µε την αγορά και τους πολίτες και η ενίσχυση της ενσωµάτωσης του περιβάλλοντος στις κοινοτικές πολιτικές [10:348]. 2

Για κάθε ένα από τους τοµείς δράσεις, το πρόγραµµα προχωρεί σε αναλύσεις, καθορίζει τους στόχους και ιεραρχεί τις προτεραιότητες, όπως: 1.Οι κλιµατολογικές µεταβολές, 2.Η φύση και η βιοποικιλότητα, 3.Το περιβάλλον και η υγεία, 4. Η βιώσιµη διαχείριση των πόρων και των αποβλήτων. Επισηµαίνεται ότι το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο που συνήλθε στις Βρυξέλλες για την ετήσια σύνοδό του, στις 25 και 26 Μαρτίου 2004, σχετικά µε τη στρατηγική που χαράχθηκε στη Λισαβόνα (23-24/3/2000) για την οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική κατάσταση στην Ένωση, επιβεβαίωσε τη βούλησή του για την επίτευξη συµφωνίας σχετικά µε τη Συνταγµατική Συνθήκη, η οποία θα επιτρέψει στην Ένωση να ανταποκρίνεται καλύτερα στα αιτήµατα των πολιτών της και να διαδραµατίζει ουσιαστικότερο ρόλο ανά τον κόσµο [10:348]. Υπάρχουν έξι κατηγορίες εργαλείων περιβαλλοντικής πολιτικής που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης: 1.Απαγορεύσεις (π.χ. καθορισµός οριακών τιµών εκποµπής και συγκέντρωσης ρύπων, πρότυπα τεχνολογίας και εργασιακής πρακτικής, εξατοµικευµένες άδειες). 2. Χρηµατοδοτήσεις επιδοτήσεις (π.χ. φορολογικές απαλλαγές εκπτώσεις φόρων επιδοτήσεις του λειτουργικού κόστους της αντιρρύπανσης, µείωση του κόστους του χρήµατος). 3. Φορολογία και τέλη (π.χ. φόρος διάθεσης αποβλήτων στο περιβάλλον, διοικητικά τέλη, διαφοροποίηση της φορολογίας προϊόντων). 4. Χωρικές ρυθµίσεις (π.χ. σχεδιασµός χρήσεων γης, δοµικός σχεδιασµός). 5.Πληροφόρηση (περιβαλλοντική εκπαίδευση-αγωγή πολιτών, επαγγελµατική κατάρτιση). 6. Συµβατικές συµφωνίες (π.χ. Σχήµα Οικολογικής ιαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου ΕΜΑΣ, ιεθνές Πρότυπο ISO 14000, Εθελούσιες Περιβαλλοντικές Συµφωνίες, κλπ.). Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η έµφαση των ευρωπαϊκών πολιτικών (έκτο Πρόγραµµα ράσης 2001 2010, Ευρώπη 2000+ και Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου ΣΑΚΧ) δίνεται κυρίως σε δράσεις ανάδειξης των δυναµικών πόλων συγκεκριµένων περιοχών, και κυρίως σε εκείνες που βρίσκονται σε στρατηγική κεντρική θέση µε δυνατότητα διάχυσης της ανάπτυξης στην ύπαιθρο ενδοχώρα, η οποία προφανώς δεν ευνοεί τις νησιωτικές περιφέρειες. Ακόµα, η πολυδιάσπαση του εθνικού γεωγραφικού χώρου σε µικρές µονάδες και η αρχή της επικουρικότητας που εφαρµόζεται στην ΕΕ δεν ευνοεί την ανάληψη ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών και δράσεων προς όφελος των νησιών. Συνεπώς, διαπιστώνεται ότι µέχρι σήµερα στην ΕΕ δεν υπάρχει συγκροτηµένη πολιτική οργανωµένου χαρακτήρα. Αυτό, οδηγεί στη δηµιουργία πολυδαίδαλων εθνικών και τοπικών ρυθµίσεων που,συχνά, προκαλούν χωρικές επιπτώσεις. Ειδικότερα, ο νησιωτικός χώρος οδηγείται σε περαιτέρω περιθωριοποίηση και υπανάπτυξη, δεδοµένου ότι, µέσω των συγκεκριµένων πολιτικών, δεν λειτουργούν οι µηχανισµοί της διάχυσης, όπως στις ηπειρωτικές περιοχές [9: 546]. Ειδικότερα, και σύµφωνα µε τις ισχύουσες πολιτικές της Ε.