Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 1

Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 1

Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη Γενικό Λύκειο «Εθιστικές Ουσίες» Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Α Τετράµηνο Σχ. Έτος 2013-2014 Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 2

Ερευνητική Οµάδα: Γκουνιαρούδη Αγάθη Σκρέκα Ανδρονίκη-Μαρία Μακρυγιάννη Μαριαλένα Πλακοπίτης Νίκος απόντε Νικολέττα Κόκκαλη Ευτυχία Κόκκαλη Μαρία Νάνος Γιάννης Αλεξός Αντώνης Καλοχριστιανάκης Χάρης Γκάσιος Βασίλης Σαλεπτσής Οδυσσέας Αναστασίου Έφη Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Όλγα Βασιλείου Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 3

Περιεχόµενα 1. Ναρκωτικά ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΟΡΙΣΜΟΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΠΡΟΛΗΨΗ: Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ-ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 2. Αλκοόλ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ ΠΟΤΕ ΚΑΠΟΙΟΣ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ; Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛ ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ ΤΡΟΧΑΙΑ ΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 4

ΒΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 3. Κάπνισµα ΤΑ ΒΛΑΒΕΡΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΤΣΙΓΑΡΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΝΙΖΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΙΑΦΗΜΙΣΗ - ΠΡΟΑΓΩΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 5

Πρόλογος Η χρήση από τους νέους και η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών έχει πάρει µεγάλη έκταση στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι νόµιµες εξαρτησιογόνες ουσίες, κυρίως το αλκοόλ και ο καπνός, αποτελούν τις πιο διαδεδοµένες ουσίες, παρά τις αδιαµφισβήτητα σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην υγεία του χρήστη όσο και στο ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Η έναρξη της χρήσης ουσιών γίνεται συνήθως στην εφηβεία µε πρώτες ουσίες δοκιµής το αλκοόλ και τον καπνό. Η πρώιµη έναρξη των ουσιών αυτών θεµελιώνει τη συνέχεια του πειραµατισµού µε τις παράνοµες ουσίες, κυρίως την κάνναβη. Παράγοντες όπως το υποστηρικτικό οικογενειακό πλαίσιο, η οµαλή σχολική προσαρµογή, οι φιλικές σχέσεις και η ενασχόληση µε αθλητικές δραστηριότητες µπορούν να καθυστερήσουν ή ακόµα και να αποτρέψουν την έναρξη χρήσης ουσιών στην εφηβεία. Η χρήση ουσιών στην εφηβεία επηρεάζει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των νέων και συνδέεται µε τη µετέπειτα χρήση και εξάρτηση από ουσίες στην ενήλικη ζωή. Έτσι, η έγκαιρη διαπίστωση της έκτασης της χρήσης καθώς και των συνηθειών που χαρακτηρίζουν τους χρήστες δίνουν πολύτιµες πληροφορίες για την έγκαιρη εφαρµογή προληπτικών παρεµβάσεων. Μ αυτές τις σκέψεις επιλέξαµε ως θέµα της ερευνητικής µας εργασίας κατά το Α τετράµηνο του σχολικού έτους 2013-2014 τη µελέτη των µορφών εθισµού του ανθρώπινου οργανισµού. Βασικός σκοπός ήταν η ευαισθητοποίηση τόσο των µαθητών που συµµετείχαν στο Project, όσο και ολόκληρης της µαθητικής κοινότητας του σχολείου µας σε θέµατα που αφορούν την ιδιαιτερότητα της εφηβείας και σχετίζονται µε ένα πολύ σοβαρό κίνδυνο που απειλεί τους εφήβους, την εξάρτηση. Η επιλογή του θέµατος έγινε από κοινού µετά από συζήτηση και γόνιµο διάλογο. Φροντίσαµε ο πυρήνας της εργασίας µας να αγγίζει τα ενδιαφέροντά µας. Χωριστήκαµε λοιπόν σε οµάδες εργασίας για να προσεγγίσουµε ορθότερα το θεµατικό µας πυρήνα, ο οποίος είναι αναµφίβολα πολύπλευρος και να αποφύγουµε τυχόν προσκόµµατα. Κάθε οµάδα επέλεξε ένα από τα αντικείµενα µελέτης που προέκυψαν µετά το διαχωρισµό των µορφών εξάρτησης σε υποπεριπτώσεις, µε κυριότερες τα ναρκωτικά, το κάπνισµα και τον αλκοολισµό. Στη συνέχεια επιδοθήκαµε στην αναζήτηση πληροφοριών για το εκάστοτε θεµατικό τµήµα που µας απασχολούσε εκµεταλλευόµενοι, κατά κύριο λόγο, τις εγκαταστάσεις πληροφορικής του σχολικού µας περιβάλλοντος, που πρόσφεραν πρόσβαση στο διαδίκτυο, αλλά και άλλες πηγές. Την ενδοσχολική εργασία συνεπικουρούσε και η ατοµική αναζήτηση εκτός σχολείου. ιασφαλίσαµε, µ αυτόν τον τρόπο, ένα ικανοποιητικό υπόβαθρο αναφορικά µε τις µορφές εξάρτησης. Ωστόσο, καθώς οι πνευµατικές µας αυτές αναζητήσεις δεν καταπραΰνθηκαν απόλυτα, προβήκαµε και σε διαδραστική εµβάθυνση. Παρακολουθήσαµε µαρτυρίες ανθρώπων που υποφέρουν είτε άµεσα είτε έµµεσα από εξαρτησιογόνες ουσίες, καθώς και ντοκυµαντέρ που αφορούσαν τις επιπτώσεις των ουσιών αυτών και ιδιαίτερα του τσιγάρου στον ανθρώπινο οργανισµό. Αντιληφθήκαµε έτσι, το βάθος του ζητήµατος που αναλάβαµε να µελετήσουµε. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 6

