Πράξη: Ενίσχυση Θεσμικής & Επιχειρησιακής Ικανότητας ΣΕΤΕ (mis )

Πράξη: Ενίσχυση Θεσμικής & Επιχειρησιακής Ικανότητας ΣΕΤΕ (mis 485414) Υποέργο 5: SETE INTELLIGENCE Μηχανισμός διάγνωσης βασικών χαρακτηριστικών ταξιδιωτικής συμπεριφοράς εισερχόμενου & εξερχόμενου τουρισμού & διάχυση προς αξιοποίησή τους από τις επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα Δικαιούχος: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΙΝΣΕΤΕ) ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Π.5.1.02.09 Μελέτη εξειδίκευσης των τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών ανά κατηγορία προορισμού Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Μάρτιος 2015 Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ... 3 1.1. Γεωμορφολογικά στοιχεία Φυσικό και Πολιτιστικό Περιβάλλον... 3 1.2. Μεταφορικές υποδομές Προσπελασιμότητα... 17 1.3. Υποδομές υγείας... 22 1.4. Δημογραφικά στοιχεία... 24 1.5. Μακροοικονομικά στοιχεία... 26 1.6. Αγορά εργασίας - Απασχόληση... 37 2. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ... 42 2.1. Εισαγωγή... 42 2.2. Ξενοδοχειακό Δυναμικό... 44 2.3. Ενοικιαζόμενα δωμάτια... 48 2.4. Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες και επαύλεις... 49 2.5. Τουριστική κίνηση... 50 2.5.1. Διανυκτερεύσεις... 53 2.5.2. Πληρότητα... 54 2.5.3. Δαπάνες... 55 2.5.4. Εποχικότητα... 58 2.6. Φορείς τουρισμού... 60 2.7. Μέλη ΣΕΤΕ... 61 2.8. Προφίλ τουριστών... 61 2.9. Αποτύπωση τρέχουσας κατάστασης τουριστικής προσφοράς/ζήτησης της Περιφέρειας... 61 2.10. Εγχώριος ανταγωνισμός... 65 2.11. Διεθνής ανταγωνισμός... 69 2.12. Πρωτοβουλίες-δράσεις ανάπτυξης τουριστικού κλάδου Περιφέρειας... 70 3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΕΠΟΧΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ... 72 3.1. SWOT ανάλυση τουριστικού κλάδου Περιφέρειας... 72 3.2. Διαμόρφωση μίγματος τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών... 74 3.2.1. Δυνατότητες Περιφέρειας... 74 3.3. Ρόλος ΣΕΤΕ στην αντιμετώπιση της εποχικότητας του τουρισμού της Περιφέρειας... 75 4. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ (ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΕΠΟΧΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ... 76 I

4.1. Προϋποθέσεις υλοποίησης... 76 4.2. Εμπλεκόμενοι φορείς... 81 II

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν αποτελεί παραδοτέο του Υποέργου 5 «SETE INTELLIGENCE Μηχανισμός διάγνωσης βασικών χαρακτηριστικών ταξιδιωτικής συμπεριφοράς εισερχόμενου & εξερχόμενου τουρισμού & διάχυση προς αξιοποίησή τους από τις επιχειρήσεις του τουριστικού τομέα», που υλοποιείται από το ΙΝΣΕΤΕ με αυτεπιστασία στο πλαίσιο της οριζόντιας Πράξης «Ενίσχυση Θεσμικής & Επιχειρησιακής Ικανότητας ΣΕΤΕ» (mis 485414), βάσει Α.Π. ΕΞ 000055-22/09/2014 σχετικής Απόφασης Υλοποίησης με ίδια μέσα. Το παρόν Παραδοτέο αποτελεί Σχέδιο του 1 ου Μέρους του Παραδοτέου Π.5.1.02.09 «Μελέτη εξειδίκευσης των τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών ανά κατηγορία», το οποίο εκπονείται στο πλαίσιο της Ενέργειας 5.1 «Επεξεργασία στοιχείων βασικών χαρακτηριστικών ταξιδιωτικής συμπεριφοράς εισερχόμενου & εξερχόμενου τουρισμού και διαμόρφωση προτάσεων ανάπτυξης τουριστικού προϊόντος» του Υποέργου 5. Το περιεχόμενο του παρόντος Παραδοτέου αφορά στη διαγνωστική ανάλυση του τουριστικού κλάδου στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και ειδικότερα περιλαμβάνει: Ανάλυση των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών της περιφέρειας και του φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος της Περιφέρειας. Ανάλυση των βασικών υποδομών μεταφορών. Ανάλυση των υποδομών υγείας. Τα βασικά δημογραφικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας. Ανάλυση των βασικών μακροοικονομικών στοιχείων. Ανάλυση της αγοράς εργασίας. Βασικά χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας. Για την ανάλυση του τουριστικού κλάδου της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου συλλέχτηκαν τα ακόλουθα στοιχεία: Στοιχεία από την απογραφή πληθυσμού της ΕΛΣΤΑΤ. Στοιχεία μακροοικονομικών δεικτών από την ΕΛΣΤΑΤ. Στοιχεία για την αγορά εργασίας από την Eurostat. Στοιχεία για τις υποδομές υγείας από την ΕΛΣΤΑΤ και το Υπουργείο Υγείας. 1

Στοιχεία για τις υποδομές μεταφορών από το Στρατηγικό Σχέδιο της Περιφέρειας 2012-2014 και την ΕΛΣΤΑΤ. Στοιχεία για την κίνηση και το προφίλ των τουριστών από την εταιρία IPK International. Ποιοτικά χαρακτηριστικά-δείκτες για τον Ελληνικό τουρισμό από την εταιρία ReviewPro. Στοιχεία για τις Διεθνείς αεροπορικές αφίξεις από την ΥΠΑ (Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας) και τον ΔΑΑ (Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών). 2

1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 1.1. Γεωμορφολογικά στοιχεία Φυσικό και Πολιτιστικό Περιβάλλον Χάρτης 1: Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου περιλαμβάνει δέκα κατοικημένα νησιά και η συνολική της έκταση, συμπεριλαμβανομένων πολλών ακατοίκητων νησιών και μεγάλου αριθμού βραχονησίδων, ανέρχεται στα 3.832km². Πέντε από τα νησιά της Περιφέρειας είναι μεγάλα σε έκταση για την κλίμακα των νησιών του Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λήμνος και Ικαρία) και τέσσερα μικρότερα (Άγιος Ευστράτιος, Οινούσσες, Ψαρά, Φούρνοι), ενώ δύο από τα μεγάλα νησιά, η Λέσβος και η Χίος συγκαταλέγονται στα σημαντικά νησιά του Ευρωπαϊκού Χώρου. Χαρακτηριστικό της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι η μεγάλη απόσταση όλων των νησιών της από την Ηπειρωτική Χώρα, αποτελώντας τα σύνορα της Ευρώπης σε άμεση γειτνίαση εξ ανατολών με την Τουρκική επικράτεια, ενώ παράλληλα οι αποστάσεις μεταξύ των νησιών της είναι επίσης μεγάλες. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου φτάνει τους 199.231 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011) και η έδρα της Περιφέρειας είναι η πόλη της Μυτιλήνης. 3

Το ανάγλυφο του εδάφους των περισσότερων νησιών της Περιφέρειας είναι ορεινό και ημιορεινό, με τις ορεινές εκτάσεις να καλύπτουν περίπου το 33% της συνολικής έκτασης της Περιφέρειας. Ειδικότερα η Σάμος χαρακτηρίζεται από το ορεινό του εδάφους της έναντι των άλλων νησιών, ενώ η Λήμνος από το ημιορεινό και το πεδινό. Οι κλίσεις του εδάφους παρουσιάζουν επίσης σημαντικές διαφορές μεταξύ των νησιών με τις μεγαλύτερες στην Ικαρία και τις μικρότερες στη Λήμνο. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου χωρίζεται σε πέντε Ενότητες: Λέσβου, Ικαρίας, Λήμνου, Σάμου και Χίου. Η Π.Ε. Λέσβου βρίσκεται στο Βορειοανατολικό Αιγαίο κοντά στα μικρασιατικά παράλια, από τα οποία χωρίζεται με το στενό της Μυτιλήνης πλάτους 7 έως 13 ναυτικών μιλιών.. Είναι το μεγαλύτερο νησί της Περιφέρειας και του Ανατολικού Αιγαίου με έκταση 1.633,83 km² και τρίτο σε μέγεθος μετά την Κρήτη και την Εύβοια. Γεωμορφολογικά μπορούμε να πούμε ότι το ανάγλυφο του νησιού είναι ορεινό-ημιορεινό. Οι πεδιάδες είναι ελάχιστες και μικρές, σπουδαιότερες των οποίων είναι: της Καλλονής, του Γέρα, της Ερεσού, του Ιππείου-Συκούντας και της Πέτρας. Τα σπουδαιότερα όρη της ενότητας είναι ο ορεινός όγκος του Λεπέτυμνου (968 m) στα ΒΑ, ο ορεινός όγκος του Όρδυμνου (512 m) στα δυτικά, ο ορεινός όγκος του Ολύμπου (967 m) στο κεντρικό τμήμα και το βουνό Αμαλή (527 m) στο ΝΑ τμήμα του νησιού, ενώ τα κυριότερα ποτάμια του νησιού είναι ο Ευεργέτουλας που εκβάλλει στον κόλπο Γέρας, ο Βούβαρης που εκβάλλει στον Κόλπο Καλλονής και ο χείμαρρος Σεδούντας που εκβάλλει στο Αιγαίο Πέλαγος διαρρέοντας την κωμόπολη του Πλωμαρίου. Η έδρα της ενότητας είναι η πόλη της Μυτιλήνης και ο πληθυσμός του Δήμου που είναι και ο πληθυσμός της Λέσβου, σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 86.436 κάτοικοι (ΕΛΣΤΑΤ). Η Π.Ε. Ικαρίας βρίσκεται ανατολικά του Αιγαίου Πελάγους και απαρτίζεται από τα νησιά της Ικαρίας, της Θύμαινας και των Φούρνων. Το μεγαλύτερο νησί της ενότητας είναι η Ικαρία που αποτελεί και ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Η συνολική έκταση της ενότητας είναι 295,571 km². Γεωμορφολογικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι η ενότητα Ικαρίας στο μεγαλύτερο μέρος της είναι ορεινή. Η κυριότερη οροσειρά της ενότητας είναι του Αθέρα με υψηλότερη κορυφή τα 1.041m. Η πρωτεύουσα της είναι ο Άγιος Κήρυκος και ο πληθυσμός της φτάνει τους 8.423 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). 4

Οι Φούρνοι Κορσεών (Ικαρίας) είναι συστάδα νήσων, νησίδων και βραχονησίδων του Ανατολικού Αιγαίου. Η θέση τους είναι νοτιοδυτικά της Σάμου και νοτιοανατολικά της Ικαρίας. Συγκεκριμένα ανάμεσα στο τρίγωνο των ακρωτηρίων «Δομένικος» της Σάμου, «Φανάρι» της Ικαρίας και «Τζουλούφι» της Πάτμου. Το χαρακτηριστικό των νησίδων αυτών είναι η πολύ μεγάλη ακτογραμμή. Μάλιστα ξεπερνά σε μέγεθος και αυτό της Σάμου (η οποία συγκριτικά έχει πολύ μεγαλύτερο μέγεθος). Κύρια ασχολία των μόνιμων κατοίκων είναι η πλούσια αλιεία που σημειώνεται στη περιοχή (πέρασμα ψαριών). Ο πληθυσμός τους φτάνει τους 1.323 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Η Θύμαινα είναι νησίδα του συμπλέγματος των Φούρνων που βρίσκεται μεταξύ Σάμου και Ικαρίας. Είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος μετά τους Φούρνους με έκταση 10km². Το υψηλότερο σημείο του νησιού είναι 470m και ο πληθυσμός του είναι 136 κάτοικοι (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Η Π.Ε. Λήμνου είναι το ένατο σε μέγεθος νησί της Ελλάδας με έκταση 438 km². Βρίσκεται στο Βόρειο Αιγαίο, στο Θρακικό Πέλαγος, ανάμεσα στο Άγιον Όρος, τη Σαμοθράκη, την Ίμβρο και τη Λέσβο. Μαζί με τον Άγιο Ευστράτιο αποτελούν την ενότητα της Λήμνου. Η Λήμνος είναι ηφαιστιογενές νησί. Αν και δεν έχει δάση, έχει εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες με σιτηρά και αμπέλια. Η Λήμνος δε διασχίζεται από ποτάμια, ενώ οι κυριότερες λίμνες της είναι η Αλυκή μια παράκτια αλμυρή λιμνοθάλασσα και η Χορταρολίμνη ένα παράκτιο, εποχιακό υφάλμυρο έλος. Η έδρα της ενότητας Λήμνου είναι η πόλη της Μύρινας και ο πληθυσμός της φτάνει τους 16.992 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Ο Άγιος Ευστράτιος είναι νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου μεταξύ της Λήμνου και της Σκύρου, με έκταση 49,6 km² και μήκος ακτογραμμής 37 km. Ο Άγιος Ευστράτιος αποτελεί το πιο απομονωμένο νησί του Αρχιπελάγους. Το νησί έχει σχήμα άνισου τριγώνου με την υποτείνουσα προς τη Δύση. Ο πληθυσμός του νησιού φτάνει τους 270 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011) και η κύρια ασχολία τους είναι η αλιεία και η κτηνοτροφία. Η Π.Ε. Σάμου βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του Αιγαίου Πελάγους κοντά στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ανατολικά της βρίσκεται η Μικρά Ασία από την οποία χωρίζεται με τον επταστάδιο πορθμό με ελάχιστο πλάτος 1.650 m περίπου, βόρεια βρίσκεται η χερσόνησος της Ερυθραίας, βορειοδυτικά η Χίος, δυτικά και νοτιοδυτικά η Ικαρία και το σύμπλεγμα των Φούρνων και νότια τα Δωδεκάνησα από τα οποία τα πλησιέστερα είναι το Αγαθονήσι, οι Αρκοί και η Πάτμος. Είναι το όγδοο σε μέγεθος νησί της Ελλάδας και η έκταση της είναι 477 km². 5

