Κεφάλαιο 1ο Ι. 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη (σσ. 7 9) Ερωτήσεις Ποια μέτρα πήρε ο αυτοκράτορας Μ. Κωνσταντίνος Α, για να ανορθώσει τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία; Α) Β) Γ) Δ) Πότε ο Κωνσταντίνος έμεινε μονοκράτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αφού νίκησε ποιον Αύγουστο; Ποια περιοχή επέλεξε ο Κωνσταντίνος, όταν έγινε μονοκράτορας, για να χτίσει την καινούρια πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του και ποια χαρακτηριστικά της γεωπολιτικής της θέσης επηρέασαν την επιλογή του αυτή;. Ποιοι λόγοι υπαγόρευαν τη μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας από τη Δύση στην Ανατολή; Α) Β) Γ).. Δ) Ποια χαρακτηριστικά είχε το ρυμοτομικό σχέδιο της νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας; 1
Πότε έγιναν τα εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας, ποια ονόματα έλαβε και γιατί και ποια εξέλιξη είχε σε ότι αφορά τον θρησκευτικό της χαρακτήρα και την πληθυσμιακή της ανάπτυξη;... Ποια είναι τα κυριότερα σημεία της θρησκευτικής πολιτικής που ακολούθησε ο Κωνσταντίνος και από ποιους λόγους υπαγορεύτηκε η πολιτική του αυτή; Κυριότερα σημεία: Α) Β) Γ) Δ) Ε) Λόγοι που επηρέασαν τη θρησκευτική πολιτική του: Α).. Β).. Γ).. Τι ονομάζουμε αιρέσεις και πότε, πού και με ποιον σκοπό συγκλήθηκε η Α Οικουμενική Σύνοδος; Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1. Σύμφωνα με το παράθεμα της σ. 7 «Η οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης» και τις γενικότερες ιστορικές σας γνώσεις να επισημάνετε ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με τη Ρώμη και ποια τον χριστιανικό της χαρακτήρα. Ποιο κτίσμα ειδικότερα παραπέμπει στον ιδρυτή της; 2. Ερώτηση 3, σ. 9 σχολικού βιβλίου. 2
Κεφάλαιο 1 ο ΙΙ. 1. Ο Ιουστινιανός και το έργο του (σσ. 16 18). Σχεδιάγραμμα Α. Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού α) στον πολιτικό τομέα: Κατέστειλε την εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου (Στάση του Νίκα). Β) στον κοινωνικό τομέα: Θέσπισε νόμους για τον περιορισμό της δύναμης των μεγαλογαιοκτημόνων προστατεύοντας τους ελεύθερους αγρότες, ώστε να εξασφαλίσει φόρους για το κράτος. Γ) στον θρησκευτικό τομέα: Υποστήριξε την Ορθοδοξία Καταδίωξε αιρέσεις και ειδωλολατρία Προσπάθησε να εκχριστιανίσει τους λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής. Δ) στον νομοθετικό τομέα: Κωδικοποίησε και αναθεώρησε το ισχύον Ρωμαϊκό Δίκαιο (= η βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης), διότι λόγω του πλήθους και των αντιφάσεων των νόμων δυσκολευόταν η απονομή της δικαιοσύνης. Ιουστινιάνειος Κώδικας (περιλάμβανε τους πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικούς νόμους). Πανδέκτης (περιλάμβανε γνώμες Ρωμαίων νομικών). Εισηγήσεις (εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής). Νεαρές (νέοι νόμοι εκδοθέντες μετά το 534, γραμμένοι οι περισσότεροι στα ελληνικά). Β. Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Απέβλεπε στην αποκατάσταση της Ρωμαϊκής Οικουμένης. Στη Δύση: α) Κατέλυσε εύκολα το Βανδαλικό Βασίλειο στη Β. Αφρική. β) Κατέκτησε μετά από σκληρές μάχες το Οστρογοτθικό Βασίλειο στην Ιταλία.. γ) Ανέκτησε από το Βησιγοτθικό Βασίλειο στην Ισπανία μόνο τις ΝΑ παραθαλάσσιες περιοχές. 3
Στην Ανατολή: αποκατέστησε με τη συνθήκη του 562 τις διαταραγμένες σχέσεις Βυζαντίου Περσίας, λόγω της κατάληψης πολλών περιοχών από τον Πέρση βασιλιά Χορσόη Α Στο Βορρά: δαπάνησε μεγάλα ποσά για την εξαγορά της ειρήνης στη χερσόνησο του Αίμου, αλλά δεν μπόρεσε να σταματήσει την εισβολή των Σλάβων και άλλων λαών στις ευρωπαϊκές επαρχίες. Συνέπειες της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού: Οι πόλεμοι που εξαπέλυσε σε Ανατολή και Δύση κλόνισαν την οικονομία του κράτους και αποδυνάμωσαν τα βόρεια σύνορα (ευρωπαϊκές επαρχίες) από στρατιώτες. Η πολιτική αυτή θα έχει ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους στα χρόνια των διαδόχων του. Γ. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού α) Αμυντικά έργα (φρούρια, τείχη), β) Έργα υποδομής και κοινής ωφέλειας (δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών) γ) Ναοί, ανάμεσα σ αυτούς και η Αγία Σοφία, το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης. Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός της Αγίας Σοφίας ρυθμός είναι: βασιλική με τρούλο. Οι αρχιτέκτονές της ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ. Ασίας. Η στάση του «Νίκα» (532 της) Πρόσθετες πληροφορίες Ο Ιουστινιανός ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου τον 6 ο αι. (527 565). Σύζυγός του ήταν η Θεοδώρα. Τι ήταν η στάση του «Νίκα»: Στην αρχή της βασιλείας του ο Ιουστινιανός βρέθηκε στην ανάγκη να αντιμετωπίσει μια σοβαρή εξέγερση του λαού της πρωτεύουσας (Κωνσταντινούπολη) με επικεφαλής τους Δήμους. Αυτή η εξέγερση λίγο έλειψε να του στοιχίσει το θρόνο και ονομάστηκε «στάση του Νίκα» από το σύνθημα που φώναζαν οι στασιαστές «νίκα» Τι ήταν οι Δήμοι: Οι Δήμοι ήταν οργανωμένες ομάδες (=δημοτικές οργανώσεις) του λαού της πρωτεύουσας. Κάθε Δήμος είχε πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα. Ήταν φατρίες (=ομάδες) του ιπποδρόμου, που έπαιρναν το όνομά τους από το χρώμα της σχολής του ηνιόχου που υποστήριζαν. Ο λαός της 4
Κωνσταντινούπολης αγαπούσε τις αρματοδρομίες και ήταν ενταγμένος στους Δήμους. Στα χρόνια του Ιουστινιανού δύο ήταν οι μεγάλοι Δήμοι: οι Πράσινοι και οι Βένετοι (= γαλάζιοι). Τα καθήκοντα των Δήμων: Οργάνωση και διεξαγωγή των αρματοδρομιών Κατασκευή δημόσιων έργων Συμμετοχή στην αντιμετώπιση των εχθρών αν παρουσιαζόταν ανάγκη Η πολιτική σημασία του ιπποδρόμου Οι Δήμοι «συστατικό στοιχείο της πολιτείας». Η παρουσία των δήμων στον ιππόδρομο του έδωσε πολιτική σημασία. Εκεί ο λαός επιδοκίμαζε την εκλογή του νέου αυτοκράτορα Διατύπωνε με τους εκπροσώπους των Δήμων τα παράπονά του Αποδοκίμαζε τους κακούς αυτοκράτορες και ασκούσε κριτική για την πολιτική των αυτοκρατόρων Οι αυτοκράτορες υπολόγιζαν στη δύναμη των Δήμων και φρόντιζαν να έχουν με το μέρος τους τον ένα από τους δύο. Ο Ιουστινιανός υποστήριζε τους Βένετους (= πιο αριστοκρατικοί και αυστηρά ορθόδοξοι), ενώ η Θεοδώρα υποστήριζε τους Πράσινους (= λαϊκότεροι και δεν εχθρεύονταν τον μονοφυσιτισμό) Τα αίτια και η εκδήλωση της στάσης του «Νίκα»: 532: ξεσπά στην Κωνσταντινούπολη η μεγάλη εξέγερση Αίτια της εξέγερσης: Δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία Η διαφθορά πολλών ανώτερων αξιωματούχων του κράτους Η οργή του λαού στράφηκε εναντίον του Ιωάννη Καππαδόκη και του Τριβωνιανού, στενών συνεργατών του Ιουστινιανού. Πώς εκδηλώθηκε η εξέγερση: Ξεκίνησε από τους Πράσινους που διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον ιππόδρομο κατά του Ιουστινιανού. Την άλλη μέρα μαζί με τους Πράσινους ενώθηκαν και οι Βένετοι. Η στάση εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την πόλη, μέρος της οποίας παραδόθηκε της φλόγες. Οι στασιαστές ανακήρυξαν στον ιππόδρομο νέο αυτοκράτορα, τον Υπάτιο. Ο Ιουστινιανός θέλησε να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη, τον συγκράτησε όμως, η Θεοδώρα. 5