Ήταν ιδιαίτερα τιµητικό για εµάς το γεγονός ότι µας δόθηκε η ευκαιρία να ενηµερωθούµε, αρχικά, για τις οδυνηρές επιπτώσεις του καπνίσµατος και να συνδιαλεχθούµε, έπειτα, µε την κ. Γερογιάννη, πνευµονολόγο επιµελήτρια Α του Πανεπιστηµιακού Νοσοκοµείου Λάρισας. Κατά συνέπεια, λύσαµε τις ποικίλες απορίες µας, ενώ εκφράσαµε το φόβο και την αγανάκτησή µας λόγω των αυξηµένων ποσοστών καπνιστών. Βαρυσήµαντο ρόλο στην πορεία της εργασίας µας διαδραµάτισε και η δηµιουργία ερωτηµατολογίου που επικεντρωνόταν κυρίως στο κάπνισµα στις νεαρές ηλικίες. Το προαναφερόµενο ερωτηµατολόγιο µοιράστηκε σε παιδιά 14-18 ετών, των οποίων τις απαντήσεις καταγράψαµε µε προσοχή και δηµιουργήσαµε τα ανάλογα διαγράµµατα. Ιδιαίτερα ωφέλιµη για την πορεία της έρευνάς µας ήταν και η ενηµέρωση από τον ΟΚΑΝΑ, οργανισµό που αγωνίζεται για την απεξάρτηση και την επανένταξη εξαρτηµένων ατόµων στο κοινωνικό σύνολο. Οι αξιέπαινοι αυτοί άνθρωποι µας γνωστοποίησαν τη δυσκολία του έργου τους και πρόσφεραν την πολύτιµη βοήθειά τους στην αναζήτησή µας. Έχοντας πλέον συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες αλλά και έχοντας γνωρίσει µέσα από τα λεγόµενα των ειδικών το τραγικό της εξάρτησης του ανθρώπινου οργανισµού, συγκεντρώσαµε τα στοιχεία που συλλέξαµε και εργαστήκαµε οµαδικά για την τελειοποιηµένη απτή διατύπωση των πορισµάτων µας. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 7

ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ-ΟΡΙΣΜΟΙ Με τον όρο ναρκωτικά νοούνται γενικά ουσίες µε διαφορετική χηµική δοµή και διαφορετική δράση στο κεντρικό νευρικό σύστηµα, από διεγερτική µέχρι και κατασταλτική αλλά µε κοινό γνώρισµα την ιδιότητα να µεταβάλλουν τη θυµική κατάσταση του ατόµου και να προκαλούν εξάρτηση διαφορετικής φύσης, ψυχική ή και σωµατική (µε σωµατικές εκδηλώσεις) και ποικίλου βαθµού. Γίνεται, έτσι, όµως φανερό ότι ο όρος ναρκωτικά δεν είναι δόκιµος για όλες τις ουσίες αφού σ αυτόν περιλαµβάνονται και ενώσεις µε διεγερτική δράση, εκφράζει δε σωστά µόνο µια κατηγορία που έχει πράγµατι ναρκωτική ενέργεια. Ο σωστός όρος που προτάθηκε από την παγκόσµια οργάνωση υγείας και υιοθετήθηκε διεθνώς είναι «φάρµακα που προκαλούν εξάρτηση», έτσι δε αναφέρονται σήµερα στη διεθνή βιβλιογραφία. Η συνήθεια όµως και βασικά η ευκολία του µονολεκτικού όρου «ναρκωτικά» δεν έχουν επιτρέψει ακόµα την τέλεια απάλειψη του, µε αποτέλεσµα να εξακολουθεί να χρησιµοποιείται, αφού όµως προηγουµένως διευκρινιστεί, ότι κάθε αναφορά στον όρο υπονοεί το σύνολο των φαρµάκων που προκαλούν εξάρτηση. Με τον όρο εξάρτηση νοείται µία κατάσταση ψυχική ή και φυσική (σωµατική), που εµφανίζεται ως αποτέλεσµα της επίδρασης σ 'ένα ζωντανό οργανισµό ενός φαρµάκου και χαρακτηρίζεται από µία ποικιλία εκδηλώσεων, µέσα στις οποίες περιλαµβάνεται πάντοτε η διάθεση για τη συνέχιση της λήψης του φαρµάκου µε σκοπό την επανεκδήλωση των φαρµακολογικών ενεργειών του ή, αντίθετα, την αποφυγή δυσάρεστων συµπτωµάτων που µπορεί να εκδηλωθούν, όταν δε ληφθεί. Υπάλληλος της έννοιας εξάρτηση είναι η έννοια του εθισµού. Εθισµός είναι το φαινόµενο της προοδευτικής µεταβολής της ευαισθησίας ενός βιολογικού συστήµατος σε µία ουσία που λαµβάνεται κατ' επανάληψη, σε τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται το αυτό αποτέλεσµα µόνο µετά από προοδευτική αύξηση της δόσης. Η ψυχική εξάρτηση χαρακτηρίζεται από διάθεση µόνο (έντονη κάποτε) για τη συνέχιση λήψης του φαρµάκου, προκειµένου έτσι να αναπαραχθεί κάποια «ευχάριστη» διέγερση του θυµικού. Η σωµατική εξάρτηση εµφανίζεται ως αποτέλεσµα µιας προσαρµοστικής κατάστασης στη λήψη ενός φαρµάκου και εκδηλώνεται µε έντονες σωµατικές διαταραχές, όταν η χορήγηση αυτή διακοπεί. Οι διαταραχές αυτές εκδηλώνονται ως σύνδροµο αποστέρησης ή αποχής µε ιδιαίτερα συµπτώµατα Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 8

ψυχικής ή και σωµατικής φύσης, χαρακτηριστικά για κάθε τύπο φαρµάκου. Η κατάσταση αυτή υποχωρεί όταν χορηγηθεί και πάλι η ίδια ουσία ή άλλη παρόµοιας φαρµακολογικής δράσης. Με τον όρο ανοχή νοείται µία προσαρµοστική κατάσταση του οργανισµού, που χαρακτηρίζεται από ελαττωµένη ανταπόκριση στη λήψη της αυτής, όπως και προηγουµένως, ποσότητας φαρµάκου ή από το γεγονός, ότι απαιτείται µεγαλύτερη δόση για να προκληθεί αυτός ο βαθµός επίδρασης, παρατηρείται δε κυρίως µε ουσίες που δηµιουργούν σωµατική εξάρτηση. Με τον όρο αντίστροφη ανοχή νοείται η κατάσταση που µπορεί να παρουσιαστεί, όταν µετά την εγκατάσταση της εξάρτησης σε κάποια ουσία, οι ενέργειες του φαρµάκου αυτού εκδηλώνονται µε τη λήψη µιας µικρότερης δόσης από αυτό. Τέλος, ο όρος τοξικοµανία υποδηλώνει την κλινική έκφραση της αναπτυχθείσας εξάρτησης σε µια ουσία, ενώ ο όρος τοξικοµανής προσδιορίζει «ναρκωτικό» (ψυχική ή και σωµατική) ανεξαρτήτως βαθµού. Αµερικανοί συγγραφείς διακρίνουν τους τοξικοµανείς σε τέσσερις κατηγορίες. Κατηγορίες τοξικοµανών Κατηγορία 1 η : Περιλαµβάνονται όσοι έχουν κάνει χρήση «ναρκωτικών» µία φορά ή µερικές µόνο φορές τελείως συµπτωµατικά. Κατηγορία 2 η : Όσοι κάνουν χρήση «ναρκωτικών» συχνότερα και πιο συστηµατικά (π.χ. κάθε Σ/κ) για τρείς µήνες τουλάχιστον. Κατηγορία 3 η : Όσοι κάνουν χρήση «ναρκωτικών» συχνά και τακτικά (π.χ. κάθε µέρα ή πολλές φορές την εβδοµάδα για πολλούς µήνες). Κατηγορία 4 η : Όσοι έχουν πλέον σαφή στοιχεία τοξικοµανίας (π.χ. µε στερητικά φαινόµενα, αντίστροφη ανοχή κλπ). Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών εµφανίζεται πρώιµα στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών. Ωστόσο, η παρουσία και η λειτουργία τους διαφοροποιούνται µεταξύ των κοινωνιών και των ιστορικών περιόδων και καλύπτουν διαφορετικές σε κάθε περίπτωση κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες. Η Κάνναβη καλλιεργούνταν στην Ασία για την κατασκευή υφασµάτων ήδη από το 8.500 π. Χ., ενώ η ιατρική της χρήση επιβεβαιώνεται από γραπτό του αυτοκράτορα Σεν Νούγκ του 2.700 π. Χ. Οι Σουµέριοι φαίνεται ότι γνώριζαν το όπιο περίπου 6.000 χρόνια πριν ενώ το φυτό της κόκας, που προέρχεται από τις Άνδεις τις Νότιας Αµερικής, περιέχεται σε αναφορές πριν το 500 π. Χ. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές καθώς και για την καταπολέµηση της εξασθένισης Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 9