Η κατανομή των εδαφών της Σάμου είναι 69,6% ορεινή, 22% ημιορεινή και μόλις το 8,4% είναι πεδινές εκτάσεις. Τα κυριότερα βουνά της ενότητας είναι η Κέρκη (1.443μ.) και η Άμπελος (ή Καρβούνης) (1.160μ.). Οι πεδινές περιοχές είναι λίγες, με μεγαλύτερη την πεδιάδα της Χώρας, η οποία βρίσκεται στην νότια πλευρά του νησιού και περικλείεται από τα χωριά Χώρα, Πυθαγόρειο, Μύλοι και Παγώνδας. Η έδρα της ενότητας Σάμου είναι η πόλη της Σάμου και ο πληθυσμός της είναι 32.977 κάτοικοι (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Στην Π.Ε. Χίου ανήκουν τα νησιά Χίος, Ψαρά, Αντίψαρα και Οινούσσες (αποτελούν σύμπλεγμα νησιών). Η Χίος είναι νησί του Ανατολικού Αιγαίου, απέχει ελάχιστα από τις ακτές της Μικράς Ασίας, μόλις 3,5 ναυτικά μίλια τη χωρίζουν από το ακρωτήριο Πούντα ως τη χερσόνησο της Ερυθραίας στο ύψος του Τσεσμέ. Είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε μέγεθος νησί στην Ελλάδα με έκταση 904km² και μήκος ακτών 213km. Το έδαφος του νησιού κατά το μεγαλύτερο μέρος του είναι ορεινό και μόνο στα νοτιοανατολικά και νότια σχηματίζονται κάποιες μικρές πεδινές εκτάσεις. Στο βόρειο τμήμα του νησιού υψώνονται τα όρη Πελιναίο με ψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία (1.297μ.), Όρος (1.126μ.) και Αμονή (809μ.). Άλλα όρη είναι ο Προβατάς ή Προβάτιο (773μ.) και ο Αίπος (448μ.). Νοτιότερα στο μέσο του νησιού, βρίσκονται οι χαμηλότερες κορυφές Μαραθόβουνο και Πιγκανιάς. Τα βουνά της Χίου καλύπτονται σε αρκετό ύψος από δάση πεύκων και από θάμνους. Ποταμούς δεν συναντάμε στη Χίο, εκτός από μικρούς χειμάρρους και ρέματα με μικρό μήκος. Το κλίμα της Χίου έχει τα χαρακτηριστικά του κλίματος των νησιών του Αιγαίου, με πολύ ήπιους χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια. Διοικητικά μαζί με τα νησιά Οινούσσες και Ψαρά αποτελούν την ενότητα Χίου. Ο πληθυσμός της φτάνει τους 51.390 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011) και έδρα της είναι η πόλη της Χίου. Τα Ψαρά είναι νησί του Βορειοανατολικού Αιγαίου, βορειοδυτικά της νήσου Χίου και ανήκει στη ενότητα Χίου. Έχει έκταση 40km² και μήκος ακτών 45 km. Τα Ψαρά είναι κυρίως γνωστά από τη μεγάλη καταστροφή που υπέστησαν το 1824, κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Τούρκων. Οι κυριότερες ασχολίες των κατοίκων είναι η αλιεία και η μελισσοκομία (το θυμαρίσιο μέλι του νησιού θεωρείται εξαιρετικής ποιότητας) ενώ ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε 458 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Τα Αντίψαρα είναι ένα μικρό ελληνικό νησί του ανατολικού Αιγαίου, πολύ κοντά στο μεγαλύτερο νησί Ψαρά. Τα Αντίψαρα βρίσκονται στα δυτικά της νοτιοδυτικής άκρης των Ψαρών, από την οποία απέχει 2,4km. Η έκταση των Αντίψαρων είναι 4 km² (δέκα φορές μικρότερη από εκείνη των Ψαρών). Το έδαφος των Αντίψαρων είναι 6

άνυδρο και ορεινό. Η υψηλότερη κορυφή του νησιού είναι η ψηλή ράχη με υψόμετρο 130μ. και ο πληθυσμός τους είναι 4 κάτοικοι (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Οι Οινούσσες είναι σύμπλεγμα νησιών ανατολικά της Χίου. Κατοικείται μονάχα το μεγαλύτερο από αυτά που είναι η Αιγνούσα. Ο πληθυσμός του νησιού σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ, 2011 φτάνει τους 826 κατοίκους και η έκταση του είναι 14,382km². Το έδαφος των νησιών είναι γεμάτο λόφους, που σχηματίζουν μικρές κοιλάδες. Οι κυριότερες ασχολίες των κατοίκων τους είναι η αλιεία, η κτηνοτροφία ενώ και πολλοί κάτοικοι του νησιού ασχολούνται με τη ναυτιλία. Το σύνολο των νησιών ανήκουν στην κλιματολογική ζώνη του Αιγαίου. Διαφοροποιήσεις υπάρχουν και στο εσωτερικό της Περιφέρειας, με τη Λήμνο να παρουσιάζει τις λιγότερες βροχοπτώσεις αλλά και τη χαμηλότερη μέση θερμοκρασία ενώ η Σάμος και η Ικαρία που βρίσκονται νοτιότερα έχουν περισσότερες βροχοπτώσεις και υψηλότερη μέση θερμοκρασία. Συγκεκριμένα, το κλίμα της Λέσβου, της Λήμνου και του Άγιου Ευστράτιου χαρακτηρίζεται ως εύκρατο, με λιγότερες βροχοπτώσεις στα δύο τελευταία νησιά. Το κλίμα της Χίου χαρακτηρίζεται μεσογειακό με ήπιους σχετικά χειμώνες και ανομβρία τη θερινή περίοδο. Το κλίμα των Οινουσσών και των Ψαρών είναι μεσογειακό θαλάσσιου χαρακτήρα, με ήπιο χειμώνα και παρατεταμένο ξηρό και θερμό καλοκαίρι. Το κλίμα της Σάμου, της Ικαρίας και των Φούρνων χαρακτηρίζεται από ήπιο χειμώνα και δροσερό καλοκαίρι. Ενδεικτικά το μέσο ύψος βροχής κυμαίνεται από 460mm έως 710mm και ελαττώνεται καθώς κινούμαστε βορειότερα ενώ η μέση θερμοκρασία από 15 έως 19 ο C. Τα νησιά του Β. Αιγαίου ως μεσογειακά οικοσυστήματα, έχουν να επιδείξουν ένα πολύπλοκο μωσαϊκό οικοσυστημικών τύπων στην πολύ περιορισμένη επιφάνεια που καλύπτουν. Ένα σύνολο από χερσαία και υδατικά οικοσυστήματα, πλούσιο σε ενδημικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας. Όσον αφορά το οικοσύστημα, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου συγκεντρώνει περισσότερα από 5.000 διαφορετικά είδη ζώων και 1.000 περίπου είδη φυτών, μερικά από τα οποία κινδυνεύουν να εξαφανιστούν κάτω από τις πιέσεις που δέχεται το θαλάσσιο περιβάλλον και ιδιαίτερα το παράκτιο οικοσύστημα που από την φύση του είναι το πιο παραγωγικό και το πιο σημαντικό για τη διατήρηση των οικολογικών ισορροπιών. Μεγάλο ποσοστό των χερσαίων οικοσυστημάτων των νησιών του Β.Αιγαίου είναι αγροτικά, με καλλιέργειες όπως τα σιτηρά ή οι ελιές και τα αμπέλια, ενώ αρκετά μεγάλες εκτάσεις χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Σε κάθε νησί απαντάται 7

διαφορετική ποικιλότητα οικοσυστημάτων, υψηλή σε κάποια, όπως για παράδειγμα στη Λέσβο, χαμηλότερη σε άλλα, όπως στις Οινούσσες. Στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου υπάρχει σημαντικός αριθμός θεσμοθετημένων περιοχών προστασίας. Ειδικότερα, με βάση την υφιστάμενη εθνική και διεθνή νομοθεσία στην Περιφέρεια οι θεσμοθετημένες προστατευόμενες περιοχές περιλαμβάνουν: 11 Ειδικές ζώνες διαχείρισης (ΕΖΔ) 16 Ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) 1 Διατηρητέο μνημείο της φύσης (Απολιθωμένο δάσος Σίγρι στη Λέσβο) 1 Περιοχή Σύμβασης Βαρκελώνης (Απολιθωμένο δάσος Σίγρι στη Λέσβο) 16 Βιότοποι Corine και 23 Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Παραδοσιακοί οικισμοί θεωρούνται οι οικισμοί που έχουν διατηρήσει αναλλοίωτη την εικόνα που είχαν στον παρελθόν καθώς και τον τοπικό τους χαρακτήρα. Με ευθύνη του ΥΠΕΚΑ (πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ), 830 περίπου οικισμοί έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακοί οικισμοί. Στην συνέχεια καταγράφονται οι παραδοσιακοί οικισμοί που συναντάμε στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Πίνακας 1: Παραδοσιακοί Οικισμοί Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Π.Ε. Ικαρίας Ενότητα Ονομασία Αρμενιστής Εύδηλος Κουντουμάς Λαψαχάδες Μηλεωπό Χριστός Ραχών Π.Ε. Λέσβου Αγιάσος Ασώματος Βατούσα Ερεσός Μανταμάδες Μήθυμνα Πέτρα Πλωμάρι Πολίχνιτος Σιγρί Συκαμινέα 8

Άγιος Αλέξανδρος Π.Ε. Λήμνου Κοντιάς Μούδρος Μύρινα Σκανδάλη Άνω Βαθύ Βουρλιώτες Καρλόβασι Καστανιά Π.Ε. Σάμου Κοκκάρι Λέκκα Μανωλάτες Μαραθόκαμπος Μύλοι Παγώνδας Σπαθαραίοι Άγιο Γάλα Ανάβατος Αρμόλια Αυγώνυμα Βαβίλοι Βερβεράτο Βέσσα Βολισσός Διευχά Ελάτα Π.Ε. Χίου Θολοποτάμι Θυμιανά Καλαμωτή Καλλιμασιά Καμπιά Κάμπος Καρδάμυλα Μεστά Ολύμποι Πυργί Χαλκειό Πατρικά Πηγή: Παραδοσιακοί Οικισμοί & Διατηρητέα Κτίρια ΥΠΕΧΩΔΕ http://estia.minenv.gr/ 9

Το πολιτιστικό περιβάλλον της Περιφέρειας είναι ιδιαίτερα πλούσιο, με μνημεία παγκόσμιας ακτινοβολίας, αρχαία, αλλά και νεότερα. Τα μνημεία που έχουν υπαχθεί σε κάποιο από τα υφιστάμενα καθεστώτα προστασίας, με βάση τη νομοθεσία του Υπουργείου Πολιτισμού αριθμούν ως εξής: 12 Αρχαιολογικοί χώροι (5 στη Λέσβο, 2 στη Λήμνο, 2 στη Σάμο και 3 στην Ικαρία), 9 Βυζαντινά μνημεία (3 στη Λέσβο, 1 στη Λήμνο και 5 στη Χίο), 12 Νεότερα μνημεία (7 στη Λέσβο και 5 στη Χίο), 14 Μουσεία και συλλογές (5 στη Λέσβο, 1 στη Λήμνο, 4 στη Χίο, 2 στη Σάμο και 2 στην Ικαρία). Πέραν αυτών υπάρχουν πολλά, γύρω στα 53, μικρότερης εμβέλειας μνημεία, τα οποία όμως έχουν χαρακτηριστεί με ΦΕΚ και ανήκουν κυρίως στις κατηγορίες των Βυζαντινών και των νεότερων μνημείων (π.χ. εκκλησίες, κτίρια, βρύσες, μύλοι κ.α.). 10