Ε. η αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων [4: 186], που οφείλονται στον τουρισµό, θα πρέπει να στηρίζεται: Στη συνειδητοποίηση ότι η προστασία της περιβαλλοντικής ποιότητας συνιστά προϋπόθεση ανάπτυξης και διατήρησης της τουριστικής δραστηριότητας εντός ευρύτερου πλαισίου στρατηγικής αειφόρου ανάπτυξης. Στην αναγνώριση ότι οι τοπικές προσπάθειες διαχείρισης πρέπει να είναι συµπληρωµατικές της ευρύτερης πολιτικής που απευθύνεται σε γενικότερους παράγοντες διαµόρφωσης του τουρισµού και του είδους της σχετικής ανάπτυξης. Στην αναγνώριση της ανάγκης ανάληψης δράσης όλων των εµπλεκόµενων στον τουρισµό, µέσα σε πνεύµα συνεργασίας και κοινής ευθύνης. 3

Εποµένως είναι προφανές ότι, ο τουρισµός ως οικονοµικο-κοινωνική δραστηριότητα, εντάσσεται λειτουργικά και οργανικά στο γενικότερο πλαίσιο πολιτικής για το περιβάλλον και την αειφορία και τα µέτρα που, εκάστοτε, λαµβάνονται περιλαµβάνουν και αυτή [7:221]. 3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ & ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Στην Ελλάδα, η εξασφάλιση ισορροπίας µεταξύ περιβάλλοντος και τουριστικής ανάπτυξης, γενικά, επιχειρείται, µέσω ευρέως θεσµικού πλαισίου µε ρύθµιση σ εθνικό επίπεδο και εστιασµό στην προστασία του πρώτου, ενώ το Σύνταγµα (αρθ. 24) αναφέρεται, επίσης, στην υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος. εν παραλείπεται µνεία στην προστασία των δασών, των µνηµείων, των παραδοσιακών περιοχών, σε θέµατα χωροταξίας και πολεοδοµίας, ζητήµατα που σχετίζονται άµεσα µε τον Τουρισµό στο βαθµό που οι δραστηριότητες του τοµέα αφορούν στο περιβάλλον. Πέραν αυτού, υπάρχουν, ειδικές ρυθµίσεις που αναφέρονται αποκλειστικά σε τουριστικές δραστηριότητες, όπως εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων για ίδρυση τουριστικών εγκαταστάσεων, εγκρίσεις χωροθέτησης τουριστικών δραστηριοτήτων, συστήµατα βιολογικού καθαρισµού και διάθεσης στερεών αποβλήτων, κλπ. Ωστόσο, παρά το γενικότερο παγκόσµιο, ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς, αλλά και των εθνικών ρυθµίσεων τις τελευταίες δεκαετίες, η ελληνική τουριστική πολιτική µε µέριµνα για το περιβάλλον, ήταν ανύπαρκτη ή τουλάχιστον, ελλειπής. Η έµφαση που δόθηκε στην οικονοµική ανάπτυξη έθεσε στο περιθώριο τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων. Οι όποιες νοµοθετικές προσπάθειες από πλευράς Πολιτείας δεν περιλαµβάνονταν σε συγκεκριµένο θεσµικό πλαίσιο περιβαλλοντικής πολιτικής, ενώ υπήρξε κατά περίπτωση ρύθµιση των περιβαλλοντικών θεµάτων. Αµιγής τουριστική νοµοθεσία του περιβάλλοντος δεν υφίσταται. Οι δύο δηµόσιοι φορείς -ΥΠΕΧΩ Ε και ΕΟΤ- που σε συνεργασία έχουν την αρµοδιότητα επεµβατικών ρυθµίσεων, έχουν επιχειρήσει την αντιµετώπιση της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης και της επιβάρυνσης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Ειδικότερα, το ΥΠΕΧΩ Ε είχε καθορίσει, στο σύνολο της επικράτειας, ζώνες τουριστικής χρήσης, για διευκόλυνση, εντός αυτών, δηµιουργίας τουριστικών µονάδων, µε τη θέσπιση ευνοϊκών ρυθµίσεων, παροχή κινήτρων, κλπ. Ο ΕΟΤ, παράλληλα, έχει κηρύξει κορεσµένες περιοχές, στις οποίες δεν επιτρέπεται η ανέγερση νέων µονάδων, περιλαµβανόµενες στις ακόλουθες κατηγορίες: Α : Κορεσµός λόγω υπερσυγκέντρωσης τουριστικής προσφοράς (Αθήνα, πόλη της Ρόδου, κλπ.). Β : Κορεσµός για περιβαλλοντικούς λόγους (Καλντέρα Σαντορίνης, Ύδρα, κλπ.). Γ :Κορεσµός λόγω έλλειψης επαρκούς υποδοµής (Ελούντα, κ.ά.). Ενώ το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο παρέχει τη δυνατότητα ρύθµισης της σχέσης περιβάλλοντοςτουρισµού προς τη βιώσιµη ανάπτυξη, δεν σηµειώνεται, ικανοποιητική εφαρµογή της νοµοθεσίας [11: 97] σε επίπεδο πρόληψης ή αναστολής [4:60]. Απαραίτητη είναι η συµπλήρωση πολιτικών σε τοπικό και εθνικό επίπεδο µε δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικών µε [4:187]: το είδος (τύπο) τουρισµού (καλύτερη διαχείριση µαζικού τουρισµού, εθνικά και περιφερειακά χωροταξικά σχέδια για την ολοκληρωµένη διαχείριση παράκτιων και ορεινών περιοχών) και τη µεταβολή-βελτίωση του τουριστικού προτύπου (ενίσχυση περιβαλλοντικής ευαισθησίας, προώθηση εναλλακτικών τρόπων µεταφοράς στους τόπους προορισµού, διασπορά στο χρόνο διακοπών, διαφοροποίηση του τουρισµού στην οποία συµπεριλαµβάνεται ο αγροτουρισµός και πολιτιστικός τουρισµός). Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης έχουν αποτελέσει αντικείµενο προβληµατισµού από την Ε.Ε., παρότι είναι ακόµη σχετικά πρόσφατη η µελέτη της 4

περιβαλλοντικής διάστασης του τουρισµού και η ένταξή της στη νέα κοινοτική τουριστική πολιτική. Η Ε.Ε. µε θέσπιση επιµέρους µέτρων (κανονισµοί, αποφάσεις, οδηγίες, κλπ.) έχει επιδιώξει την ενίσχυση πρωτοβουλιών, σ εθνικό επίπεδο, για την περιβαλλοντική προστασία. Η πορεία της τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα µετά το 1950 είχε κοινωνικοοικονοµικές προεκτάσεις και χωροταξικής - οικιστικής έκφρασης επιπτώσεις. Η ενίσχυση της τουριστικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας οδήγησε σε αύξηση της συναλλαγµατικής ροής και δραστηριοποίηση της οικονοµίας για ικανό χρονικό διάστηµα. Συνέβαλε επίσης στην αύξηση του ΑΕΠ, της απασχόλησης σε κλάδους εργαζοµένων και στην παράλληλη διακίνηση του εµπορίου. Χαρακτηριστική είναι η ανισοµερής κατανοµή του τουρισµού, παρότι θεωρείται αποκεντρωµένη δραστηριότητα.