Τελικά, η συμμαχία Πρασίνων και Βένετων διασπάστηκε, γιατί πολλοί ηγέτες τους δωροδοκήθηκαν. Οι στρατηγοί του Ιουστινιανού, Βελισάριος και Μούνδος, περικύκλωσαν τους στασιαστές που είχαν συγκεντρωθεί στον ιππόδρομο και έσφαξαν πάνω από 30.000 πολίτες. Την επόμενη μέρα εκτελέστηκε ο Υπάτιος και μερικοί συγκλητικοί που είχαν πάρει το μέρος των στασιαστών. Η εξέγερση είχε κρατήσει συνολικά 6 μέρες. Γιατί απέτυχε η στάση του «Νίκα»; Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες δεν είχαν καθορισμένους στόχους, αλλά μόνο κοινά κίνητρα. Τους έλειπε η οργάνωση και δεν υπήρχε μεταξύ τους στενός δεσμός, γι αυτό και διασπάστηκαν. Οι συνέπειες της στάσης του «Νίκα»: Οι σφαγές χιλιάδων πολιτών Η προσωρινή μείωση της δύναμης των Δήμων Η ενίσχυση της απόλυτης μοναρχίας Η εδραίωση της εξουσίας του Ιουστινιανού στο εσωτερικό του Βυζαντίου, πράγμα που του επέτρεψε να ασχοληθεί με τις φιλοδοξίες του στη Δύση. Άβαροι: Πρόσθετες πληροφορίες Κινήσεις λαών στα σύνορα του Βυζαντινού κράτους Εμφανίστηκαν από τα χρόνια του Ιουστινιανού στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας πάνω από τον Δούναβη Έρχονταν από τις ασιατικές στέπες και ήταν μογγολικής καταγωγής λαός Ήταν οργανωμένοι σε πολεμικές κοινότητες Πριν φτάσουν στα όρια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είχαν υποτάξει τις σλαβικές φυλές που κατοικούσαν στην περιοχή πάνω από τη Μαύρη θάλασσα Είχαν επεκταθεί και στις ουγγρικές πεδιάδες Απειλούσαν έτσι, το Βυζάντιο Σλάβοι: Ήταν πολυάνθρωπη οργανωμένη φυλή με ειρηνικό χαρακτήρα απλωμένη σ όλο το χώρο της Ανατολικής Ευρώπης, ως τα Ουράλια. Δεν είχαν ενιαία κρατική οργάνωση και γι αυτό ακολουθούσαν συνήθως τους ισχυρότερους λαούς. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστινιανού, μικρές ανεξάρτητες ομάδες Σλάβων, πέρασαν κάτω από την πίεση των Αβάρων το Δούναβη και προχώρησαν προς τη Δαλματία. 6
Οι επιδρομές Σλάβων και Αβάρων: Στα χρόνια του διαδόχου του Ιουστινιανού Τιβέριου, και ενώ εκείνος πολεμούσε της Πέρσες στην ανατολή, οι Άβαροι και οι Σλάβοι που ήταν στους Αβάρους υποταγμένοι, πέρασαν το Δούναβη και άρχισαν επιδρομές στις βαλκανικές επαρχίες του Βυζαντίου. Λεηλατώντας προχωρούσαν νοτιότερα και στο τέλος του 6 ου αιώνα πολιόρκησαν τη Θεσσαλονίκη Ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος σταμάτησε τη διείσδυση των Περσών στην Ασία και στράφηκε στα Βαλκάνια, όπου νίκησε της Αβάρους και τους Σλάβους. Έτσι, το 602 ο Δούναβης ξανάγινε το σύνορο του Βυζαντίου στο βορρά. Ο Φωκάς και η επανάσταση του 610. Ο Ηράκλειος αυτοκράτορας. Ο Μαυρίκιος ανατράπηκε και στο θρόνο ανέβηκε ο Φωκάς. Κυβέρνησε με τρομοκρατία, είχε άγριο χαρακτήρα, έφερε μόνο συμφορές στο κράτος. Ο στρατός, οι Δήμοι και η Σύγκλητος ξεσηκώθηκαν εναντίον του. Αρχηγός του έγινε ο Ηράκλειος, γιος του έξαρχου της Καρχηδόνας στην Αφρική. Ο Ηράκλειος έφτασε με στόλο στην Κωνσταντινούπολη, έριξε από το θρόνο τον Φωκά και τον παρέδωσε στο λαό, ο οποίος τον εκτέλεσε στον ιππόδρομο. 7
Κεφάλαιο 1 ο ΙΙ. 2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 717) (σσ. 19 21) Σχεδιάγραμμα και πρόσθετες πληροφορίες Ο Περσικός κίνδυνος: Όταν ο Ηράκλειος πήρε την εξουσία το κράτος είχε παραλύσει οικονομικά και στρατιωτικά, λόγω της κακοδιοίκησης του Φωκά. Στη Βαλκανική χερσόνησο: Οι Σλάβοι άρχισαν πάλι να περνούν το Δούναβη και οι Άβαροι με επιδρομές έφταναν κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ανατολή: Οι Πέρσες όμως, ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Ο Χορσόης β ήταν ο βασιλιάς των Περσών και ήθελε να φτάσει στο Αιγαίο και να διώξει τους Βυζαντινούς από τη Μεσόγειο. Κυρίεψε την Αρμενία, την Καππαδοκία, τη Συρία και το 614 μπήκε στα Ιεροσόλυμα, όπου ακολούθησαν σφαγές. Οι Πέρσες πήραν από τα Ιεροσόλυμα τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στην πρωτεύουσά τους. Έπειτα κατέλαβαν τη Χαλκηδόνα που βρίσκεται απέναντι από την Κωνσταντινούπολη και την Αίγυπτο που ήταν ο βασικός προμηθευτής της Κωνσταντινούπολης σε σιτάρι. Στη Δύση: Οι Λομβαρδοί καταλάμβαναν τις περιοχές της Ιταλίας που ανήκαν στους Βυζαντινούς Ο Ηράκλειος λόγω των πολλών προβλημάτων σκεφτόταν απελπισμένος να φύγει στην Αφρική και να μεταφέρει εκεί την έδρα του Βυζαντίου. Ο πατριάρχης Σέργιος τον εμπόδισε και τον βοήθησε να παραμείνει στην εξουσία και να αγωνιστεί κατά των εχθρών δίνοντάς του ως δάνειο τα πολύτιμα σκεύη της Εκκλησίας, για να κόψει νομίσματα. Ο αγώνας κατά των Περσών: Ο Ηράκλειος έχοντας βρει χρήματα ξεκίνησε εκστρατεία κατά των Περσών Προηγουμένως έκλεισε ειρήνη με τους Αβάρους, για να μην υπάρχει κίνδυνος στη Βαλκανική Οι Βυζαντινοί έδωσαν στον πόλεμο κατά των Περσών θρησκευτικό χαρακτήρα λόγω της αρπαγής από τους Πέρσες του Τιμίου Σταυρού Η αναχώρηση του στρατού και του στόλου από την Κωνσταντινούπολη πήρε μορφή ιεροτελεστίας Ο Ηράκλειος χτύπησε τον περσικό στρατό στην Αρμενία κι έτσι οι Πέρσες φύγανε από τη Χαλκηδόνα και το μικρασιατικό έδαφος, για να μην αποκλειστούν από το βυζαντινό στρατό. Ο πόλεμος κράτησε 6 χρόνια. 8
Ο Ηράκλειος χρησιμοποίησε την τεχνική του αιφνιδιασμού και του αντιπερισπασμού. Η απόκρουση των Αβάρων και των Περσών που πολιόρκησαν στη διάρκεια του πολέμου την Κωνσταντινούπολη: Ο Χορσόης, ο βασιλιάς των Περσών, για να αντιμετωπίσει τους Βυζαντινούς κατέφυγε στη διπλωματία Ήρθε σε συμφωνία με το χαγάνο (=αρχηγό) των Αβάρων και επιχείρησαν μαζί έναν επικίνδυνο για το Βυζάντιο αντιπερισπασμό. Σύμφωνα με το κοινό τους σχέδιο, κατέβηκαν οι Άβαροι από τη Θράκη και μια περσική στρατιά από τη Μικρά Ασία και πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη. Στην Κωνσταντινούπολη ο Ηράκλειος που πολεμούσε στο μεταξύ τους Πέρσες στην Αρμενία, είχε αφήσει τον ανήλικο γιο του Κωνσταντίνο και τους επιτρόπους του, τον Πατριάρχη Σέργιο και τον μάγιστρο Βώνο, να φρουρούν την Πόλη. Η πολιορκία κράτησε ένα μήνα και αποκρούστηκε από τους Βυζαντινούς. Η νίκη αποδόθηκε στην Παναγία, «Θεοτόκο Στρατηγό». Στο μοναστήρι Βλαχερνών ο λαός ευχαρίστησε την Παναγία ψάλλοντας και τον ακάθιστο ύμνο. Η τελική νίκη των Βυζαντινών στον πόλεμο με τους Πέρσες: Η τελική μάχη μεταξύ Βυζαντινών και Περσών έγινε κοντά στην αρχαία πόλη Νινευή, και κατέληξε σε νίκη των Βυζαντινών Συγχρόνως μια εσωτερική αναταραχή στο κράτος των Περσών αποδυνάμωσε τους Πέρσες. Ο γιος του Χοσρόη, Σιρόης, επαναστάτησε κατά του πατέρα του και πήρε την εξουσία. Ο Σιρόης έκλεισε ειρήνη με τους Βυζαντινούς, αποδεχόμενος τους όρους τους. Ο Ηράκλειος, νικητής του πολέμου, γύρισε στην Κωνσταντινούπολη θριαμβευτικά, φέρνοντας πίσω τον Τίμιο Σταυρό, που τον προσκύνησε ο λαός. Ο Ηράκλειος νίκησε και τους Αβάρους και τους Σλάβους στη Βαλκανική. Από τότε χρησιμοποίησε τον τίτλο «Πιστός εν Χριστω βασιλεύς», τίτλο που χρησιμοποίησαν όλοι οι Βυζαντινοί στο εξής αυτοκράτορες. Η εμφάνιση των Αράβων: Μετά την απόκρουση του περσικού κινδύνου, μια καινούρια απειλή εμφανίστηκε για τους Βυζαντινούς Οι σκορπισμένες φυλές της Αραβίας ενώθηκαν κάτω από μία καινούρια θρησκεία, τον ισλαμισμό και άρχισαν να εξαπλώνονται ραγδαία κατακτώντας τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου: Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος. 9