Πίνακας 2: Κύρια Μουσεία και Αρχαιολογικοί Χώροι Μνημεία Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Π.Ε. Ικαρίας Μουσείο Αγίου Κηρύκου Αρχαιολογικό Μουσείο Κάμπου* Π.Ε. Λέσβου Μουσεία Ωράριο Αρχαιολογικοί και Θρησκευτικοί Χώροι Ωράριο Αρχαία πόλη της Νας Οινόη Αρχαία Πόλη Δράκανο Αρχαία Πόλη Θερμαί Κάστρο του Κοσκινά Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης (Παλαιό)* κλειστό λόγω Κάστρο Μυτιλήνης* εργασιών Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης (Νέο)* 08:00-15:00 Κάστρο Μολύβου Μουσείο Έργων Θεόφιλου* 08:30-15:00 Κάστρο Σιγρίου Κάμπος Ικαρίας* 08:30-15:00 Κάστρο και Παλαιοχριστιανική βασιλική Μηλιωπού* 08:30-15:00 Μουσείο - Βιβλιοθήκη Τεριάντ* 08:30-15:00 Αρχαία Μήθυμνα* ανοικτό συνεχώς Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους 09:00-17:00 Αρχαιολογικός χώρος αιολικού ιερού Λέσβου* Κλοπέδης Λέσβου* Αρχαιολογική Συλλογή Νάπης* κλειστή Ιερό Μέσων Αρχαιολογική Συλλογή Ερεσού* 08:00-15:00 Αρχοντικό Βαρελτζήδαινας Φούρνος Μεσαγρού* 08:30-15:00 Μνημείο Τσαρσί Χαμάμ Ψηφιακό Μουσείο «Γεώργιος Ιακωβίδης»* 11:00-19:00 Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου* 10:00-18:00 Ακρόπολη Ερεσού* διαρκώς επισκέψιμος Π.Ε. Λήμνου Αρχαιολογικός Χώρος Θερμής* 08:00-15:00 Αρχαιολογικό Μουσείο Λήμνου* 08:00-15:00 Προϊστορική Μύρινα* 08:00-15:00 11

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Λαογραφικό Μουσείο Π.Ε. Σάμου Ιερό της Αρτέμιδος Παλαιολιθικός Οικισμός στο Λουρί Αρχαιολογικός Χώρος της Ηφαιστείας* 08:00-15:00 Κάστρο του Μούδρου Το Φρούριο του Κότσινου Αρχαίο Βουλευτήριο Αρχαιολογικός χώρος Καβειρίου* 08:00-15:00 Αρχαιολογικός χώρος Πολιόχνης* 08:00-15:00 Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου* 09:00-16:00 Αρχαιολογικός Χώρος του Ηραίου* 08:00-20:00 Αρχαιολογική Συλλογή Πυθαγορείου Λαογραφικό Μουσείο του Πνευματικού Ιδρύματος Νικόλαου Δημητρίου* Παλαιοντολογικό Μουσείο Μυτιληνιών Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Καρλοβασίων Μουσείο Πύργου Λυκούργου Λογοθέτη* Π.Ε. Χίου Ευπαλίνειο Όρυγμα 08:30-15:00 Ο Πύργος του Σαρακίνη προσωρινά κλειστό Αρχαιολογικός χώρος Κάστρου στο «Ποτάμι» Καρλοβάσου* Το Πυθαγόρειο* 08:00-15:00 Κλειστός πολεμικός λιμένας της Αρχαίας πόλεως Σάμου* Αρχαιολογικός χώρος Κάστρου Πυθαγορείου* Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου* 08:00-15:00 Ναός Απόλλωνα στα Φανά* ανοικτό συνεχώς Βυζαντινό Μουσείο Χίου* 08:00-15:00 Ρημόκαστρο Χίου Ναυτικό Μουσείο Χίου Αρχαιολογικός Χώρος Εμπορειού* 08:00-15:00 Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών Δακαλόπετρα Λαογραφικό Μουσείο Αργέντη (Βιβλιοθήκη Κοραή) Ανάβατος* 08:30-15:00 Δημοτική Πινακοθήκη Χίου Πύργος Δοτιών Μουσείο Νέας Μονής* 08:30-15:00 Πύργος Πυτιούς 12

Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς Παλαιόκαστρο Ψαρών Εκκλησιαστικό Μουσείο Κουρουνίων Σπήλαιο Αγίου Γάλακτος Λαογραφικό Μουσείο Δήμου Καμποχώρων Παλατάκι Ιουστινιανού Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Φαρμακευτικής Αρχαιολογικός Χώρος Αρχοντικίου Ψαρών* 08:00-15:00 Ιστορικό Ιατρικό Μουσείο Κάστρο Χίου* 08:30-15:00 Αρχαιολογικό Μουσείο Ψαρών Κάμπος Χίου* 08:30-15:00 Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών Αρχαιολογική Συλλογή Βολισσού* 08:00-15:00 Κτήριο περιοδικών εκθέσεων αρχαιοτήτων «Παλάτι κλειστό Ιουστινιάνι»* Μουσειακή συλλογή Νέας Μονής* 1 08:30-15:00 Πηγή: http://www.culture.gr/culture/gindex.jsp Στον Πίνακα 2 καταγράφεται η επισκεψιμότητα των Μουσείων και των Αρχαιολογικών χώρων στην Περιφέρεια ανά ενότητα. 1 *Αρχαιολογικοί χώροι και Μουσεία που είναι υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Πολιτισμού. 13

Πίνακας 3: Αριθμός Επισκέψεων στα Μουσεία και τους Αρχαιολογικούς Χώρους στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ανά Ενότητα 2014 Ενότητες Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάιος Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπ. Οκτ. Νοε. Δεκ. Σύνολο Μουσεία Ικαρίας 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Λέσβου 0 0 154 615 1.881 1.159 1.416 1.803 1.735 588 103 145 9.599 Λήμνου 0 0 0 322 254 358 898 1.057 594 284 0 0 3.767 Σάμου 57 49 46 529 1.954 2.602 4.470 5.796 3.887 1.221 62 21 20.694 Χίου 283 224 658 1.211 1.670 1.228 1.866 3.766 2.588 1.166 413 437 15.510 Σύνολο 340 273 858 2.677 5.759 5.347 8.650 12.422 8.804 3.259 578 603 49.570 Αρχαιολογικοί χώροι Ικαρίας 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Λέσβου 0 0 0 1.814 4.049 4.579 7.188 7.992 6.938 1.891 149 0 34.600 Λήμνου 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Σάμου 39 51 60 343 3.232 3.225 4.049 5.677 4.378 677 66 24 21.821 Χίου 5 6 4 64 190 121 287 3.098 208 24 41 10 4.058 Σύνολο 44 57 64 2.221 7.471 7.925 11.524 16.767 11.524 2.592 256 34 60.479 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Από τον πίνακα παρατηρούμε, ότι την μεγαλύτερη επισκεψιμότητα σε Μουσεία της Περιφέρειας εμφανίζουν οι ενότητες Σάμου (Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου κ.α.) και Χίου (Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου κ.α.), ενώ οι υπόλοιπες ενότητες εμφανίζουν χαμηλή ή μηδενική ζήτηση. Όσον αφορά την επισκεψιμότητα στους αρχαιολογικούς χώρους αυτή εντοπίζεται κυρίως στις ενότητες Λέσβου (Ακρόπολη Ερεσού, Αρχαιολογικός χώρος Θέρμης κ.α., 34.600 εισιτήρια) και Σάμου (Αρχαιολογικός χώρος Ηραίου, Πυθαγόρειο κ.α., 21.821 εισιτήρια) με τις υπόλοιπες ενότητες επίσης να εμφανίζουν χαμηλή ή μηδενική ζήτηση. 14

Το γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνει το φαινόμενο της εποχικότητας, στην επισκεψιμότητα των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Το φαινόμενο παρατηρείται κυρίως του μήνες Μάιο-Σεπτέμβριο όπου καταγράφεται το 91% των συνολικών διεθνών τουριστικών αφίξεων για την Περιφέρεια. Γράφημα 1: Εποχικότητα επισκέψεων στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της ΠΒΑ (2014) 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Επισκέπτες Μουσείων Επισκέπτες Αρχαιολογικών Χώρων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία SETE Intelligence 15

1.2. Μεταφορικές υποδομές Προσπελασιμότητα Οδικό δίκτυο και χερσαίες μεταφορές Το οδικό δίκτυο και οι χερσαίες μεταφορές περιορίζονται κατ ανάγκη σε τοπικό επίπεδο νησιού και η σημασία τους είναι πάντοτε ανάλογη με το μέγεθος του χερσαίου χώρου που αφορούν και το μέγεθος των αναγκών που ικανοποιούν. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι πέρα από τον αριθμό των αυτοκινήτων των μόνιμων κατοίκων, το οδικό δίκτυο της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου επιβαρύνεται με έναν επίσης υψηλό αριθμό αυτοκινήτων των τουριστών της καλοκαιρινής περιόδου. Λιμάνια και Θαλάσσιες Μεταφορές Οι εγκαταστάσεις ελλιμενισμού σκαφών στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι σημαντικού πλήθους. Σε αυτές εξυπηρετούνται τα πλοία των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, οι εμπορευματικές μεταφορές, τα σκάφη αναψυχής, τα αλιευτικά σκάφη, ενώ κάποιες από αυτές είναι θέσεις εκφόρτωσης υγρών καυσίμων. Μικρότερες λιμενικές εγκαταστάσεις εξυπηρετούν τη διακίνηση χύδην φορτίων, στερεών ή υγρών. Η υπόλοιπη εμπορευματική κίνηση εξυπηρετείται με τα Επιβατηγά-Οχηματαγωγά πλοία. Ο θαλάσσιος τουρισμός εξυπηρετείται από τις οργανωμένες μαρίνες αλλά και τους μικτούς λιμένες, μεγάλους και μικρότερους, και από τα αλιευτικά καταφύγια. Επισημαίνεται η ύπαρξη πολλών αλιευτικών καταφυγίων, όπου φιλοξενούνται ενίοτε και μικρά σκάφη αναψυχής. Αυτά στηρίζουν την αλιεία, που αποτελεί πρωτεύοντα κλάδο παραγωγής για την Περιφέρεια και τους εργαζόμενους σε αυτήν. Η σημασία του κλάδου της αλιείας και των αλιευτικών καταφυγίων είναι πολύ μεγάλη τόσο για το εισόδημα όσο και για την απασχόληση των κατοίκων της. Στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου υπάρχουν 16 λιμάνια που θεωρούνται ως τα κυριότερα. Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τα λιμάνια της Περιφέρειας. 17

Πίνακας 4: Λιμάνια Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Λήμνου Λέσβου Χίου Σάμου Ικαρίας Πηγή: google Περιφερειακή Ενότητα Ονομασία Λιμανιού Αρίθμηση στον χάρτη Μύρινας (1) (1) Μούδρου (2) (2) Άγιος Ευστράτιος (3) (3) Σιγρί (4) (4) Σκάλας Ερεσού (5) (5) Σκάλα Καλλονής (6) (6) Πλωμάρι (7) (7) Μυτιλήνης (8) (8) Χίου (9) (9) Μεστά (10) (10) Ψαρά (11) (11) Οινούσσες (12) (12) Σάμου (13) (13) Καρλόβασι (14) (14) Πυθαγόρειο (15) (15) Άγιος Κήρυκος (17) (17) Εύδηλος (16) (16) Φούρνοι (18) (18) Χάρτης 2: Κυριότερα λιμάνια Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Πηγή: www.scribblemaps.com 18

Σήμερα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου υπάρχουν δύο μαρίνες σε λειτουργία με 473 θέσεις ελλιμενισμού στο σύνολο τους. Οι μαρίνες βρίσκονται στη Μυτιλήνη και στη Σάμο, ενώ στη Χίο και την Ικαρία είναι δύο μαρίνες υπό κατασκευή. Με τις νέες λιμενικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται υπό κατασκευή, η δυναμικότητα της Περιφέρειας αναμένεται να ανέλθει στις 1.393 θέσεις ελλιμενισμού. 19

Αεροδρόμια και αεροπορικές μεταφορές Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει 5 εν λειτουργία πολιτικά αεροδρόμια στα πέντε μεγαλύτερα νησιά τα οποία είναι: Ο Διεθνής Αερολιμένας Λήμνου «Ήφαιστος» (1), Ο Διεθνής Αερολιμένας Μυτιλήνης «Οδυσσέας Ελύτης» (2), Ο Κρατικός Αερολιμένας Χίου «Όμηρος» (3), Ο Διεθνής Αερολιμένας Σάμου «Αρίσταρχος ο Σάμιος» (4) και Ο Κρατικός Αερολιμένας Ικαρίας «Ίκαρος» (5). Χάρτης 3: Αεροδρόμια Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Πηγή: www.scribblemaps.com 20

Επίσης, υπάρχουν στη Μυτιλήνη στρατιωτικό αεροδρόμιο στον Πολυχνίτο (δε λειτουργεί) και στη Χίο αεροδρόμιο 3km ΝΑ των Μεστών παρά τον οικισμό Ολύμποι (δεν λειτουργεί). Επιπροσθέτως, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι όλα τα νησιά της Περιφέρειας συνδέονται απευθείας με την Αθήνα. Το αεροδρόμιο με τη μεγαλύτερη επιβατική κίνηση στην Περιφέρεια σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία του ΣΕΤΕ (ο οποίος επεξεργάστηκε στοιχεία της ΥΠΑ και μεμονωμένων αεροδρόμιων) είναι ο Κρατικός Αερολιμένας Σάμου «Αρίσταρχος ο Σάμιος» με 122.527 διεθνείς αφίξεις, αυξημένες κατά 18,05% σε σχέση με το 2013 (103.739 αφίξεις). 21

