ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Neets και Δια βίου Μάθηση: Τα προγράμματα ΔΒΜ και ο ρόλος τους στην αντιμετώπιση του φαινομένου των Νeets στην Ελλάδα» ΧΗΝΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Α.Μ:12 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:κ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2018

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 ΘΕΩΡΗΤΙΙΚΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΌ ΠΛΑΙΣΙΟ... 3 1 ο ΜΕΡΟΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ NEETS... 3 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ NEETS ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 4 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ NEETS... 5 NEETS ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΠΑΘΕΙΑ... 9 2 ο ΜΕΡΟΣ: ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ (ΔΒΜ)... 13 ΠΟΙΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΑΔΑ)... 15 ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ NEETS... 21 3 ο ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ... 25 ΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ... 28 ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ... 28 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ... 38 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 41 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 41 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ-ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 48 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ... 48 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 49 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ....51 ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ... 53 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 57 ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 59 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 60 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία γίνεται η περιγραφή του φαινομένου των Neets στη σύγχρονη Ελλάδα, αναλύονται τα προγράμματα της Δια Βίου Μάθησης και μελετάται η συσχέτιση των προγραμμάτων της Δια Βίου Μάθησης με την αντιμετώπιση των Neets. Πιο αναλυτικά, στο πρώτο μέρος της εργασίας σημειώνεται το θεωρητικό και εννοιολογικό πλαίσιο του όρου Neets. Ποια άτομα ανήκουν στην κατηγορία των Neets, καθώς και τα κριτήρια ένταξής τους σε αυτή. Ποιοι είναι οι παράγοντες, που συμβάλλουν στην δημιουργία του φαινομένου, καθώς και η συσχέτιση του όρου με την κοινωνική ευπάθεια. Στο δεύτερο μέρος αναλύεται η Δια Βίου Μάθηση, πότε και πώς εμφανίζεται ο όρος αυτός, καθώς και η σημασία του. Αναλύονται και οι διάφοροι ορισμοί που δόθηκαν για τη Δια Βίου Μάθηση από διάφορους μελετητές ανά τον κόσμο. Επιπλέον, παρουσιάζονται και οι βασικές θέσεις για τη Δια Βίου Μάθηση στην Ελλάδα. Στο τρίτο μέρος εξηγείται πώς η Δια Βίου Μάθηση, ως μια μορφωτική διαδικασία, έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τους Neets. Τέλος, μελετάται αν υπάρχει η δυνατότητα χρήσης των προγραμμάτων της Δια Βίου Μάθησης στην αντιμετώπιση των Neets. 2

ΘΕΩΡΗΤΙΙΚΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΌ ΠΛΑΙΣΙΟ 1 ο ΜΕΡΟΣ: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ NEETS Ο σχετικά νεόδμητος όρος των Neets (young people Not in Education, Employment or Training: Νέοι χωρίς Εκπαίδευση, Εργασία ή Κατάρτιση), χρησιμοποιείται για τους νέους από 15-24 ετών, οι οποίοι δεν εργάζονται ούτε σπουδάζουν. 1 Ο ορισμός αυτής της ηλικιακής κατηγορίας των NEETs δεν είναι απόλυτος, καθώς, σύμφωνα με τον OECD, αφορά νέους ηλικίας 15-29 ετών. 2 Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ορίζουν την ηλικία από 15 έως 24 ετών και βασίζονται σε στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού (Labour Force Survey) για να υπολογίσουν τους Neets. 3 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε μεγάλη έμφαση στη νέα αυτή κατηγορία κοινωνικής ευπάθειας, την κατηγορία των Neets, αρχικά καθώς τη συμπεριέλαβε στις ετήσιες αναφορές του Standing Group Indicators & Benchmarks και συνεχίζει να δίνει έμφαση καθώς ο αριθμός των νέων που εντάσσονται σε αυτήν συνεχώς αυξάνεται. 4 Το 2012 οι Neets αποτελούσαν το 12,9% του πληθυσμού των νέων 15-24 ετών στην Ε.Ε. (7.469.100 νέοι). 4 Στην Ελλάδα οι Neets αγγίζουν το 16,9% 5 και αυτό το υψηλό ποσοστό κατατάσσει τη χώρα στις πρώτες ανάμεσα στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης σχετικά με τους Neets. 6 Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα τα ποσοστά των Neets ανά Διοικητική 1 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 90-91. 2 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 90-91. 3 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 90-91. Για περισσότερα βλ. Eurofound(2012) 19-20. 4 Βλ. Παπαδάκης (2013) 17. 4 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 90-91. Για περισσότερα βλ. Eurofound (2012) 1,23. 5 6 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 93. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 9. Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 93. 3

Περιφέρεια ποικίλλουν. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση των Neets εμφανίζεται στο Νότιο Αιγαίο, στη Στερεά Ελλάδα και στα νησιά του Ιονίου. 6 Ωστόσο είναι αξιοσημείωτο ότι η Στερεά Ελλάδα συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού Neets συγκριτικά με την υπόλοιπη Ελλάδα. 7 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ NEETS ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Όπως προαναφέρθηκε, καθοριστικός παράγοντας για τον χαρακτηρισμό κάποιων ατόμων ως Neets είναι η ηλικία. Επίσης, το φύλο επηρεάζει σε ένα βαθμό την πιθανότητα κατάταξης ατόμων στην κατηγορία των Neets, καθώς το ποσοστό των γυναικών, που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία, είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό των ανδρών. 8 Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό των γυναικών Neets βρίσκεται στο 17,4%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών είναι 16,5%. 9 Επιπλέον, ένας ακόμη παράγοντας που συνδέεται με τους Neets είναι και το μορφωτικό τους επίπεδο. Αναλυτικότερα, το μεγαλύτερο ποσοστό των NEETs είναι απόφοιτοι κατώτερης (7,9%) και ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Λυκείου 37,5% ή Επαγγελματικού Λυκείου και Τεχνικής Σχολής 26,2%) 10, ενώ αξιοσημείωτο είναι και το ποσοστό των απόφοιτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το οποίο ανέρχεται στο 28,4%. 13 Έτσι λοιπόν, η Ελλάδα κατατάσσεται στο σύμπλεγμα των χωρών, στις οποίες οι NEETs έχουν ανώτατο μορφωτικό επίπεδο. 11 6 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 93. 7 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 93. Για περισσότερα βλ. Παπαργύρης (2013) 151. 8 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 94. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 12, 17 επίσης βλ. Πανδής - Ζάγκος (2013) 111 Δρακάκη κ.ά. (2013) 226. 9 Βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 12, 17. 10 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 95. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 33 Πανδής - Ζάγκος (2013) 113 Drakakietal. (2014)246. 13 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 95. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 33 Πανδής - Ζάγκος (2013) 113 Drakakietal. (2014)246. 11 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 95. Για περισσότερα βλ. Eurofound(2012) 32. 4

5

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ Neets Η πλειοψηφία των οικογενειών των Neets έχουν χαμηλό ή πολύ χαμηλό εισόδημα. 12 Αναλυτικότερα, το 46% των οικογενειών των Neets έχουν χαμηλό (έως και πολύ χαμηλό) εισόδημα κάτω των 1.000, ενώ το 13,1% των οικογενειών των NEETs έχουν εισόδημα 1.000-1.500 τον μήνα. 13 Βέβαια, υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό των NEETs, των οποίων οι οικογένειες έχουν υψηλό εισόδημα, άνω των 3.000. 14 Πίνακας 1 Οικογενειακό εισόδημα των NEETS (ΠΗΓΗ : GPO ΚΑΙ ΚΕΑΔΙΚ (2013) 24.) 0-1500 14,9% 501-1000 26,2% 1001-1500 11,1% 1501-2000 4,6% 12 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 95. Για περισσότερα βλ.gpo&κεαδικ (2012) 27 GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 24-25. 13 Βλ. Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 95. Για περισσότερα βλ.gpo&κεαδικ (2012) 27. 14 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 96. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 27. - 6