Το Βυζάντιο συρρικνώνεται εδαφικά και εξελληνίζεται Η εδαφική έκταση του Βυζαντίου περιορίστηκε, γιατί οι Άραβες κατέκτησαν τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου και οι Βούλγαροι περιοχές της Βαλκανικής. Έτσι, χάθηκε ο χαρακτήρας του «οικουμενικού» κράτους του Βυζαντίου. Το Βυζάντιο αποτελείται από τις επαρχίες που οι κάτοικοί τους είναι Έλληνες ή εξελληνισμένοι και παίρνει τη μορφή ελληνικής αυτοκρατορίας. Κορμός της αυτοκρατορίας είναι τώρα η Μ. Ασία. Οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας μιλούν μόνο ελληνικά. Στη διοίκηση δεν χρησιμοποιείται η λατινική αλλά η ελληνική γλώσσα. Στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης υπάγονται σχεδόν όλες οι επαρχίες του Βυζαντίου. Στη συνοχή του κράτους σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κοινότητες των χωριών με τους ελεύθερους γεωργούς. Οι κοινότητες είχαν κάποια αυτοδιοίκηση και τα μέλη τους φρόντιζαν για το πότισμα των ζώων και των χωραφιών, το άλεσμα κ.α. o Η ορθοδοξία και ο ελληνισμός γίνονται, λοιπόν, τα βασικά χαρακτηριστικά του βυζαντινού κράτους, ενώ μαζί με τις κοινότητες των χωριών αποτελούν τους τρεις παράγοντες που συνδέουν με σταθερούς δεσμούς ενότητας και δύναμης και το βυζαντινό κράτος. Πρόσθετες πληροφορίες Ο χριστιανικός χαρακτήρας του Βυζαντίου - Ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός Μετά το θάνατο του Ιουστινιανού το βυζαντινό κράτος μαζί με τη ρωμαϊκή ιδέα απέκτησε περισσότερο χριστιανικό χαρακτήρα. Ο χριστιανικός χαρακτήρας του Βυζαντίου φαίνεται από τα εξής: - Ο αυτοκράτορας απεικονίζεται με φωτοστέφανο αγίου, θεωρείται η εικόνα του Χριστού στη γη και φέρει τον τίτλο: «πιστός εν Χριστω βασιλεύς» - Ο Ηράκλειος πριν την αναχώρηση για την εκστρατεία κατά των Περσών προσευχήθηκε γονατιστός στην Αγιά - Σοφιά, ο λαός έψελνε ύμνους κατά την αναχώρηση των στρατευμάτων και η αναχώρηση των στρατευμάτων πήρε μορφή ιεροτελεστίας. - Όταν επέστρεψε ο Ηράκλειος νικητής, από την εκστρατεία κατά των Περσών, ο λαός τον υποδέχτηκε ψέλνοντας δοξολογίες, ενώ ο Τίμιος Σταυρός που έφερε μαζί του στην Κωνσταντινούπολη, τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα για ένα χρόνο. - Όταν σώθηκε η Πόλη από την πολιορκία Περσών και Αβάρων οι Βυζαντινοί απέδωσαν τη νίκη στην Παναγία («Θεοτόκο Στρατηγό») και έψαλαν τον Ακάθιστο Ύμνο στη μονή Βλαχερνών. - Εξάλλου, ο Πατριάρχης Σέργιος βοήθησε τον Ηράκλειο δίνοντάς του ως δάνειο τα πολύτιμα σκεύη της Εκκλησίας, για να κόψει νομίσματα και να οργανώσει την εκστρατεία κατά των Περσών. 10
- Η Εκκλησία γενικά βοηθούσε το βυζαντινό κράτος στις κρίσιμες στιγμές του, μετά την καταπολέμηση των αιρέσεων και της ειδωλολατρίας. - Σε καιρό ειρήνης η Εκκλησία ασκούσε φιλανθρωπικό έργο: - φρόντιζε για τους καταστραμμένους από τους πολέμους - εξαγόραζε αιχμαλώτους - περιέθαλπτε πρόσφυγες - ίδρυε και συντηρούσε φιλανθρωπικά ιδρύματα, φτωχοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία. - ασκούσε έργο κοινωνικής πρόνοιας, αφού δεν υπήρχε οργανωμένη κρατική πρόνοια. - το κράτος στήριζε κάθε ιεραποστολική δραστηριότητα της Εκκλησίας, προβάλλοντας και στους γειτονικούς λαούς το χριστιανικό του χαρακτήρα. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία και στον πόλεμο και στην ειρήνη εκδηλώνει τον χριστιανικό χαρακτήρα της και είναι το «θεοφρούρητο κράτος» Πρόσθετες πληροφορίες Η εγκατάσταση Σλάβων και Βουλγάρων στη βόρεια Βαλκανική Η εγκατάσταση των Σλάβων στη Βαλκανική τον 7 ο αιώνα: Οι Σλάβοι τον 7 ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Δαλματίας και στη χερσόνησο του Αίμου, δηλαδή στη Βαλκανική. Αργότερα μικρές ομάδες Σλάβων έφτασαν και ως την Πελοπόννησο. Οι Σλάβοι αυτοί αφομοιώθηκαν από τους Έλληνες που ήταν πολυπληθέστεροι. Στη γλώσσα μας παραμένουν μερικές σλαβικές λέξεις (π.χ. κοτέτσι, Αράχωβα, τσέλιγκας, καρβέλι κ.α.) Η εγκατάσταση των Βουλγάρων στη Βαλκανική: Οι Βούλγαροι με αρχηγό τον Ασπαρούχ πέρασαν το Δούναβη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Δοβρουτσάς. Ο αυτοκράτορας τότε του Βυζαντίου, Πωγωνάτος δεν μπόρεσε να τους απωθήσει και έκλεισε μαζί τους συμφωνία με την οποία τους παραχωρούσε την περιοχή από το Δούναβη ως τον Αίμο, με τον όρο να είναι σύμμαχοι του Βυζαντίου. Αργότερα οι Βούλγαροι θα προχωρήσουν σε επιδρομές κατά του Βυζαντίου. 11
Κεφάλαιο 2 ο Ι. 2. Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο (σσ. 24 25) Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν η καταγωγή των Βουλγάρων και ποιες οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο από τα τέλη του 7 ου αιώνα;. 2. Ποια η σχέση των Βουλγάρων με τους Σλάβους στη διαμόρφωση του βουλγαρικού έθνους; 3. Πώς ονομάζονταν οι αρχηγοί των Βουλγάρων και ποια η σχέση τους με την ελληνική γλώσσα; 4. Οι Βυζαντινοί και οι Βούλγαροι γνώρισαν μόνο περιόδους πολέμων στις μεταξύ τους σχέσεις; Με ποιον τρόπο οι σχέσεις των δύο λαών βελτιώθηκαν; Για το σπίτι γραπτά: Ερώτηση 3 σχολικού βιβλίου, σ. 25 12
Η εξάπλωση των Αράβων (σσ. 26-28) Πρόσθετες πληροφορίες Ο Μωάμεθ και η νέα θρησκεία: Ο Μωάμεθ έζησε στα τέλη του 6 ου αρχές του 7 ο αιώνα μ.χ. και ίδρυσε μια νέα θρησκεία, την ισλαμική που αλλιώς ονομάζεται μουσουλμανική. Ο Μωάμεθ ήταν οδηγός καραβανιών κι έτσι συχνά επικοινωνούσε με διάφορους ανθρώπους, χριστιανούς, Ιουδαίους και πλούσιους Άραβες εμπόρους. Επηρεάστηκε από τις ιδέες των ανθρώπων αυτών και θέλησε αναμορφώσει την πατρίδα του και να αντικαταστήσει την ειδωλολατρία με μια νέα θρησκεία που δημιούργησε, τον ισλαμισμό, και που ήταν ένα μίγμα (= κράμα) από χριστιανικές, ιουδαϊκές και ζωροαστρικές δοξασίες. Οι περισσότεροι Άραβες μέχρι τότε ήταν ειδωλολάτρες και ασπάζονταν τη λιθολατρία. Στην πόλη Μέκκα της Αραβίας βρισκόταν το ιερό Κααβά, όπου λάτρευαν ένα μαύρο μετεωρίτη. Στη Μέκκα δίδαξε ο Μωάμεθ για πρώτη φορά στους Άραβες την καινούρια θρησκεία, αλλά οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν, γιατί το προσκύνημα του λίθου από χιλιάδες Άραβες προσκυνητές έδινε ζωή και πλούτο στην πόλη τους. Ο Μωάμεθ διωγμένος από τη Μέκκα πήγε στην πόλη Αιθρίβη, όπου οι κάτοικοι τον δέχτηκαν και ασπάστηκαν τη νέα θρησκεία. Έπειτα άλλαξαν το όνομα της πόλης Αιθρίβης και το έκαναν Μεδίνα που σημαίνει: η πόλη του Προφήτη. Η μετανάστευση αυτή του Μωάμεθ έγινε το 622 και ονομάζεται Εγίρα. Από τότε αρχίζει η χρονολογία των μουσουλμάνων. Έπειτα ο Μωάμεθ έγινε θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός των Αράβων και κυρίεψε με τα όπλα την πόλη Μέκκα, όπου επέβαλε την καινούρια θρησκεία. Οι φτωχοί Άραβες νομάδες ασπάστηκαν την καινούρια θρησκεία, γιατί τους χάριζε παρηγοριά και τους υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά μετά το θάνατο. Το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων είναι το Κοράνι. Ο Μωάμεθ θεωρείται ο Προφήτης του Θεού, ο οποίος είναι κατά τους μουσουλμάνους ο Αλλάχ. 13
