Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια

Η Ευρώπη σε εξέλιξη Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Οι γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Ένωση

Μπορείτε να αναζητήσετε αυτό το φυλλάδιο και άλλες περιεκτικές και σαφείς πληροφορίες σχετικά µε την ΕΕ στο ιαδίκτυο στο europa.eu.int/comm/publications. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Τύπου και Επικοινωνίας Εκδόσεις B-1049 Βρυξέλλες Το κείµενο ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2004. Εικονογράφηση εξωφύλλου: ASCii ελτίο βιβλιογραφικής κατάταξης υπάρχει στο τέλος του τεύχους. Λουξεµβούργο: Υπηρεσία Επισήµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2004 ISBN 92-894-7758-X Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2004 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή. Printed in Belgium ΤΥΠΩΜΕΝΟ ΣΕ ΧΑΡΤΙ ΛΕΥΚΑΣΜΕΝΟ ΧΩΡΙΣ ΧΛΩΡΙΟ

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Οι γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Περιεχόµενα Οµιλούµενες γλώσσες 3 Οι γλώσσες της Ευρώπης 5 Περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες 8 Γλώσσες και κινητικότητα 10 Προώθηση της εκµάθησης γλωσσών 11 Ένα νέο σχέδιο δράσης 15 Μια πολυγλωσσική Ευρωπαϊκή Ένωση 17 Αντιµετώπιση της πρόκλησης 21 Άλλες πηγές ενηµέρωσης 22

Οµιλούµενες γλώσσες Η γλώσσα είναι ένα στοιχείο αυτοπροσδιορισµού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σέβεται αυτό το δικαίωµα στη γλωσσική ταυτότητα των 450 εκατ. πολιτών της. Ενώ έχει δεσµευτεί για την ολοκλήρωση µεταξύ των κρατών µελών της, η ΕΕ επίσης προωθεί ενεργά την ελευθερία των λαών της να µιλούν και να γράφουν στη δική τους γλώσσα. Οι δύο αυτοί στόχοι είναι παραπληρωµατικοί και εκφράζουν το έµβληµα της ΕΕ «ενότητα στην πολυµορφία». Επίσης, η Ένωση ενθαρρύνει ενεργά τους πολίτες της να µαθαίνουν άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, τόσο για λόγους επαγγελµατικής και προσωπικής κινητικότητας µέσα στην ενιαία αγορά όσο και για την ανάπτυξη διαπολιτιστικών επαφών και αµοιβαίας κατανόησης. Σε µια Ευρωπαϊκή Ένωση που αυξάνει όλο και περισσότερο το µέγεθος και την πολυ- µορφία της, είναι σηµαντικό οι πολίτες της να µπορούν να επικοινωνούν µεταξύ τους. Η Ένωση προωθεί επίσης τη χρήση περιφερειακών και µειονοτικών γλωσσών που δεν αποτελούν επίσηµες γλώσσες της ΕΕ, αλλά που oµιλούνται από πάνω από πενήντα εκατοµµύρια άτοµα στα κράτη µέλη και, κατά συνέπεια, αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς. Κατά συνέπεια, ο κατάλογος περιλαµβάνει τουλάχιστον µία εθνική γλώσσα κάθε χώρας. Αυτό σηµαίνει ότι οι πολίτες της ΕΕ µπορούν να χρησιµοποιούν την εθνική τους γλώσσα όταν έρχονται σε επαφή µε τα θεσµικά όργανα της ΕΕ, όπως ακριβώς όταν έρχονται σε επαφή µε τις δικές τους εθνικές αρχές. Αντίστοιχα, ολόκληρη η νοµοθεσία που θεσπίζεται από την ΕΕ είναι άµεσα προσιτή σε κάθε πολίτη, στην εθνική του γλώσσα. Ορισµένες από τις πολλές γλώσσες που οµιλούνται στην Ευρώπη. Η ΕΕ ως οργανισµός λειτουργεί µε βάση 20 επίσηµες γλώσσες. Το κάθε κράτος αποφασίζει, κατά την προσχώρησή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ποια γλώσσα ή ποιες γλώσσες από τις εθνικές του γλώσσες επιθυµεί να χρησιµοποιηθεί ως επίσηµη γλώσσα ή γλώσσες της ΕΕ. Ο πλήρης κατάλογος των επίσηµων γλωσσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συµφωνείται από όλες τις κυβερνήσεις της ΕΕ. ASCii 3