2001-2500 2,2% 2501-3000 1,2% Πάνω από 3001 1,4% Δ.Ξ./Δ.Α. 38,5% Παρά τα χαμηλά εισοδήματα των οικογενειών τους, οι Neets κατά πλειοψηφία είναι εξαρτημένοι οικονομικά από τις οικογένειες τους καθώς συνεχίζουν να μένουν στο ίδιο σπίτι. 1516 Σημαντικό ρόλο σε αυτή την περίπτωση παίζει και το γεγονός ότι σχεδόν το σύνολο τους δεν είναι παντρεμένοι 17. Επιπλέον, είναι άξιο να σημειωθεί ότι οι Έλληνες Neets κατοικούν σε σπίτια, τα οποία, κατοικούνται από πολλά μέλη και εκ των οποίων εργάζεται ένα μικρό μέρος 17. Η μεγάλη εξάρτηση των Neets από τις οικογένειές τους είναι ξεκάθαρη, καθώς το 85% αυτών έχει ως μοναδικό οικονομικό στήριγμα την οικογένεια του, ενώ μόνο το 4,5% των Neets παίρνει κάποιο επίδομα. 18 Ένα ακόμη στοιχείο, που προκύπτει, είναι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονιών των Neets, ενώ τα εργαζόμενα μέλη σε αυτές τις οικογένειες είναι συνήθως λιγότερα. 19 Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς είναι απόφοιτοι κυρίως 15 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 97. 16 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 97 Drakaki et al. (2014) 246. 17 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 97. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 22 GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 19. 18 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 98. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2013) 24 Πανδής - Ζάγκος (2013) 116. 19 Βλ. Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 96. - 7

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και λιγότεροι είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ωστόσο, υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό, το οποίο αποτελείται από απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. 20 Πίνακας 2 Κατάσταση της οικογένειας με την οποία διαμένουν οι Neets (ΠΗΓΗ: GPO ΚΑΙ ΚΕΑΔΙΚ (2012) 23. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι Neets στην Ελλάδα παρουσιάζουν χαμηλή αυτονομία. Η περιορισμένη ή ανεπαρκής αυτονομία, συχνά αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων, με αποτέλεσμα τη μη ομαλή ένταξή τους στον κοινωνικό και παραγωγικό ιστό. 21 Η ελληνική οικογένεια χαρακτηρίζεται κυρίως από την υπερπροστατευτικότητα των γονιών προς τα παιδιά, η οποία τα περιορίζει και τα ωθεί να δημιουργήσουν μια αδύναμη προσωπικότητα, χωρίς θέληση, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιηθούν από το υπόλοιπο κοινωνικό 20 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 98. Για περισσότερα βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 56. 21 Βλ. Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 98-99. 25 Βλ. Παπαδάκης- Κυρίδης (2014) 99. - 8

σύνολο. Κατά συνέπεια, η οικογένεια έχει ουσιαστικά διττό ρόλο στην πορεία των Neets: από τη μία ενισχύει το άτομο Neet οικονομικά και ψυχολογικά και από την άλλη, παρέχοντάς του όλα τα αγαθά (υλικά και άυλα), οδηγεί το άτομο αυτό στην επανάπαυση και την παραίτηση. Η οικογένεια ( παρόλα αυτά) αποτελεί ένα δίχτυ προστασίας για το άτομο Neet, καθώς για το κοινωνικό κράτος (και τις υπηρεσίες του) οι Neets είναι ανύπαρκτοι. 25-9

NEETS ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΠΑΘΕΙΑ Η περιγραφή του όρου της κοινωνικής ευπάθειας γίνεται με διάφορους ορισμούς, υπό διαφορετική οπτική γωνία. Ως κοινωνική ευπάθεια ορίζεται η έκθεση σε διάφορους κινδύνους, η οποία οδηγεί σε μη αποδεκτές συνθήκες διαβίωσης. 22 Η ευπάθεια επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, η ευπάθεια είναι συνδεδεμένη με οικονομικά και κοινωνικά γεγονότα. 23 Η κοινωνικο-οικονομική ανισότητα επαληθεύεται, με τη βιογραφική ρήξη που έχουν υποστεί τα παιδιά από φτωχές οικογένειες και οικογένειες στριμωγμένες οικονομικά (πολυπληθείς οικογένειες με λίγα εργαζόμενα μέλη) και με γονείς με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 25 Η βιογραφική ρήξη αποτελεί κανόνα της κοινωνικο-οικονομικής ανισότητας. 24 Η ευπάθεια συνδέεται άμεσα με τρείς κατηγορίες ελλείψεων : η πρώτη είναι οι υλικές ελλείψεις, η δεύτερη είναι οι κοινωνικές ελλείψεις και η τρίτη είναι οι ψυχολογικές ελλείψεις. 25 Πιο συγκεκριμένα, οι υλικές ελλείψεις αφορούν τα υλικά αγαθά, που είναι απαραίτητα για την επιβίωση και είναι άμεσα συσχετισμένα με τις οικονομικές δυνατότητες των ατόμων. 26 Οι κοινωνικές ελλείψεις αφορούν τα κοινωνικά αγαθά, όπως για παράδειγμα είναι η εκπαίδευση, η υγεία κ.α., τα κοινωνικά αγαθά μπορούν να αποκτηθούν είτε με την αγορά είτε με τον συνδυασμό κοινωνικών διεργασιών. 27 Στις ψυχολογικές ελλείψεις συμπεριλαμβάνονται τα ατομικά και κοινωνικά προβλήματα κυρίως με ψυχολογικό 22 Βλ.Hogeveenetal. (2005). 23 Βλ. Bohle (2001) 2, 3-5 Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 101. 25 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 101. 24 Βλ. Παπαδάκης - Κυρίδης (2014) 101. 25 Βλ. Κυρίδης (2014) 26-27. 26 Βλ. Κυρίδης (2014) 26-27. 27 Βλ. Κυρίδης (2014) 27.. 10

χαρακτήρα. 28 Μπορεί ακόμα να εμφανιστούν αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου όπως είναι η επιθετικότητα και η αποξένωση καθώς και διάρρηξη των οικογενειακών δεσμών. 31 Η ευπάθεια θα μπορούσε να οριστεί ως ένα κράμα κοινωνικών κατωτεροτήτων, οι οποίες είτε αυτούσιες είτε σε συνδυασμό οδηγούν σε κοινωνικές ανισότητες. 32 Πιο παλιά, η κοινωνική ευπάθεια επηρεαζόταν άμεσα από την εργασία και την απασχόληση, σήμερα όμως είναι άμεσα συσχετισμένη με τη θέση που έχει κάποιος στην κοινωνία. 33 Σε μία κοινωνικά ευπαθή ομάδα ανήκει φυσικά ο άνεργος, αλλά ανήκει και κάποιος που αμείβεται με πολύ λίγα χρήματα. 34 Σε αυτές τις ομάδες ανήκουν και όσοι δεν έχουν πρόσβαση σε ένα αξιοπρεπές εκπαιδευτικό σύστημα και όσοι δεν καλύπτονται από ένα αξιόλογο σύστημα υγείας. 35 Κατά συνέπεια, τα άτομα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων στερούνται βασικά υλικά επιβίωσης. 36 Οι NEETs δεν είναι απλά άνεργοι, καθώς συνδέονται άμεσα και με τη σχολική διαρροή, δηλαδή την εγκατάλειψη του σχολείου, πριν την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η εγκατάλειψη του σχολείου συνίσταται τόσο σε εξωτερικά χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος ( οικονομική κατάσταση των γονιών, εκπαίδευση, επάγγελμα) όσο και σε εσωτερικά χαρακτηριστικά (παρακίνηση, ενθάρρυνση και συμπαράσταση). 37 Εξαιτίας της μη κατάρτιση τους, έχουν πιο πολλές πιθανότητες να μείνουν άνεργοι. Η μακροχρόνια ανεργία θα τους δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στον οικογενειακό προϋπολογισμό και θα τους οδηγήσει στην αποστέρηση υλικών και κοινωνικών αγαθών. 38 Οι NEETs κατά πλειοψηφία, μη έχοντας ολοκληρώσει τη βασική τους εκπαίδευση, προδιαγράφουν κατά κάποιο τρόπο το μέλλον τους, καθώς η ελλιπής 31 Βλ. Κυρίδης (2014) 27. 32 Βλ. Κυρίδης (2014) 29. 33 Βλ. Κυρίδης (2014) 32. 34 Βλ. Κυρίδης (2014) 32. 35 Βλ. Κυρίδης (2014) 32. 28 Βλ. Turner (1995) 36, 213-229 Prause & Dooley (2001) 50, 282-304 Feather & Davenport (1981) 41(3), 422-436. 11