Η εξάπλωση των Αράβων ως τον 8 ο αιώνα. Το 632 ο Μωάμεθ πέθανε. Οι διάδοχοί του ονομάστηκαν χαλίφηδες (= τοποτηρητές), για να τονίσουν ότι συνέχιζαν το έργο του Προφήτη. Κήρυξαν ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων και με φανατισμό άρχισαν επιθέσεις κατά των γειτονικών τους λαών. Κατέλαβαν την Περσία που ήταν εξαντλημένη από τους πολέμους με το Βυζάντιο. Κατέλαβαν τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Ο Ηράκλειος είχε την ατυχία να δει λίγο πριν το τέλος της ζωής του τους Άραβες να κατακτούν τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου (Συρία, Αίγυπτος, Παλαιστίνη). Οι Άραβες κατέλαβαν τη Κύπρο, την Κω, την Χίο, τη Ρόδο και τον 9 ο αιώνα την Κρήτη και τη Σικελία. Πολιόρκησαν δύο φορές την Κωνσταντινούπολη.Οι Βυζαντινοί απέκρουσαν τους Άραβες με τη βοήθεια των απόρθητων τειχών της Πόλης και χάρη στη χρησιμοποίηση του υγρού πυρός, μιας εύφλεκτης ουσίας, εφεύρεσης του Καλλίνικου από τη Συρία. Εκσφενδόνιζαν το υγρό πυρ εναντίον των εχθρικών πλοίων με ένα σύστημα σιφώνων (=σωλήνων). Τα πλοία ήταν ξύλινα και άρπαζαν φωτιά. Χάρη στο υγρό πυρ νίκησαν τους Άραβες. Η αναχαίτιση των Αράβων από τους Φράγκους: Οι Άραβες συνέχισαν τις κατακτήσεις τους στην Αφρική και πέρασαν στην Ισπανία. Οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλο τούς αναχαίτισαν ( = τούς απώθησαν νικώντας τους) ύστερα από αποφασιστική νίκη στο Πουατιέ της Γαλλίας. Τα αίτια των αραβικών κατακτήσεων: Ο θρησκευτικός φανατισμός των Αράβων (ιερός πόλεμος) Η φτώχεια της γης τους Η εξάντληση της Περσίας και του Βυζαντίου λόγω των μεταξύ τους πολέμων Η ψυχική αποξένωση των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου (Συρίας, Αιγύπτου) που ήταν μονοφυσίτες, από το ορθόδοξο κέντρο Η εκμετάλλευση και η καταπίεση των κατοίκων της Συρίας, Παλαιστίνης, Αιγύπτου από την Κωνσταντινούπολη που τούς έκανε να βλέπουν σε πολλές περιπτώσεις τους Άραβες σαν ελευθερωτές τους από το Βυζάντιο και από την βυζαντινή κηδεμονία, από την οποία ήθελαν να απαλλαχθούν. Ερωτήσεις για το σπίτι στο τετράδιο γραπτά: 1. Ποιες οι συνέπειες της εξάπλωσης των Αράβων για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία (για την απάντηση να διαβάσετε καλά και τη σ.26) 2. Ερώτηση 3 σχολικού βιβλίου, σ. 28 (+πηγή «Τρόποι χρήσης του υγρού πυρός» σ. 27) 14
Κεφάλαιο 2 ο ΙΙ. 2. Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ (σσ. 29 30) Ερωτήσεις 1. Σε ποιον επαγγελματικό τομέα δραστηριοποιήθηκαν Άραβες και Εβραίοι από τα μέσα του 8 ου μ. Χ. και ποιοι παράγοντες συνέβαλαν σ αυτήν την επαγγελματική δραστηριοποίηση; 2. Πότε και πού ίδρυσαν εμπορικές αποικίες οι Άραβες, ποια προϊόντα εμπορεύονταν και με ποιες περιοχές; 3. Ποιες καινοτομίες των Αράβων διευκόλυναν σημαντικά τις εμπορικές συναλλαγές; α.. β. γ. 4. Ποια στοιχεία φανερώνουν την ανάπτυξη των Αράβων στον τομέα των Γραμμάτων; α.. β. γ. δ. ε. στ 5. Ποια χαρακτηριστικά ανέπτυξε η Ισλαμική τέχνη; α.. β. γ. δ. ε. 6. Ποια ήταν τα επιστημονικά επιτεύγματα του Ισλάμ; α.. β. γ. δ. ε. στ ζ.. η. Γραπτά στο τετράδιο: ερώτηση 3 σχολικού βιβλίου, σ. 30 15
Κεφάλαιο 3 ο 2. H μεταβατική εποχή: οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (σσ. 34 35) Ερωτήσεις Τι ονομάζουμε εικονομαχία, πώς και πότε εκδηλώθηκε; Ποιοι αυτοκράτορες ήταν οι πρωτεργάτες της εικονομαχικής κίνησης;.. Ποιοι παράγοντες αποτέλεσαν τα αίτια της απόρριψης της λατρείας των εικόνων; α.. β...... γ....... δ. ε στ.... Πώς ξεκίνησε η πρώτη φάση της εικονομαχίας;. Πότε δημοσιεύτηκε το πρώτο διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων και ποιες οι συνέπειες της εφαρμογής του;......... Ποιος θεολόγος υπερασπίστηκε εκείνη την εποχή τους εικονονολάτρες;......... Στα χρόνια της διακυβέρνησης ποιανού αυτοκράτορα κορυφώθηκε η διαμάχη μεταξύ εικονόφιλων και εικονομάχων και ποια η στάση του συγκεκριμένου αυτοκράτορα; Με ποια οικουμενική σύνοδο τερματίστηκε η πρώτη φάση της εικονομαχίας και στα χρόνια ποιας αυτοκράτειρας;.. Πώς ξεκίνησε η δεύτερη φάση της εικονομαχίας, με ποια οικουμενική σύνοδο έληξε και στα χρόνια ποιας αυτοκράτειρας;,.. Γιατί και ποια η σημασία της ήττας των εικονοκλαστών;. Ποιες ήταν οι συνέπειες της εικονομαχίας;..γ Γραπτά για το σπίτι: ερωτήσεις: 3 & 4 σχολ. βιβλ. σ. 35 16
Κεφάλαιο 3 ο 3. H βασιλεία του Μιχαήλ Γ και η αυγή της Νέας εποχής (σσ. 36 38) Ερωτήσεις 1. Ποιον αιώνα κυβέρνησε ο Μιχαήλ Γ και από πού καταγόταν;. 2. Ποιος διηύθυνε τις κρατικές υποθέσεις στα χρόνια της βασιλείας του;. 3. Με ποιους τομείς ασχολήθηκε κυρίως, στα χρόνια της διακυβέρνησής του ο Μιχαήλ Γ και τι ήταν αυτό που του επέτρεψε απερίσπαστος να το κάνει;. 4. Με ποιανού την πρωτοβουλία ιδρύθηκε το πανεπιστήμιο της Μαγναύρας, ποιες σχολές περιλάμβανε και τι προετοίμασε η έντονη πνευματική δραστηριότητα που ανέπτυξε;.. 5. Ποιος ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής και πώς αποδεικνύεται η μεγάλη φήμη που είχε αποκτήσει; 6. Πώς εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον των Βυζαντινών για τους κλασικούς εκείνη την εποχής;. 7. Τι γνωρίζετε για τον Φώτιο, τον αξιολογότερο λόγιο εκείνη της εποχής, και για το έργο του;.. 8. Πώς εξελίσσονται οι αραβικοί πόλεμοι ως τον 9 ο αιώνα; 9. Πώς διαμορφώνεται η βυζαντινή επική ποίηση εκείνη την εποχή; 10. Τι πληροφορίες μας δίνει ο λόγιος Αρέθας γι αυτά τα δημώδη άσματα;. 11. Πώς αντιλαμβάνεστε τις έννοιες: δημώδης ή λαϊκότροπη λογοτεχνία των Βυζαντινών σε αντιπαραβολή με τη λόγια Γραμματεία; Ερωτήσεις 1 και 3, σ. 38 σχολικού βιβλίου, γραπτά για το σπίτι. 17