που προκαλούσε το µεγάλο υψόµετρο. Το 1.500 µ. Χ. µπαίνει στη υτική Ιατρική το όπιο από τον πατέρα της Αλχηµείας Παράκελσο, που παρασκεύασε το λάβδανο (εκχύλισµα οπίου). Η ανακάλυψη του πρώτου ενεργού συστατικού του οπίου, της µορφίνης, έγινε πριν διακόσια περίπου χρόνια, ενώ ακολούθησε σύντοµα η ανακάλυψη της κοδεϊνης. Οι ουσίες αυτές χρησιµοποιούνταν ευρύτατα ως παυσίπονα και η µεγάλη διάδοσή τους οφείλεται στην χρήση τους για την ανακούφιση των τραυµατισµένων στρατιωτών οι οποίοι συχνά εθίζονταν στα οπιούχα (η λεγόµενη «νόσος των στρατιωτών»). Στα τέλη του 19ου αιώνα η Bayer παρασκεύασε την ηρωίνη η οποία ήταν πολύ πιο δραστική από τη µορφίνη και θεωρούνταν µη εθιστική. Η µεθαδόνη παρασκευάσθηκε από τους Γερµανούς κατά τη διάρκεια του Β παγκοσµίου πολέµου λόγω της µεγάλης ζήτησης παυσίπονων φαρµάκων για τους τραυµατίες Αναφορές υπάρχουν και για τη χρήση κοκαΐνης. Η κοκαΐνη (σύνθετο χηµικό που προέρχεται από τα φύλλα της κόκας) ανακαλύφθηκε το 19ο αιώνα. Ο Φρόιντ µάλιστα χορηγούσε κοκαΐνη σε ασθενείς του εντυπωσιασµένος από τη δραστική βελτίωση της διάθεσης των ασθενών που έπασχαν από κατάθλιψη. Στην Ελλάδα, µέχρι τη δεκαετία του 1970, η χρήση ναρκωτικών ήταν περιορισµένη και αφορούσε κυρίως τη χρήση χασίς. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 δεν υπάρχει τοξικοµανία στην Ελλάδα ούτε δηµόσιος λόγος γύρω από το θέµα. Από τη δεκαετία, όµως, του 1980 αρχίζει να γίνεται αισθητή η διάδοση της ηρωίνης και να επεκτείνεται σταδιακά σε ευρύτερα στρώµατα πληθυσµού, προκαλώντας την ανησυχία της κοινής γνώµης. Σε απάντηση της αύξησης της χρήσης ναρκωτικών ιδρύεται το 1983 η πρώτη θεραπευτική κοινότητα η «Ιθάκη», η οποία µετεξελίχθηκε στον ΚΕΘΕΑ ενώ το 1987 ψηφίζεται ο ν. 1729/1987 (ΦΕΚ Α 114/1987 ) ο οποίος ρυθµίζει την ποινική καταστολή της διάδοσης ναρκωτικών. Έκτοτε η πολιτική κατά των ναρκωτικών στην Ελλάδα εµπλουτίζεται συνέχεια µε νέα προγράµµατα. ΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Τα «ναρκωτικά» για να µελετηθούν ταξινοµούνται σε ορισµένες κατηγορίες, µε βάση ορισµένα κοινά στοιχεία. ιάφοροι συγγραφείς έχουν προτείνει πολλές τέτοιες ταξινοµήσεις, ανάµεσα στις οποίες περισσότερο επιστηµονικά πρόσφορη φαίνεται εκείνη που έχει γίνει µε βάση τη φαρµακολογική τους δράση. Πιο κάτω δίνονται, για κάθε κατηγορία «ναρκωτικών», ορισµένα µόνο βασικά στοιχεία. Α. ΨΕΥ ΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ - ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΙΟΓΟΝΑ L.S.D. Το λυσεργικό οξύ λαµβάνεται από την ερισιβώδη όλυρα, από το οποίο στη συνέχεια, συνθετικά παρασκευάζεται το L.S.D. Θεωρείται ως το κατεξοχήν παραισθησιογόνο ναρκωτικό. Οι κύριες εκδηλώσεις της µέθης αφορούν διαταραχές στην οπτική και στην ακουστική αντίληψη, καθώς και στην αντίληψη του χρόνου και του χώρου. Το ονειρικό ταξίδι αποτελεί την κλινική έκφραση των διαταραχών αυτών, µε προεξάρχουσες εκείνες που αφορούν το χρόνο, το χώρο και το χρώµα. Οι κίνδυνοι από το L.S.D συνοψίζονται στα εξής: Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 10