η µεγάλη διασπορά και ποικιλία των τουριστικών τόπων ευνοεί την κατά το δυνατόν ικανοποιητικά ισοµερή κατανοµή της δραστηριότητας ανάλογα µε το συγκριτικό πλεονέκτηµα κάθε τόπου. Η συνολική τουριστική πολιτική, εποµένως, εστίαζε στην εισροή συναλλάγµατος, προωθώντας τη ραγδαία ανάπτυξη, µε αρνητικά αποτελέσµατα για το περιβάλλον. Συγκεκριµένα, η έως σήµερα τουριστική ανάπτυξη [2:75, 3:61] είχε τις ακόλουθες συνέπειες: Γραµµική παράκτια χωροθέτηση ξενοδοχειακών και τουριστικών εγκαταστάσεων και των συγκοινωνιακών αξόνων, χωρίς προηγούµενη τήρηση δόκιµων κριτηρίων. Υπερσυγκέντρωση τουριστικών εγκαταστάσεων σε γειτνίαση ή εντός χώρων σηµαντικού φυσικού ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος χωρίς περιορισµό και έλεγχο στις κατασκευές έργων υποδοµής και ανωδοµής. Χωροθέτηση ασυµβίβαστων χρήσεων σε γειτνίαση. Περιβαλλοντική φθορά, ρύπανση και υποβάθµιση του περιβάλλοντος µε ανυπολόγιστες συνέπειες στην οικονοµία και στη ζωή των κατοίκων. Αλλοίωση της αισθητικής και της αξίας του τοπίου και του τόπου εξαιτίας της ανεξέλεγκτης και µη προγραµµατισµένης οικοδόµησης των τουριστικών εγκαταστάσεων. Υπέρβαση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας κάθε περιοχής και αδυναµία ανταπόκρισης των υφιστάµενων συγκοινωνιακών, αρδευτικών, αποχετευτικών, τηλεπικοινωνιακών κ.ά. δικτύων στην υπερσυγκέντρωση επισκεπτών. Οι συνέπειες αυτές συνδέονται µε µη αποτελεσµατική κρατική τουριστική παρέµβαση, η οποία έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και αποδίδεται, σε µεγάλο βαθµό, σε λανθασµένη θεώρηση της τουριστικής ανάπτυξης. Προς τούτο, επιβάλλεται η δηµιουργία νέου πλαισίου πολιτικής, που να ενσωµατώνει τις βασικές αρχές της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης και να στηρίζεται στο πρότυπο της ολοκληρωµένης ενδογενούς τουριστικής ανάπτυξης. 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Για την εφικτότητα της σχέσης ισορροπίας µεταξύ περιβάλλοντος και τουρισµού και εποµένως και της βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης, είναι απαραίτητη η θέσπιση τουριστικής πολιτικής περιβάλλοντος για την Ελλάδα [5:14], µε κεντρικά σηµεία τα ακόλουθα: Προσδιορισµός τουριστικής φέρουσας ικανότητας (χωρητικότητας) κάθε περιοχής, που θ αποτελεί προϋπόθεση για την τουριστική της ανάπτυξη, µε βάση το σύνολο των κοινωνικοοικονοµικών και οικολογικών δεδοµένων της και µε λήψη µέτρων τουριστικής πολιτικής ανάλογων του επιπέδου ανάπτυξης. Καθορισµός προτύπων ή των ορίων βαθµού υποβάθµισης για κάθε επιλεγµένη τουριστική περιοχή, µε βάση τα κοινωνικά και οικολογικά δεδοµένα της. 5

Τήρηση των αναγκαίων ισορροπιών µεταξύ τουρισµού και περιβάλλοντος εντός των ορίων της φέρουσας ικανότητας του τόπου, κατά την εκπόνηση χωροταξικών σχεδίων και κατά τη διαδικασία καθορισµού χρήσεων γης και κατανοµή τουριστικών δραστηριοτήτων. Ριζική αντιµετώπιση της παραξενοδοχείας και της αυθαίρετης δόµησης και ταυτόχρονη αυστηρή τήρηση χωροταξικών, πολεοδοµικών, αρχιτεκτονικών και άλλων προδιαγραφών. Λήψη αποτελεσµατικών µέτρων για την προστασία των θαλασσών και του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση και την όχληση διαφόρων αιτίων. Προώθηση ήπιων µορφών τουρισµού και επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου, µε σκοπό