Κεφάλαιο 3 ο 4. H διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους (σσ. 39 40) Ερωτήσεις 1. Σε ποια χώρα και πότε ξεκίνησε ο εκχριστιανισμός των Σλάβων;. 2. Ποιος ήταν ο ηγεμόνας της χώρας αυτής που κάλεσε Βυζαντινούς ιεραποστόλους, για να εκχριστιανίσουν το λαό του και για ποιους λόγους προέβη σε αυτήν την κίνηση (πρόσκληση);. 3. Ποιος αυτοκράτορας και πατριάρχης του Βυζαντίου οργάνωσαν τον εκχριστιανισμό των Σλάβων, αντιλαμβανόμενοι τα οφέλη του;. 4. Ανταποκρίθηκε το Βυζάντιο σε αυτήν την πρόσκληση, με ποιον τρόπο και γιατί;. 5. Ποιος ο ρόλος του Κύριλλου και του Μεθόδιου στον εκχριστιανισμό των Σλάβων και ποια η σημασία του εκχριστιανισμού τους;. 6. Με ποιον συγκρούστηκε η βυζαντινή εκκλησία, εξαιτίας του ζητήματος του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων και γιατί;. 7. Από ποιους υποχρεώθηκαν οι Βούλγαροι να εκχριστιανιστούν, πώς λεγόταν ο ηγεμόνας τους την εποχή του εκχριστιανισμού τους και τι υποχρεώθηκε ο ίδιος να κάνει;. 8. Για ποιους λόγους οδηγήθηκαν σε ρήξη η βυζαντινή με τη ρωμαϊκή εκκλησία και πότε τελικά χρονολογείται το Α σχίσμα των εκκλησιών;. 9. Τι ονομάζεται filioque;. 10. Ποιες οι αποφάσεις της συνόδου του έτους 867;. Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο: ερώτηση 1 & 2 σχ. βιβλίου σ. 40 18
Κεφάλαιο 3 ο 5. H Βυζαντινή εποποιΐα. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας (σσ. 41 42) Ερωτήσεις 1. Σε ποιον αιώνα οι Βυζαντινοί προχωρούν σε αντεπίθεση κατά των Αράβων και πετυχαίνουν σημαντικές νίκες εναντίον τους;. 2. Πώς ονομάζεται η δυναστεία των βασιλιάδων που κυβερνούν το Βυζάντιο εκείνη την εποχή;. 3. Στα χρόνια ποιανού Βυζαντινού αυτοκράτορα εγκαινιάζεται η αντεπίθεση κατά των Αράβων;. 4. Ποια περιοχή κατέλαβε ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας;. 5. Τις νίκες ποιων στρατηγών αυτοκρατόρων προετοίμασε η νίκη αυτή του Ιωάννη Κουρκούα και ποιες περιοχές με τους νικηφόρες εκστρατείες τους ανέκτησαν; α). β). γ). 6. Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους στα χρόνια του Βούλγαρου ηγεμόνα Συμεών;. 7. Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους στα χρόνια του Πέτρου, διαδόχου του Βούλγαρου ηγεμόνα Συμεών;. 8. Πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους στα χρόνια του Βούλγαρου ηγεμόνα Σαμουήλ;. 9. Ποιος Βυζαντινός αυτοκράτορας νίκησε τον Σαμουήλ, σε ποιες μάχες και με ποιο αποτέλεσμα για το βουλγαρικό κράτος;. Ερωτήσεις γραπτά για το σπίτι: Α) Ερώτηση 2 σχολ. βιβλίου σ. 42 Β) Ποιες ήταν οι συνέπειες των νικηφόρων πολέμων εκείνης της εποχής για το Βυζάντιο; (απαντήστε στηριζόμενοι και στο παράθεμα της σ. 42) 19
Κεφάλαιο 3 ο 6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού κράτους (σσ. 43 44) Ερωτήσεις Τι ήταν οι Βάραγγοι, πότε εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο, ποιες οι δραστηριότητές τους και με ποια άλλα ονόματα ήταν γνωστοί;.... Πώς δημιουργήθηκε το έθνος των Ρώσων;... Πότε ιδρύθηκε το πρώτο ρωσικό κράτος, ποιο το όνομά του και πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του με το Βυζάντιο;... Για ποιο λόγο ζήτησε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Β βοήθεια από τον Ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο και τι του υποσχέθηκε ως αντάλλαγμα;... Τι συνέβη, όταν αθέτησε την υπόσχεσή του ο Βασίλειος Β προς τον Βλαδίμηρο;... Πώς συντελέστηκε τελικά ο εκχριστιανισμός των Ρώσων;... Ποιες οι συνέπειες του εκχριστιανισμού των Ρώσων για τους ίδιους και για τις σχέσεις τους με τη βυζαντινή αυτοκρατορία;... ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΡΑΠΤΑ ΣΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ: Ερώτηση 1 & 3 σχολικού βιβλίου, σ. 44 20
Κεφάλαιο 3 ο 7. Σχέσεις Βυζαντίου Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων (σσ. 45 47) Ερωτήσεις 1. Γιατί κατά τον 7 ο και 8 ο αιώνα ενισχύθηκε το ελληνικό στοιχείο στη Σικελία και Ν. Ιταλία;.. 2. Πότε οι Άραβες ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Σικελίας και πού κατέφυγαν πολλοί Σικελιώτες λόγω της αραβικής κατάκτησης του νησιού;.. 3. Ποια θέματα περιλάμβανε η βυζαντινή Ν. Ιταλία;.. 4. Πού αποσκοπούσε η δυτική ή ιταλική πολιτική των Μακεδόνων βασιλιάδων; α).. β).. γ).. 5. Τι προσπάθησε να εξασφαλίσει για την αντιμετώπιση των Αράβων ο Κωνσταντίνος Ζ και ποια η έκβαση του αγώνα του κατά των Αράβων;.. 6. Ποια πολιτική ακολούθησε ο Νικηφόρος Φωκάς έναντι των Αράβων και των Γερμανών;.. 7. Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική του Γερμανού ηγεμόνα Όθωνα Α απέναντι στις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία και ποιο ρόλο ανέλαβε ο Λιουτπράνδος;.... 21
8. Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική του Ιωάννη Τζιμισκή απέναντι στις βυζαντινές ιταλικές κτήσεις;... 9. α) Πώς διαμορφώθηκε η πολιτική του Ιωάννη Τζιμισκή απέναντι στους Γερμανούς, β) ποια η πολιτική του Όθωνα Β και γ) πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Γερμανούς μετά τον θάνατό του;... 10. Πώς αντιμετώπισε ο Βασίλειος Β τους εξωτερικούς κινδύνους στη Δύση και στην προσπάθειά του αυτή τι παραχώρησε και γιατί στους Βενετούς;.. 11. Ποια καινούρια απειλή (εξωτερικός εχθρός) εμφανίστηκε για τις βυζαντινές ιταλικές κτήσεις κατά τον 11 ο αιώνα;.. Ερωτήσεις γραπτά για το σπίτι: ερώτηση 1 & 4 σχολικού βιβλίου, σ. 47 Για την ερώτηση 4 θα πρέπει να συμβουλευτείτε και την πηγή της σ. 47 «Λιουτπράνδος και βυζαντινές αρχές». 22
Κεφάλαιο 4 ο 1. H κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11 ο αιώνα (1025 1081) (σσ. 53 54) Ερωτήσεις 1. Πού οφείλεται η εσωτερική κρίση που γνώρισε το Βυζάντιο μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β, δηλαδή κατά τον 11 ο αιώνα; Α) σε στρατιωτικό επίπεδο: α) β). γ).. δ).. Β) σε κοινωνικό οικονομικό επίπεδο: α).. β).. γ).. Γ) σε πολιτικό επίπεδο: α). 2. Ποιες ήττες και από ποιους εξωτερικούς εχθρούς υπέστη το Βυζάντιο κατά τον 11 ο αιώνα; α) στην Ανατολή:...... β) στη Δύση:... γ) στο Βορρά: 3. Ποια τα αίτια και οι συνέπειες της ήττας των Βυζαντινών στις μάχες αυτές;.. Ερωτήσεις γραπτά για το σπίτι: 2 & 3 σχολικού βιβλίου, σ. 54 23
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου (εκτός ύλης η ενότητα αυτή) Κοινωνία και Οικονομία Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία στα χρόνια της μακεδονικής δυναστείας (σσ. 48 49 σχολ. βιβλίου) Ερωτήσεις: 1. Να τοποθετήσετε σε μία σχηματική κοινωνική πυραμίδα τις κοινωνικές ομάδες της βυζαντινής υπαίθρου δίνοντας επεξηγήσεις για αυτές. 2. Ποιους κινδύνους διατρέχουν οι μικροί και μεσαίοι ιδιοκτήτες γης από τις αρχές του 9 ου αιώνα μ.χ.; 3. α) Ποια χαρακτηριστικά είχαν τα μεγάλα κτήματα, β) ποιοι τα καλλιεργούσαν, γ) ποιος ο τρόπος ζωής των ευγενών, δ) για ποιους λόγους η βυζαντινή αγροτική παραγωγή παρέμενε στάσιμη; 3. Ποιες πόλεις γνωρίζουν ιδιαίτερη οικονομική ανάπτυξη κατά τον 9 ο 10 ο αιώνα; 4. Ποια τα είδη προϊόντων που εισάγουν οι Βυζαντινοί και με ποιους λαούς αναπτύσσουν εμπορικές σχέσεις; 5. Ποιες ήταν οι κοινωνικές ομάδες των πόλεων του Βυζαντίου στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας και ποιες οι επαγγελματικές δραστηριότητές τους; Να τις τοποθετήσετε στην ακόλουθη σχηματικά δοσμένη κοινωνική πυραμίδα Να απαντήσετε στην ερώτηση 1 και 3 του σχολικού σας βιβλίου 24