1.3. Υποδομές υγείας Η παρεχόμενη υγειονομική περίθαλψη στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου καλύπτεται από τις διαθέσιμες υποδομές των 5 δημόσιων νοσοκομείων και των οκτώ κέντρων υγείας που καταγράφονται στην Περιφέρεια (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Συγκεκριμένα, στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου καταγράφεται το 1,59% των συνολικών υποδομών υγείας της χώρας και το 1,21% του αριθμού των κλινών, ήτοι 650 (ΕΛΣΤΑΤ, 2011). Όσον αφορά στο απασχολούμενο ιατρικό προσωπικό στις υποδομές υγείας, αυτό φτάνει τα 745 άτομα, με ποσοστό σχεδόν 1,1% επί του συνόλου (ΕΛΣΤΑΤ,2013). Οι κυριότερες υποδομές υγείας της Περιφέρειας είναι: 1. Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης «Βοστάνειο», 2. Γενικό Νοσοκομείο-Κέντρο Υγείας Ικαρίας «Πανικάριον», 3. Γενικό Νοσοκομείο Χίου «Σκυλίτσειο», 4. Γενικό Νοσοκομείο-Κέντρο Υγείας Λήμνου, 5. Γενικό Νοσοκομείο Σάμου «Άγιος Παντελεήμων». 22

Χάρτης 4: Νοσοκομεία Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Πηγή: www.scribblemaps.com Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζονται στις υποδομές υγείας της Περιφέρειας είναι: Ελλείψεις σε ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό, σε ειδικότητες, σε εξοπλισμό και ασθενοφόρα Μειωμένη εφαρμογή Τηλεϊατρικής Προβλήματα κάλυψης των αναγκών των νησιών λόγω της γεωγραφικής ασυνέχειας Πρωτοβάθμια φροντίδα κατακερματισμένη, με ελλείψεις και επικαλύψεις Ανισορροπία γεωγραφικής κατανομής υποδομών και δυναμικού (πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου). 23

1.4. Δημογραφικά στοιχεία Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ανέρχεται σε 199.231 κατοίκους (ΕΛΣΤΑΤ), που αντιστοιχεί στο 1,84% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η πληθυσμιακή πυκνότητα της Περιφέρειας είναι 52 κάτοικοι ανά km² έναντι 81,96 κάτοικοι ανά km² που είναι στο σύνολο της χώρας. Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε την πληθυσμιακή διακύμανση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου τα τελευταία 20 χρόνια. Πίνακας 5: Πληθυσμιακή διακύμανση του πληθυσμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Πληθυσμός Ποσοστιαία εξέλιξη 1991 2001 2011 1991-01 2001-11 201.390 205.235 199.231 1,91% -2,92% Σύνολο Χώρας 10.259.900 10.964.020 10.815.197 6,86% -1,36% Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου τα τελευταία 20 χρόνια παρουσιάζει διακυμάνσεις. Συγκεκριμένα από το 1991-2001 ο πληθυσμός της Περιφέρειας αυξήθηκε κατά 1,91% φτάνοντας τους 205.235 κατοίκους, ενώ από το 2001-2011 παρουσιάζει μείωση της τάξης του 2,92% μεγαλύτερη από το σύνολο της χώρας (- 1,36%) φτάνοντας τους 199.231 κατοίκους. Πίνακας 6: Πληθυσμιακή κατανομή και πυκνότητα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ανά Ενότητα Περιγραφή Μόνιμος Πληθυσμός Πυκνότητα μόνιμου πληθυσμού ανά τ.χιλ. Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου 199.231 49,5 Π.Ε. Ικαρίας 9.882 33,5 Π.Ε. Λέσβου 86.436 52,90 Π.Ε. Λήμνου 17.262 33,26 Π.Ε. Σάμου 32.977 69,13 Π.Ε. Χίου 52.674 58,76 Σύνολο Ελλάδας 10.815.197 81,96 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 24

Η πιο πολυπληθής ενότητα της Περιφέρειας είναι της Λέσβου με 86.436 κατοίκους, ενώ η ενότητα με την μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα είναι της Σάμου με 69,13 κατοίκους ανά km² και ακολουθεί της Χίου με 58,76 κατοίκους ανά km². Η κατανομή του πληθυσμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ανάμεσα στα δύο φύλλα είναι άρρενες 99.984 (50,2%) και θήλεις 99.247 (49,8%). Παρατηρούμε ότι σε επίπεδο Περιφέρειας το σύνολο των αρρένων είναι κατά 737 άτομα (0,37%) μεγαλύτερος από το σύνολο των θηλέων, μην ακολουθώντας τη γενική τάση σε επίπεδο χώρας η οποία εμφανίζει ποσοστό των Θηλέων στο 51% (5.512.494 κάτοικοι) και των Αρρένων στο 49% (5.302.703 κάτοικοι). Επιπροσθέτως, αξίζει να αναφέρουμε ότι η μέση ηλικία των μόνιμων κατοίκων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ανέρχεται σε 43 χρόνια που αποτελεί την έκτη υψηλότερη μέση ηλικία και κατά πολύ υψηλότερη από την μέση ηλικία του μόνιμου πληθυσμού της Ελλάδας που είναι τα 41,9 χρόνια. Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων της Περιφέρειας, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, κατοικούσαν 15.268 πτυχιούχοι Πανεπιστημιακών/Πολυτεχνικών και ισότιμων σχολών και 7.468 πτυχιούχοι ΑΤΕΙ, ΑΣΠΑΙΤΕ και ισότιμων σχολών. Επίσης, καταγράφηκαν 1.692 κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου και μόλις 354 κάτοχοι διδακτορικού τίτλου (πηγή: ΕΛΣΤΑΤ). 25

1.5. Μακροοικονομικά στοιχεία Η οικονομία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από το 2004 μέχρι το 2008 σημειώνει μια εντυπωσιακή άνοδο 33,7% στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της (ΑΕΠ), πολύ μεγαλύτερη από αυτή που παρατηρείται σε επίπεδο χώρας για την ίδια χρονική περίοδο (25,4%). Από το 2009 έως και το 2011, δηλαδή από την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα παρατηρούμε μια σημαντική πτώση του ΑΕΠ (13,2%), ακολουθώντας τη συνολική πορεία της χώρας και συγκεκριμένα, κατά 2,6% το 2009 (αντίστοιχο χώρας 1,9%), κατά 5,1% το 2010 (αντίστοιχη μείωση σε επίπεδο χώρας 4,7%) και κατά 8,5% το 2011 (αντίστοιχο χώρας 8,2%), τα οποία είναι και τα τελευταία τελικά στοιχεία σε Περιφερειακό επίπεδο από την ΕΛΣΤΑΤ. 26

Πίνακας 7: ΑΕΠ Περιφερειών της χώρας 2004-2011 (εκατ., τρέχουσες τιμές) Περιφέρειες 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Μεταβολή 2004-11 (%) Μεταβολή 2009-11 (%) Αττική 90.518 93.503 103.429 111.435 116.093 114.974 110.185 101.335 11,9% -11,9% Κεντρική Μακεδονία 26.532 27.175 29.917 32.173 33.465 32.539 30.587 28.401 7% -12,7% Κρήτη 9.581 9.779 10.706 11.240 11.770 11.473 10.796 9.827 2,6% -14,3% Θεσσαλία 10.366 10.377 11.200 11.708 12.158 11.809 10.975 10.042-3,1% -15% Δυτική Ελλάς 9.469 9.750 10.777 11.172 11.412 10.993 10.769 9.749 3% -11,3% Στερεά Ελλάς 9.335 9.728 10.119 10.496 10.861 10.442 9.867 9.099-2,5% -12,9% Πελοπόννησος 8.113 8.430 9.265 9.869 10.110 10.078 9.436 8.838 8,9% -12,3% Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 7.590 7.895 8.176 8.998 9.520 9.273 9.134 8.223 8,3% -11,3% Νότιο Αιγαίο 6.270 6.646 7.190 7.672 8.062 7.607 7.220 6.549 4,4% -13,9% Δυτική Μακεδονία 4.611 4.735 5.149 5.433 5.490 5.540 5.038 4.583-0,6% -17,3% Ήπειρος 4.413 4.539 4.829 5.040 5.196 5.105 4.974 4.621 4,7% -9,5% Ιόνια Νησιά 3.602 3.792 4.033 4.287 4.466 4.195 4.000 3.531-2% -15,8% Βόρειο Αιγαίο 2.613 2.804 3.042 3.307 3.494 3.403 3.230 2.954 13,1% -13,2% Σύνολο Ελλάδος 193.013 199.153 217.831 232.831 242.096 237.431 226.210 207.752 7,6% -12,5% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Περιφερειακοί Λογαριασμοί (προσωρινά στοιχεία) 27

Πίνακας 8: ΑΕΠ Ενοτήτων Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου 2004-2011 (εκατ., τρέχουσες τιμές) Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Μεταβολή 2004-11 (%) Μεταβολή 2009-11 (%) Π.Ε. Λέσβου 1.323 1.464 1.594 1.696 1.794 1.764 1.673 1.529 15,6% -13,3% Π.Ε. Σάμου 571 637 688 748 800 757 705 636 11,4% -16% Π.Ε. Χίου 719 703 760 863 900 882 852 789 9,7% -10,5% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Περιφερειακοί Λογαριασμοί (προσωρινά στοιχεία) Γράφημα 2: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά Περιφερειακή ενότητα της Π.Β.Α., (2004-2011) 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Π.Ε. Λέσβου Π.Ε. Σάμου Π.Ε. Χίου Όπως παρατηρούμε από το γράφημα το ΑΕΠ όλων των ενοτήτων της Περιφέρειας από το 2004-2008 κινείται ανοδικά, ενώ από το 2009-2011 καταγράφεται μείωση του, ακολουθώντας την πορεία της χώρας συνολικά. Συγκεκριμένα, την μεγαλύτερη μείωση για τα έτη 2009-2011 υπέστη η ενότητα Σάμου (16%) ενώ την μικρότερη η ενότητα Χίου (10,5%). Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Περιφερειακοί Λογαριασμοί (προσωρινά στοιχεία) Επεξεργασία SETE Intelligence 28

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου την περίοδο 2009-2011, εμφανίζει το έκτο μεγαλύτερο ποσοστό μείωσης του ΑΕΠ (13,2%) μετά τις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας (17,3%), Ιόνιων Νήσων (15,8%), Θεσσαλίας (15,%), Κρήτης (14,3%) και Νοτίου Αιγαίου (13,9%). Το μικρότερο ποσοστό μείωσης του ΑΕΠ εμφανίζει η Περιφέρεια Ηπείρου με ποσοστό 9,5%. Η διαχρονική εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε συνάρτηση με το ΑΕΠ του συνόλου της Ελλάδας κατά την χρονική περίοδο από το 2004-2011 απεικονίζεται στο γράφημα που ακολουθεί. Γράφημα 3: Εξέλιξη ΑΕΠ Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και συνόλου Ελλάδας από 2004-2011 (σε εκ. ) 250.000 240.000 230.000 3.494 242.096 3.403 237.431 3.307 232.831 3.230 226.210 3.700 3.500 3.300 220.000 3.042 217.831 2.954 3.100 210.000 2.804 2.900 207.752 200.000 2.613 199.153 2.700 190.000 193.013 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2.500 Σύνολο Ελλάδας Βόρειο Αιγαίο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Επεξεργασία SETE Intelligence Για την αποτίμηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ, χρήσιμη είναι και η αποτύπωσή του σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ του κάθε κράτους μέλους της Ευρωζώνης σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) εξαρτάται από την αύξηση του συνολικού ΑΕΠ της σε ευρώ, από τη μεταβολή του πληθυσμού της και από την εξέλιξη της αγοραστικής δύναμης του ευρώ σ αυτήν. Ο συντελεστής αυτός αποτυπώνει το κόστος ενός «καλαθιού» αγαθών και υπηρεσιών σε κάθε χώρα σε ευρώ σε σχέση με το μέσο κόστος του ίδιου καλαθιού στην Ε.Ε. ως συνόλου. Στο 29