την άµβλυνση των συµπτωµάτων κορεσµού και αλλοτρίωσης του φυσικού περιβάλλοντος. ηµιουργία ειδικών τουριστικών υποδοµών (πολιτιστικές διαδροµές, οικολογικές διαδροµές, αθλητικές εγκαταστάσεις, γήπεδα γκολφ) για την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού συµβατών µε το περιβάλλον µε ταυτόχρονη προβολή φυσικού, οικολογικού και πολιτιστικού πλούτου κάθε τόπου. Κατάρτιση ολοκληρωµένων τουριστικών πακέτων ειδικών µορφών τουρισµού, µε εστιασµό σε συγκεκριµένα σηµεία ενδιαφέροντος, απευθυνόµενα σε συγκεκριµένο κοινό (µε κριτήριοτην προέλευση, την ηλικία, το φύλο, τα ενδιαφέροντα, κλπ.). Λήψη υπόψη των ενδεχόµενων επιπτώσεων από τη χωροθέτηση-λειτουργία και επέκταση εγκαταστάσεων, κατά τη θέσπιση αναπτυξιακών κινήτρων για την ανάπτυξη του τουρισµού και λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Εκπόνηση εθνικών και περιβαλλοντικών ολοκληρωµένων διαχειριστικών σχεδίων για τις παράκτιες και ορεινές περιοχές. Ίδρυση σε κάθε νοµό της χώρας, Συµβουλίου Περιβάλλοντος, µε αρµοδιότητα το συντονισµό των ενεργειών του συνόλου των εµπλεκόµενων σε θέµατα περιβάλλοντος, φορέων, τον καθορισµό ενιαίας πολιτικής βασισµένης στις αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης και τον έλεγχο της διασφάλισης της αποτελεσµατικότητας των φορέων. Ενίσχυση και προώθηση της περιβαλλοντικής συνείδησης και περιβαλλοντικής αγωγής στο σύνολο του πληθυσµού, κυρίως των τουριστικών περιοχών, όπου ο φυσικός και πολιτιστικός πλούτος αποτελεί πόλο τουριστικής έλξης και τουριστικό προϊόν. Ενηµέρωση µε σκοπό τη συνειδητοποίηση από τους άµεσα εµπλεκόµενους στις δραστηριότητες του τουριστικού τοµέα ότι η διατήρηση της ισορροπίας µεταξύ περιβάλλοντος και τουριστικής ανάπτυξης συνιστά προϋπόθεση επιβίωσης των τουριστικών επιχειρήσεων και των απασχολούµενών τους. Τήρηση και εφαρµογή περιβαλλοντικής νοµοθεσίας (Εθνικής και Ευρωπαϊκής) από πλευράς τόσο των πολιτών-ιδιωτών όσο και των δηµόσιων υπηρεσιών και των ΟΤΑ (π.χ. σε περιπτώσεις επεκτάσεων σχεδίων πόλεων ή ίδρυσης τουριστικών εγκαταστάσεων σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές). ιασφάλιση και εφαρµογή ρυθµίσεων µε αυστηρά συστήµατα ελέγχου κι εποπτείας. Το παραπάνω πλαίσιο πολιτικής είναι ενδεικτικό και ενταγµένο στις ειδικότερες δράσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών. Μέσω αυτού εκτιµάται ότι ενισχύεται η τουριστική επιχειρηµατικότητα και καθίσταται το τουριστικό προϊόν της Ελλάδας ανταγωνιστικό στις διεθνείς τουριστικές αγορές. Ακόµα, µπορεί να αξιοποιηθεί, κατά περίπτωση, τόσο από τους φορείς άσκησης τουριστικής πολιτικής, όσο και από τους εµπλεκόµενους (stakeholders) στην τουριστική δραστηριότητα. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Αναγκαιότητα αποτελεί η ένταξη του περιβαλλοντικού προβληµατισµού στις οικονοµικές δραστηριότητες, η δηµιουργία ενός ευρύτατου φάσµατος µέσων και κινήτρων µε στόχο την ευαισθητοποίηση, την πληροφόρηση και την συµµετοχή του πολίτη στην διαδικασία λήψης 6