-Ανάπτυξη ψυχικής εξάρτησης. -Εµφάνιση παρατεταµένης ψύχωσης. -Ενεργοποίηση προηγουµένων ψυχώσεων που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση. - ιάθεση για αυτοκτονία η οποία όµως φαίνεται να οφείλεται µάλλον σε ψυχική διαταραχή (ψυχωσικού τύπου) παρά στο φάρµακο αυτό καθεαυτό. Προϊόντα του φυτού της κάνναβης (χασίς, µαριχουάνα). Η αραβική λέξη χασίς σηµαίνει «ξηρά πόα», υπονοεί τη ρητινώδη ουσία που λαµβάνεται από τα παράνθια µέρη του φυτού cannabis sativa και των διάφορων ποικιλιών του. Ο πιο συχνός τρόπος λήψης της κάνναβης είναι το κάπνισµα το οποίο έχει ως συνέπεια την πυρόλυση σηµαντικού µέρους των δραστικών συστατικών. Οι εµφανιζόµενες ενέργειες κατά τη διάρκεια της «µέθης» µε χασίς µπορεί να έχουν το χαρακτήρα του ονειρικού παραληρήµατος, µε οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις σπανιότερα δε της αντίδρασης πανικού. Εξάλλου, η µακρόχρονη χρήση του χασίς και µάλιστα σε µεγάλη δόση µπορεί σε ορισµένες περιπτώσεις να προκαλέσει την εµφάνιση χασισικών ψυχώσεων αν και η ύπαρξή τους αµφισβητείται σήµερα σοβαρά. Η εξάρτηση τύπου χασίς χαρακτηρίζεται: -από διάχυτη επιθυµία ή «ανάγκη» για τη συνέχιση λήψης µε σκοπό την επανεµφάνιση των φαρµακολογικών ενεργειών του φαρµάκου (εξάρτηση ψυχική) -Από την απουσία σωµατικής εξάρτησης και κατά συνέπεια την απουσία στερητικών φαινοµένων. -Από µικρή ή όχι διάθεση αύξηση της δόσης εφόσον δεν υπάρχει θέµα ανοχής. Τα προϊόντα της κάνναβης δεν προκαλούν άµεσα θάνατο (µε την έννοια της οξείας δηλητηρίασης), ούτε βρίσκονται οργανικές βλάβες, κατά την νεκροτοµή ατόµων που χρησιµοποιούσαν τις ουσίες αυτές. Μπορεί όµως να προκαλέσουν έµµεσα το θάνατο, όταν το άτοµο βρίσκεται σε κατάσταση ευφορίας, από τροχαίο ατύχηµα ή πτώση από ύψος. Β. ΙΕΓΕΡΤΙΚΑ ΤΟΥ Κ.Ν.Σ. Κοκαΐνη Η κοκαΐνη θεωρείται το πρώτο από τα διεγερτικά φάρµακα που µπορεί να προκαλέσει «ευχάριστη» διέγερση και ψευδαισθησιακές εµπειρίες. Πιο συνηθισµένος τρόπος λήψης είναι η «εισπνοή» (ερρινισµός) των κρυστάλλων κοκαΐνης (πρέζα), ενώ η ενδοφλέβια έγχυση είναι ο τρόπος που συνήθως προτιµάται από βαρείς τοξικοµανείς. Αντίθετα, η λήψη από το στόµα δεν αποτελεί προσφιλή επιλογή. Η προκαλούµενη αίσθηση µεγάλης µυϊκής δύναµης (η κοκαΐνη εξαφανίζει το µυϊκό κάµατο) οδηγεί το άτοµο σε υπερεκτίµηση των ικανοτήτων του, ενώ η παράλληλη εµφάνιση παρανοϊκών Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 11