ακόλουθο γράφημα, αποτυπώνεται διαχρονικά η εξέλιξη του κατά κεφαλή ΑΕΠ για κάθε Περιφέρεια σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης για την περίοδο 2005 2011. Χαρακτηριστική είναι η αυξητική τάση του ΑΕΠ μέχρι το 2008 για όλες τις Περιφέρειες (εκτός της Δυτικής Μακεδονίας που εμφανίζει αύξηση και το 2009), οπότε και παρατηρείται άμεση πτώση από το 2009 και μετά, υπό την επήρεια των συμπτωμάτων της οικονομικής ύφεσης. Πίνακας 9: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Περιφερειών της χώρας 2005-2011 (σε ΜΑΔ) Περιφέρειες 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 12.934 13.365 14.680 15.517 15.121 14.917 13.331 Κεντρική Μακεδονία 14.210 15.570 16.671 17.289 16.801 15.841 14.771 Δυτική Μακεδονία 16.209 17.663 18.669 18.913 19.171 17.553 16.006 Θεσσαλία 13.823 14.881 15.534 16.131 15.691 14.637 13.434 Ήπειρος 13.105 13.929 14.512 14.936 14.672 14.325 13.307 Ιόνια Νησιά 18.146 19.227 20.389 21.216 19.946 19.072 16.792 Δυτική Ελλάδα 13.896 15.380 15.956 16.318 15.763 15.525 14.170 Στερεά Ελλάδα 17.444 18.090 18.723 19.344 18.572 17.551 16.128 Πελοπόννησος 14.272 15.652 16.651 17.056 17.018 15.970 14.928 Αττική 23.435 25.838 27.737 28.824 28.556 27.491 25.480 Βόρειο Αιγαίο 13.818 15.034 16.378 17.336 16.919 16.079 14.494 Νότιο Αιγαίο 20.698 22.190 23.456 24.447 22.908 21.643 19.340 Κρήτη 16.083 17.467 18.192 18.908 18.328 17.210 15.636 Σύνολο Ελλάδος 17.953 19.575 20.857 21.642 21.224 20.282 18.677 Πηγή: Eurostat 2011, Regional Statistics Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από το 2005-2008 παρουσιάζει αύξηση από 13.818 σε 17.336 (25,45%) η οποία αποτελεί την υψηλότερη αύξηση για το συγκεκριμένο διάστημα. Από το 2008 και μετά παρατηρείται μείωση στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από 17.336 σε 14.494 μείωση της τάξης του 16,39% μεγαλύτερη από την μείωση που παρατηρείται στο σύνολο της χώρας 13,7%. Σε σχέση με την Περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ στην Ελλάδα η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου τα έτη 2008 και 2011 παράγει περίπου το 1,4% του συνολικού ΑΕΠ Της Ελλάδας. Η επίδοση αυτή αποτελεί μια από τις καλύτερες επιδόσεις της δεκαετίας 30

και υποδηλώνει την ενίσχυση του ρόλου και της συμμετοχής της Περιφέρειας στην συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας Στο ακόλουθο γράφημα καταγράφεται από το 2005-2011 διαχρονικά η εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε συνάρτηση με το σύνολο της Χώρας. Γράφημα 4: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του συνόλου της χώρας από το 2005-2011 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 21.642 21.224 20.857 20.282 19.575 18.677 17.953 17.336 16.919 16.378 16.079 15.034 14.494 13.818 12.000 10.000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Βόρειο Αιγαίο Σύνολο Ελλάδος Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Περιφερειακοί Λογαριασμοί Επεξεργασία SETE Intelligence Το 2011 από προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) μειώθηκε κατά 8,68% στο σύνολο της χώρας. Συγκεκριμένα η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρουσίασε την 7 η μεγαλύτερη μείωση στην ΑΠΑ (9,08%) μετά τις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων (12,23%), Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (10,48%), Δυτικής Ελλάδας (9,98%), Νοτίου Αιγαίου (9,8%), Δυτικής Μακεδονίας (9,57%) και Κρήτης (9,49%). 31

Πίνακας 10: Συνολική Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) ανά Περιφέρεια (σε εκ., τρέχουσες τιμές) Περιφέρειες 2010 2011 Μεταβολή 2010-2011 (%) Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 8.061 7.216-10,48% Κεντρική Μακεδονία 26.995 24.922-7,67% Δυτική Μακεδονία 4.447 4.021-9,57% Θεσσαλία 9.686 8.812-9,02% Ήπειρος 4.390 4.055-7,6% Ιόνια Νησιά 3.530 3.098-12,23% Δυτική Ελλάδα 9.504 8.555-9,98% Στερεά Ελλάδα 8.708 7.984-8,31% Πελοπόννησος 8.328 7.755-6,88% Αττική 97.245 88.921-8,55% Βόρειο Αιγαίο 2.851 2.592-9,08% Νότιο Αιγαίο 6.372 5.747-9,8% Κρήτη 9.528 8.623-9,49% Σύνολο Ελλάδος 199.645 182.302-8,68% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Περιφερειακοί Λογαριασμοί (προσωρινά στοιχεία) Πρωτογενής τομέας Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου χαρακτηρίζεται σαν αγροτική περιοχή και ο αγροτικός τομέας κατέχει σημαντική θέση στην όλη παραγωγική διαδικασία. Ο πρωτογενής τομέας χαρακτηρίζεται από μονοκαλλιέργεια (ελιές, σταφύλια, οπωροκηπευτικά, μαστίχα και σιτηρά). Οι δυνατότητες ανάπτυξης του εντοπίζονται στην πληρέστερη αξιοποίηση της ελαιοκομίας και της αμπελουργίας και στην προώθηση θερμοκηπίων καλλιεργειών (ανθοκομικά, κηπευτικά) και στην ανάπτυξη ποικιλιών εσπεριδοειδών 32

και οπωροφόρων δένδρων. Συγχρόνως, προοπτικές ανάπτυξης του πρωτογενή, προδιαγράφει η ικανοποίηση της ζήτησης τόσο της τοπικής αγοράς, όσο και του αυξανόμενου τουριστικού ρεύματος, από τοπικά αγροτικά προϊόντα. Στην κτηνοτροφία κυριαρχεί η αιγοπροβατοτροφία. Στην αλιεία, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιχθυοκαλλιέργειες και οι οστρακοκαλλιέργειες. Η δραστηριότητα των κλάδων αυτών διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή και χαρακτηρίζει τις περιοχές αυτές. Είναι κλάδοι στους οποίους απασχολείται κατά παράδοση ο τοπικός πληθυσμός και με παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας. Στο γεγονός αυτό, αλλά και στις ιδιαίτερες εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν την Περιφέρεια οφείλεται η παραγωγή παραδοσιακών επώνυμων προϊόντων και η ύπαρξη σημαντικού αριθμού Π.Ο.Π. (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και Π.Γ.Ε. (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης) προϊόντων όπως: τυριά, ελαιόλαδο, ελιές, μαστίχα Χίου, μαστιχέλαιο και οίνοι. Δευτερογενής τομέας Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι νησιωτική, αποτελείται από ένα σύμπλεγμα νησιών με αρκετές δυσκολίες στις μεταφορές γεγονός που την οδηγεί σε γεωγραφικό αποκλεισμό με γενικότερες αρνητικές συνέπειες αλλά σαφή περιορισμό στην ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα παραγωγής. Γεγονός που φαίνεται και στο ότι στο συγκεκριμένο τομέα απασχολείται το 11,4% του εργατικού δυναμικού της Περιφέρειας με συμμετοχή 8,6% στην ΑΠΑ (ΕΛΣΤΑΤ 2014 και 2012 αντίστοιχα). Ο δευτερογενής τομέας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελείται κυρίως από μικρομεσαίες επιχειρήσεις που λειτουργούν σε οικογενειακή βάση και περιορίζονται σε δραστηριότητες όπως: κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, παραγωγή τροφίμων και ποτών (παρασκευή ούζου, τυροκομεία, αλίπαστα, συσκευαστήρια ιχθυοκαλλιεργειών, παρασκευή γλυκών κουταλιού, τυποποίηση μαστίχας), επεξεργασία αγροτικών προϊόντων κλπ., δηλαδή δραστηριότητες που αναπτύσσονται με βάση την εκμετάλλευση μιας τοπικής ύλης ή παράδοσης σε ένα συγκεκριμένο κλάδο όπως π.χ. η μαστίχα στη Χίο, η ελιά, η ελαιοκομία και η κεραμική στη Λέσβο, το αμπέλι στη Σάμο και στη Λήμνο. Οι σημαντικότεροι περιορισμοί που επιτείνουν την μειωμένη δυναμική του δευτερογενή τομέα είναι: 33

Μη ύπαρξη οργανωμένων χώρων εγκατάστασης βιοτεχνιών και οχλουσών δραστηριοτήτων. Υψηλά κόστη μεταφοράς εμπορευμάτων λόγω μη εφαρμογής του μεταφορικού ισοδύναμου. Συνεχιζόμενη τάση συγκέντρωσης επιχειρηματικών υποδομών κατά μήκος του βασικού επαρχιακού δικτύου. Διατήρηση παραδοσιακών τρόπων οργάνωσης (οικογενειακές επιχειρήσεις) με περιορισμένες δυνατότητες ενσωμάτωσης καινοτομιών. Έλλειψη δικτυώσεων και επιφυλακτικότητα σε συνεργασίες μεταξύ των κλάδων. Έλλειψη επαρκούς συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων και των φορέωνυπηρεσιών υποστήριξης της επιχειρηματικότητας και περιορισμένη ενεργοποίηση των υφιστάμενων δικτύων συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων. Έλλειψη λιμενικών υποδομών εμπορευματικού χαρακτήρα. Μη ύπαρξη σύνδεσης με την Ηπειρωτική χώρα, για τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ. Περιορισμένη αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας λόγω περιβαλλοντικών περιορισμών. Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής τομέας είναι ο δυναμικότερος τομέας οικονομικής δραστηριότητας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Αντιπροσωπεύεται κατά κύριο λόγο από τρεις οικονομικές δραστηριότητες, το εμπόριο, τον τουρισμό και τον δημόσιο τομέα. Ο σημαντικότερος κλάδος από τους τρεις είναι ο τουρισμός, ο οποίος αποτελεί το δυναμικότερο τομέα οικονομικής δραστηριότητας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας σε όλη τη δεκαετία. Επιπροσθέτως, αξιοσημείωτη είναι η αύξηση του ξενοδοχειακού δυναμικού της Περιφέρειας. Τα σημαντικότερα προβλήματα και περιορισμοί που υφίστανται στον τριτογενή τομέα της Περιφέρειας αφορούν: 34

Μικρό αριθμό καταλυμάτων υψηλής στάθμης και υποδομές μέσης δυναμικότητας με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις. Εποχική τουριστική δραστηριότητα σε συνδυασμό με την μικρή μέση διάρκεια παραμονής τουριστών. Έλλειψη επαρκών σταθμών ελλιμενισμού και ανεφοδιασμού των τουριστικών σκαφών (μαρίνες). Ελλείψεις σε βασικές υποδομές, ως προς τις πύλες εισόδου, (λιμάνι, αεροδρόμιο) με αποτέλεσμα την έλλειψη εύκολης προσπελασιμότητας τόσο με την εγχώρια, όσο και με την διεθνή αγορά τουρισμού και συνακόλουθη επιβάρυνση του κόστους ως προορισμού. Χρονική και χωρική υπερσυγκέντρωση της τουριστικής κίνησης και δραστηριότητας. Η συνεισφορά της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) ανά τομέα παραγωγής στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ φαίνεται από το γράφημα 5. Γράφημα 5: Συμμετοχή των τομέων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στην ΑΠΑ (2012) 5,1% 8,6% Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας 86,3% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ.- Περιφερειακοί Λογαριασμοί Επεξεργασία SETE Intelligence 35

Η συνεισφορά του Πρωτογενή Τομέα στην ΑΠΑ για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι 5,1%, ποσοστό ψηλότερο από το σύνολο της χώρας που φτάνει το 3,69%, ο δευτερογενής τομέας συνεισφέρει κατά 8,6% έναντι 13,82% στη χώρα, ενώ τέλος τη μεγαλύτερη συνεισφορά έχει ο τριτογενής τομέας με ποσοστό 86,3%, υψηλότερο από το σύνολο της χώρας 82,49%. 36

1.6. Αγορά εργασίας - Απασχόληση Ο Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (ηλικίας από 15 έως 64 ετών) ανέρχεται σε 82.900 κατοίκους (OECD Regional Statistics 2013), το οποίο αντιστοιχεί στο 1,67% του συνολικού Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού της χώρας. Στο γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνεται το συνολικό ποσοστό του Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού κάθε Περιφέρειας. Γράφημα 6: Μερίδιο των Περιφερειών στον ΟΕΠ της χώρας, 2013 Βόρειο Αιγαίο Ιόνια Νησιά Δυτική Μακεδονία Ήπειρος Νότιο Αιγαίο Στερεά Ελλάς Πελοπόννησος Ανατ. Μακεδονία - Θράκη Δυτική Ελλάς Κρήτη Θεσσαλία Κεντρική Μακεδονία Αττική 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Πηγή: OECD Regional Statistics Επεξεργασία SETE Intelligence Ο απασχολούμενος πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου υπολογίζεται για το 2013 στους 65.200 απασχολούμενους (78,65%) (OECD Regional Statistics, 2013). Στο γράφημα που ακολουθεί γίνεται η καταγραφή του συνόλου του Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού της Περιφέρειας σε συνάρτηση με το σύνολο της χώρας. 37

Γράφημα 7: Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου σε συνάρτηση με το σύνολο της χώρας 2007-2013 5.040.000 84.000 5.020.000 5.017.300 83.200 82.900 83.000 82.000 5.000.000 80.800 81.000 4.980.000 4.960.000 78.300 4.979.800 80.000 79.300 4.967.6004.968.800 79.000 4.967.000 78.000 4.940.000 4.920.000 77.000 4.937.300 4.916.70075.100 77.000 76.000 75.000 4.900.000 74.000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Σύνολο Ελλάδας Βόρειο Αιγαίο Πηγή: OECD Regional Statistics Επεξεργασία SETE Intelligence Η διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού απασχολούμενων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως προς το σύνολο των απασχολούμενων σε επίπεδο χώρας για τα έτη 2007-2013 καταγράφεται στο ακόλουθο γράφημα. Γράφημα 8: Απασχολούμενοι στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως ποσοστό των απασχολούμενων στη χώρα, 2007-2013 1,85% 1,80% 1,75% 1,70% 1,65% 1,60% 1,55% 1,50% 1,45% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: OECD Regional Statistics Επεξεργασία SETE Intelligence 38