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου Ενότητα 2. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας. (σ. 55) Ερωτήσεις: 1. Ποιος ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών; Ποιον αιώνα ιδρύθηκε η συγκεκριμένη δυναστεία;... 2. Σε ποιους στηρίχτηκαν οι Κομνηνοί στο εσωτερικό του κράτους τους; Τι ήταν ο θεσμός της Πρόνοιας και ποιοι ονομάζονταν προνοιάριοι;... 3. Ποιες περιοχές ανέκτησε ο Αλέξιος Α στην ανατολή και ποιους εχθρούς απέκρουσε στα Βαλκάνια; Με ποιους υπέγραψε συμφωνίες, για να διευκολυνθεί η εξωτερική του πολιτική;... 4. Ποια η πολιτική του Ιωάννη Κομνηνού στη Μ.Ασία και στα Βαλκάνια;... 5. Σε ποιους στηρίχτηκε στην εσωτερική του πολιτική ο Μανουήλ Α Κομνηνός και ποια η εξωτερική του πολιτική;... 6. Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας και ποιες ήταν οι συνέπειές της για τη Μ.Ασία; Πότε έγινε η μάχη αυτή και ποιος ήταν τότε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας;... 25
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου Ενότητα 3. H ενετική οικονομική διείσδυση και το Σχίσμα των Εκκλησιών (σσ. 57-58) Ερωτήσεις: 1. Για να αντιμετωπίσει ποιον κίνδυνο ο Αλέξιος Α ζήτησε τη συνδρομή των Βενετών και με ποιο αντάλλαγμα;........ 2. Ποια προνόμια παραχωρήθηκαν από τον Αλέξιο Α με το χρυσόβουλο του 1082 στους Βενετούς; α).. β) γ) 3. α) Από τι παραιτήθηκε στην ουσία το Βυζάντιο με τη διμερή αυτή συνθήκη που υπέγραψε με τους Βενετούς και β) ποιες οι συνέπειές της τόσο για τους Βυζαντινούς όσο και για τους Βενετούς; α) β).. 4. Με ποιον τρόπο προσπάθησαν αργότερα οι αυτοκράτορες να μειώσουν τη δύναμη των Βενετών που απέκτησαν λόγω των παρεχόμενων προνομίων; α). β).. γ)... 5. Ποιο μέτρο προς αυτήν την κατεύθυνση εφάρμοσε κυρίως ο Μανουήλ Κομνηνός και τι πέτυχε τελικά με την εφαρμογή του; 6. Πότε και γιατί συντελέστηκε το 2 ο (οριστικό) σχίσμα των Εκκλησιών, ποιοι υπήρξαν οι πρωταγωνιστές του και ποιες οι συνέπειές του;.. Γραπτά για το σπίτι: ερωτ. 2 & 3 σχολ. βιβλίου, σ. 58 26
Οι Σταυροφορίες Α) Οι αιτίες Πρόσθετες πληροφορίες Παράγοντες γέννησης της ιδέας της σταυροφορίας: α) αναβίωση το 10 ο αιώνα της αρχαίας παράδοσης των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους. β) έντονη φημολογία στη Δύση για ωμότητες σε βάρος των προσκυνητών από Άραβες και Τούρκους. Αίτια των σταυροφοριών κατά τους χρονογράφους του 12 ου αιώνα: οι δυτικοί χρονογράφοι του 12 ου αιώνα αναφέρουν το φανατισμό των Τούρκων (που από τα μέσα του 11 ου αιώνα κατέκτησαν τη Συρία και τα Ιεροσόλυμα) ως κύρια αιτία των σταυροφοριών. Αίτια των σταυροφοριών κατά τη σύγχρονη ιστορική έρευνα: η ιστορική έρευνα δεν επιβεβαιώνει την άποψη των χρονογράφων. η πρωτοβουλία προήλθε από τους Πάπες που είχαν ήδη προσδώσει στην επιχείρηση ανάκτησης (Reconquista) της Ισπανίας από τους Άραβες θρησκευτικό χαρακτήρα. οι σταυροφορίες προσέφεραν την ευκαιρία στον παπισμό να ενισχύσει τη θέση του έναντι των γερμανών ηγεμόνων και ιδιαίτερα του Ερρίκου του Δ (με τον οποίο ο Πάπας είχε έρθει σε ρήξη). οικονομικοί και θρησκευτικοί λόγοι (σύμφωνα με το 1 ο παράθεμα της σελ. 67) ώθησαν τους χριστιανούς πληθυσμούς της Δύσης στις σταυροφορίες. Η Πρώτη σταυροφορία: κηρύχθηκε από τον Πάπα Ουρβανό Β το 1095. οι Πάπες στον αγώνα τους εναντίον του Ερρίκου του Δ επιδίωκαν την υποστήριξη των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α για την αντιμετώπιση Κομάνων και Πατζινάκων προσπάθησε να στρατολογήσει δυτικούς μισθοφόρους. ο Αλέξιος όμως, αντί για μισθοφόρους από τον Πάπα δέχτηκε σταυροφόρους, όταν μάλιστα είχε απαλλαγεί από τους κινδύνους. οι σταυροφόροι έτσι, έγιναν δεκτοί με δυσπιστία. Η Τέταρτη Σταυροφορία: οργανώθηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ το 12 ο αι. είχε ασαφή και απροσδιόριστο σκοπό. αρχηγός των φεουδαρχών: Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός. τόπος συγκέντρωσης του στρατού: Βενετία. προορισμός: Αίγυπτος ή Συρία. η Γαληνοτάτη Δημοκρατία ανέλαβε έναντι αμοιβής τη μεταφορά του στρατού και τον εφοδιασμό του με το στόλο της στην Ανατολή. Εκείνη την εποχή στο Βυζάντιο: υπήρχε πολιτική, οικονομική, στρατιωτική αδυναμία η αυτοκρατορία είχε απειληθεί από τους Νορμανδούς οι σχέσεις με τους Βενετούς ήταν οξυμένες ο Γερμανός αυτοκράτορας Ερρίκος ΣΤ είχε επεκτατικά σχέδια σε βάρος του Βυζαντίου 27
Η πολιορκία της Κων/λης από τους σταυροφόρους: Ιούνης 1203: οι σταυροφόροι πολιορκούν την Κων/λη, αποδεχόμενοι την πρόταση του έκπτωτου βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαακίου Β Αγγέλου για την αποκατάστασή του στο θρόνο. Η άλωση της Κων/λης από τους Σταυροφόρους οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Κων/λη και αποκατέστησαν τον Ισαάκιο Β στις 17 Ιουλίου του 1203. δεν έφυγαν όμως, για τους Αγίους Τόπους, αλλά παρέμειναν εκεί για να διαχειμάσουν. η αλαζονική συμπεριφορά των Λατίνων και η επιβολή φορολογίας στους κατοίκους της Πόλης όξυνε τις μεταξύ τους σχέσεις. ο Αλέξιος Ε Δούκας Μούρτζουφλος κατέλαβε το θρόνο πραξικοπηματικά. 13 Απριλίου 1204: η άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους. - προηγουμένως οι σταυροφόροι είχαν υπογράψει τη συμφωνία διανομής της Ρωμανίας, ενώ ο αυτοκράτορας Αλέξιος Ε είχε τραπεί σε φυγή. - ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες στην Πόλη, πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση. - ξεκινά η περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο. Γιατί λεηλάτησαν την Κωσταντινούπολη οι Σταυροφόροι Οι Σταυροφόροι εντυπωσιάστηκαν από τα τείχη, τα κτίρια και τον πλούτο της Κων/λης. Τόσο οι φεουδάρχες όσο και οι απλοί στρατιώτες έμειναν άναυδοι αντικρίζοντας για πρώτη φορά τη μεγαλόπρεπη πόλη. Ο θαυμασμός τους όμως, αυτός μετατράπηκε σε ζηλοφθονία εναντίον μιας πόλης που φαίνονταν ανώτερη από τις δικές τους. Σ αυτό συνέβαλε και η απέχθειά τους για την Ορθοδοξία και το βυζαντινό πολιτισμό (είχαν προηγηθεί τα 2 Σχίσματα). Η αρπαχτική τους διάθεση φανερώνει επίσης, τα οικονομικά κίνητρα της 4 ης σταυροφορίας, αφού φαίνεται ότι πραγματικός στόχος της επιχείρησης δεν ήταν η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους αλλοθρήσκους αλλά ο πλουτισμός των σταυροφόρων με κάθε μέσο, στρεφόμενοι και εναντίον μιας χριστιανικής πόλης. Εξάλλου, η πλειοψηφία των σταυροφόρων ήταν άνθρωποι φτωχοί και εξαθλιωμένοι που αναζήτησαν πλούτο και λάφυρα λεηλατώντας την πλούσια πόλη. 28