ιδεών µαζί µε ακουστικές, οπτικές και απτικές ψευδαισθήσεις, το µεταµορφώνουν συχνά σε ένα επικίνδυνο και αντικοινωνικό στοιχείο. Η εξάρτηση τύπου κοκαΐνης χαρακτηρίζεται από: -Ισχυρή ψυχική εξάρτηση -Ανοχή στο φάρµακο µερικές φορές εµφάνιση «αντίστροφης ανοχής». -Φυσική εξάρτηση σε πολύ µικρότερο βαθµό (ή καθόλου) µε συνέπεια την απουσία «συνδρόµου αποστέρησης» επί διακοπής του φαρµάκου. Τα τελευταία χρόνια η χρήση της κοκαΐνης και κατ επέκταση οι θάνατοι από αυτή, έχουν σηµαντικά αυξηθεί. Θεωρείται µάλιστα το «ναρκωτικό»προτίµησης για τη δεκαετία του 1980, όπως παλιότερα ήταν η ηρωίνη (δεκαετία 70) και το χασίς (δεκαετία 60). Η θανατηφόρος δόση της κοκαΐνης, από το στόµα, ανέρχεται σε 1,2g περίπου. Αµφεταµίνες Ασκούν διεγερτική δράση στο ΚΝΣ. Παλιότερα χρησιµοποιούντο για θεραπευτικούς σκοπούς (ανασταλτικά της όρεξης, για την εξάλειψη του αισθήµατος ρου κάµατου κλπ), σήµερα όµως η χρήση τους έχει οπωσδήποτε περιοριστεί. Το σύνδροµο που εµφανίζεται µετά την λήψη του φαρµάκου, για µεγάλο χρονικό διάστηµα, χαρακτηρίζεται από ζωηρές οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις, µεταβολές στην συµπεριφορά που αναφέρονται και ως «αµφεταµινικές ψυχώσεις», ακόµα και λειτουργικές διαταραχές µε απώλεια της όσφρησης, ελαττωµένη έκκριση βλέννης, ξηρότητα του στόµατος και διάσπαρτες πετεχειώδεις αιµορραγίες στο δέρµα και στους βλεννογόνους. Το δέρµα είναι ψυχρό και κολλώδες, το πρόσωπο και ο λαιµός κατέρυθρα. Χαρακτηριστικά της εξάρτησης «τύπου αµφεταµινών» θεωρούνται : -Η ποικίλη και ευµετάβλητη ψυχική διάθεση -Η απουσία «φυσικής» εξάρτησης -Η βαθµιαία εγκατάσταση ενοχής επί λήψης του φαρµάκου από το στόµα ή παρεντερικά. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται πολλοί θάνατοι από µεθαµφεταµίνη, µετά από λήψη µεγάλης δόσης (οverdose) Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 12

Γ. ΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ ΤΟΥ Κ. Ν. Σ. Οινόπνευµα Θεωρείται ως το ευρύτερα χρησιµοποιούµενο σήµερα «ευφοριστικό», σ ολόκληρο τον κόσµο, ο αλκοολισµός δε αποτελεί, για πολλές χώρες, σοβαρότατο κοινωνικό πρόβληµα. Παράγωγα του βαρβιτουρικού οξέος. Είναι φάρµακα υπνωτικά χρησιµοποιούµενα, για το σκοπό αυτό, στη θεραπευτική. Η λήψη βαρβιτουρικών για µεγάλο χρονικό διάστηµα, για θεραπευτικούς σκοπούς, οδηγεί σε χρόνια δηλητηρίαση. Η συνεχής χρήση είναι δυνατό να προκαλέσει «φυσική εξάρτηση», που σε ορισµένες, σπάνιες βέβαια, περιπτώσεις, φαίνεται ότι είναι περισσότερο επικίνδυνη και από αυτή των οπιούχων. Υπνωτικά µη βαρβιτουρικά, ηρεµιστικά, κ.τ.λ. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται πολλά φάρµακα που χρησιµοποιούνται ευρέως στον κόσµο των τοξικοµανών, χωριστά ή σε συνδυασµούς, ιδιαίτερα µε οινόπνευµα (cocktails,κ.τ.λ.) Φαινκυκλιδίνη Αρχικά, χρησιµοποιήθηκε στη θεραπευτική, ως γενικό αναισθητικό, γρήγορα όµως εγκαταλείφθηκε, λόγω των πολλών και σοβαρών ανεπιθύµητων ενεργειών.. ΠΤΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται ο αιθέρας, το χλωροφόρµιο, ο τετραχλωράνθρακας και τα διάφορα είδη κόλλας. Ε.ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Όπιο και τα παράγωγά του. Το όπιο παράγεται από το φυτό µήκων η υπνοφόρος, η οποία καλλιεργείται, κυρίως στην Μ. Ασία, στην Περσία, στις Ινδίες και στην Κίνα. Από το όπιο έχουν αποµονωθεί 24 αλκαλοειδή, από τα οποία τα περισσότερα έχουν µικρότερη ή µεγαλύτερη ναρκωτική δράση. Από τα συστατικά του ενδιαφέρουν κυρίως η µορφίνη και η ηρωίνη. Μορφίνη ρα κυρίως στο κεντρικό νευρικό σύστηµα και εκλεκτικά στα κέντρα του πόνου, του βήχα και της αναπνοής. Τα συµπτώµατα της χρόνιας δηλητηρίασης µε µορφίνη εκδηλώνονται µε τη µορφή ψυχικών και λειτουργικών διαταραχών. Αναπτύσσεται, δηλαδή, έντονη ψυχική ευφορία και ευχάριστη διάθεση. Με την πάροδο όµως του χρόνου η επιτακτική αναζήτηση της ψυχικής αυτής διέγερσης εξελίσσεται σε αληθινό πάθος για τη µορφίνη. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 13