36 Βλ. Κυρίδης (2014) 32. 37 Βλ Βεργίδης (2003) 97. 38 Βλ Pillinger (2001) Ditch&Roberts (2002). 42 Βλ Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 101... τους κατάρτιση μειώνει και τις πιθανότητες εύρεσης εργασίας μαζί με όλα τα φυσικά επακόλουθα της ανεργίας. Η συναίσθηση της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από το κοινωνικό και το οικογενειακό περιβάλλον, οδηγεί τους Neets να βρουν λύσεις για την αντιμετώπιση της κοινωνικής τους ευπάθειας. 42 Για να αντιμετωπίσουν το εργασιακό τέλμα, οι Neets συνεχίζουν την προσπάθεια αναζήτησης εργασίας και καταφεύγουν και στην εξωτερική μετανάστευση. 29 Η δεινή κοινωνική και οικονομική κατάσταση των Neets στην Ελλάδα 30, είναι αποτέλεσμα τόσο του δυσλειτουργικού και απόντος κράτους πρόνοιας, της διαφοροποίησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης από την αγορά εργασίας όσο και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στην εργασία. 31 Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο έχει συσταθεί στηριζόμενο σε τρείς βασικούς πυλώνες: ένα σταθερά χαμηλό ποσοστό ανεργίας, προγράμματα που καλύπτουν μεγάλο κοινωνικό εύρος και ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς. 46 Όμως με το πέρασμα των χρόνων η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική προσανατολίστηκε κυρίως στο ζήτημα της ανεργίας. 32 Αυτή η αλλαγή προσανατολισμού οφείλεται στην μείωση της δύναμης των παραδοσιακών δομών της οικογένειας καθώς και στη σταδιακή αλλαγή των εργασιακών σχέσεων και των ήδη εγκαθιδρυμένων δομών απασχόλησης. 33 Η εργασιακή ανασφάλεια συνετέλεσε στην κατάρρευση των εργασιακών σχέσεων και οδήγησε στην εργασιακή αστάθεια, η οποία κλόνισε 29 Βλ. GPO&ΚΕΑΔΙΚ (2012) 40, 69 Drakakietal. (2014) 247. 30 Βλ. ΚΕΑΔΙΚ&ΚΑΝΕΠ (2013) 24-25 Drakakietal. (2014) 246. 31. Παπαδάκης Κυρίδης (2014) 101. 46 Βλ. Ranci (2010). 32 Βλ. Esping-Andersen (1999) Taylor-Gooby (2004). 33 Βλ. Κυρίδης (2014) 30.. 12

μεγάλες μάζες του πληθυσμού. 34 Η αυξανόμενη εργασιακή ανασφάλεια, κλόνισε και τους μέχρι τότε, εργασιακά ασφαλείς και δημιούργησε, πληθυσμούς που απομακρύνθηκαν σχεδόν μόνιμα από την αγορά εργασίας. 35 Ο Esping-Andersen υποστήριξε ότι το ευρωπαϊκό σύστημα κοινωνικής προστασίας δεν εναρμονίστηκε με τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις 46, οπότε και οι σύγχρονες δομές του κοινωνικού κράτους δεν είναι σε θέση να προσφέρουν την αρμόζουσα κοινωνική προστασία. Η μη σταθερότητα των εργασιακών σχέσεων, η ολοένα και αυξανόμενη αποσταθεροποίηση των παραδοσιακών οικογενειακών δομών, καθώς και η ανεπαρκής κοινωνική προστασία προκαλούν την αύξηση του επιπέδου της ευπάθειας σε περισσότερες κοινωνικές ομάδες. 52 Η αποδοχή της ευπάθειας, ως έννοιας συνυφασμένης, με δυσάρεστες καταστάσεις του παρόντος και του μέλλοντος, ακόμα και με τη λήψη άμεσων κοινωνικών μέτρων, δεν είναι η λύση ενός μεγαλύτερου προβλήματος που θα συνεχίζει να υπάρχει διατηρώντας την κοινωνική αναλγησία και την κοινωνική ανισότητα 47. Η αντιμετώπιση όμως οφείλει να γίνει με δραστικές λύσεις και όχι με μια απλή παροδική κάλυψη του προβλήματος με φιλανθρωπίες χρειάζεται άμεση θωράκιση των συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων από δυσάρεστα γεγονότα με τη μορφή κοινωνικού χρέους. 48 Το κράτος πρόνοιας επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο και την ποιότητα ζωής των πολιτών καθώς ορίζει το πώς θα διανέμεται ο πλούτος που παράγεται, σε μία κοινωνία. Ανάλογα με την ταξική συγκρότηση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κοινωνικού σχηματισμού, λειτουργεί σε διαφορετικά πλαίσια. 49 34 Βλ. Κυρίδης (2014) 30. 35 Βλ Castel (1995).... 13

46 Βλ Esping-Andersen (1999) Κυρίδης (2014) 31. 52 Βλ Κυρίδης (2014) 31. 47 Βλ Κυρίδης (2014) 29. 48 Βλ Κυρίδης (2014) 30. 49 Βλ Esping-Andersen&Myles (2009)... 2 ο ΜΕΡΟΣ: ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ (ΔΒΜ) Με γνώμονα τη διεθνή βιβλιογραφία, η γένεση της ιδέας της εκπαίδευσης των ενηλίκων, ανάγεται στον Πλάτωνα (Πολιτεία, 7 ο βιβλίο). 36 Η διά βίου μάθηση ξεκινάει ουσιαστικά από την κλασική αρχαιότητα, όπου ανάγεται και η φράση του Σόλωνα <<γηράσκω αεί διδασκόμενος>>και συναντάται σε όλο το ιστορικό φάσμα με διάφορες μορφές. 37 Στη Βρετανία από το 1919 εκφράστηκε η ανάγκη για ανάπτυξη ενός οργανωμένου συστήματος εκπαίδευσης ενηλίκων. 38 Ο όρος Διά Βίου Εκπαίδευση ορίσθηκε πρώτα στα τέλη της δεκαετίας του 1920 από τους ειδικούς στην εκπαίδευση των ενηλίκων. 39 Στην αρχή, χρησιμοποιήθηκε ο όρος Διά Βίου Εκπαίδευση, για να δείξει τη δεύτερη ευκαιρία που είχαν στη μόρφωση τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. 40 Έτσι, σύμφωνα με τον Lindeman, ο όρος αυτός <<αναφερόταν αρχικά σε μια αντίληψη της 36 Βλ. Βεργίδης (2008) 15-16. 37 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 220. 38 Βλ. Russell (1973) παρ. 9.4. 39 Βλ. Charlier Mahieu Moens (2003) 8. 40 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 222. 61 Βλ. Lindeman (1961).. 14