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Κανένας άλλος φορέας, είτε σε περιφερειακό είτε σε παγκόσµιο επίπεδο, δεν χρησιµοποιεί τόσο πολλές επίσηµες γλώσσες όσες η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κανένας άλλος φορέας δεν προβλέπει τόσο µεγάλη δαπάνη για µετάφραση και διερµηνεία, παρότι το κόστος παραµένει εκπληκτικά χαµηλό. Όπως επίσης, κανένας άλλος φορέας ή οργανισµός δεν θεσπίζει νοµοθεσία η οποία να εφαρµόζεται άµεσα στους πολίτες σε όλα τα κράτη µέλη του, µε τον τρόπο που γίνεται στην ΕΕ. Η διεύρυνση της ΕΕ του 2004, που σχεδόν διπλασίασε τον αριθµό των επίσηµων γλωσσών από 11 σε 20, έστρεψε την προσοχή στο ρόλο των γλωσσών στην ΕΕ όσο ποτέ άλλοτε. Στο φυλλάδιο αυτό, εξετάζουµε το ευρύ φάσµα των οµιλούµενων γλωσσών στην ΕΕ, την επιλογή και την πρόκληση της εκµάθησης µιας δεύτερης (ή τρίτης) γλώσσας, τα προγράµµατα της ΕΕ για διδασκαλία και εκµάθηση γλωσσών και τέλος τα βασικά στοιχεία για τη λειτουργία µιας πολυγλωσσικής Ένωσης. Η φροντίδα της ΕΕ για τη διατήρηση της γλωσσικής της πολυ- µορφίας αποτελεί εύλογη απάντηση στις επικρίσεις ότι η Ένωση τείνει προς την απάλειψη των εθνικών ή περιφερειακών χαρακτηριστικών και επιβάλλει µια «ευρωπαϊκή» οµοιοµορφία. Εν αρχή ην ο λόγος Οι γλώσσες της ΕΕ έχουν πολλές και ποικίλες ρίζες. Οι περισσότερες προέρχονται από την ευρεία ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, που οι βασικοί της κλάδοι είναι οι γερµανικές, ροµανικές, σλαβικές και κελτικές γλώσσες. Η ελληνική και οι δύο βαλτικές γλώσσες, η λιθουανική και η λεττονική, είναι επίσης ινδοευρωπαϊκές, παρότι δεν υπάγονται σε κανέναν από τους βασικούς κλάδους. Η ουγγρική, η φινλανδική και η εσθονική προέρχονται από τη φιννοουγγρική οικογένεια γλωσσών. Η µαλτεζική προσεγγίζει την αραβική γλώσσα, αλλά µε ιταλικές επιρροές. Πολλές από τις περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες στην ΕΕ ανήκουν επίσης στη µία ή την άλλη από τις παραπάνω οµάδες. Βασική εξαίρεση αποτελεί η βασκική γλώσσα που οµιλείται και από τις δύο πλευρές των γαλλοϊσπανικών συνόρων, µε άγνωστες ως τώρα ρίζες. Η έννοια της «µειονοτικής» γλώσσας καλύπτει όχι µόνο τις λιγότερο οµιλούµενες γλώσσες, όπως η λαπωνική ή η βρετονική στη Γαλλία, αλλά επίσης τη χρήση των επίσηµων γλωσσών της ΕΕ όταν οµιλούνται από µια µειονότητα σε άλλο κράτος µέλος. Οι 20 επίσηµες γλώσσες της ΕΕ είναι οι εξής: αγγλική, γαλλική, γερµανική, δανική, ελληνική, εσθονική, ισπανική, ιταλική, λεττονική, λιθουανική, µαλτεζική, ολλανδική, ουγγρική, πολωνική, πορτογαλική, σλοβακική, σλοβενική, σουηδική, τσεχική, φινλανδική. Οι κελτικές γλώσσες οµιλούνται στο δυτικό τµήµα της Ευρώπης Ιρλανδία, Βρετάνη στη Γαλλία και στα δυτικά τµήµατα του Ηνωµένου Βασιλείου. Καµία δεν αποτελεί επίσηµη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πάντως, η ιρλανδική γαελική έχει ένα ειδικό καθεστώς: οι Συνθήκες της ΕE και ορισµένα βασικά κείµενα µεταφράστηκαν προς τη γλώσσα αυτή, που µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί από τους ιρλανδούς πολίτες για ορισµένες επαφές τους µε τα θεσµικά όργανα της ΕΕ. Η ΕΕ έχει λιγότερες επίσηµες γλώσσες απ ό,τι κράτη µέλη. Αυτό συµβαίνει γιατί η Γερµανία και η Αυστρία έχουν από κοινού τη γερµανική γλώσσα, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Ιρλανδία έχουν επίσης την ίδια γλώσσα, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν τα ελληνικά και το Βέλγιο και το Λουξεµβούργο έχουν κοινές γλώσσες µε τους γάλλους, ολλανδούς και γερµανούς γείτονές τους. Αποτέλεσµα είναι να υπάρχουν 20 επίσηµες γλώσσες για 25 χώρες. 4

Οι γλώσσες της Ευρώπης Η γερµανική είναι η ευρύτερα οµιλούµενη µητρική γλώσσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε περίπου 90 εκατ. άτοµα µε µητρική γλώσσα τα γερµανικά. Η γαλλική, αγγλική και ιταλική αποτελούν η καθεµία τη µητρική γλώσσα περίπου 60 εκατ. πολιτών της ΕΕ. Πάντως, τα αγγλικά αποτελούν γλώσσα επικοινωνίας για το 1/3 περίπου των πολιτών της ΕΕ ως πρώτη ξένη γλώσσα και είναι η ευρύτερα οµιλούµενη γλώσσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, µε µεγάλο προβάδισµα σε σχέση µε τη γερµανική και τις άλλες. Η γερ- µανική και η γαλλική αποτελούν πρώτη ξένη γλώσσα για περίπου 10 % του πληθυσµού της ΕΕ. Ένωση ενισχύθηκε µε το πέρασµα των ετών. Οι πλέον πρόσφατες εκτιµήσεις, που προηγήθηκαν της διεύρυνσης της ΕΕ του 2004, αποδεικνύουν ότι περισσότεροι νέοι αυτή τη στιγµή επιλέγουν να µάθουν αγγλικά ως πρώτη ξένη γλώσσα σε σχέση µε παλιότερα. Τα στοιχεία προέρχονται από έρευνα που δηµοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Κατά συνέπεια, το 66 % των νέων ηλικίας 15-24 ετών στην ΕΕ-15 δηλώνουν ότι µιλούν αγγλικά, σε σύγκριση µε το 53 % των ατόµων ηλικίας 25-39 ετών, το 38 % των ατόµων ηλικίας 40-54 ετών και µόνο το 18 % των άνω των 55 ετών. Η θέση της αγγλικής ως γλώσσας επικοινωνίας στην Ευρωπαϊκή EC Η Γερµανία είναι η πατρίδα της ευρύτερα οµιλούµενης µητρικής γλώσσας στην ΕΕ. 5