αποφάσεων που έχουν επίδραση στο περιβάλλον και η πολύ-επίπεδη συµµετοχή όλων των φορέων του δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα που συµµετέχουν στην αναπτυξιακή διαδικασία. Το ενδιαφέρον της Ε.Ε. απορρέει από την εκτίµηση ότι ο τουρισµός στα κράτη µέλη αποτελεί σηµαντική δραστηριότητα µε επίδραση στους βιοτόπους, τους φυσικούς πόρους και τις υποδοµές. Η υλοποίηση του έκτου προγράµµατος για το περιβάλλον βασίσθηκε στη στρατηγική που προϋποθέτει τη συµµετοχή του συνόλου των οικονοµικών και κοινωνικών παραγόντων της χώρας. Στον καθορισµό του χωρικού σχεδιασµού, πρώτης προτεραιότητας είναι ο καθορισµός χρήσεων γης και η διαφύλαξη του αδόµητου τοπίου. Από την κριτική αξιολόγηση των πολιτικών της ΕΕ, καθώς των επιπτώσεων της εφαρµογής τους στην Ελλάδα, διαπιστώνεται η άµεση ανάγκη χάραξης, από την Πολιτεία, µακρόχρονης πολιτικής και µακρόπνοης στρατηγικής για τη διάσωση και αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήµατος που διαθέτουν οι περιοχές προορισµού τουριστών. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να στηρίζεται στην ολοκληρωµένη ενδογενή ανάπτυξη, η οποία θα αποσκοπεί σταδιακά στη δηµιουργία κατάλληλων κοινωνικοοικονοµικών υποδοµών και στην άρση ή αντιµετώπιση των προβληµάτων της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, της εξάρτησης από τον µαζικό τουρισµό, της απώλειας υψηλού τουριστικού εισοδήµατος, των ισχυρών πιέσεων για υπερβολική µείωση τιµών, της αδυναµίας διαπραγµάτευσης µε ισχυρούς tour-operators, της έλλειψης κινήτρων αναβάθµισης, της α-βιωσιµότητας και της δυσκολίας προσαρµογής σε νέα τεχνολογικά δεδοµένα. Η πολιτική της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί πρόκληση για τις τουριστικές επιχειρήσεις, οι οποίες πρέπει να προσαρµοστούν στις νέες απαιτήσεις της διεθνούς κοινότητας υιοθετώντας σειρά λειτουργικών βελτιώσεων (π.χ. εκπαίδευση - κατάρτιση, επαγγελµατική νοοτροπία, συνέργειες, κοµβικές δικτυώσεις, προστασία του περιβάλλοντος, πρότυπα ποιότητας). Ο τουρισµός δεν µπορεί ν αντιµετωπίζεται µόνο τοµεακά, αλλά ως µέρος ενός συνολικού εθνικού -τοπικού συστήµατος συνδεόµενου µε την εθνική - τοπική οικονοµία και παραγωγή, την ισόρροπη λειτουργία των οικοσυστηµάτων, τη διαφύλαξη φυσικών και πολιτισµικών πόρων, το σεβασµό στα τοπικά ήθη και έθιµα. Έτσι, στη σύγχρονη προοπτική, η ανάπτυξή του πρέπει να ευθυγραµµίζεται µε τις εθνικές, τοπικές, κοινωνικές, πολιτισµικές, οικονοµικές και περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες. Η ΕΕ, στον τοµέα της περιβαλλοντικής προστασίας δρα σύµφωνα µε την αρχή της επικουρικότητας. Τα µέτρα που θεσπίζει στοχεύουν στη δηµιουργία ενοποιηµένου οικονοµικά χώρου χωρίς επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Εστιάζει στην ένταξη του περιβαλλοντικού προβληµατισµού στις οικονοµικές δραστηριότητες και στην δηµιουργία ευρύτατου φάσµατος µέσων