εκπαίδευσης ως ισόβιας διαδικασίας. Οι πρώτοι θιασώτες της Διά Βίου Εκπαίδευσης θέλησαν να δώσουν στην εκπαίδευση ενηλίκων τον χώρο που θεωρούσαν ότι δικαιούνται μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα>>. 61 Το εργατικό κίνημα ξεκίνησε οργανωμένες δραστηριότητες διά βίου μάθησης ενηλίκων από τον 19 ο αλλά πιο εντατικά τον 20 ο αιώνα. 41 Αν και, βιβλιογραφικές αναφορές υπήρχαν περί του θέματος ήδη από τις αρχές του 20 ου αιώνα, η Διά Βίου Μάθηση και Εκπαίδευση των ενηλίκων υιοθετήθηκε από οργανισμούς διεθνούς κύρους τα τελευταία σχετικά χρόνια. 42 Ο όρος διά βίου καθιερώθηκε κυρίως μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς άρχισαν να τον υιοθετούν διεθνείς οργανισμοί, όπως η UNESCO, με το κείμενο: Learning tobe: the world of education Today and Tomorrow. 42 Έτσι λοιπόν, η διά βίου προσέγγιση μπορεί να χρονολογηθεί στη δεκαετία του 1950. 43 Η κοινωνική κρίση του 1960 λειτούργησε ως αφετηρία για πολλές εκπαιδευτικές και κοινωνικές αλλαγές. 44 Πιο συγκεκριμένα, τα γεγονότα που συνέβησαν τον Μάιο του 1968, οδήγησαν σε αμφισβήτηση την οργάνωση και τη λειτουργία της εκπαίδευσης. 45 Αυτή η νέα πνοή στην εκπαίδευση οδήγησε στην εμφάνιση νέων παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών τάσεων, στις οποίες έχει τη ρίζα της και η σύγχρονη θεωρία της Διά Βίου Εκπαίδευσης και Μάθησης. 45 Έτσι, πολλοί μελετητές όπως ο Dehmel (2006), ο Ertl (2006), ο Field (2001), ο Hake (1999) και ο Zgaga (2008) συμφωνούν ότι το ενδιαφέρον για τη διά βίου μάθηση αναζωπυρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 41 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 221. 42 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 221. 42 Βλ.Faure (1972). 43 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 223. 44 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 223. 45 Βλ. Κασσωτάκη (2006) 201. 45 Βλ. Κασσωτάκη (2006) 201. 15

1960 με αρχές της δεκαετίας του 1970. 46 Ο Dehmel υποστήριξε ότι η αρχή της δεκαετίας του 1970 θεωρείται περίοδος ακμής για τη βίου μάθηση, καθώς σε αυτό έπαιξαν κύριο ρόλο διεθνείς οργανισμοί, όπως η UNESCO, ο ΟΟΣΑ και το Συμβούλιο της Ευρώπης. 62 Οι διεθνείς αυτοί οργανισμοί δημοσίευσαν σημαντικά κείμενα για τη διά βίου μάθηση, πιο συγκεκριμένα το 1970 το Συμβούλιο της Ευρώπης δημοσίευσε το κείμενο Permanent Education (Συνεχής Εκπαίδευση), το 1973 ο ΟΟΣΑ δημοσίευσε το κείμενο Recurrent education:a strategy for Lifelong Learning (Εναλλασσόμενη εκπαίδευση: μια στρατηγική για τη Διά Βίου Μάθηση ) και το πιο σημαντικό είναι το προαναφερθέν κείμενο της UNESCO Learningtobe: the world of education Today and Tomorrow. 47 Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη δεκαετία του 1980 χαρακτήρισε τη Διά Βίου Μάθηση ως συνεχιζόμενη εκπαίδευση (Continuing Education). 48 Έπειτα, ακολουθεί μια περίοδος ύφεσης στην εξέλιξη της διά βίου μάθησης έως τη δεκαετία του 1990, όπου αρχίζει και πάλι η ακμή της η οποία διαρκεί ως τις μέρες μας. 49 Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2000 στο Memorandum on Lifelong Learning ( Υπόμνημα για τη Διά Βίου Μάθηση ) ορίζει τη διά βίου μάθηση ως << όλες τις χρήσιμες δραστηριότητες μάθησης που γίνονται σε μια συνεχή βάση με σκοπό τη βελτίωση της γνώσης, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων>>. 50 ΠΟΙΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΑΔΑ) 46 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 223. 62 Βλ. Dehmel (2006). 47 Βλ. Dehmel (2006). 48 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 225. 49 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 227. 50 Βλ. Βεργίδης Γούλας Ζάγκος Κουτούζης - Πανδής (2014) 228. Για 66 περισσότερα βλ. European Commission (2000) 3. Βλ. Βεργίδης (2014) 130.. 16

Η συμμετοχή των ενηλίκων στα προγράμματα Διά Βίου Εκπαίδευσης έχει άμεση σχέση με το επίπεδο της μόρφωσης των συμμετεχόντων, την ηλικία τους, την απασχόλησή τους, το είδος της οικονομικής τους δραστηριότητας και τον τόπο που κατοικούν. 66 Πιο αναλυτικά, η συμμετοχή των ενηλίκων στα προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης στην Ευρώπη αυξάνεται ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο. 51 Το 2012, το 4% των ενηλίκων έχουν ολοκληρώσει την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ( επίπεδο ISCED 0,1 και 2), το 8% είναι απόφοιτοι ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μετά-δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (επίπεδο ISCED 3 και 4) και το 18% είναι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών (επίπεδο ISCED 5 και 6). 52 Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πτυχιούχοι συμμετέχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό σε προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης. 53 Επιπλέον, η συμμετοχή των γυναικών φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από των ανδρών στα προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης (Γράφημα:1). 51 Βλ. Βεργίδης (2014) 130. 52 Βλ. Βεργίδης (2014) 131. 53 Βλ Βεργίδης (2014) 139. Για περισσότερα βλ. Ευστράτογλου (2010). 17

ΓΡΑΦΗΜΑ:1 Συμμετοχή ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες, κατά φύλο (2007) ΠΗΓΗ: Γ.Γ - ΕΣΥΕ. Έρευνα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2009. Γράφημα: 2 Συμμετοχή ενηλίκων 25-64 ετών σε εκπαιδευτική δραστηριότητα, κατά επίπεδο εκπαίδευσης (2007) ΠΗΓΗ: Γ.Γ - ΕΣΥΕ, Έρευνα Εκπαίδευσης Ενηλίκων,2009.. 18

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η συμμετοχή στη διά βίου εκπαίδευση των ενηλίκων είναι αντιστρόφως ανάλογη με την ηλικία. 54 Επιπλέον, παρουσιάζονται διακρίσεις εις βάρος των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων, όσον αφορά τη συνέχεια της εκπαίδευσης και την κατάρτισής τους. 55 Στην Ελλάδα τα προγράμματα ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης είναι πιο περιορισμένα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. 56 Αυτό παρατηρείται και στην Ελλάδα σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ. Συμπερασματικά βλέπουμε, ότι οι εκπαιδευτικές ανισότητες συνδέονται άμεσα με τις οικονομικές. 57 Ο κλάδος της εργασίας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη συμμετοχή των ενηλίκων στα Διά Βίου προγράμματα, καθώς η συμμετοχή όσων εργάζονται σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς είναι σημαντικά υψηλή σε αντίθεση, με όσους εργάζονται σε κοινωνικές υπηρεσίες, των οποίων η συμμετοχή είναι πολύ χαμηλή 58 (Γράφημα:3). Επιπλέον, οι εργαζόμενοι συμμετέχουν σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με αυτούς που δεν εργάζονται ή που απλά δε συμμετέχουν, οι οποίοι συμμετέχουν πολύ περιορισμένα 59 (Γράφημα:4). 54 Βλ. Βεργίδης (2014) 134. 55 Βλ. Βεργίδης (2014) 134. Για περισσότερα βλ. Sargeant (2001). 56 Βλ. Βεργίδης (2014) 135. Για περισσότερα βλ. CEDEFOP (2011). 57 Βλ. Βεργίδης (2014) 139.Για περισσότερα βλ. Μητράκος Τσακλόγλου (2010). 58 Βλ. Βεργίδης (2014) 137. 59 Βλ Βεργίδης (2014) 139. 19