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τη συνολική αναλογία των πολιτών της ΕΕ που δηλώνουν ότι µιλούν µια γλώσσα ως µητρική ή αρκετά καλά για να µπορούν να συζητήσουν. Η αγγλική γλώσσα προηγείται σαφώς µε ποσοστό 47 % των ερωτηθέντων. εν αποτελεί έκπληξη ότι οι υψηλότερες γλωσσικές επιδόσεις εµφανίζονται στις χώρες που είναι σχετικά µικρές ή των οποίων οι γλώσσες δεν είναι ευρύτερα γνωστές. Σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσµός του Λουξεµβούργου γνωρίζει µια δεύτερη γλώσσα αρκετά καλά ώστε να µπορεί να επικοινωνήσει σε αυτή. Το ίδιο ισχύει για το 80 % των Ολλανδών, ανών και Σουηδών. Τα στοιχεία αυτά επηρεάζονται επίσης από το πόσο στενή σχέση µπορεί να έχουν δύο γειτονικές γλώσσες. Οι ευρύτερα διαδεδοµένες γλώσσες της ΕΕ το 2001 50 40 30 20 10 0 Αγγλική 47 % Γερµανική 32 % Γαλλική 28% Ιταλική 18% Ισπανική 15% Ολλανδική 7% Ελληνική 3% Πορτογαλική 3% Σουηδική 3% ανική 2% Φινλανδική 1% Αναλογία του πληθυσµού στις χώρες της ΕΕ των 15 (το 2001) που δηλώνει ότι µιλά µια γλώσσα είτε ως µητρική είτε αρκετά καλά ώστε να µπορεί να συζητήσει. Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ειδική έρευνα του Ευρωβαρόµετρου 54. 6

Παρότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι µαθαίνουν αγγλικά, που ακολουθούνται από τα γερµανικά και τα γαλλικά, ως πρώτη ξένη γλώσσα, αυτό δεν αποτελεί υποχρεωτικά την πιο κατάλληλη επιλογή. Για τους πολίτες της ΕΕ που επιθυ- µούν να µετακινηθούν σε αναζήτηση εργασίας, η γλώσσα µιας γειτονικής χώρας µπορεί να είναι καταλληλότερη. Γι αυτόν το λόγο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθαρρύνει τους πολίτες της να µαθαίνουν, ει δυνατόν, δύο ξένες γλώσσες, εκτός από τη µητρική τους. Σύµφωνα µε έρευνα του Ευρωβαρόµετρου, το 26 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι γνωρίζουν δύο άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες εκτός από τη µητρική τους. Πάντως, η έρευνα δείχνει επίσης ότι, µεταξύ των πολιτών της ΕΕ που γνωρίζουν µόνο µία γλώσσα, οι περισσότεροι από τους µισούς (54 %) δεν θεωρούν ότι θα είχαν όφελος αν µάθαιναν µια επιπλέον ξένη γλώσσα. Ορισµένες από τις βασικές τάσεις που προέκυψαν από την έρευνα είναι οι εξής: συνολικά το 71 % των ερωτώ- µενων απάντησε ότι ο κάθε πολίτης της ΕΕ θα έπρεπε να µιλάει µία ακόµη ευρωπαϊκή γλώσσα εκτός από τη µητρική του το 32 % απάντησε ότι θα έπρεπε όλοι να µιλούν τη µητρική τους συν δύο ακόµη γλώσσες σύµφωνα µε το 69 % των ερωτώµενων, ο κάθε πολίτης της ΕΕ θα έπρεπε να είναι σε θέση να µιλά αγγλικά το 64 % των συµµετεχόντων είπε ότι η διεύρυνση της ΕΕ συνεπάγεται ότι πρέπει να προστατέψουµε περισσότερο τις δικές µας γλώσσες το 93 % των γονέων είπε ότι είναι σηµαντικό τα παιδιά τους να µάθουν άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες η ηλικία στην οποία ξεκινά η εκµάθηση γλώσσας στα σχολεία της ΕΕ µειώθηκε κατά τα τελευταία 20 χρόνια. Η µεγάλη πλειοψηφία των µαθηµάτων αυτή τη στιγµή ξεκινά στην ηλικία των 7-10 ετών οι περισσότεροι πολίτες της ΕΕ εξασκούν τις γλωσσικές τους ικανότητες σε διακοπές στο εξωτερικό (47 %) και ακολουθούνται από εκείνους που χρησιµοποιούν τις γλωσσικές τους γνώσεις για να παρακολουθήσουν ταινίες (23 %) και εκείνους που µιλούν µια ξένη γλώσσα στην εργασία, είτε σε άµεση είτε σε τηλεφωνική επαφή (21 %). 7

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες Οι χώρες της ΕΕ προβλέπουν µαθήµατα γλωσσών για µετανάστες. Ο σεβασµός της γλωσσικής και πολιτισµικής πολυµορφίας περιλαµβάνεται στον ευρωπαϊκό Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων που θεσπίστηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ το 2000. εν καλύπτει µόνον τις 20 επίσηµες γλώσσες της Ένωσης, αλλά και τις πολλές περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες που οµιλούνται από τµή- µατα του πληθυσµού της Ένωσης. Θεωρείται ότι υπάρχουν περίπου 150 τέτοιες γλώσσες, που οµιλούνται από τουλάχιστον 50 εκατ. άτοµα, αλλά ο ακριβής αριθµός εξαρτάται από το πώς ορίζεται µια γλώσσα (π.χ. σε σχέση µε µια διάλεκτο). Υπάρχουν τρεις γενικά αποδεκτές κατηγορίες περιφερειακών και µειονοτικών γλωσσών: γλώσσες που συνδέονται µε µια συγκεκριµένη περιοχή, η οποία µπορεί να αποτελεί το σύνολο ή το τµήµα ενός ή περισσότερων κρατών µελών. Αυτό καλύπτει γλώσσες όπως η βασκική, η βρετονική, η καταλανική, η φρισική, η σαρδική, η ουαλική κλπ. γλώσσες που οµιλούνται από µια µειονότητα σε ένα κράτος αλλά αποτελούν επίσηµη γλώσσα σε άλλο κράτος της ΕΕ. Ο ορισµός καλύπτει, για παράδειγµα, τα γερµανικά στη νότια ανία, τα γαλλικά στη Val d Aosta στη βόρεια Ιταλία, τα ουγγρικά στη Σλοβακία κλπ. γλώσσες που δεν συνδέονται µε συγκεκριµένη εδαφική επικράτεια, όπως οι γλώσσες της κοινότητας των Ροµ ή της εβραϊκής κοινότητας (σεφαρδιτική και γίντις) ή η αρµενική. DG REGIO/European Commission 8