και κινήτρων µε στόχο την ευαισθητοποίηση και την ενηµέρωση των εµπλεκόµενων στην αναπτυξιακή διαδικασία του τουρισµού, δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα. Επίσης, αναγκαιότητα αποτελεί η σχέση ισορροπίας µεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας, καθώς ο συνδυασµός τους κατευθύνεται στη βελτίωση των συνθηκών ζωής της ανθρωπότητας. Για τη διατήρηση αυτής απαιτείται η συνειδητοποίηση από πλευράς κοινού, επιχειρηµατιών και ληπτών αποφάσεων, ότι η περιβαλλοντική προστασία αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση αναβάθµισης όρων ζωής και οικονοµικής ανάπτυξης. 7

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ashworth G. (1994), Tourism development: some thoughts on the reconciliation of production and resource systems, 34 th European Congress of the Regional Science Association, Groningen 23-26 Aug. 1994. 2. Ζαχαράτος Γερ. (1995), Φύση, λειτουργία και προβλήµατα πολιτικής του Ελληνικού Τουρισµού, Σύγχρονα Θέµατα, σ.σ. 72-76. 3. Καυκαλάς Γ.-Ανδρικοπούλου Ε.(2002), Χωρικές επιπτώσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών, ΤΕΤΡΑ ΙΑ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Βιώσιµη ανάπτυξη οικισµών σε ένα αστικοποιηµένο κόσµο, ΚΕ ΚΕ 1/2002, σ.σ. 60-63. 4. Κοκκώσης Χ., Π. Τσάρτας (2001), Βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. 5. Κραντονέλλης Κ., Καλοκάρδου Ρ. (2003), Τουριστική ανάπτυξη και προστασία περιβάλλοντος: η περίπτωση της. Ελλάδας, ιεθνές Συνέδριο HELECO 03, TEE, Πρακτικά, τ. Γ, σ.σ. 9-16. 6. Coccossis H., Mexa A. (1996), National Report of Greece, Workshop on policies on Sustainable Development of Mediterranean coastal areas, Santorini Island Greece, 20-27 April, Ministry of the Environment, Planning and Public Works, Athens. 7. Λαγός. (1996), Τουριστική Ανάπτυξη και οµηµένο Περιβάλλον, Επιστηµονικό Συνέδριο: Περιφερειακή Ανάπτυξη, Χωροταξία και Περιβάλλον στο πλαίσιο της Ενωµένης Ευρώπης, ΣΕΠ-ΤΟΠΟΣ, Αθήνα, Πρακτικά, τ. ΙΙΙ, σ.σ. 214-227. 8. Λαγός. (2001), Η τουριστική αστικοποίηση ως µια νέα µορφή χωρικής ανάπτυξης, ΤΟΠΟΣ, τ. 17, σ.σ. 125-146. 9. Λαγός., Σταµατίου Ε.(2004), Χωρικοί µετασχηµατισµοί και χωροταξική οργάνωση µικρών νησιών ελληνικού χώρου µε δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης,7 ο Πανελλήνιο Γεωγραφικό Συνέδριο, Παν/µιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, Πρακτικά, τ. Ι, σ.σ. 545-552. 10. Οικονόµου Σ. (2003), Εκτο πρόγραµµα δράσης για το περιβάλλον.το περιβάλλον κατά το έτος 2010: Το δικό µας µέλλον, η δική µας επιλογή, ιεθνές Συνέδριο HELECO 03, TEE, Πρακτικά, τ. Γ, σ.σ. 344 351. 11. Stamatiou H. (2003), Land Tenure and Land Relations in Greece, An International Encyclopaedia Of Land Tenure, Relations For The Nations Of The World, Edwin Mellen Press, USA, v. ΙΙ, p.p. 88-199. 12. Τσεκούρας Γ.Θ. (1999),Χωροταξικό Πλαίσιο Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, ΥΠΕΧΩ Ε. 8