ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ (1898-1913) ΚΟΥΡΙΔΑΚΗ ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΓΝ1 ΕΠΑ.Λ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (19ου αρχές 20ου αιώνα) Οι επιδημίες αποτελούσαν την κύρια μορφή με την οποία εκδηλωνόταν η αρρώστια. Η επιδημία, και μόνο σαν λέξη, ήταν αιτία φόβου και πολλές φορές πανικού, Το ιδιαίτερα χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του λαού, κατά την μακρά περίοδο της τουρκοκρατίας, συνέβαλε στη διατήρηση των δεισιδαιμονιών και των φόβων σχετικά με την υγεία και την αρρώστια. Οι επιδημίες που υπήρχαν εκείνη την εποχή ήταν η πανώλη, χολέρα ευλογία κ.α.
ΥΔΡΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Μέχρι και τα μέσα του 19 αιώνα τα υδραγωγεία κατασκευάζονταν σχεδόν αποκλειστικά από τους Οθωμανούς. Επί Κρητικής Πολιτείας: Τα υδραγωγεία ανήκαν στους δήμους Τοποθετηθήκαν περισσότερες κοινές βρύσες στις διαφορές περιοχές των πόλεων.. Το 1901 σύμφωνα με τον νόμο 332 καθορίσθηκαν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποφυγή μόλυνσης του νερού στα υδραγωγεία, στις δεξαμενές και τα πηγάδια.
Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ Αρχικά η ύδρευση της πόλης των Χανίων γινόταν από τις πηγές της περιοχής Μπουσουνάρια στις Μουρνιές. Δεν φαίνεται όμως να έγιναν σημαντικές βελτιώσεις μέχρι το 1898, εκτός από μικρές και προσωρινές επισκευές του υδραγωγείου. Σε αυτή την περίοδο είχε απαγορευτεί η χρήση κοπριάς για τη στεγανοποίηση δικτύου στα σημεία ένωσης των σωλήνων. Επιπρόσθετα κατασκευάστηκαν υδραγωγείο σε μήκος 6 χιλιομέτρων περίπου με σιδηρούς σωλήνες.
ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ Αρχικά η ύδρευση της πόλης των Χανίων γινόταν από τις πηγές της περιοχής Μπουσουνάρια. Το 1902 εξετάστηκε η αξιοποίηση των νερών της Αγυιάς για την ενίσχυση της ύδρευσης Χανίων. Το 1907 κατασκευάστηκε μεγάλη δεξαμενή, με χωρητικότητα τεσσάρων χιλιάδων κυβικών μέτρων, που βρισκόταν στον μικρό γραφικό λόφο του Αγ. Ιωάννη, πίσω από το Νομαρχιακό και Δικαστικό μέγαρο.
ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Ε
ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Οι ανεπαρκείς αποχετεύσεις των πόλεων αποτελούσαν ένα από τα κυριότερα προβλήματα της δημοσίας υγείας. Οι μεγάλες πόλεις της Κρήτης είχαν ατελή αποχετευτικά δίκτυα, κυρίως για τα νερά της βροχής, αρκετά από τα οποία κατέληγαν στη θάλασσα. Τα περισσότερα σπίτια είχαν μη στεγανούς βόθρους. Η έντονη δυσοσμία που αναδυόταν, λόγο μη ύπαρξης μηχανικισμών σιφονιών αποτελούσαν τα βασικά προβλήματα Υγιεινής, με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων. Εκείνη την περίοδο υποχρέωσαν τους κατοίκους να κατασκευάσουν στεγανούς βόθρους.
ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΕΠΙ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Η Κρητική Πολιτεία προσπάθησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ύπαρξης νεκροταφείων κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Τα νεκροταφεία απομακρύνονται και έπρεπε να βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη από τα 200 μέτρα από τα όρια των κατοίκων. Η Κρητική Πολιτεία συγκρότησε επιτροπές από ιατρούς και μηχανικούς ανά νομό, για τον καθαρισμό της θέσης των νεκροταφείων μακριά από τα όρια των πόλεων.
ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΧΑΝΙΩΝ Το πρώτο νοσοκομείο των Χανίων δημιουργήθηκε 1860-1865 στην σημερινή πλατεία Συντριβανίου. Αυτό το νοσοκομείο διέθετε 30-40 κλινικές και λειτούργησε με την ονομασία «πολιτικό νοσοκομείο» μέχρι το 1905. Όταν επί της κρητικής πολιτείας ιδρύθηκε το νέο Δημοτικό Νοσοκομείο «Αγιος Γεώργιοs» στη Χαλέπα.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙΟΥ ΟΠΩΣ ΕΊΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΡΗΤΗΣ (ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1900) ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΧΑΝΙΩΝ: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ:60.387 ΙΑΤΡΟΙ:52 ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ:24 ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ:4 ΜΑΙΕΣ: 75 ΝΟΣΗΛ/ΚΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ: 9/16
ΟΙ ΜΑΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ίδρυση του Δημοσίου μαιευτηρίου στην Αθήνα, το 1838 το οποίο δεχόταν άπορες γυναίκες. Το δίπλωμα εχορηγείτο μετά από πιστοποίηση ότι η μαία είχε παραβρεθεί σε 12 τοκετούς. Για την ανάγκη των εξετάσεων είχε αγοραστεί «εν είδωλον» γυναικείου σώματος και εμβρύου. Το 1839 αποφασίστηκε κάθε δήμος να έχει μια δημοτική μαία και ένα κιβώτιο εργαλείων. Οι πρακτικές μαίες δεν ζητούσαν συνήθως αμοιβή, εκτός εάν τους έδιναν λίγα χρήματα η τρόφιμα, και κάποιες φόρες παρέμεναν για μερικές μέρες στο σπίτι μετά τον τοκετό, για να φροντίσουν τη λεχώνα και το βρέφος. Αν ο τοκετός ήταν δύσκολος, η μαία για να τον διευκολύνει έκανε την ακόλουθη τελετουργική πράξη: Κρεμούσε στον λαιμό της επιτόκου ένα ζευγάρι στιβάνια, επαναλαμβάνοντας τρεις φόρες την φράση «εγώ σε φόρτωσα ο θεός να σε ξεφορτώσει»
Ο ΝΟΜΟΣ 433 ΤΟ 1901 «Περί υγειονομικής υπηρεσίας», πρόβλεπε και περί «τιθούς» δηλαδή τροφού («βυζάστρας»). Οι γυναίκες αυτές προσλαμβάνονταν από τους δήμους, με ορισμένες προϋποθέσεις και με αμοιβή, για τον θηλασμό των έκθετων. Συγχρόνως ο θάνατος της μητέρας, κατά ή μετά τον τοκετό, δεν αποτελούσε σπάνιο γεγονός για την εποχή. Ο θηλασμός αποτελούσε κύρια προϋπόθεση επιβίωσης των βρεφών, αφού είχε διαπιστωθεί ότι σε βρέφη ηλικίας μικρότερης του ενός έτους η θνησιμότητα ήταν διπλάσια, όταν διατρέφονταν με θήλαστρο, από ότι με φυσιολογικό θηλασμό, ιδιαίτερα μητρικό.
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Το Νοσηλευτικό προσωπικό του δημοτικού νοσοκομείου Χανίων αποτελείται από μια Αρχινοσοκόμο και με δυο νοσοκόμους έναν άνδρα και μια γυναίκα. Το 1907, το νοσηλευτικό προσωπικό αυξήθηκε σε δυο Αρχινοσοκόμους (άνδρα και γυναίκα) και αντίστοιχα με δυο βοηθούς. Παράλληλα υπάρχει ακόμα μια νοσοκόμα στο θεραπευτήριο μεταδοτικών νοσημάτων. Στην απογραφή του 1900 καταγράφονται συνολικά 20 νοσοκόμοι και νοσοκόμες σε όλη την Κρήτη, από 9 στους νομούς Χανίων και Ηρακλείου και δυο στο νομό Ρεθύμνου.
Η Σπιναλόγκα παρά την μεγάλη και πολυτάραχη ιστορία της είναι κυρίως γνωστή σήμερα σαν το νησί των λεπρών. Δεν είχε βρεθεί ακόμα το φάρμακο για τη λέπρα και η κολλητική νόσος ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ανθρώπων.
Οι λεπροί ζούσαν στην είσοδο των πόλεων και έπρεπε να φορούν κουδούνια για να προειδοποιούν τον κόσμο. να απομακρύνεται έγκαιρα από κοντά τους. Οι λεπροί ήταν φτωχοί και απόλυτα περιθωριοποιημένοι, σχεδόν καταδιωγμένοι και αναγκάζονταν να γίνονται επαίτες Οι υγιείς Κρήτες πίστευαν ότι και μόνο που θα ανέπνεαν τον ίδιο αέρα με τους ασθενείς συμπατριώτες τους θα αρρώσταιναν κι οι ίδιοι. Έτσι ένα νησάκι ήταν ιδανική λύση για να απομακρυνθούν από τον υγιή πληθυσμό οι χανσενικοί και να αισθανθούν ασφαλείς οι υγιείς αλλά και για έναν ακόμα λόγο, γιατί πρόσφερε εύκολη επικοινωνία με τη στεριά για τη μεταφορά των ασθενών, τροφίμων και εφοδίων.
ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ
Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΝΗΣΙ Αρχικά η ζωή τους ήταν άθλια. Η Σπιναλόγκα είναι μια απέραντη τρώγλη, ένα νεκροταφείο υπό προθεσμία, χωρίς την παραμικρή οργάνωση, χωρίς φαρμακευτική αγωγή για τους νοσούντες, χωρίς ελπίδα. Πολλοί πέθαιναν «ζωντανοί» με φρικτούς πόνους, παραμορφωμένοι και διαμελισμένοι. Η κατάσταση αυτή αρχίζει να αλλάζει από το 1936, έτος άφιξης στη Σπιναλόγκα του ασθενούς Επαμεινώνδα Ρεμουνδάκη, τριτοετούς φοιτητή της Νομικής, ο οποίος ιδρύει την «Αδελφότητα Ασθενών Σπιναλόγκας» και αγωνίστηκε τα χρόνια που ακολούθησαν για την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών. Ο Ρεμουνδάκης με το κλείσιμο της Σπιναλόγκας το 1957 νοσηλεύτηκε στο Λεπροκομείο της Αγ. Βαρβάρας.
ΤΑ ΑΦΡΟΔΙΣΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΝΕΙΑ Η αντιμετώπιση της πορνείας ηταν από τις κύριες προτεραιότητες του Ελληνικού κράτους. Η προοδευτική αστικοποίηση, ιδιαίτερα στις πόλειςλιμάνια, οδήγησε στην αύξηση της συχνότητας των αφροδισιών, τα οποία αποτελούσαν ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της δημοσίας υγείας κατά τον 19 αιώνα. Η Ελλάδα ακλουθώντας άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αναγνώρισε νομοθετικά την πορνεία ως επάγγελμα από το 1834. Στην περίοδο των ξένων στρατευμάτων στα Χανιά, άλλα και στις άλλες μεγάλες πόλεις της Κρήτης, ο αριθμός των όποιων συνολικά ανερχόταν περίπου σε 10.000, ήταν η κυριότερη αίτια της συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού κοινών γυναικών
ΚΡΥΦΗ ΠΟΡΝΕΙΑ Παρά τη νομιμοποίηση της πορνείας δεν ήταν εύκολη η αντιμετώπιση της κρυφής, η οποία και εθεωρείτο υπεύθυνη για την αύξηση των αφροδισιών νοσημάτων σε ξένους στρατιωτικούς το 1900 στα Χανιά. Τα μέτρα που καθιερώθηκαν είναι: Η απέλαση των αλλοδαπών κοινών γυναικών, που δεν διέμεναν στα υπάρχοντα πορνεία. Ο συχνός ιατρικός έλεγχος, Η κοινοποίηση στις στρατιωτικές δυνάμεις των ονομάτων των κοινών γυναικών που είχαν σύφιλη Η προσθήκη φωτογραφίας τους στα βιβλιάρια τους, για να μην μπορούν να χρησιμοποιούν τα βιβλιάρια υγιών γυναικών.
Η ΕΛΟΝΟΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΤΟΝ 19 ΑΙΩΝΑ Οι περιοχές που παρουσίαζαν αυξημένα κρούσματα ελονοσίας ήταν στη Μεσαρά, του Πλατανιά Κυδωνίας και του Γάζι Ηρακλείου. Η νοσηρότητα από ελονοσία συνδεόταν άμεσα, κυρίως, με το ετήσιο ύψος των βροπτώσεων, την έκταση των ελών κάθε περιοχής και το υψόμετρο. Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τα κρούσματα αυξάνονταν σε περιόδους συγκρούσεων, επαναστάσεων, μετακινήσεων προσφύγων. Οι εμβολιασμοί με δαμαλίδα ήταν όμως περιορισμένοι και οι θάνατοι αρκετοί. Τα κρούσματα ευλογιάς απομονώνονταν σε ειδικά οικήματα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ «Δημόσια Υγεία, Κοινωνική Πρόνοια και Υγειονομική Πολιτική στην Κρητική Πολιτεία (1898 1913)» έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας Ιωάννης Ε.Πολυχρονίδης Εκδόσεις Παπαζήση 2010 Εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ στο τεύχος Νοεμβρίου/ Δεκεμβρίου 2012 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!!