Η έννοια των περιφερειακών και µειονοτικών γλωσσών δεν περιλαµβάνει διαλέκτους οποιασδήποτε από τις επίσηµες γλώσσες, ούτε τις γλώσσες που οµιλούνται από κοινότητες µεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (βλέπε παρακάτω). Για την προώθηση της χρήσης των γλωσσών αυτών και τη διαφύλαξή τους ως τµήµατος της πολιτιστικής κληρονοµιάς της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε το Mercator Network το 1987. Στόχος του δικτύου αυτού είναι να ανταποκριθεί στο αυξανόµενο ενδιαφέρον για τις περιφερειακές και µειονοτικές γλώσσες στην Ευρώπη και στην ανάγκη για αυτές τις γλωσσικές κοινότητες να εργάζονται µαζί και να ανταλλάσσουν εµπειρίες. Το δίκτυο συγκεντρώνει, αποθηκεύει, αναλύει και διανέµει σχετικές πληροφορίες και έγγραφα. Τα τρία κέντρα που επιλέχθηκαν για το δίκτυο είναι η Καταλονία, η επαρχία Friesland και η Ουαλία όλες περιοχές µε εύρωστες περιφερειακές γλώσσες. Το καθένα έχει µια ειδικότητα. Το κέντρο της Καταλονίας στη Βαρκελώνη είναι υπεύθυνο για τη νοµοθεσία που διέπει τις γλώσσες, το φρισικό κέντρο ασχολείται µε τη διδασκαλία γλωσσών σε όλα τα επίπεδα, ενώ το κέντρο του πανεπιστηµίου της Ουαλίας ασχολείται µε την έρευνα των µειονοτικών γλωσσών και των µέσων µαζικής ενηµέρωσης. Μη αυτόχθονες γλώσσες Ένα µεγάλο φάσµα γλωσσών από άλλα µέρη του κόσµου οµιλείται από κοινότητες µεταναστών στις χώρες της ΕΕ. Η τουρκική οµιλείται ως πρώτη γλώσσα από ένα ποσοστό περίπου 2 % του πληθυσµού στο Βέλγιο και στο δυτικό τµήµα της Γερµανίας και περίπου 1 % στην Ολλανδία. Άλλες ευρέως οµιλούµενες γλώσσες των µεταναστών είναι τα αραβικά των χωρών του Μαγκρέµπ (κυρίως στη Γαλλία και στο Βέλγιο), τα ουρντού, µπενγκάλι και χίντι που οµιλούνται από µετανάστες από την Ινδική Χερσόνησο στο Ηνωµένο Βασίλειο, ενώ βαλκανικές γλώσσες οµιλούνται σε πολλά τµήµατα της ΕΕ από µετανάστες και πρόσφυγες που εγκατέλειψαν την περιοχή τους µετά τους πρόσφατους πολέµους και τις αναταραχές στη χώρα τους. Γενικότερα, οι «µη αυτόχθονες» γλώσσες δεν έχουν επίσηµο καθεστώς ή αναγνώριση στις χώρες της ΕΕ και δεν καλύπτονται από τα προγράµµατα εκµάθησης γλωσσών της ΕΕ. Όµως, πολλές εθνικές και τοπικές αρχές προβλέπουν µαθήµατα για να βοηθήσουν τους µετανάστες να µάθουν τη γλώσσα της χώρας υποδοχής τους και, κατά συνέπεια, να τους ενσωµατώσουν στο εργατικό δυναµικό, στην τοπική κοινότητα και στην εθνική ζωή γενικότερα. Ως διαµένοντες σε µια χώρα της ΕΕ, µπορούν επίσης να επωφεληθούν από τα κοινωνικά και περιφερειακά προγράµµατα ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εδώ και πολλές γενιές, έφτασαν στην ΕΕ πολλές κοινότητες µεταναστών και τα µέλη τους τώρα είναι δίγλωσσα, µε ευχέρεια και στην τοπική γλώσσα και στη γλώσσα της κοινότητάς τους. 9

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Γλώσσες και κινητικότητα Κάθε πολίτης της ΕΕ έχει το δικαίωµα να ζει και να εργάζεται σε κράτος µέλος άλλο από εκείνο της καταγωγής του. Έχοντας δηµιουργήσει τη µεγαλύτερη ενιαία αγορά στον κόσµο, η ΕΕ επιτρέπει στους πολίτες της να πηγαίνουν όπου υπάρχουν θέσεις εργασίας, ενισχύοντας κατά τον τρόπο αυτό το στόχο τού να καταστεί η ΕΕ η περισσότερο ανταγωνιστική, βασισµένη στη γνώση, οικονοµία. Η γνώση άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών αποτελεί το βασικό στοιχείο για µια πραγµατική κινητικότητα στην ΕΕ. Επιτρέπει να επωφεληθεί κανείς από τα µέγιστα πλεονεκτήµατα που απορρέουν από ευκαιρίες για εργασία, σπουδές και ταξίδια σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Βοηθά στο να δοθεί στις επιχειρήσεις ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στο διεθνές επιχειρηµατικό προσκήνιο. Η εκµάθηση της τοπικής γλώσσας δεν είναι µόνο το βασικό στοιχείο για την απόκτηση µιας θέσης εργασίας σε άλλη χώρα, αλλά επίσης διευκολύνει και την άµεση επαφή µε τον ντόπιο πληθυσµό, πράγµα που συχνά προσφέρει µια εντελώς νέα προοπτική για το τι σηµαίνει να είναι κανείς Ευρωπαίος και να δηµιουργεί από κοινού. Οι εθνικές µας ιστορίες και η πολιτιστική µας κληρονοµιά µπορεί να διαφέρουν, αλλά οι επιθυ- µίες και οι ελπίδες µας για το µέλλον συνδέονται στενά. Το να είµαστε σε θέση να µιλούµε µεταξύ µας µας ευαισθητοποιεί για ό,τι κοινό έχουµε και συγχρόνως αναπτύσσει έναν αµοιβαίο σεβασµό για τις πολιτιστικές διαφορές µας. Javier Pierini/Getty Images Η γνώση γλωσσών είναι χρήσιµη για τις επιχειρήσεις. 10