Αίτια της Άλωσης από τους Σταυροφόρους: η στρατιωτική, οικονομική και πολιτική αδυναμία του Βυζαντίου 3. οι σταυροφόροι ήρθαν στην Κων/λη ως μισθοφόροι, κατά κάποιο τρόπο, του έκπτωτου βασιλιά Ισαάκιου, για να τον βοηθήσουν να ανακτήσει το θρόνο του. Επιτέθηκαν για 2 η φορά στην Πόλη, ενώ είχαν επαναφέρει στο θρόνο τον Ισαάκιο, γιατί δεν εξοφλήθηκαν τα χρήματα που τους είχαν υποσχεθεί για την αποστολή τους. η έλλειψη οργάνωσης, η ασάφεια των στόχων της 4 ης σταυροφορίας και οι αποκλίσεις των σταυροφόρων από αυτούς. ο φθόνος που γεννά στις ψυχές των ανθρώπων η υπεροχή, πολιτιστική, οικονομική, κοινωνική. η ομαδική ψυχολογία του όχλου που συμπαρασύρει αμόρφωτους ανθρώπους σε καταστροφικά έργα. η κακή οικονομική κοινωνική κατάσταση των περισσότερων σταυροφόρων που επιδίωκαν τον πλουτισμό με κάθε μέσο. ο φόβος του διαφορετικού (ελληνική γλώσσα, ορθόδοξο δόγμα, βυζαντινός πολιτισμός) και η αδυναμία των Φράγκων να το καταλάβουν. Συνέπειες της Άλωσης από τους Σταυροφόρους: 4. διάσπαση και διανομή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, έναρξη της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο. 5. απώλειες ανθρώπινων ζωών, λεηλασίες, σφαγές, υλικές καταστροφές 6. μεταφορά έργων τέχνης ως λάφυρα, στη Δύση 7. δημιουργία σφοδρού μίσους των Βυζαντινών κατά των Λατίνων 8. αρνητικός ηθικός αντίκτυπος, καθώς οι χριστιανοί της Δύσης που ήθελαν να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους στράφηκαν κατά των χριστιανών του Βυζαντίου. Ο Πάπας υποκριτικά καταδίκασε την ενέργεια αυτή, μετά όμως πείσθηκε ότι η Άλωση ήταν έργο της θείας Βούλησης για να αρθεί το Σχίσμα. 9. προετοιμασία της άλωσης από τους Τούρκους το 1453. 29
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου Ενότητα 1. Οι Σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης (σσ. 59-61) Ερωτήσεις: 1. Τι ονομάζουμε σταυροφορίες, ποιον αιώνα και πού εκδηλώθηκαν και ποια τα αίτια - παράγοντες της εκδήλωσής τους; 2. Πότε, πού και από ποιον κηρύχτηκε η 1 η σταυροφορία; 3. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της 1 ης σταυροφορίας και ποια η εξέλιξή της; 4. Ποια ήταν η έκβαση των 2 επόμενων σταυροφοριών και ποια η τύχη της Κύπρου; 5. Ποιος ήταν ο χαρακτήρας της 4 ης σταυροφορίας και ποια ήταν η τελική κατάληξή της; 6. Πότε έγινε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους; Γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: ερώτηση 3 σχ. βιβλ., σ. 61 (στηρίζεται στην πηγή της σ. 60) 30
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου 2. H περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη (σσ. 62-63) Ερωτήσεις: 1. Πώς ονομάζεται η εποχή που ξεκινά για το Βυζάντιο μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους; 2. Ποιες περιοχές του Βυζαντίου μετά την Άλωση περιήλθαν στη δικαιοδοσία των Βενετών; 3. Ποια άλλα λατινικά κράτη δημιουργήθηκαν στην βυζαντινή επικράτεια; α).με αρχηγό τον:..... β).περιλάμβανε:... γ).κυριάρχησαν σ αυτό οι:.. δ).από αυτό γεννήθηκε το:. 4. Μετά την πτώση της Πόλης το 1204 σε ποια ελληνικά κράτη βρήκαν καταφύγιο οι Έλληνες; α)..εκτεινόταν:. β)..εκτεινόταν:. γ)...περιλάμβανε:. 5. Ποια κάστρα παραχωρήθηκαν από τους Φράγκους στο Βυζάντιο μετά τη μάχη της Πελαγονίας; 6. Ποιανού κράτος αποτέλεσαν τα κάστρα αυτά τον πυρήνα, ποια ήταν η πρωτεύουσά του και ποια τα αρχιτεκτονικά της οικοδομήματα;..... 7. Πώς συμπεριφέρθηκαν οι Λατίνοι στους Έλληνες στα χρόνια της Λατινοκρατίας και ποια η αντίδραση των Ελλήνων απέναντί τους; 8. Ποια νέα ιδεολογία διαμορφώθηκε στους Βυζαντινούς από το 1071 και κυρίως μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους και ποια τα συστατικά της στοιχεία; 9. Πότε και από ποιον έγινε η ανάκτηση της Πόλης και η ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας; Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1 & 2 σχ. βιβλίου, σ. 64 31
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου 1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους (σσ. 65 66) Ερωτήσεις: 1. Ποια εικόνα παρουσιάζει το Βυζαντινό κράτος από την εποχή ανάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς έως και λίγο πριν από την κατάλυσή του από τους Οθωμανούς Τούρκους; Α. Β.... Γ. Δ. Ε. Στ Ζ. Η.... Θ... 2. Από πού κατάγονται οι Οθωμανοί και από πού προέρχεται το όνομά τους; 3. Ποιοι παράγοντες ευνόησαν την κατάκτηση της Μ. Ασίας από τους Οθωμανούς; Α. Β.. 4. Τι ονομάστηκε παιδομάζωμα και τι στρατός των γενιτσάρων; 6. Πότε οι Οθωμανοί προχώρησαν στην κατάκτηση ευρωπαϊκών εδαφών και σε ποια μάχη νίκησαν τους Σέρβους; 32
7. Πότε, από ποιους και σε ποια μάχη υπέστησαν ήττα οι Οθωμανοί και τι συνέπειες είχε αυτό για την τύχη του Βυζαντινού κράτους; 8. Ποιοι Βυζαντινοί αυτοκράτορες ζήτησαν βοήθεια από τη Δύση για την αντιμετώπιση των Οθωμανών και ποια τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους; 9. Με ποιες Συνόδους υποτάσσεται η Ορθόδοξη στη Ρωμαϊκή Εκκλησία και ποια η στάση του λαού απέναντι στην υποταγή αυτή; 10. Ποιες οι συνέπειες της αντίδρασης του λαού στην «Ένωση των δύο Εκκλησιών» και πώς ονομάζονταν οι αντιμαχόμενες πλευρές για το ζήτημα της Ενωσης των 2 εκκλησιών; Ερώτηση γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1 σχ. βιβλίου, σ. 66 33
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου 1. Η Άλωση της Πόλης (σσ. 67 68) Ερωτήσεις: 1.Πώς διαμορφώθηκε η επιθετική πολιτική του Μουράτ Β απέναντι στο Βυζάντιο;.. 2.Από ποιον αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη, ποιες προκαταρκτικές ενέργειες έκανε πριν την πολιορκία της και γιατί;.. 3. Πόσες μέρες διήρκεσε η πολιορκία, ποιος αυτοκράτορας προασπίστηκε και με ποιον τρόπο την Πόλη, πότε έγινε η τελική έφοδος και ποια έκβαση είχε;.. 4. Ποιες ήταν οι συνέπειες της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους;.. 5. Ποια πνευματική κληρονομιά άφησε το Βυζάντιο α) στους Ρώσους, β) στους ορθόδοξους βυζαντινούς λαούς και γ) στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό και συγκεκριμένα ποια επιτεύγματά της στον τομέα των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων μεταλαμπάδευσε στους άλλους λαούς;. Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1& 2 σ. 68 σχ. βιβλίου. 34
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου 1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο (σσ. 70 73) Ερωτήσεις: 1. Ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζει η οικογενειακή ζωή στο Βυζάντιο; Α. σε θέματα γάμου: α. β. γ. δ. ε. Β. αναφορικά με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία: α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... Γ. σχετικά με το ζήτημα της γέννησης και της ανατροφής του μικρού παιδιού α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... 2. Πώς διαμορφώνεται το εκπαιδευτικό σύστημα στο Βυζάντιο; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... κ... 35
3. Πώς αντιμετωπίζονταν οι ασθένειες στο Βυζάντιο και πώς ήταν διαμορφωμένο το σύστημα ιατρικής περίθαλψης των ανθρώπων; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... 4. Ποιες μορφές κατοικιών συναντάμε στο Βυζάντιο και ποια τα χαρακτηριστικά τους; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... 5. Τι περιλαμβάνει το ντύσιμο των Βυζαντινών (ανδρών και γυναικών) και η μόδα χτενίσματός τους και καλλωπισμού; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... κ... 6. Ποιες είναι οι διατροφικές συνήθειες των Βυζαντινών και από τι αυτές εξαρτώνται; α... β... γ... δ... ε... στ. 36