Στο γράφημα που ακολουθεί καταγράφονται οι απασχολούμενοι ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε σχέση με το σύνολο της χώρας. Γράφημα 9: Απασχολούμενοι ανά τομέα οικ. δραστηριότητας στην Π Βορείου Αιγαίου και την Χώρα, 2014 80% 70% 73,1% 70,7% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 15,5% 13,8% 11,4% 15,5% 0% Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Σύνολο Ελλάδας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ.- Περιφερειακοί Λογαριασμοί Επεξεργασία SETE Intelligence Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου φτάνει το 15,5% ψηλότερα από το σύνολο της χώρας (13,8%), ο δευτερογενής τομέας εμφανίζει ποσοστό 11,4% έναντι 15,5% στο σύνολο της χώρας, ενώ ο τριτογενής τομέας απασχολεί το 73,1% των εργαζομένων της Περιφέρειας, ποσοστό μεγαλύτερο από το 70,7% που εμφανίζεται στο σύνολο της χώρας. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει την εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας των Περιφερειών της Χώρας από το 2008 έως και το 2013. 39

Πίνακας 11: Εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας στις Περιφέρειες της χώρας, 2008-2013 Περιφέρειες 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Δυτική Μακεδονία 12,5 12,4 15,4 23,1 29,7 31,6 Κεντρική Μακεδονία 8,4 10,1 13,7 19,7 26,2 30,2 Αττική 6,7 9,1 12,6 18,0 25,8 28,7 Δυτική Ελλάδα 9,9 9,7 11,9 17,6 25,6 28,4 Στερεά Ελλάδα 8,5 10,5 12,5 19,0 27,9 28,2 Ήπειρος 9,9 11,2 12,6 16,5 22,5 27,4 Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 8,8 11,1 14,5 20,2 22,8 26,8 Θεσσαλία 8,3 9,2 12,1 16,8 22,6 25,4 Κρήτη 6,4 9,0 12,0 15,8 22,3 24,9 Βόρειο Αιγαίο 4,7 6,6 9,4 15,0 21,8 22,0 Πελοπόννησος 7,0 7,9 9,6 13,8 19,2 21,9 Νότιο Αιγαίο 8,3 12,3 14,6 15,2 15,4 21,3 Ιόνια Νησιά 8,3 9,5 14,6 14,1 14,7 18,1 Σύνολο Ελλάδας 7,8 9,6 12,7 17,9 24,4 27,5 Πηγή: Eurostat 2014 Regional Statistics Η πορεία της ανεργίας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου από την έναρξη της οικονομικής κρίσης και μετά εμφανίζεται αυξητική, αντανακλώντας την τάση που επικρατεί στο σύνολο της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει το τέταρτο μικρότερο ποσοστό ανεργίας μετά τις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων 18,1%, Νοτίου Αιγαίου 21,3% και Πελοποννήσου 21,9%. Επίσης, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει ποσοστό ανεργίας αρκετά μικρότερο σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας. 40

Στο ακόλουθο γράφημα παρουσιάζεται η εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε συνάρτηση με το σύνολο της Χώρας από το 2008-2013. Γράφημα 10: Εξέλιξη των ποσοστών ανεργίας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και τη Χώρα, 2008-2013 30% 25% 25% 24,4% 27,5% 21,8% 22% 20% 20% 17,9% 15% 15% 15% 10% 5% 7,8% 4,7% 9,6% 6,6% 12,7% 9,4% 10% 5% 0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0% Σύνολο Ελλάδας Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Πηγή: Eurostat 2014 Regional Statistics Επεξεργασία SETE Intelligence Συγκεντρωτικά για το χρονικό διάστημα 2008-2013, η ανεργία στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για άτομα άνω των 15 ετών αυξήθηκε κατά 368%, ενώ το αντίστοιχο μέσο ποσοστό για το σύνολο της χώρας ανήλθε στο 253%. 41

2. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ 2.1. Εισαγωγή Για την ελληνική οικονομία, ο τουρισμός αποτελεί κεντρικό πυλώνα ανάπτυξης με σημαντική συνεισφορά στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, στην απασχόληση και στις επενδύσεις. Συγκεκριμένα, η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας άμεσα και έμμεσα υπολογίζεται στο 20,5% για το 2014. Η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, η εκτεταμένη ακτογραμμή και το φυσικό περιβάλλον είναι ορισμένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που καθιστούν την χώρα μας ως έναν από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Το προϊόν Ήλιος & Θάλασσα αποτελεί την Ναυαρχίδα της τουριστικής δραστηριότητας της χώρας μας, καθώς αποτελεί το 60% του συνόλου των διεθνών αφίξεων. Τα υπόλοιπα τουριστικά προϊόντα υστερούν σημαντικά τόσο σε αριθμό ταξιδιών όσο και σε αριθμό διανυκτερεύσεων και δαπάνης. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι το συγκεκριμένο προϊόν όπου αναπτύσσεται προσφέρει αυξημένη οικονομική δραστηριότητα (αν και εποχική), βοηθώντας τόσο στην αύξηση του ΑΕΠ σε Περιφερειακό επίπεδο, όσο και στην μείωση της ανεργίας. Συγκεκριμένα, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου διαθέτει αφθονία και ποικιλία φυσικών πόρων, η οποία δίνει την δυνατότητα εκμετάλλευσης πολλών μορφών εναλλακτικού τουρισμού: ακτές, αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, μνημεία της νεότερης ιστορίας, παραδοσιακούς οικισμούς, ποτάμια, λίμνες, βιότοπους, αισθητικά δάση και τοπία φυσικού κάλλους. Αν και υπάρχει συσσώρευση τουριστικών πόρων προς τουριστική αξιοποίηση στην Περιφέρεια, εντούτοις υπάρχει στασιμότητα στην τουριστική αναβάθμιση της, που οφείλεται κυρίως στην ελλιπή σύνδεση των νησιών και στην μεγάλη απόστασή τους από το σύνολο της ενδοχώρας. Παρά την πληθώρα πόρων αξιοποίησης πολλών μορφών τουρισμού, στην Περιφέρεια λόγω της νησιωτικότητας και των εκτεταμένων ακτών της παρατηρείται κυρίως το μοντέλο «Ήλιος και Θάλασσα» που επικρατεί ως επί το πλείστο και στις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας. Στην Περιφέρεια καταγράφονται 18 παραλίες οι οποίες έχουν βραβευτεί με γαλάζια σημαία (Σάμος 2, Χίος 4, Λέσβος 8 και Λήμνος 4). Εκτός του κυρίαρχου Ήλιος & Θάλασσα άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού που συναντούμε στην Περιφέρεια είναι: Ιαματικός τουρισμός: ο ιαματικός τουρισμός στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου επικεντρώνεται στα νησιά Λέσβου (Ιαματικές πηγές Εφταλούς, Πολιχνίτου, 42

Λουτρόπολης Θερμής και οι Θερμοπηγές Άι Γιάννη Λισβορίου), Χίου (Ιαματικές πηγές Αγιασμάτων) και Ικαρίας (Ιαματικές πηγές Αγίου Κηρύκου). Παρά την ύπαρξη των πηγών αυτών απαιτείται ανάπτυξη των υποδομών έτσι ώστε να καταστήσει το προϊόν ελκυστικό. Θρησκευτικός τουρισμός: οι πιο επισκέψιμοι τόποι προσκυνήματος στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι η Νέα Μονή Χίου και ο Άγιος Ραφαήλ Μυτιλήνης. Εκτός των προαναφερθέντων υπάρχουν και άλλες εκκλησίες και μοναστήρια τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο θρησκευτικό ενδιαφέρον (Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Αθανασίου, Ι.Ν. Παναγίας Τρουλλωτής, Μονή Παναγίας Μυρσινιώτισσας κ.α.). Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες ενίσχυσης και άλλων μορφών τουρισμού όπως είναι ο συνεδριακός τουρισμός κυρίως στην ενότητα Σάμου η οποία διαθέτει τις υποδομές για μικρής δυναμικότητας συνέδρια καθώς και άλλων εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως είναι ο αγροτουρισμός, ο φυσιολατρικός και ο πολιτιστικός τουρισμός. 43

2.2. Ξενοδοχειακό Δυναμικό Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου συγκεντρώνει περίπου το 4% του συνολικού ξενοδοχειακού δυναμικού της χώρας. Συνολικά διαθέτει δυναμικό 390 μονάδων με 22.121 κλίνες (Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2015), εκ των οποίων: Η Π.Ε. Ικαρίας διαθέτει το 6,4% του ξενοδοχειακού δυναμικού της Περιφέρειας, με 25 ξενοδοχειακές μονάδες και 1.101 κλίνες. Η Π.Ε. Λέσβου διαθέτει το 27,9% του ξενοδοχειακού δυναμικού με 109 ξενοδοχειακές μονάδες και 6.624 κλίνες. Η Π.Ε. Λήμνου διαθέτει το 7,4% του δυναμικού της Περιφέρειας με 29 ξενοδοχειακές μονάδες και 1.819 κλίνες. Η Π.Ε. Σάμου διαθέτει το 42,1% του δυναμικού της Περιφέρειας με 164 ξενοδοχειακές μονάδες και 9.673 κλίνες και Τέλος, η Π.Ε. Χίου διαθέτει το 16,2% της Περιφέρειας με 63 ξενοδοχειακές μονάδες και 2.904 κλίνες. Το γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνει τον καταμερισμό των ξενοδοχειακών μονάδων της Περιφέρειας. Γράφημα 11: Καταμερισμός των ξενοδοχειακών μονάδων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου 16,2% 6,4% 42,1% 7,4% 27,9% Π.Ε. Ικαρίας Π.Ε. Λέσβου Π.Ε. Λήμνου Π.Ε. Σάμου Π.Ε Χίου Πηγή: Ξενοδοχειακό επιμελητήριο Ελλάδος, 2015 Επεξεργασία SETE Intelligence 44

Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΞΕΕ) για το 2015, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει τα κάτωθι στοιχεία ξενοδοχειακού δυναμικού: Πίνακας 12: Ξενοδοχειακό Δυναμικό στην Π Βορείου Αιγαίου, 2015 Περιφερειακή Ενότητα 5***** 4**** 3*** 2** 1* Γενικό άθροισμα Ικαρίας Μονάδες 0 0 8 10 7 25 Δωμάτια 0 0 187 277 115 579 Κλίνες 0 0 362 516 223 1.101 Λέσβου Μονάδες 0 11 44 43 11 109 Δωμάτια 0 501 1.819 972 178 3.470 Κλίνες 0 976 3.430 1.879 339 6.624 Λήμνου Μονάδες 2 1 7 14 5 29 Δωμάτια 306 40 199 274 93 912 Κλίνες 631 80 396 513 199 1.819 Σάμου Μονάδες 2 5 36 101 20 164 Δωμάτια 402 332 1.625 2.478 255 5.092 Κλίνες 845 609 3.071 4.657 491 9.673 Χίου Μονάδες 2 15 30 11 5 63 Δωμάτια 76 697 505 312 64 1.654 Κλίνες 119 1.197 930 546 112 2.904 Σύνολο Π Βορείου Αιγαίου Μονάδες 6 32 125 179 48 390 Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2015 Δωμάτια 784 1.570 4.335 4.313 705 11.707 Κλίνες 1.595 2.862 8.189 8.111 1.364 22.121 Η εξέλιξη του συνόλου των ξενοδοχειακών μονάδων και του αριθμού των κλινών τους, για τα έτη 2010 και 2015 για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου καταγράφονται στον πίνακα 13. 45

Πίνακας 13: Καταγραφή ξενοδοχειακών μονάδων και κλινών για τα έτη 2010 και 2015 για την ΠΒΑ Περιφερειακή Ενότητα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα (2015) Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα (2010) Ποσοστιαία Διαφορά Αριθμός κλινών (2015) Αριθμός κλινών (2010) Ποσοστιαία Διαφορά Λέσβου 138 147-6% 8.443 8.673-3% Σάμου 189 199-5% 10.774 10.656 1% Χίου 63 61 3% 2.904 2.813 3% Σύνολο Περιφέρειας 390 407-4% 22.121 22.142 0% Σύνολο Ελλάδας 9.697 9.732 0% 778.372 763.407 2% (%) Δυναμικό της ΠΒΑ 4% 4% 3% 3% Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2010 και 2015 Το σύνολο των ξενοδοχειακών μονάδων της Περιφέρειας για το 2015 παρουσιάζει σημαντική μείωση 4%, διατηρώντας παράλληλα το μερίδιο της περίπου στο 4% σε επίπεδο χώρας. Παρομοίως, στο σύνολο της Ελλάδας παρατηρείται μια μικρή πτώση του αριθμού των ξενοδοχειακών μονάδων κατά 0,36% για το 2015 σε σύγκριση με το 2010 (35 ξενοδοχειακές μονάδες). Επιπροσθέτως, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το ποσοστό των κλινών για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρουσιάζει αμελητέα μείωση της τάξης του 0,09% για το 2015 σε σύγκριση με το 2010, σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας που εμφανίζει αύξηση κατά 2%, διατηρώντας παράλληλα το μερίδιο της στο σύνολο της χώρας στο 3% περίπου. Η εξέλιξη του αριθμού δωματίων για τα ξενοδοχεία της Περιφέρειας ανά ενότητα για τα έτη 2010 και 2015 αποτυπώνεται στο ακόλουθο γράφημα. 46