Προώθηση της εκµάθησης γλωσσών Αποτελεί µεγάλη προτεραιότητα για την ΕΕ να βοηθήσει τους πολίτες της να µετακινούνται για εργασία και ψυχαγωγία, να µιλούν µεταξύ τους περνώντας τα σύνορα και να ενισχύουν την αίσθηση ότι όλοι ανήκουν σε µία ενιαία Κοινότητα. Έτσι η ΕΕ θέσπισε ορισµένα προγράµµατα για την προώθηση της διδασκαλίας και εκµάθησης των ευρωπαϊκών γλωσσών. Τα προγράµµατα αυτά έχουν τουλάχιστον ένα κοινό χαρακτηριστικό: καλύπτουν διασυνοριακά σχέδια όπου συµµετέχουν εταίροι από τουλάχιστον δύο και συχνά τρεις χώρες της ΕΕ. Τα προγράµµατα της ΕΕ σχεδιάστηκαν για να συµπληρώσουν τις Καληµέρα ΕΕ εθνικές εκπαιδευτικές πολιτικές των κρατών µελών. Η κάθε κυβέρνηση µέλος έχει αρµοδιότητα για τη δική της πολιτική εθνικής παιδείας, συµπεριλαµβανοµένης και της διδασκαλίας γλωσσών. Έργο των προγραµµάτων της ΕΕ είναι η δηµιουργία δεσµών µεταξύ χωρών και περιοχών µέσω κοινών σχεδίων που ενισχύουν την επίδραση της διδασκαλίας και εκµάθησης γλωσσών. Οι ασχολούµενοι µε τη διδασκαλία γλωσσών αντιµετωπίζουν τα ίδια προβλήµατα παντού στην Ευρώπη και τα προγράµµατα της ΕΕ τους βοηθούν να µοιράζονται τις εµπειρίες τους και να ανταλλάσσουν πληροφορίες και αποτελεσµατικές πρακτικές. Η καληµέρα στις 20 επίσηµες γλώσσες της ΕΕ Αγγλικά Good morning Μαλτεζικά L-Ghodwa t-tajba Γαλλικά Bonjour Ολλανδικά Goedemorgen Γερµανικά Guten Morgen Ουγγρικά Jó reggelt ανικά God morgen Πολωνικά Dzień dobry Ελληνικά Καληµέρα Πορτογαλικά Bom dia Εσθονικά Tere hommikust Σλοβακικά Dobré ráno Ισπανικά Buenos días Σλοβενικά Dobro jutro Ιταλικά Buon giorno Σουηδικά God morgon Λεττονικά Labrīt Τσεχικά Dobre rano Λιθουανικά Labas Rytas Φινλανδικά Hyvää huomenta 11

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Τα προγράµµατα, που ξεκίνησαν κατά τη δεκαετία του 1980 βοηθούν να συγκεντρωθούν εθνικά µέσα και πόροι από διάφορες χώρες που αλλιώς θα παρέµεναν χωριστά. Συγχρόνως, η ΕΕ υποστηρίζει ενεργά τη χρήση µειονοτικών και περιφερειακών γλωσσών ως τµήµα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πραγµατικότητας. Με δυο λόγια, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσµεύεται να διατηρήσει τον πολυγλωσσικό της χαρακτήρα. Ο Σωκράτης συναντά τον Leonardo da Vinci ύο προγράµµατα παρέχουν το βασικό πλαίσιο για την προώθηση της εκµάθησης και διδασκαλίας γλωσσών: το πρόγραµµα «Σωκράτης», που είναι ένα ευρύτατο εκπαιδευτικό πρόγραµµα, και το πρόγραµµα Leonardo da Vinci, που στοχεύει στην επαγγελµατική κατάρτιση. Βάσει των δύο αυτών προγραµµάτων δαπανάται ποσό ύψους περίπου 30 εκατ. EUR το χρόνο για την εκµάθηση γλωσσών. Από το 1990, η ΕΕ προώθησε ενεργά την επέκταση της εκµάθησης γλωσσών και τη βελτίωση των µεθόδων διδασκαλίας µε τη θέσπιση του προγράµµατος Lingua. Το πρόγραµµα Lingua ενσωµατώθηκε στο πρόγραµµα «Σωκράτης» κατά τη θέσπισή του το 1995. Οι δραστηριότητές του καλύπτουν και τις 20 επίσηµες γλώσσες. Το Lingua υποστηρίζει διάφορα στοιχεία του προγράµµατος «Σωκράτης» µέσω διασυνοριακών προγραµµάτων και δραστηριοτήτων στα οποία συµµετέχουν εκπαιδευτικοί και σπουδαστές και τα οποία στοχεύουν: σε µια µεγαλύτερη ευαισθητοποίηση όσον αφορά τον πολυγλωσσικό πλούτο της ΕΕ, στην ενθάρρυνση των πολιτών να µαθαίνουν γλώσσες καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, στη βελτίωση της πρόσβασης στους πόρους για την εκµάθηση γλωσσών σε ολόκληρη την Ευρώπη, στην ανάπτυξη και διάδοση καινοτόµων τεχνικών διδασκαλίας και αποτελεσµατικών πρακτικών, στη διασφάλιση ότι επαρκώς ευρύ φάσµα µέσων διδασκαλίας Το Βέλγιο έχει πολλές µπίρες και περισσότερες επίσηµες γλώσσες από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ (ολλανδικά, γαλλικά και γερµανικά). EKA 12