Άνδρε Γυναίκ Σύνολ 20 30 40 50 Γράφημα: 3 Ποσοστά απασχολούμενων που συμμετέχουν σε προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, κατά φύλο και κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (NACE), 2005. ΠΗΓΗ: Καραντινός Δ. (2010). Συμμετοχή στη διά βίου μάθηση: τάσεις και προοπτικές. Γράφημα:4 Συμμετοχή ενηλίκων 25-64 ετών σε εκπαιδευτική δραστηριότητα, κατά κατάσταση απασχόλησης, 2007. ΠΗΓΗ: Γ.Γ - ΕΣΥΕ, Έρευνα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2009.. 20

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναφερθεί με ιδιαίτερη έμφαση στο κριτήριο του τόπου διαμονής στη συμμετοχή ή όχι των ενηλίκων στα προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης. 60 Στην Ελλάδα, οι ενήλικες που συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σε μεγαλύτερο ποσοστό, κατοικούν σε αστικές περιοχές, καθώς όσοι κατοικούν σε ημιαστικές και γεωργικές περιοχές, συμμετέχουν σε μικρότερο ποσοστό. 61 Γράφημα:5 Συμμετοχή ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών σε εκπαιδευτική δραστηριότητα, κατά αστικότητα περιοχής (2007). ΠΗΓΗ: Γ.Γ. - ΕΣΥΕ, Έρευνα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2009. 60 Βλ. Βεργίδης (2014) 140. Για περισσότερα βλ. Commission of European Communities (2006) 614 final. 61 Βλ Βεργίδης (2014) 140. 21

ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ NEETS Κατά τη βιομηχανική εποχή, οι άνθρωποι εκπαιδεύονται στην παιδική και εφηβική ηλικία, έπειτα εργάζονται και ενδεχομένως να επιμορφώνονται και έπειτα στην κατάλληλη ηλικία συνταξιοδοτούνται. 62 Στην πιο σύγχρονη εποχή οι παραπάνω δραστηριότητες γίνονται παράλληλα. 63 Με τη διαφορά ότι η συνταξιοδότηση δεν θεωρείται το τέλος της εργασιακής σταδιοδρομίας. 64 Η Διά Βίου Μάθηση και Εκπαίδευση συνδέεται με τη διά βίου εργασία στη σύγχρονη εποχή, κατά την οποία το πρόβλημα της ανεργίας βρίσκεται σε άνθιση. 65 Από το 1989 η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού για να περιγράψει την κατάσταση των ανέργων, των φτωχών, των μειονοτήτων και των ειδικών ομάδων του πληθυσμού. 66 Επίσης, το 1989 εκδόθηκε ψήφισμα από το Συμβούλιο και τους Υπουργούς Κοινωνικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να αντιμετωπιστεί η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός. 67 Μια από τις κυριότερες αιτίες του κοινωνικού αποκλεισμού θεωρείται και η ανεπαρκής ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα και η υποεκπαίδευση. 68 Ένας εκπαιδευτικός αποκλεισμός είναι ουσιαστικά η αιτία της ανεπαρκούς ένταξης στο εκπαιδευτικό σύστημα. 69 Ο εκπαιδευτικός αποκλεισμός αποκτά διαστάσεις πολιτισμικές, κοινωνικοοικονομικές και γεωγραφικές. 70 Τα άτομα που εγκατέλειψαν το σχολείο πριν την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης (NEETS), οι αγράμματοι, τα άτομα με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και τα παιδιά 62 Βλ.Βεργίδης (2014) 124-125. 63 Βλ.Βεργίδης (2014) 125. 64 Βλ.Βεργίδης (2014) 125. 65 Βλ.Βεργίδης (2014) 125. 66 Βλ.Βεργίδης (2003) 96. 67 Βλ.Βεργίδης (2003) 96. 68 Βλ.Βεργίδης (2003) 96. 69 Βλ.Βεργίδης (2003) 96. 70 Βλ.Βεργίδης (2003) 96.. 22

παλιννοστούντων ανήκουν στις ομάδες του πληθυσμού που δέχονται τον κοινωνικό αποκλεισμό εξαιτίας της μη απόλυτης ένταξής τους στο εκπαιδευτικό σύστημα. 71 Είναι αξιοσημείωτο ότι, περίπου το 10% μιας ηλικιακής ομάδας στην Ελλάδα, δεν 71 Βλ.Βεργίδης (2003) 97. 23

ολοκληρώνει την υποχρεωτική εκπαίδευση και ως αποτέλεσμα υπάρχουν υπότροποι ή λειτουργικά αναλφάβητοι 72, οι οποίοι πρακτικά δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τη γραπτή γλώσσα, παρόλο που έχουν φοιτήσει κάποια χρόνια στο σχολείο. 73 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 1995 υποστηρίζει και προβάλλει τη Διά Βίου Μάθηση. 74 Το 2003 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκρινίζει ότι υπάρχει απόκλιση εκπαιδευτική μεταξύ των ατόμων με χαμηλό επίπεδο προσόντων και των ατόμων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. 75 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης αναγνωρίζει το 2006 ότι η συμμετοχή των ατόμων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, των ατόμων που ζουν σε γεωργικές περιοχές, καθώς και των ατόμων με αναπηρία είναι μικρότερη στη Διά Βίου Εκπαίδευση. 76 Η υποεκπαίδευση, καθώς και η υπερεκπαίδευση αποτελούν βασικά στοιχεία της εκπαίδευσης τόσο μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, όσο και παγκοσμίως. 77 Οι μαθητευόμενοι διακρίνονται σε αυτούς που οι γνώσεις τους είναι υψηλού επιπέδου και σε αυτούς που οι γνώσεις τους είναι χαμηλού επιπέδου. 78 Τέλος, το 2009 στην CONFINTEA της UNESCO τονίζεται ότι οι άνθρωποι που το μορφωτικό τους επίπεδο είναι χαμηλό δεν έχουν ουσιαστικά τις βασικές ικανότητες για να συμμετέχουν στη διά βίου εκπαίδευση. 79 Αυτές οι ικανότητες έχουν αποδειχθεί απαραίτητες στην προσωπική και εργασιακή ζωή. 80 72 Βλ.Βεργίδης (2003) 97. 73 Βλ.Βεργίδης (2003) 97. 74 Βλ.Βεργίδης (2014) 122. 75 Βλ.Βεργίδης (2014) 122. 76 Βλ.Βεργίδης (2014) 122. 77 Βλ.Βεργίδης (2014) 122. 78 Βλ.Βεργίδης (2014) 122. Για περισσότερα βλ.μουζέλης (2012) 36. 79 Βλ.Βεργίδης (2014) 123. Για περισσότερα βλ.keogh (2009). 80 Βλ.Βεργίδης (2011).. 24

Το 2020 πιστεύεται ότι το 15% ηλικίας 25-64 ετών θα συμμετέχει στην εκπαίδευση ενηλίκων, αν και ο μέσος όρος των συμμετεχόντων ενηλίκων 2006 στην 25

Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 9,5% και το 2011 μειώθηκε σε 8,9%. 81 Οι υπόλοιποι όμως δείκτες για τη στρατηγική που ακολουθεί η Ευρώπη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση βελτιώνονται το 2020. 82 Πίνακας Ευρωπαϊκή στρατηγική για την εκπαίδευση και την κατάρτιση 2020, ΠΗΓΗ: European Commission, 2013. Προτεραιότητες Κριτήρια αναφοράς 2006 Μ.Ο. στην Ε.Ε. 2011 Μ.Ο. στην Ε.Ε. 10% 15,5% 13,5% Πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου 40% 28,9% 34,6% Πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης30-34 ετών 81 Βλ.Βεργίδης (2014) 126. 82 Βλ.Βεργίδης (2014) 126.. 26