Γράφημα 12: Εξέλιξη του αριθμού των ξενοδοχειακών δωματίων για τα έτη 2010 και 2015 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου 100% 90% 80% 70% 60% 50% 1.637 1.517 3.181 3.125 353 376 468 505 40% 2.090 2.018 30% 20% 10% 0% 469 541 1.678 1.812 335 332 696 697 306 306 386 402 76 76 Λέσβου 2010 Λέσβου 2015 Σάμου 2010Σάμου 2015 Χίου 2010 Χίου 2015 5* 4* 3* 1-2* Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2010 και 2015 Επεξεργασία SETE Intelligence Από τα στοιχεία που έχουμε, παρατηρούμε ότι στο σύνολο της Περιφέρειας ο αριθμός των ξενοδοχειακών δωματίων εμφανίζει μικρή αύξηση 0,3%. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ξενοδοχειακών δωματίων των 5*, 4* και 3* εμφανίζουν αυξήσεις της τάξης του 2,1%, 4,7% και 2,3% αντίστοιχα. Σε αντίθετη πορεία τα ξενοδοχειακά δωμάτια των 1-2* καταγράφουν μείωση 3%. Οι διαφοροποιήσεις που εμφανίζονται στις επιμέρους κατηγορίες πιθανόν να οφείλεται στην αναβάθμιση των τουριστικών καταλυμάτων των μικρότερων κατηγοριών σε μεγαλύτερα. Αναλυτικά, οι ενότητες της Περιφέρειας που εμφανίζουν θετική ποσοστιαία μεταβολή στον αριθμό των ξενοδοχειακών δωματίων της είναι της Σάμου (1,6%) και Χίου (3,8%), ενώ η ενότητα Λέσβου είναι η μοναδική ενότητα που παρουσιάζει μείωση στο δυναμικό της, της τάξης του 2,7%. 47

2.3. Ενοικιαζόμενα δωμάτια Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατέχει το 4% του συνολικού δυναμικού της χώρας σε ενοικιαζόμενα δωμάτια (996 μονάδες). Συγκεκριμένα, διαθέτει 6.505 δωμάτια και 14.541 κλίνες. Η κατανομή των δωματίων ανά ενότητα αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 14: Κατανομή ενοικιαζόμενων δωματίων της ΠΒΑ, 2015 Ενοικιαζόμενα δωμάτια Π.Β.Α. Αριθμός Μονάδων Αριθμός Δωματίων Αριθμός Κρεβατιών Π.Ε. Ικαρίας 90 602 1.255 Π.Ε. Λέσβου 459 2.834 6.250 Π.Ε. Λήμνου 74 520 1.218 Π.Ε. Σάμου 307 2.123 4.827 Π.Ε. Χίου 66 426 991 Σύνολο Περιφέρειας 996 6.505 14.541 Πηγή: http://www.mintour.gov.gr/el/statistics/mhtedata/ Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, οι ενότητες Λέσβου και Σάμου φαίνεται να συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο αριθμό ενοικιαζόμενων δωματίων στην Περιφέρεια (46% και 31% αντίστοιχα), με τις υπόλοιπες ενότητες να υστερούν σημαντικά. Γράφημα 13: Καταμερισμός των Ενοικιαζόμενων δωματίων στην Π.Β.Α ανά ενότητα (%) 31% 7% 9% Π.Ε. Ικαρίας Π.Ε.Λέσβου 7% 46% Π.Ε. Λήμνου Π.Ε. Σάμου Π.Ε. Χίου Πηγή: http://www.mintour.gov.gr/el/statistics/mhtedata/ Επεξεργασία SETE Intelligence 48

2.4. Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες και επαύλεις Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου διαθέτει μόλις το 2,5% του συνολικού δυναμικού επιπλωμένων κατοικιών της χώρας (154 μονάδες). Συγκεκριμένα, διαθέτει 247 δωμάτια και 876 κλίνες. Η κατανομή των επιπλωμένων κατοικιών ανά ενότητα αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 15: Κατανομή επιπλωμένων κατοικιών της Π.Β.Α., 2015 Επαύλεις-Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες Π.Β.Α. Αριθμός Μονάδων Αριθμός Δωματίων Αριθμός Κρεβατιών Π.Ε. Ικαρίας 24 43 157 Π.Ε.Λέσβου 93 130 494 Π.Ε. Λήμνου 13 14 46 Π.Ε. Σάμου 10 16 69 Π.Ε. Χίου 14 44 110 Σύνολο Περιφέρειας 154 247 876 Πηγή: http://www.mintour.gov.gr/el/statistics/mhtedata/ Όσον αφορά την κατανομή των επιπλωμένων κατοικιών στην Περιφέρεια, παρατηρούμε από τα στοιχεία που έχουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος συγκεντρώνεται στην ενότητα Λέσβου (60%) με τις υπόλοιπες ενότητες να έχουν πολύ μικρότερη παρουσία. Γράφημα 14: Καταμερισμός τουριστικών επιπλωμένων κατοικιών-επαύλεις στην Π.Β.Α ανά ενότητα (%) 16% 7% 9% 8% Π.Ε. Ικαρίας Π.Ε.Λέσβου Π.Ε. Λήμνου Π.Ε. Σάμου 60% Π.Ε. Χίου Πηγή: http://www.mintour.gov.gr/el/statistics/mhtedata/ Επεξεργασία SETE Intelligence 49

2.5. Τουριστική κίνηση Οι αφίξεις μη κατοίκων στη χώρα καταγράφονται από την Έρευνα Συνόρων της Τράπεζας της Ελλάδος η οποία περιλαμβάνει αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο. Με βάση προσωρινά στοιχεία του ΣΕΤΕ, ο οποίος επεξεργάστηκε στοιχεία από την ΥΠΑ και μεμονωμένα αεροδρόμια, σε ότι αφορά τις διεθνείς τουριστικές αφίξεις στον Κρατικό Αερολιμένα Σάμου καταγράφηκαν 122.527 αφίξεις αυξημένες κατά 18,05% σε σχέση με το 2013 (103.739 αφίξεις). Συγκεκριμένα, για το 2013, στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου καταγράφηκαν 300.132 αφίξεις σε καταλύματα (Ξενοδοχειακού τύπου) αυξημένες κατά 15,47% σε σχέση με το 2012 (ΕΛΣΤΑΤ), η οποία αποτελεί και την δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση, μετά την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με 21,7%. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατέχει το 1,8% του ποσοστού των συνολικών αφίξεων της χώρας, καταλαμβάνοντας την τελευταία θέση στο σύνολο των Περιφερειών της χώρας (ΕΛΣΤΑΤ, 2013). 50

Στον Πίνακα που ακολουθεί καταγράφονται το σύνολο των διεθνών τουριστικών αφίξεων στα αεροδρόμια της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για τα έτη 2009-2014. Πίνακας 16: Διεθνείς τουριστικές αφίξεις στην ΠΒΑ Περίοδος Ιαν. Φεβ. Μάρ. Απρ. Μάιος Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέ. Δεκ. Σύνολο %Δ 2014 0 0 0 1.068 15.226 23.660 28.997 29.286 22.749 1.541 0 0 122.527 18% 2013 0 0 0 873 12.089 19.772 25.810 24.418 18.418 2.183 0 176 103.739-4% 2012 0 0 0 616 13.467 20.094 26.652 25.312 19.405 2.605 0 0 108.151-9% 2011 0 0 0 1.151 14.632 22.399 26.880 29.205 21.149 2.858 0 0 118.274 9% 2010 0 0 0 751 14.815 20.867 24.140 25.718 19.705 2.886 0 0 108.882-6% 2009 0 0 0 957 14.331 22.953 25.365 25.587 22.808 3.638 0 0 115.639 Πηγή: ΣΕΤΕ, επεξεργασία στοιχείων από τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών, την ΥΠΑ και μεμονωμένα αεροδρόμια Γράφημα 15: Σύνολο αεροπορικών αφίξεων για τα έτη 2009-2014 στα αεροδρόμια της ΠΒΑ Σύνολο 90000 95000 100000 105000 110000 115000 120000 125000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Πηγή: ΣΕΤΕ, επεξεργασία στοιχείων από τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και την ΥΠΑ 51

Οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις παρουσιάζουν αρκετές διακυμάνσεις για τα έτη 2009-2014. Πιο συγκεκριμένα, την μεγαλύτερη μείωση (9%) παρουσίασαν τα αεροδρόμια το 2012, ενώ την μεγαλύτερη αύξηση παρουσίασαν το 2014 (18%). Επιπροσθέτως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι σχεδόν το σύνολο των διεθνών τουριστικών αφίξεων (96%) καταγράφεται τους μήνες Μάιο-Σεπτέμβριο, με το φαινόμενο της εποχικότητας των διεθνών τουριστικών αφίξεων να παίρνει μεγάλες διαστάσεις στην Περιφέρεια συνεπικουρούμενο από τον μονοδιάστατο προσανατολισμό του τουριστικού προϊόντος της. Στο ακόλουθο γράφημα αποτυπώνεται η εποχικότητα των διεθνών τουριστικών αφίξεων στα αεροδρόμια της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για τα έτη 2009-2014. Γράφημα 16: Εποχικότητα αεροπορικών αφίξεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για τα έτη 2009-2014 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Ιαν. Φεβ. Μάρ. Απρ. Μάιος Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέ. Δεκ. 2014 2013 2012 2011 2010 2009 Πηγή: ΣΕΤΕ, επεξεργασία στοιχείων από τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών, την ΥΠΑ και μεμονωμένα αεροδρόμια 52

2.5.1. Διανυκτερεύσεις Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων από το 2004-2013 σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε συνάρτηση με το σύνολο της χώρας καταγράφεται στο γράφημα 17. Γράφημα 17: Εξέλιξη των διανυκτερεύσεων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, 2004-2013 75.000.000 1.800.000 70.000.000 1.700.000 65.000.000 1.600.000 1.500.000 60.000.000 1.400.000 55.000.000 1.300.000 50.000.000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1.200.000 Σύνολο Ελλάδας Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η πορεία των διανυκτερεύσεων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου διακρίνεται από αρκετές διακυμάνσεις, αποτέλεσμα της μη χάραξης μιας σταθερής και ενιαίας τουριστικής πολιτικής. Συγκεκριμένα, από το 2004-2005 παρατηρείται μείωση στον αριθμό των διανυκτερεύσεων της τάξης του 7,2%, για τα έτη 2005-2007 παρατηρείται αύξηση της τάξης του 5,8%, από το 2007-2010 παρατηρείται μείωση της τάξης του 9,6%, τα έτη 2010-2011 παρατηρείται αύξηση 2,1% και τέλος στα έτη 2012 και 2013 παρατηρείται μείωση 17% και αύξηση 17,4% αντίστοιχα, στην εξέλιξη των διανυκτερεύσεων. 53

2.5.2. Πληρότητα Το ποσοστό πληρότητας για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έφτασε για το 2013 το 32,9% από 29,9% που ήταν το 2012 (ΕΛΣΤΑΤ, 2013). Αξίζει να επισημάνουμε ότι και για τις δύο χρονιές τα ποσοστά πληρότητας για τις ξενοδοχειακές μονάδες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου ήταν σημαντικά χαμηλότερες σε σχέση με το ποσοστό της ετήσιας πληρότητας που παρατηρείται στο σύνολο της χώρας (43,2% για το 2012 και 45,2% για το 2013), κατατάσσοντάς τη στην 6η θέση μετά τις Περιφέρειες Κρήτης (60,7%), Ιονίων Νήσων (57,6%), Νοτίου Αιγαίου (53,8%), Κεντρικής Μακεδονίας (43,4%) και Αττικής (37,4%). Γράφημα 18: Πληρότητα κλινών (%) στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου, κατά Περιφέρεια, 2012-2013 Κρήτη Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο Αττική Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Ιόνια νησιά Ήπειρος 2013 2012 Θεσσαλία Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 0 10 20 30 40 50 60 70 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 2013 Επεξεργασία SETE Intelligence 54