7. Με ποιους τρόπους διασκέδαζαν ψυχαγωγούνταν οι Βυζαντινοί; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... κ... 8. Ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζει η μοναστική ζωή στο Βυζάντιο; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... κ... Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1. Στηριζόμενοι στην πηγή της σ. 70 του σχ. βιβλ. «Όταν η σύζυγος αγανακτεί» και στις γενικότερες ιστορικές σας γνώσεις (βιβλίο) να σχολιάσετε τη θέση της γυναίκας στη βυζαντινή κοινωνία. 2. Αφού μελετήσετε την πηγή της σ. 71 του σχ. βιβλ. «Ο κανονισμός λειτουργίας ενός νοσοκομείου» να συνθέσετε σύμφωνα και με τις γενικότερες ιστορικές σας γνώσεις τον τρόπο αντιμετώπισης των ασθενειών στη βυζαντινή κοινωνία. 3. Χρησιμοποιώντας στοιχεία από την πηγή της σ. 72 του σχ. βιβλ. «Ψυχαγωγικές εκδηλώσεις στον Ιππόδρομο» και από αυτά που διαβάσατε στο βιβλίο σας στην υποενότητα «Ψυχαγωγία» να περιγράψετε τους τρόπους διασκέδασης των Βυζαντινών. 37
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου 1. Εικαστικές Τέχνες και Μουσική (σσ. 80 84) Ερωτήσεις: 1. Ποιους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς των διάφορων φάσεων της βυζαντινής περιόδου γνωρίζετε; α... β... γ... δ... 2. Πώς είναι διακοσμημένες οι εξωτερικές επιφάνειες των ναών; 3. Πώς είναι διακοσμημένοι οι εσωτερικοί χώροι των ναών και πού οφείλεται η διαφορά στη διακόσμησή τους με τους εξωτερικού χώρους; α... β... γ... δ... ε... 4. Ποια θέση και γιατί έχει η γλυπτική στη βυζαντινή εποχή;.. 5. Ποια θέση έχουν οι τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά στη διακόσμηση του εσωτερικού χώρου των ναών;............ 6. Πώς διαμορφώνεται το τυπικό σχήμα (εικονογραφικό πρόγραμμα) στην εικονογράφηση των βυζαντινών ναών κατά την εποχή της Μακεδονικής δυναστείας; α. τρούλος:... β. αψίδα:. γ. λοφία τρούλου:.. δ. τοίχοι: 7. Ποια χαρακτηριστικά παρουσιάζει η βυζαντινή ζωγραφική τέχνη; α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... θ... ι... 38
8. Τι γνωρίζετε για τις μικρογραφίες, τη μικροτεχνία, τη μικρογλυπτική και τα νομίσματα στη βυζαντινή εποχή; α. μικρογραφίες:. β. μικροτεχνία:.. γ. μικρογλυπτική:.. δ. νομίσματα:... 9. Να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής λειτουργικής ποίησης. α... β... γ... δ... ε... στ. ζ... η... 10. Να αναπτύξετε τα χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής μουσικής. α... β... γ... δ... ε... 11. Τι ονομάζεται λειτουργικό δράμα και ποια είναι τα γνωρίσματά του; α... β... γ... 12.Ποια είναι η θεματογραφία της κοσμικής μουσικής και ποια μουσικά όργανα χρησιμοποιούν οι Βυζαντινοί στις διασκεδάσεις τους;.......... Ερώτηση 3, σ. 84 σχολικού βιβλίου γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι. 39
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου Κεφάλαιο 7 ο 1. Οι Ανακαλύψεις (σσ. 110 112) Ερωτήσεις: 1. Ποια προϊόντα εμπορευόταν ο Βενετός έμπορος Μάρκο Πόλο και ποιον εμπορικό δρόμο ακολουθούσε;... 2. Ποια ήταν τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις που ώθησαν τους Ευρωπαίους στις Ανακαλύψεις; α.... β.... γ.... δ.... ε.... 3. Ποια ήταν τα εξερευνητικά ταξίδια των Πορτογάλων;... 4. Ποια διαδρομή ακολούθησε ο Χριστόφορος Κολόμβος και γιατί, και τι τελικά ανακάλυψε;... 5. Από ποιον πραγματοποιήθηκε και πότε ο πρώτος περίπλους της γης και τι αποδείχθηκε με την πραγματοποίησή του;... 6. Τι συμπεριφορά επέδειξαν οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί απέναντι στους πληθυσμούς των περιοχών της κεντρικής και νότιας Αμερικής που ανακάλυψαν;... 40
7. Με ποια συνθήκη διαμοίρασαν τις χώρες που ανακάλυψαν;... 8. Ποιες άλλες χώρες διεκδίκησαν μερίδιο από τις αποικίες αυτές. πότε και ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτών των διεκδικήσεων;... 9. Ποιες μεταβολές προκάλεσαν οι Ανακαλύψεις στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο; α.... β.... γ.... δ.... ε.... στ... 10. Ποιες ήταν οι αρνητικές επιπτώσεις των Ανακαλύψεων για τους λαούς των νέων χωρών και τι προβλήματα κληροδότησαν αυτές σε ολόκληρο τον κόσμο; α.... β.... γ.... Ερωτήσεις γραπτά στο τετράδιο για το σπίτι: 1 & 2 σχ. βιβλίου, σ. 112 41
Βυζαντινή Ιστορία Β Γυμνασίου Κεφάλαιο 7 ο 2. Αναγέννηση και Ανθρωπισμός (σσ. 113 119) Ερωτήσεις: 1. Τι ονομάζουμε Αναγέννηση και ποια τα χαρακτηριστικά της;... 2. Ποια διαφορετική άποψη διαμορφώνει ο αναγεννησιακός άνθρωπος για τον κόσμο σε αντίθεση με τον Μεσαίωνα;... 3. Σε ποιες πόλεις, γιατί και από ποιου ευνοήθηκε η εμφάνιση της Αναγέννησης;... 4. Τι ονομάστηκε ανθρωπισμός;... 5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρωπιστή αναγεννησιακού ανθρώπου;... 6. Ποιους ανθρωπιστές της περιόδου της Αναγέννηση γνωρίζετε και ποια τα οράματά τους και οι βασικές τους θέσεις; α).. β).. γ). 7. Τι ονομάζεται οικουμενικός άνθρωπος (homo universalis) και ποια τα χαρακτηριστικά του;... 42
8. Πώς επηρεάζεται το εκπαιδευτικό σύστημα από τις ιδέες των ανθρωπιστών στην εποχή της Αναγέννησης;... 9. Ποια υπήρξε η συμβολή των Ελλήνων λογίων στην αναγεννησιακή κίνηση;... 10. Πώς συνέβαλε η ανακάλυψη της τυπογραφίας στη διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού;... 11. Ποιους σημαντικούς συγγραφείς γνωρίζετε, την εποχή της Αναγέννησης και ποια τα σημαντικότερα έργα τους; α). β). γ). δ). 12. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής;... 13. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αναγεννησιακής ζωγραφικής;... 14. Ποιος αιώνας στην ιστορία της τέχνης ονομάζεται κουατροτσέντο; Τι συμβαίνει στη διάρκειά του σε καλλιτεχνικό επίπεδο;... 15. Ποιος ήταν ο κυριότερος ζωγράφος της εποχής του κουατροτσέντο και ποια τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής δημιουργίας στη διάρκειά του;... 16. Ποιο έργο του Μπενότσο Γκοτσόλι γνωρίζετε και τι εκφράζει το έργο αυτό;... 43
17. Τι γνωρίζετε για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι και το έργο του;... 18. Τι γνωρίζετε για τον Μιχαήλ Άγγελο και το έργο του;... 19. Τι γνωρίζετε για τον Ραφαέλο Σάντι και το έργο του;... 20. Τι γνωρίζετε για τον Τισιάνο και το έργο του;... 21. Τι γνωρίζετε για τον Άλμπρεχτ Ντύρερ και το έργο του;... 22. Τι γνωρίζετε για τον Ιερώνυμο Μπος και το έργο του;... 23. Τι γνωρίζετε για τον Πίτερ Μπρέγκελ και το έργο του;... 24. Τι γνωρίζετε για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και το έργο του;... 25. Πώς το αναγεννησιακό πνεύμα επηρέασε τη μουσική της εποχής, ποια τα χαρακτηριστικά της και ποιος ο κυριότερος εκπρόσωπός της;... Γραπτά για το σπίτι στο τετράδιο: ερώτηση 2 σχολικού βιβλίου σ. 119 & να απαντηθούν οι ερωτήσεις που υπάρχουν κάτω από τις εικόνες (ζωγραφικά έργα) των σσ. 115, 117, 118, 119. 44