95% 89,3% 92,3% Προσχολική εκπαίδευση 27

82% 79,0% 77,2% Απασχόληση 30-34 ετών 15% 9,5% 8,9% Συμμετοχή στην εκπαίδευση ενηλίκων Βασικές δεξιότητες 15% Α 23,1% Μ 24% Φ.Ε 20,3% Α 19,6% Μ 22,2% Φ.Ε 17,7% 3 ο ΜΕΡΟΣ: ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Η Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης με τον νόμο 3879 αναλαμβάνει τη σχεδίαση της δημόσιας πολιτικής για τη Διά Βίου Μάθηση και τη διαμόρφωση των ανάλογων κανόνων, καθώς και τη δημιουργία του εθνικού προγράμματος Διά Βίου 28

Μάθησης, καθώς και την επόπτευση της εφαρμογής τους (άρθρο 5). 83 Επιπλέον, σύμφωνα με τον νόμο 3879 η γενική εκπαίδευση ενηλίκων και η επαγγελματική κατάρτιση αποτελούν ισάξιες δομές του εθνικού συστήματος Διά Βίου Μάθησης. 84 Την υλοποίηση των προγραμμάτων αναλαμβάνουν σε συνεργασία οι Νομαρχιακές Επιτροπές Λαϊκής Επιμόρφωσης (ΝΕΛΕ) και στη συνέχεια μέσω του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ) και αργότερα μέσω του Ιδρύματος Νεολαίας και Διά Βίου Μάθησης (ΙΝΕΔΙΒΙΜ). 85 Η συμμετοχή στα προγράμματα αυτά είναι δωρεάν και η μόνη προϋπόθεση για τη συμμετοχή είναι το ενδιαφέρον τους για το γνωστικό αντικείμενο και σε κάποια προγράμματα είναι αναγκαίες συγκεκριμένες προϋπάρχουσες γνώσεις, όπως για παράδειγμα η υψηλού επιπέδου γνώση ξένων γλωσσών και πληροφορικής σε τμήματα εκμάθησης προχωρημένου επιπέδου. 86 Η χρηματοδότηση των προγραμμάτων γινόταν αρχικά από εθνικούς πόρους, ενώ τώρα τα πιο πολλά είναι συγχρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκά κονδύλια. 87 Τα προγράμματα διά βίου εκπαίδευσης που υλοποιούνται είναι πολλά και η θεματολογία τους ποικίλλει, καθώς απευθύνονται τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στις ευπαθείς ομάδες. 88 Τα σημαντικότερα προγράμματα που υλοποιούνται είναι προγράμματα αλφαβητισμού και βασικής παιδείας, τα οποία απευθύνονται κυρίως στις ευπαθείς ομάδες, απευθύνονται όμως και στον γενικό πληθυσμό. 89 Επίσης, υλοποιούνται προγράμματα που στοχεύουν στην τοπική ανάπτυξη, προγράμματα αγωγής υγείας, προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, προγράμματα συμβουλευτικής γονέων, εικαστικά γονέων, το πρόγραμμα <<ΜΕΛΙΝΑ Εκπαίδευση 83 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 156. 84 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 157. 85 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 158. 86 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 158. 87 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 158. 88 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 159. 89 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 159. 29

και πολιτισμός>>, προγράμματα Υποστήριξης των Γυναικών (με δράσεις που εντάσσονται στην Κοινοτική Πρωτοβουλία Equal) κ.α.. 90 Επιπλέον, υλοποιούνται προγράμματα για άτομα ευπαθών ομάδων που απειλούνται από κοινωνικό αποκλεισμό. 91 Τα προγράμματα κυρίως υλοποιούνται κυρίως μέσω του ΙΔΕΚΕ και στη συνέχεια μέσω του ΙΝΕΔΙΒΙΜ και συγχρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ. 92 Σε αυτά τα προγράμματα ανήκουν και τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ), τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΚΕΕ), οι Σχολές Γονέων, το πρόγραμμα ΗΡΩΝ (εκμάθηση δεξιοτήτων πληροφορικής) κ.α. 93 Από τον Απρίλιο του 2012 εντάσσονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα <<Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση>> (στους άξονες Προτεραιότητας 7 και 8) οι Πράξεις με τίτλο <<Κέντρα Διά Βίου Μάθησης Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας και Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ7 και ΑΠ8>>, με προϋπολογισμό 65.000.000 ευρώ και διάρκεια ως τον Ιούνιο του 2015. 93 Ο φορέας που αναλαμβάνει την υλοποίηση του έργου είναι το ΙΝΕΔΙΒΙΜ σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), την Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ), το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), το Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας (ΕΣΥΝ) και όλους τους δήμους που επιθυμούν να ιδρύσουν Κέντρα Διά Βίου Μάθησης και να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα. 94 Για να καλυφθούν οι ενδεχόμενες εκπαιδευτικές ανάγκες σε δυσπρόσιτες περιοχές και σε περιοχές με μεγάλη διασπορά, δίνεται η δυνατότητα λειτουργίας ηλεκτρονικών Κέντρων Διά Βίου Μάθησης (eκδβμ). 95 90 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 159-160. 91 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 160. 92 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 160. 93 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 160. 93 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 161. 94 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 161. 95 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 162. 30

31

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Neets και Δια βίου Μάθηση: Τα προγράμματα ΔΒΜ και ο ρόλος τους στην αντιμετώπιση του φαινομένου των Νeets στην Ελλάδα» ΧΗΝΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Α.Μ:12 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:κ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2018 - - - - 32

Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 ΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στοχεύουν στην ενημέρωση, καθώς και στην ευαισθητοποίηση ως προς τα κοινωνικά θέματα, στην αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου δημιουργικά και στην προσωπική ανάπτυξη. 9697 Τα προγράμματα όμως που απευθύνονται στις ευπαθείς ομάδες έχουν ως στόχο την κοινωνική ένταξη και επανένταξη, την συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη, καθώς και καθοδηγούν ορθά ως προς την απασχόληση και γενικά στοχεύουν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ατόμων των ομάδων αυτών. 111 ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ Τα προγράμματα Διά Βίου Μάθησης στοχεύουν στην υψηλή ποιότητα προσχολικής αγωγής, στη μέριμνα, καθώς και στη μείωση του ποσοστού πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου. 98 Επιπλέον, στόχος τους είναι η αύξηση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση καθώς και ο εμπλουτισμός των ατόμων με τις κατάλληλες δεξιότητες και τις ικανότητες που απαιτούνται για το μέλλον. 99 Τέλος, στοχεύουν στη συμμετοχή των ατόμων στα προγράμματα δια βίου μάθησης και στη σύνδεση των προγραμμάτων αυτών με την αγορά εργασίας. 100 96 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 159. 97 Βλ. Λευθεριώτου Παυλή-Κορρέ (2014) 159. 98 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 19,24. 99 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 21,23. 100 2015) 25. - - - - - 33

Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 Η προσχολική αγωγή και μέριμνα θεωρείται ως η κρίσιμη βαθμίδα στη μακρά διαδικασία Διά Βίου Μάθησης. 101 Στην Ελλάδα, πιο συγκεκριμένα, το 2006 καθορίστηκε η υποχρεωτική φοίτηση ενός έτους νηπιαγωγείου για ηλικίες 5-6 ετών, ενώ για ηλικίες 4-5 η φοίτηση στο νηπιαγωγείο είναι προαιρετική. 102 Αυτό που παίζει πού σημαντικό ρόλο σε αυτήν την αρχική βαθμίδα εκπαίδευσης είναι η ποιότητα της εκπαίδευσης. Οι πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν προς αυτή την κατεύθυνση είναι να δημιουργηθεί ένα πιλοτικό αρχικά παιδαγωγικό πρόγραμμα για την εκπαίδευση, τη φροντίδα και την αγωγή των παιδιών από 3 ετών. 103 Επιπλέον, να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να προληφθούν οι εκπαιδευτικές δυσκολίες για παιδιά που αντιμετωπίζουν κίνδυνο να εγκαταλείψουν το σχολείο, το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα τον κοινωνικό αποκλεισμό. 130 Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου μπορεί ουσιαστικά να αντιμετωπιστεί με την οργάνωση και τη σχεδίαση κατάλληλων πολιτικών. Αρχικά η μετάβαση από τη μία βαθμίδα της εκπαίδευσης στην άλλη θα πρέπει να γίνεται ομαλά και αποτελεσματικά, από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό, από το δημοτικό στο γυμνάσιο και από το γυμνάσιο στο λύκειο. 104 Η κατάλληλη μετάβαση θα βοηθήσει τους μαθητές να προχωρήσουν οργανωμένα, εφοδιασμένοι με τα απαραίτητα εφόδια. Επίσης, πρέπει να δημιουργηθούν μέτρα για την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των αγοριών προς τη μάθηση και το σχολείο 105, διότι τα αγόρια λόγω της φύσης τους χρειάζονται περισσότερα κίνητρα για τη συγκέντρωσή τους στη μάθηση. Επιπλέον, πρέπει να υπάρξουν μέτρα συνεργασίας σχολείου οικογένειας με έμφαση στις 101 2015) 24. 102 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 24. 103 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 130 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 25. 104 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 20. 105 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 20. - - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013- Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-34

κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. 106 Η κατάλληλη συνεργασία σχολείου και οικογένειας θα δώσει την απαραίτητη ώθηση και στήριξη για τη συνέχεια του παιδιού στο δρόμο της μάθησης. Το μεγάλο αγκάθι, η διαρροή προς την επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να αντιμετωπιστεί με τα κατάλληλα αναμορφωτικά και εκπαιδευτικά υλικά, τη διαρκή κατάρτιση του εκπαιδευτικού υλικού, καθώς και τη σύνδεση των προγραμμάτων σπουδών με την αγορά εργασίας και όλα αυτά σε συνδυασμό με την παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού και σταδιοδρομίας. 107 Οι δύο θεσμοί που μπορούν να συμβάλλουν στην μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου είναι: τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και οι Σχολές Γονέων. 108 Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας απευθύνονται σε ενήλικους άνω των 18 χρονών και τους παρέχουν πτυχίο ισότιμο με το Απολυτήριο Γυμνασίου. 109 Αυτή η δομή για να προσελκύσει περισσότερα άτομα, θα πρέπει να αναπτυχθεί σε δομή που να παρέχει απολυτήριο αντίστοιχο του Λυκείου. Οι Σχολές Γονέων αποτελούν επιτυχημένο θεσμό στην εκπαίδευση ενηλίκων 110, καθώς βασίζονται στην επιτυχημένη συνεργασία σχολείου γονέων. Η θεματολογία των σχολών αυτών ανανεώνεται ώστε η ενημέρωση των γονέων για το εκπαιδευτικό περιεχόμενο να γίνεται καλύτερα όσον αφορά τη δημιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος στο σπίτι, καθώς και την αξιοποίηση άτυπων μορφών μάθησης, όπως είναι για παράδειγμα τα μουσεία και οι βιβλιοθήκες. 111 Σημαντικός είναι ο ρόλος της ανώτατης εκπαίδευσης για την ανάπτυξη υψηλών δεξιοτήτων ανθρώπινου δυναμικού, τις οποίες έχει ανάγκη η Ευρώπη για τη δημιουργία επαγγελμάτων και γενικότερα θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στην 106 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 20. 107 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 20. 108 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 20. 109 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. 110 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. 111 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 21. - - - - - 35

ευημερία. 112 Είναι αξιοσημείωτο ότι, το ποσοστό συμμετοχής στη χώρα μας στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό (το 2011 28,9% έναντι του ευρωπαϊκού 34,6%). 140 Οι ευρωπαϊκές πολιτικές επικεντρώνονται έντονα γύρω από την κινητικότητα των σπουδαστών και γι αυτό θα δοθεί υψηλή χρηματοδοτική ενίσχυση την περίοδο 2014-2020. 141 Ο στόχος του 2020 έχει τεθεί το 2009 από τη Louvain/Leuven: το 20% των αποφοίτων να έχουν παραμείνει στο εξωτερικό 3 μήνες το ελάχιστο για τις σπουδές τους, αυτό αντιστοιχεί σε 15 ECTS πιστωτικές μονάδες. 113 Το ποσοστό των εγγραφών που είναι σχετικές με την κινητικότητα αυξήθηκε στην Ελλάδα από 2,7% το 2005 σε 4,3 το 2010 (EU27:6,4%και 6,7%) και η κινητικότητα των πιστωτικών μονάδων από 0,5% σε 0,7%( EU27:1,0% και 1,2%). 114 Για την υλοποίηση των στόχων αυτών θα ήταν αποτελεσματικές οι ακόλουθες πολιτικές, θα ήταν αποτελεσματικό να μελετηθεί, με αυστηρά κριτήρια, η δυνατότητα πρόσβασης αποφοίτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης σε ΑΕΙ και ΤΕΙ. 115 Οι απόφοιτοι επαγγελματικής εκπαίδευσης θα έχουν τα κίνητρα να συνεχίσουν τις σπουδές τους και δεν θα νιώθουν παραγκωνισμένοι. Θα είναι αποτελεσματικό να υπάρχει φοιτητική μέριμνα, ώστε να υποστηρίζεται η φοίτηση και η ολοκλήρωση των σπουδών. 116 Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρξουν μέτρα για να διευκολυνθεί η φοίτηση εργαζόμενων φοιτητών και μεγαλύτερης ηλικίας ενηλίκων, κυρίως μέσω της παροχής προγραμμάτων σπουδών παρατεταμένης διάρκειας (parttime). 117 Αν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες σπουδών όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα θέλουν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους, καθώς και θα μπορούν να συνδυάζουν τις σπουδές τους με τις υπόλοιπες υποχρεώσεις τους. Σε μια 112 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 23. 140 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 23. 141 2015) 23. 113 2015) 23. 114 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 23. 115 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 23. 116 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 23. 117 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 24. - - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013- Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-36

τέτοια κατεύθυνση θα βοηθούσε και το άνοιγμα κλάδων σπουδών σε μη παραδοσιακούς φοιτητές. Επίσης, η αξιοποίηση των ΤΠΕ για την οργάνωση της διδασκαλίας, σε αυτές θα συμπεριληφθούν και στοιχεία e-learning τουλάχιστον για ένα μέρος των σπουδών. 118 Υπό μελέτη πρέπει να τεθούν και οι δεξιότητες και οι ικανότητες που καλλιεργούνται μέσω των προγραμμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 148 Η πρακτική άσκηση πρέπει να ενταχθεί σε περισσότερους κλάδους σπουδών, να εφαρμόζεται όμως με κριτήρια ποιότητας και να υπάρχει και η δυνατότητα πραγματοποίησης της και στο εξωτερικό. 113 Επιπλέον, να υπάρξει ενίσχυση στη συμβουλευτική στήριξη των φοιτητών γιατί η παρουσία της είναι άκρως βοηθητική στους σπουδαστές. Οι παρεχόμενες σπουδές θα ήταν καλό και 118 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 24. 148 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 24. 113 2015) 24. - - - - - 37