EKA διατίθεται στους σπουδαστές γλωσσών. Άλλες δραστηριότητες του προγράµµατος «Σωκράτης», µε γλωσσική διάσταση, περιλαµβάνουν το πρόγραµµα Comenius (ονοµάστηκε έτσι από τον Jan Amos Comenius ή Komensky, παιδαγωγό του 17ου αιώνα από τη σηµερινή Τσεχική ηµοκρατία), που ασχολείται µε τη σχολική και προσχολική εκπαίδευση. Άλλο πρόγραµµα είναι το Grundtvig (ονοµάστηκε έτσι από τον N. F. S. Grundtvig, πρωτοπόρο δανό εκπαιδευτικό του 19ου αιώνα που ασχολήθηκε µε την εκπαίδευση των ενηλίκων), το οποίο εξειδικεύεται στη συνεχή κατάρτιση και εκπαίδευση ενηλίκων. Τα µαθήµατα γλωσσών αποτελούν ένα από τα στοιχεία του µεγάλης επιτυχίας προγράµµατος της ΕΕ Erasmus, που ξεκίνησε το 1987 και έλαβε το όνοµά του από τον ανθρωπιστή του 16ου αιώνα. Επέτρεψε σε περισσότερους από ένα εκατοµµύριο σπουδαστές να πραγµατοποιήσουν ένα τµήµα των πανεπιστηµιακών ή µεταπτυχιακών σπουδών τους στο εξωτερικό. Το πρόγραµµα Erasmus επιδοτεί τους σπουδαστές για εντατικά µαθήµατα γλώσσας πριν από τη διαµονή τους στο εξωτερικό. Τα µαθήµατα γλώσσας µπορούν να γίνουν σε οποιαδήποτε από τις 20 επίσηµες γλώσσες της ΕΕ ή στις γλώσσες άλλων χωρών Erasmus. Αυτές είναι οι υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ Βουλγαρία και Ρουµανία, καθώς και η Νορβηγία και η Ισλανδία. Το Erasmus, αυτή τη στιγµή, αποτελεί τµήµα του προγράµµατος «Σωκράτης», που ο προγραµµατισµός του καλύπτει την περίοδο 2000 έως 2006. Το πρόγραµµα Leonardo da Vinci εφαρµόζει µια πολιτική επαγγελ- µατικής κατάρτισης της ΕΕ, η οποία βασίζεται στις δράσεις των µεµονωµένων κρατών µελών. Ενισχύει δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς επαγγελµατικής κατάρτισης, οι οποίοι συµµετέχουν σε διεθνείς συνεργασίες: κέντρα επαγγελµατικής κατάρτισης, πανεπιστήµια, εµπορικά επιµελητήρια. 13 Tο πρόγραµµα δράσης της ΕΕ για την εκπαίδευση πήρε το όνοµά του από τον Σωκράτη έναν από τους πρώτους ευρωπαίους παιδαγωγούς.

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια σκαλίας γλωσσών για επαγγελµατική κατάρτιση, ειδικά εκείνων που προορίζονται για τον τόπο εργασίας. ASCii Αυτοκόλλητα που διαφηµίζουν την ευρωπαϊκή ηµέρα των γλωσσών του 2004 για την προώθηση της ευαισθητοποίησης στις γλώσσες και την εκµάθησή τους. Καθώς η γνώση ξένων γλωσσών αποτελεί αυτή τη στιγµή ένα βασικό προσόν σε µια όλο και πιο απαιτητική αγορά εργασίας, το πρόγραµµα Leonardo ανέπτυξε µια σηµαντική γλωσσική διάσταση. Χρηµατοδοτεί διασυνοριακά σχέδια τα οποία στοχεύουν στην ανάπτυξη νέων µεθόδων και νέων ενισχύσεων για τη διδασκαλία γλωσσών, καθώς και την αξιολόγηση των γλωσσικών αναγκών στις επιχειρήσεις. Το πρόγραµµα Leonardo χρηµατοδοτεί περιόδους εκπαίδευσης στο εξωτερικό για καθηγητές γλωσσών, καθώς και την ανάπτυξη των µέσων διδα- Τα πολιτιστικά προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης προωθούν επίσης τη γλωσσική και πολιτιστική πολυµορφία µε πολλούς τρόπους. Το πρόγραµµα Media της Ευρωπαϊκής Επιτροπής χρη- µατοδοτεί τη µεταγλώττιση και τον υποτιτλισµό ευρωπαϊκών ταινιών που θα προβληθούν στους κινηµατογράφους και στην τηλεόραση σε άλλες χώρες της ΕΕ. Το πρόγραµµα Culture 2000 ανοίγει διαπολιτισµικούς δρόµους, µε την υποστήριξη της µετάφρασης σύγχρονων συγγραφέων σε άλλες γλώσσες της ΕΕ. Το πρόγραµµα econtent επιδιώκει τη χρήση της συνεχώς αναπτυσσόµενης ψηφιακής τεχνολογίας για τη βελτίωση της πολυγλωσσικής πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας ψηφιακές παραγωγές και ιδίως, αλλά όχι µόνον, τηλεοπτικές παραγωγές. Χάρη στις τεχνικές ψηφιακής συµπίεσης, ένα και µόνο τηλεοπτικό κανάλι µπορεί τώρα να παρουσιάζει µια ταινία σε πολλές και διαφορετικές ηχητικές γλωσσικές αποδόσεις. Είναι ήδη στη βαλίτσα σας Κάθε χρόνο, το Συµβούλιο της Ευρώπης, µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οργανώνει στις 26 Σεπτεµβρίου µια ευρωπαϊκή ηµέρα γλωσσών. Το σύνθηµα που επιλέχθηκε για το 2004 ήταν «Βάλτε µία ακόµα γλώσσα στη βαλίτσα σας». Με έναρξη το 2001, οι πολυάριθµες εκδηλώσεις αυξάνονται σταθερά κάθε χρόνο. Η ιδέα που βρίσκεται πίσω από την ευρωπαϊκή ηµέρα γλωσσών είναι να αναπτυχθεί η ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σηµασία της εκµάθησης γλωσσών σε µια ανεξάρτητη Ευρώπη. Η εκδήλωση αναγνωρίζει ότι η γλωσσική πολυµορφία είναι µία από τις δυνάµεις της Ευρώπης και ότι η εκµάθηση γλωσσών µπορεί να ενισχύσει την ανοχή και την αµοιβαία κατανόηση. 14