2.5.3. Δαπάνες Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι δαπάνες ανά επίσκεψη, οι δαπάνες ανά διανυκτέρευση και οι ημέρες διαμονής ανά διοικητική Περιφέρεια της χώρας καθώς και η ποσοστιαία απόκλιση αυτών των μεγεθών από το μέσο όρο της επικράτειας. Πίνακας 17: Δαπάνες ανά επίσκεψη και ανά διανυκτέρευση και ημέρες διαμονής στις Περιφέρειες, 2013 Περιφέρεια Δαπάνες ανά επίσκεψη ( ) % επί της χώρας Δαπάνες ανά Διανυκτέρευση ( ) % επί της χώρας Ημέρες Διαμονής % επί της χώρας Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 390,3-40,26% 55-24,75% 7,1-20,61% Κεντρική Μακεδονία 336,4-48,51% 50,6-30,67% 6,6-25,73% Δυτική Μακεδονία 493,9-24,41% 42,8-41,42% 11,5 29,05% Ήπειρος 369,9-43,37% 85 16,33% 4,4-51,32% Θεσσαλία 387,6-40,67% 50,9-30,34% 7,6-14,82% Ιόνια Νησιά 659,8 0,99% 69-5,54% 9,6 6,91% Δυτική Ελλάς 380,5-41,75% 60,1-17,68% 6,3-29,24% Στερεά Ελλάς 406,7-37,74% 76,7 4,97% 5,3-40,69% Πελοπόννησος 523,1-19,92% 60,8-16,74% 8,6-3,82% Αττική 519,8-20,43% 84,9 16,28% 6,1-31,57% Βόρειο Αιγαίο 671,9 2,85% 52,6-28,00% 12,8 42,85% Νότιο Αιγαίο 842,9 29,03% 88,2 20,74% 9,6 6,86% Κρήτη 801,9 22,75% 81 10,88% 9,9 10,70% Σύνολο Επικράτειας 653,3 0,00% 73,1 0,00% 8,9 0,00% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Επεξεργασία ΙΤΕΠ, 2014 55

Όσον αφορά στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, η μέση δαπάνη των τουριστών ανά επίσκεψη ανήλθε στα 671,9, το οποίο την κατατάσσει στην τρίτη θέση μετά τις Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου (842,9 ) και Κρήτης (801,9 ), ποσοστό κατά 2,85% υψηλότερο σε σχέση με το μέσο όρο της χώρας (653,3 ). Στο γράφημα που ακολουθεί αποτυπώνεται η δαπάνη των τουριστών ανά επίσκεψη στις Περιφέρειες της χώρας. Γράφημα 19: Δαπάνες ανά επίσκεψη στις Περιφέρειες της χώρας 2014. Σύνολο Επικράτειας Κρήτη Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο Αττική Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Ιόνια Νησιά Θεσσαλία Ήπειρος Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Ανατ. Μακεδονία και Θράκη 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Επεξεργασία ΙΤΕΠ, 2014 Οι δαπάνες ανά διανυκτέρευση φτάνουν τα 52,6 (28% κάτω από την μέση δαπάνη του συνόλου της χώρας), κατατάσσοντας την στην δέκατη θέση. 56

Γράφημα 20: Δαπάνες ανά διανυκτέρευση στις Περιφέρειες της χώρας 2014. Σύνολο Επικράτειας Κρήτη Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο Αττική Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Ιόνια Νησιά Θεσσαλία Ήπειρος Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Ανατ. Μακεδονία και Θράκη 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Επεξεργασία ΙΤΕΠ, 2014 Τέλος, στις ημέρες διαμονής ανά τουρίστα η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου βρίσκεται στην πρώτη θέση με 12,8 ημέρες, ποσοστό 42,85% μεγαλύτερο από το μέσο όρο ημερών διαμονής της Επικράτειας. Γράφημα 21: Ημέρες διαμονής ανά Περιφέρεια 2014. Σύνολο Επικράτειας Κρήτη Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο Αττική Πελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Δυτική Ελλάδα Ιόνια Νησιά Θεσσαλία Ήπειρος Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Ανατ. Μακεδονία και Θράκη 0 2 4 6 8 10 12 14 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Επεξεργασία ΙΤΕΠ, 2014 57

2.5.4. Εποχικότητα Βασικό χαρακτηριστικό του τουρισμού στη χώρα μας συνολικά είναι η εποχικότητα της τουριστικής κίνησης. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, σε σχέση με τις άλλες Περιφέρειες της χώρας, παρουσιάζει εποχικότητα, όπως αποτυπώνεται και στον ακόλουθο Πίνακα. Τα στοιχεία βασίζονται σε μελέτη την οποία εκπόνησε το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων και χρησιμοποιεί τους Δείκτες Συγκέντρωσης CR4 και CR6 οι οποίοι μετρούν τον αριθμό των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών τους μήνες Ιούνιο-Σεπτέμβριο και Μάιο-Οκτώβριο, αντίστοιχα, ως προς το σύνολο των σχετικών αφίξεων και τον Συντελεστή Ανισότητας GINI, ο οποίος συνήθως χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ανισότητας εισοδήματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όσο πιο κοντά στο μηδέν είναι μία Περιφέρεια, τόσο πιο ίση είναι η κατανομή των αφίξεων στη διάρκεια του έτους. 58

Πίνακας 18: Εποχικότητα αφίξεων αλλοδαπών τουριστών, 2013 Περιφέρεια CR4 CR6 GINI Ανατ. Μακεδονία - Θράκη 65,23% 78,27% 38,79% Κεντρική Μακεδονία 68,67% 81,89% 43,13% Δυτική Μακεδονία 70,20% 84,13% 45,87% Ήπειρος 50,15% 66,72% 23,52% Θεσσαλία 71,14% 85,04% 47,77% Ιόνια Νησιά 84,19% 95,89% 60,48% Δυτική Ελλάς 64,24% 82,00% 42,33% Στερεά Ελλάς 62,00% 84,02% 42,34% Πελοπόννησος 64,97% 82,15% 43,02% Αττική 55,36% 74,42% 32,45% Βόρειο Αιγαίο 61,84% 84,40% 43,79% Νότιο Αιγαίο 76,99% 95,27% 55,81% Κρήτη 75,45% 96,19% 54,87% Σύνολο Επικράτειας 69,68% 86,50% 45,52% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος (ΞΕΕ, TNS, ICAP/QUANTOS), 2014 Επεξεργασία ΙΤΕΠ Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει την τρίτη χαμηλότερη εποχικότητα (61,84%) για τον δείκτη CR4 μετά τις Περιφέρειες Ηπείρου 50,15% και Αττικής 55,36%. Για τον δείκτη CR6 εμφανίζει την πέμπτη μεγαλύτερη εποχικότητα μετά τις Περιφέρειες Κρήτης (96,19%), Ιονίων Νήσων (95,89%), Νοτίου Αιγαίου (95,27%) και Θεσσαλίας (85,04%). Τέλος, όσον αφορά τον δείκτη GINI η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου εμφανίζει την έκτη υψηλότερη εποχικότητα μετά τις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων (60,48%), Νοτίου Αιγαίου (55,81%), Κρήτης (54,87%), Θεσσαλίας (47,77%) και Δυτικής Μακεδονίας (45,87%). 59

2.6. Φορείς τουρισμού Φορείς Δημόσιου Τομέα Υπουργείο Τουρισμού. Ε.Ο.Τ. (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού). Ξ.Ε.Ε. (Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος). Φορείς Ιδιωτικού Τομέα ΣΕΤΕ (Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων). ΙΝΣΕΤΕ (Ινστιτούτο Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων). Marketing Greece. 60

2.7. Μέλη ΣΕΤΕ Πίνακας 19: Μέλη του ΣΕΤΕ στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Ενότητα Λέσβου Σάμου Χίου Πηγή: ΣΕΤΕ Μέλη ΣΕΤΕ HELIOTROPE BOUTIQUE HOTEL HOTEL SAMOS ANEMA BY THE SEA SAMOS BAY HOTEL BY GAGOU BEACH ERYTHA HOTEL & RESORT CHIOS CHANDRIS HOTEL 2.8. Προφίλ τουριστών Στην Ενότητα αυτή παραθέτετε η Μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ «Ποιος είναι ο Πελάτης μας», η οποία καταγράφει το προφίλ του εισερχόμενου τουρισμού στην Ελλάδα για διακοπές Ήλιος & Θάλασσα, Πολιτισμός & Θρησκεία και City Break και η οποία επισυνάπτεται στο παράρτημα του έργου. 61

2.9. Αποτύπωση τρέχουσας κατάστασης τουριστικής προσφοράς/ζήτησης της Περιφέρειας Στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται τα κριτήρια αξιολόγησης της σημαντικότητας, της προσφοράς/ζήτησης τουριστικών προϊόντων στην Περιφέρεια. Πίνακας 20: Κριτήρια αξιολόγησης σημαντικότητας Κριτήρια 1) Ζήτηση ειδικής μορφής τουρισμού σε τοπικό επίπεδο 2) Ρυθμός ανάπτυξης συγκεκριμένης ειδικής μορφής τουρισμού 3) Προσβασιμότητα 4) Ετοιμότητα προϊόντος 5) Προοπτική συνεισφοράς της ειδικής μορφής τουρισμού 6) Ανταγωνιστικότητα συγκεκριμένης ειδικής μορφής τουρισμού Επεξήγηση Μερίδα τουριστών που προτιμούν τη συγκεκριμένη ειδική μορφή τουρισμού, πόσο δημοφιλής είναι η ειδική μορφή τουρισμού Τάσεις και προοπτικές τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή τουριστική δραστηριότητα Δυνατότητα πρόσβασης τουριστών στην περιοχή π.χ. αεροπορικές πτήσεις, δρομολόγια πλοίων κλπ. Ύπαρξη υφιστάμενης υποδομής/εξοπλισμού η οποία υποστηρίζει τη συγκεκριμένη μορφή τουρισμού Δυνατότητα συμμετοχής της ειδικής μορφής τουρισμού στη συνολική ανάπτυξη του τουριστικού μίγματος και συνολικά του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας Μοναδικά σημεία πώλησης (unique selling points) που διαθέτει ο προορισμός σε σχέση με την ειδική μορφή τουρισμού 61

Εξειδίκευση βαθμολογίας κριτηρίων αξιολόγησης σημαντικότητας Αναλόγως μεγέθους αγοράς τοπικά Ζήτηση ειδικής μορφής τουρισμού σε τοπικό επίπεδο Πολύ υψηλή Υψηλή Μεσαία Χαμηλή Ρυθμός ανάπτυξης συγκεκριμένης ειδικής μορφής τουρισμού Ανάλογα με τον ρυθμό ανάπτυξης τοπικά σε σύγκριση με τον ρυθμό ανάπτυξης του τουρισμού γενικά > Μ.Ο. Μ.Ο. < Μ.Ο. Ø ή - Προσβασιμότητα Ετοιμότητα προϊόντος Προοπτική συνεισφοράς της ειδικής μορφής τουρισμού * Κατασκευές νέων τουριστικών και μεταφορικών υποδομών σε εξέλιξη αίρουν τον κορεσμό 1. 12 μήνες διεθνείς αεροπορικές αφίξεις 2. Διεθνείς αεροπορικές αφίξεις, κυρίως εποχικές ή περιορισμένο δίκτυο 3. Οδικές, ακτοπλοϊκές και περιορισμένες διεθνείς αεροπορικές αφίξεις 4. Οδικες, ακτοπλοϊκές και πτήσεις εσωτερικού 1. Ανεπτυγμένες τουριστικές υποδομές και ύπαρξη καταλύματων όλων των κατηγοριών 2. Ελλείψεις ως προς τις τουριστικές υποδομές ή τα υπάρχοντα καταλύματα δεν καλύπτουν όλες τις κατηγορίες 3. Ελλείψεις ως προς τις τουριστικές υποδομές και τα υπάρχοντα καταλύματα δεν καλύπτουν όλες τις κατηγορίες 4. Περιορισμένες τουριστικές υποδομές εν γένει 1. Δυνατότητα ανάπτυξης νέων προϊόντων / Δεν υπάρχει κορεσμός* 2. Περιορισμένη δυνατότητα ανάπτυξης νέων προϊόντων ή υπάρχει κορεσμός* 3. Περιορισμένη δυνατότητα ανάπτυξης νέων προϊόντων και ύπαρξη κορεσμού 4. Περιορισμένη τουριστική ανάπτυξη 1. Παγκοσμίου φήμης τουριστικός προορισμός 2. Σημαντικός τουριστικός προορισμός Ανταγωνιστικότητα συγκεκριμένης ειδικής μορφής τουρισμού 3. Τουριστικός προορισμός με μικρή διεθνή αναγνωρισιμότητα 4. Τουριστικός προορισμός με μηδενική διεθνή αναγνωρισιμότητα 62

Με βάση τα κριτήρια του πίνακα 20 καθώς και την εξειδίκευση της βαθμολογίας τους, πραγματοποιείται αξιολόγηση σημαντικότητας της μορφής τουρισμού, για κάθε ενότητα ξεχωριστά. Η σημαντικότητα αξιολογείται ποιοτικά και βαθμολογείται σε κλίμακα 1-4, όπου 1, καθόλου σημαντικό και 4, εξαιρετικά σημαντικό. Πίνακας 21: Αξιολόγηση σημαντικότητας για το προϊόν Η&Θ στην Π.Β.Α. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρόλο την Νησιωτικότητας της δεν εμφανίζει μεγάλη ζήτηση για διακοπές Ήλιου και Θάλασσας. Την μεγαλύτερη ζήτηση εμφανίζουν οι ενότητες Σάμου και Μυτιλήνης (διαθέτουν αεροδρόμια που δέχονται διεθνείς πτήσεις), ενώ οι υπόλοιπες ενότητες εμφανίζουν μικρότερη ζήτηση. Όσον αφορά την προσφορά για διακοπές Ήλιος & Θάλασσα στην Περιφέρεια, αυτή φαίνεται να βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο για όλες τις ενότητες της Περιφέρειας. 63