αποτελεσματικό να ελέγχονται από ένα διασφαλισμένο σύστημα ελέγχου της ποιότητας αυτών. Το Εθνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), συμβάλλει στην ενίσχυση της συμμετοχής των ενηλίκων στην εκπαίδευση. 119 Είναι αξιοσημείωτο ότι, κατά το έτος 2011-2012, 23.457 οι φοιτητές και φοιτήτριες που ήταν εγγεγραμμένοι στο ΕΑΠ είχαν μέσο όρο ηλικίας τα 38 έτη. 120 Το ΕΑΠ έχει τη δυνατότητα να επεκταθεί και να καλύψει τη ζήτηση για τα προγράμματα σπουδών στο χώρο των Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών αλλά και της Πληροφορικής. 121 Τέλος, θα ήταν αποτελεσματική η σύσταση των Σχολών Διά Βίου Μάθησης στα υπάρχοντα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 122, καθώς θα ήταν οι κατάλληλες για την ενίσχυση της συμμετοχής των ενηλίκων στην εκπαίδευση. Ο κεντρικός στόχος των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι να αποκτήσουν τα νέα παιδιά, κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους, τις απαραίτητες για το μέλλον δεξιότητες και ικανότητες, τις οποίες θα χρειαστεί να βελτιώσουν στην πορεία της ζωής τους με τα προγράμματα Διά Βίου Μάθησης. 123 Βασικές δεξιότητες θεωρούνται η ανάγνωση, η γραφή, τα μαθηματικά και οι θετικές επιστήμες και οριζόντιες δεξιότητες θεωρούνται οι ξένες γλώσσες, οι ΤΠΕ και η επιχειρηματικότητα. 124 Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα του PISA του 2009, η βελτίωση είναι σχετικά μικρή. 125 Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα οι επιδόσεις των μαθητών και των μαθητριών είναι χαμηλές στην ανάγνωση, στα μαθηματικά και στις 119 2015) 24. 120 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 24. 121 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 24. 122 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 24. 123 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. 124 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. 125 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013- Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-38

θετικές επιστήμες, όμως είναι υψηλότερες από τον μέσο όρο της Ε.Ε. 126 Εδώ είναι αξιοσημείωτο και το χάσμα μεταξύ γηγενών και μεταναστών. 158 Τα κορίτσια στην ανάγνωση τα καταφέρνουν καλύτερα από τα αγόρια (13,2% χαμηλή απόδοση για τα κορίτσια ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στα αγόρια ανέρχεται στο 29,7%) και η χαμηλή απόδοση στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες είναι μεγάλη και για τα δύο φύλα ( 32,1% για τα κορίτσια και 28,4% για τα αγόρια). 127 Σχετικά με την εκμάθηση ξένων γλωσσών, τα επίπεδα γλωσσομάθειας είναι χαμηλά. 160 Η Ελλάδα όσον αφορά την εκμάθηση της πρώτης ξένης γλώσσας, βρίσκεται στην 7 η θέση, ενώ για την εκμάθηση της δεύτερης ξένης γλώσσας βρίσκεται στην 13 η θέση. 138 Σχετικά με τις δεξιότητες ΤΠΕ, στην Ελλάδα το 51% με ηλικίες 16-74 ετών δηλώνει ότι δεν έχει καθόλου γνώση υπολογιστών και έτσι η Ελλάδα καταλαμβάνει την 3 η χειρότερη θέση. 128 Οι ρυθμοί εισαγωγής της επιχειρηματικότητας στα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι πολύ αργοί, σύμφωνα με την Global Entrepreneurship Monitor, το 50% των Ελλήνων πιστεύει ότι έχει τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για τη δημιουργία μιας επιχείρησης. 129 Για να αποκτηθούν οι απαραίτητες δεξιότητες, θα πρέπει να υπάρξουν μέτρα για την καλύτερη απόδοση των αγοριών στην ανάγνωση και γενικά του μαθητικού πληθυσμού στις θετικές επιστήμες. 130 Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την βελτίωση της απόδοσης των αλλοδαπών μαθητών 131 έτσι ώστε να μην υστερούν έναντι των γηγενών μαθητών. Η ανάπτυξη 126 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 21. 158 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 21. 127 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 21. 160 2015) 21. 138 2015) 21. 128 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 129 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 130 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 131 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. - - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-39

των δεξιοτήτων πρέπει να καλλιεργηθεί από τις χαμηλότερες σχολικές βαθμίδες με αποτελεσματικό τρόπο μέσα στο σχολικό πρόγραμμα. 132 Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αποκτήσουν την κατάλληλη κατάρτιση στις ΤΠΕ στη μάθηση και στη διδασκαλία έτσι, ώστε με τον κατάλληλο εξοπλισμό των σχολικών μονάδων να γίνεται χρήση των ανοιχτών online πόρων και δικτύων στις τάξεις. 167 Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι μαθητές να αποκτήσουν από πολύ νωρίς τις κατάλληλες δεξιότητες, ώστε να χειρίζονται άψογα τους υπολογιστές. 133 Τα προγράμματα σπουδών πρέπει να διαμορφωθούν με τον κατάλληλο τρόπο έτσι ώστε, να καλλιεργηθεί ορθά η δημιουργικότητα και το επιχειρηματικό πνεύμα. 134 Τέλος, η εκπαίδευση και η κατάρτιση καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα στη διαδικασία της μάθησης στη ζωή. 135 Οι υπάρχουσες δεξιότητες μπορούν να διατηρηθούν αλλά και να αναπτυχθούν σε νέες δεξιότητες μέσω της συνεχιζόμενης κατάρτισης. 171 Αυτές οι δεξιότητες βοηθάνε στην προσαρμογή σε νέες τεχνικές εξελίξεις, καθώς και στη παραμονή στη δουλειά, στην εξέλιξη της καριέρας και στην επιστροφή στην αγορά εργασίας 172 όλων όσων απείχαν από αυτή και εντάσσονταν λόγω της ανεργίας σε ευάλωτες ομάδες. Η γενική εκπαίδευση των ενηλίκων συμβάλλει 132 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 167 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 133 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 22. 134 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 23. 135 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 25. 171 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 25. 172 2015) 25. - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013- Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-40

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Neets και Δια βίου Μάθηση: Τα προγράμματα ΔΒΜ και ο ρόλος τους στην αντιμετώπιση του φαινομένου των Νeets στην Ελλάδα» ΧΗΝΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Α.Μ:12 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:κ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2018 - - Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-41

στην προσωπική ανάπτυξη, δηλαδή η ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων, η συμμετοχή στην κοινωνικοπολιτική ζωή και η αυξημένη πιθανότητα κινητικότητας όσων έχουν χαμηλά προσόντα και επιθυμούν να καλυτερεύσουν τις συνθήκες εργασίας τους. 146 Ο στόχος που έθεσε η Ευρώπη για 15% συμμετοχή το 2020 στα προγράμματα Διά Βίου Μάθησης (ΔΒΜ), κάθε άλλο παρά ρεαλιστικός είναι για τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. 147 Η Ελλάδα έχει χαμηλή θέση στην κατάταξη μαζί με την Βουλγαρία και τη Ρουμανία στο 3% το 2010 και 2,4% το 2011. 148 Οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες, οι άνδρες βρίσκονται στο 2,6% και γυναίκες στο 2,3%. 149 Στην Ελλάδα το ποσοστό που συμμετέχει στα προγράμματα Διά Βίου Μάθησης με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο αγγίζει το 0,4%. 150 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη σύσταση της 20 ης Δεκεμβρίου 2012 (2012/C398/01), παρακινεί τα κράτη-μέλη ως το 2015, να καθιερώσουν τα εθνικά συστήματα για την επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης. 151 Με βάση τα στοιχεία του 2007, το ποσοστό συμμετοχής ενηλίκων σε άτυπη μάθηση σε Ε.Ε και Ελλάδα βρίσκεται στο 44,7% και σε μη τυπική 32,7% και σε τυπική 6,3%. 152 Οι πολιτικές που θα μπορούσαν να ασκηθούν προς αυτή την κατεύθυνση έχουν ως εξής, να αυξηθεί η συμμετοχή των ατόμων με χαμηλά προσόντα (για παράδειγμα απόφοιτοι γυμνασίου) σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. 180 Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από την ενίσχυση δράσεων παρότρυνσης και την παροχή κινήτρων για τη συμμετοχή. 181 146 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 147 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 148 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 149 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 150 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 25. 151 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 26. 152 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 26. 180 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013-2015) 26. 181 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 26. 182 Βλ. Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης (2013 2015) 26. 183 2015) 26. 42