Ένα νέο σχέδιο δράσης Τον Ιούλιο του 2003, µε την προοπτική της επικείµενης διεύρυνσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε ένα σχέδιο δράσης για την προώθηση της εκµάθησης γλωσσών και της γλωσσικής πολυµορφίας σε µια Ευρώπη 25 µελών. Η Επιτροπή αναγνώρισε ότι σε µια Ευρώπη 450 εκατ. πολιτών µε διαφορετική εθνική, πολιτισµική και γλωσσική προέλευση, θα είναι σηµαντικότερο από ποτέ να τους δοθούν τα µέσα για την κατανόηση και τη µεταξύ τους επικοινωνία. Το σχέδιο δράσης, που καλύπτει την περίοδο 2004-2006, καθορίζει τη δράση που θα πρέπει να αναληφθεί από τις χώρες της ΕΕ, µε την υποστήριξη των θεσµικών οργάνων της ΕΕ. Στοχεύει να συνεχίσει και να συντονίσει καλύτερα τις αναληφθείσες δράσεις, καθώς επίσης και να χρησιµοποιήσει αποτελεσµατικότερα τους διαθέσιµους οικονοµικούς πόρους. Το µήνυµα του σχεδίου δράσης είναι ότι το να προσθέσει κανείς µία επιπλέον ξένη γλώσσα στη µητρική του είναι κάτι καλό, αλλά το να προσθέσει και µια δεύτερη ξένη γλώσσα είναι ακόµη καλύτερο. Προβάλλει επίσης ότι όσο νεότερος ξεκινά κανείς, τόσο το καλύτερο. Σηµειώνει ότι, µέχρι στιγµής, τα γλωσσικά εφόδια είναι άνισα κατανεµηµένα ανά χώρα και ανά κοινωνική οµάδα. Το φάσµα των ξένων γλωσσών που οµιλούνται από τους πολίτες της ΕΕ είναι περιορισµένο: το να υπάρχει µία µόνο κοινή γλώσσα επικοινωνίας δεν αρκεί. Όταν ρωτήθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας του Ευρωβαρόµετρου ποιες είναι οι δύο γλώσσες που θα ήθελαν να µάθουν πέρα από τη µητρική τους, το 75 % των ερωτηθέντων απάντησαν ότι τα αγγλικά ήταν τα περισσότερο χρήσιµα και ακολούθησαν τα γαλλικά (40 %), τα γερ- µανικά (23 %) και τα ισπανικά (18 %). «Μητρική γλώσσα συν δύο» Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ο στόχος της «µητρικής γλώσσας συν δύο» είναι φιλόδοξος, αλλά ρεαλιστικός. Η εκµάθηση γλωσσών πρέπει να θεωρηθεί ως δραστηριότητα καθ όλη τη διάρκεια της ζωής. Η διδασκαλία θα πρέπει να ξεκινήσει όσο το δυνατόν νωρίτερα, ακόµη και σε προσχολικό επίπεδο, και να συνεχιστεί κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης, της ανώτερης εκπαίδευσης και της ενήλικης ζωής. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους µαθητές µε ειδικές ανάγκες. Ενώ η διδασκαλία θα πρέπει να ξεκινήσει νωρίς, θα υπάρξουν ευνοϊκά αποτελέσµατα µόνον εάν οι δάσκαλοι είναι ειδικά εκπαιδευµένοι να διδάσκουν γλώσσες σε µικρά παιδιά. Επίσης, το µέγεθος της τάξης θα πρέπει να είναι σχετικά µικρό και θα πρέπει να αφιερώνεται αρκετός χρόνος στη διδασκαλία γλωσσών. Τα σχολεία πρέπει επίσης να ανταποκριθούν στην πρόκληση, προσφέροντας ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσµα γλωσσών. Θα πρέπει να προσλαµβάνουν και να εκπαιδεύουν περισσότερους καθηγητές και στον τοµέα αυτό, οι διασυνοριακές περιοχές θα µπορούν να συνεργάζονται µεταξύ τους επωφελώς. 15

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Bilderbox.com Για να µπορεί ο καθένας να µαθαίνει δύο ξένες γλώσσες, η διδασκαλία θα πρέπει να ξεκινήσει πολύ νωρίς. Επίσης, οι ενήλικοι θα πρέπει να έχουν περισσότερες δυνατότητες να αποκτήσουν και να χρησιµοποιήσουν τα γλωσσικά τους προσόντα. Θα πρέπει να γίνουν ενέργειες για την προώθηση όλων των γλωσσών, συµπεριλαµβανοµένων των περιφερειακών και µειονοτικών, να παρέχονται περισσότερες αίθουσες για τη διδασκαλία γλωσσών, να γίνεται µεγαλύτερη χρήση του ιαδικτύου για τη διδασκαλία και εκµάθηση γλωσσών και να προβλέπεται µεγαλύτερη χρήση υποτιτλισµού στην τηλεόραση και στον κινηµατογράφο. Το σχέδιο δράσης προωθεί δραστηριότητες σε όλους αυτούς τους τοµείς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι πεπεισµένη ότι το κόστος της προώθησης της χρήσης µιας δεύτερης ή τρίτης γλώσσας από τους πολίτες της ΕΕ, σύµφωνα µε τις γενικές κατευθύνσεις που θεσπίστηκαν στο σχέδιο δράσης, είναι χαµηλό, αν το συγκρίνουµε µε τις χαµένες ευκαιρίες από έλλειψη γλωσσικής γνώσης και τις επιπτώσεις για την οικονοµία της ΕΕ λόγω απώλειας επιχειρηµατικών ευκαιριών που οφείλεται σε έλλειψη γλωσσικών προσόντων. 16

Μια πολυγλωσσική Ευρωπαϊκή Ένωση εν είναι δύσκολο να βρούµε τους λόγους που η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται 20 επίσηµες γλώσσες: είναι η δηµοκρατία, η διαφάνεια και το δικαίωµα στη γνώση. Η νοµοθεσία της ΕΕ εφαρµόζεται σε ολόκληρη την ΕΕ και, κατά συνέπεια, σε όλους τους πολίτες της. Η νέα νοµοθεσία πρέπει να δηµοσιεύεται και να είναι προσβάσιµη στη γλώσσα τους. Όπως σε κάθε δηµοκρατία, όλοι οι πολίτες έχουν το θεµελιώδες δικαίωµα να γνωρίζουν γιατί θεσπίζεται µια συγκεκριµένη νοµοθετική πράξη και τι συνεπάγεται για αυτούς. Αποτελεί επίσης βασικό αξίωµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι όλοι οι πολίτες της και οι εκλεγµένοι εκπρόσωποί τους πρέπει να έχουν το ίδιο δικαίωµα πρόσβασης στην ΕΕ και να είναι σε θέση να επικοινωνούν µε τα θεσµικά της όργανα και τις αρχές της στην εθνική τους γλώσσα. εν µπορούν να υπάρχουν διπλά πρότυπα, για παράδειγµα, ανάµεσα σε µεγάλες και µικρές χώρες ή ανάµεσα στους πολίτες που η µητρική τους γλώσσα είναι ευρέως διαδεδο- µένη και σε εκείνους των οποίων η γλώσσα είναι λιγότερο διαδεδο- µένη. Στο Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι υπουργοί µπορούν να µιλούν τη δική τους γλώσσα. EKA 17

Πολλές γλώσσες, µία οικογένεια Οι λεττονοί ή οι έλληνες βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρέπει να είναι σε θέση να µιλούν εξ ονόµατος των ψηφοφόρων τους στη δική τους γλώσσα µε τον ίδιο τρόπο όπως και οι βουλευτές από τη Γερµανία, τη Μεγάλη Βρετανία ή τη Γαλλία. Το ίδιο ισχύει για έναν υπουργό σε µια επίσηµη συνάντηση της ΕΕ ή έναν πολίτη που προσφεύγει ενώπιον του Ευρωπαίου ιαµεσολαβητή. Το 14 % των ιρλανδών πολιτών που θεωρούν την ιρλανδική γαελική ως µητρική τους γλώσσα µπορούν να τη χρησιµοποιήσουν για την υποβολή παραπόνων στον ιαµεσολαβητή, εφόσον το επιθυ- µούν. Η νοµοθετική της λειτουργία και η άµεση συµµετοχή των πολιτών της εξηγούν γιατί η ΕΕ χρησιµοποιεί περισσότερες γλώσσες απ ό,τι οι διεθνείς οργανισµοί, όπως τα Ηνωµένα Έθνη ή το ΝΑΤΟ, που λειτουργούν µόνο σε διακυβερνητικό επίπεδο. Παρότι έχουν πάνω από 190 µέλη, τα Ηνωµένα Έθνη χρησιµοποιούν µόνον έξι γλώσσες. Το Συµβούλιο της Ευρώπης και το ΝΑΤΟ, που το καθένα τους έχει περισσότερα µέλη απ ό,τι η ΕΕ, δηµοσιεύουν τα επίσηµα έγγραφά τους µόνο στα αγγλικά και γαλλικά. Κατά συνέπεια, τα θεσµικά όργανα της ΕΕ βελτίωσαν τις διαδικασίες, συν τω χρόνω, ώστε να λειτουργούν µε όλο και µεγαλύτερο αριθµό επίσηµων γλωσσών χωρίς να δηµιουργούν έναν πραγ- µατικό πύργο της Βαβέλ. Προσπάθησαν επίσης να προσφέρουν στους πολίτες και στις κυβερνήσεις ποιοτική, αποτελεσµατική και φθηνή µετάφραση και διερµηνεία. Κινητοποίηση πόρων εδοµένων των υποχρεώσεών τους προς τους πολίτες και τις κυβερνήσεις της ΕΕ, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι τα θεσµικά όργανα της ΕΕ απασχολούν µεγάλο αριθµό υπαλλήλων του γλωσσικού κλάδου. Πράγµατι, ένας στους τρεις πτυχιούχους υπαλλήλους των θεσµικών οργάνων της ΕΕ είναι είτε µεταφραστής είτε διερµηνέας. Οι µεταφραστές εργάζονται µε γραπτά κείµενα, οι διερµηνείς µε τον προφορικό λόγο. Ελάχιστη προϋπόθεση για τον καθένα από αυτούς είναι να είναι σε θέση να µεταφράζει προς τη µητρική του γλώσσα από τουλάχιστον δύο άλλες γλώσσες της ΕΕ. Πριν από τη διεύρυνση του 2004, τα βασικά θεσµικά όργανα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συµβούλιο των Υπουργών και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µετέφραζαν από κοινού σχεδόν τρία εκατοµ- µύρια σελίδες το χρόνο. Το ετήσιο κόστος της µετάφρασης και διερ- µηνείας ήταν περίπου δύο ευρώ για κάθε πολίτη της ΕΕ, δηλαδή λίγο περισσότερο από την τιµή ενός καφέ. Με την αύξηση των επίσηµων γλωσσών από έντεκα σε είκοσι, η τιµή ανεβαίνει, αλλά δεν διπλασιάζεται. Αυτό οφείλεται στο ότι στην εσωτερική τους εργασία, τα θεσµικά όργανα της ΕΕ απλούστευσαν τη χρήση των γλωσσών και η διεύρυνση οδήγησε σε περισσότερους µηχανισµούς µείωσης του κόστους. Η δηµόσια χρήση και των είκοσι γλωσσών αποτελεί µόνο την ορατή κορυφή του παγόβουνου. 18