Ηρωίνη Παρασκευάζεται από τη µορφίνη µε την οποία έχει και παρόµοια δράση. Στον οργανισµό εισάγεται µε οποιονδήποτε τρόπο, προτιµάται όµως η ενδοφλέβια ένεση επειδή κατ αυτό τον τρόπο το φάρµακο δρα ταχύτερα. Άλλοτε, µε µια µόνο σύριγγα παίρνουν την ηρωίνη όλα τα άτοµα µιας οµάδας, µε αποτέλεσµα να µεταδίδονται µ αυτόν τον τρόπο πολλά λοιµώδη νοσήµατα µεταξύ των οποίων ι ιός της ηπατίτιδας Β και ο HIV,µε συνέπεια το AIDS. Η εξάρτηση από την ηρωίνη είναι ψυχική και σωµατική, τα δε στερητικά συµπτώµατα που εµφανίζονται, µέσα σε 12 περίπου ώρες από τη λήψη της τελευταίας δόσης, αντιµετωπίζονται εξαιρετικά δύσκολα. Ναρκωτικά αναλγητικά Στην κατηγορία αυτή υπάγονται η µεθαδόνη, η πενταζοκίνη κλπ., ουσίες οι οποίες χρησιµοποιούνται ευρέως από τους τοξικοµανείς, µόνες τους ή σε συνδυασµό µε οινόπνευµα. Μεθαδόνη Η σύνθεση της µεθαδόνης έγινε από τους Γερµανούς, κατά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, για να καλύψει τις ανάγκες από την έλλειψη µορφίνης και ονοµάστηκε Dolophine από το όνοµα του Αδόλφου Χίτλερ. Αργότερα, χρησιµοποιήθηκε για να µειώσει την ένταση των συµπτωµάτων του στερητικού συνδρόµου από την ηρωίνη, χορηγούµενη σε µικρές δόσεις. ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Πολλοί λόγοι έχουν προταθεί για να εξηγήσουν γιατί οι άνθρωποι παίρνουν ναρκωτικά και γιατί µερικοί χρήστες εξαρτώνται από αυτά. Οι περισσότερες θεωρίες για τις αιτίες της χρήσης ή της εξάρτησης από τα ναρκωτικά βασίζονται σε περιγραφές των ίδιων των χρηστών. Υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία για τα χαρακτηριστικά αυτών των ατόµων, πριν εµπλακούν µε τα ναρκωτικά. Παρ όλα αυτά, είναι µάλλον απίθανο να οφείλεται είτε η χρήση των ναρκωτικών είτε η εξάρτηση από αυτά σε έναν και µόνο παράγοντα. Φαίνεται ότι η χρήση ναρκωτικών γενικά είναι το Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 14

αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης ανάµεσα στο ναρκωτικό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόµου και του περιβάλλοντός του. Στη συνέχεια (η σειρά είναι τυχαία) αναφέρονται κάποιοι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι παίρνουν ουσίες (συµπεριλαµβανοµένων του αλκοόλ και του καπνού). Γενετικοί παράγοντες Η χρήση ψυχοδραστικών ναρκωτικών είναι παγκόσµια, µε τη µια ή την άλλη µορφή, και η ιστορία της φτάνει µέχρι πολύ παλιά, στις απαρχές της εµφάνισης του ανθρώπου και πέρα από αυτήν. Υπάρχουν άφθονα παραδείγµατα ζώων που αναζητούν τις επιδράσεις των ναρκωτικών. Στο εργαστήριο, οι πίθηκοι θα πατήσουν το µοχλό για την κοκαΐνη, προτιµώντας τον από εκείνον του φαγητού. Οι γάτες τρελαίνονται από το φυτό κάτνιπ ή νεπέτα η γατόφιλη και ο αφρικανικός ελέφαντας θα ταξιδέψει χιλιόµετρα µόνο και µόνο για να µεθύσει µε τον καρπό ενός συγκειµένου δέντρου, που έχει υποστεί ζύµωση. Τίποτε στη φύση δεν είναι τυχαίο, όµως δεν έχει ακόµα διατυπωθεί η θεωρία που εξηγεί γιατί αντιδρούµε στα ναρκωτικά µε το συγκεκριµένο τρόπο. Όσον αφορά ξεχωριστές περιπτώσεις και όχι ολόκληρα είδη, η έρευνα πάνω σε ζώα έχει δείξει ότι µερικές φορές υπάρχει µια γενετική προδιάθεση για την χρήση ορισµένων ουσιών. Ολοένα και περισσότερα στοιχεία συνηγορούν υπέρ του ότι κληρονοµικοί παράγοντες µπορούν να προδιαθέσουν κάποιους ανθρώπους να αναπτύξουν προβλήµατα σχετικά µε το αλκοόλ. Τέτοιοι παράγοντες αλληλεπιδρούν µε τη διαθεσιµότητα, τον κοινωνικό περίγυρο και άλλους σηµαντικούς παράγοντες. ιασκέδαση Οι ουσίες µπορεί να είναι συναρπαστικές για κάποιους, καθώς προσφέρουν ένα προσιτό και συχνά αξιόπιστο µέσο για την απόκτηση «απολαυστικών» εµπειριών. Όποιος αµφιβάλλει για αυτό θα πρέπει να θυµηθεί ότι οι περισσότεροι ενήλικες χρησιµοποιούν ουσίες (αλκοόλ, καπνό, καφέ) και προφανώς δέχονται άκριτα ότι µια τέτοια χρήση είναι πολύτιµη. Οι χρήστες ουσιών οµολογούν ότι παίρνουν ουσίες κυρίως επειδή τους αρέσει. Εξ ορισµού, οι ουσίες τροποποιούν την ψυχική κατάσταση του χρήση επιβραδύνοντας, επιταχύνοντας ή διαστρεβλώνοντας την αντίληψη - και πολλές αυτοβιογραφικές καταγραφές χρήσης ουσιών τονίζουν τη γοητεία ακριβώς αυτών των επιδράσεων. Αυτοκαταστροφική ριψοκίνδυνη συµπεριφορά Οι προφανείς κίνδυνοι από την κατάχρηση ή την υπερβολική χρήση ουσιών έχουν οδηγήσει στην υπόθεση ότι µερικές φορές η χρήση παρακινείται από αυτοκαταστροφικές τάσεις. Η εξάρτηση από το αλκοόλ, για παράδειγµα, έχει χαρακτηριστεί «χρόνια αυτοκτονία». Έχει παρατηρηθεί συχνά ότι οι χρόνιοι χρήστες ουσιών εµφανίζουν χαµηλή αυτοεκτίµηση και µερικές φορές έχουν έντονα αισθήµατα επιθετικότητας απέναντι στον εαυτό τους. Πίεση, προτιµήσεις συνοµηλίκων Οι πρώτοι πειραµατισµοί µε τις ουσίες συχνά εντοπίζονται στην εφηβεία. Τότε αυξάνεται η περιέργεια των νέων για τον κόσµο γύρω τους και συχνά ψάχνουν για τρόπους αντίδρασης προς τη γονεϊκή εξουσία. Κατά παράδοξο τρόπο οι νέοι, ενώ από τη µία επαναστατούν, από την άλλη θέλουν και να προσαρµόζονται στην οµάδα των συνοµηλίκων τους. Έτσι συχνά εξωθούνται στο να δοκιµάσουν ουσίες από το φόβο µήπως «µείνουν στην απέξω». Ενώ η παραπάνω θεωρία ίσως ταιριάζει µε τις απόψεις κάποιων γονέων, που θεωρούν ότι το παιδί τους δε θα είχε δοκιµάσει διαφορετικά κάτι τόσο επικίνδυνο, η πραγµατικότητα είναι συχνά πιο σύνθετη. Είναι πολύ πιθανό να Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 15

υπάρχουν νέοι που δοκιµάζουν ουσίες κάτω από αυτές τις συνθήκες, όµως κατά κύριο λόγο οι νέοι άνθρωποι επιλέγουν τους φίλους µε τους οποίους θέλουν να κάνουν παρέα. Εάν ένας νέος γίνει συστηµατικός χρήστης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτός ο νέος ή η νέα έχει διαλέξει να ανήκει σε µια οµάδα συνοµηλίκων που µοιράζονται αυτή τη δραστηριότητα. Περιβάλλον Η χρήση ουσιών γίνεται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και η οικονοµική άνεση δεν αποτρέπει το πρόβληµα, εάν υπάρχει έλλειψη συναισθηµατικής στήριξης και αρµονικής συνύπαρξης µε την οικογένεια. Παρ όλα αυτά, σε γενικές γραµµές, τα πιο σοβαρά προβλήµατα ουσιών είναι πιθανό να συνδέονται µε την φτώχεια και τη στέρηση σε κοινωνίες µε υψηλά επίπεδα ανεργίας και µε µια ολόκληρη σειρά κοινωνικής και οικονοµικής δυσπραγίας. Για τους νέους που ζουν σε τέτοιες συνθήκες, οι ουσίες µπορεί να επιτελέσουν µια σειρά λειτουργίες: έναν τρόπο να απωθούνται τα προβλήµατα, µια καθηµερινή ρουτίνα που οικοδοµείται γύρω από την εξεύρεση χρηµάτων για ναρκωτικά για την αγορά τους, καθώς και µια πηγή εισοδήµατος από την πώλησή τους. Αυτός είναι ο λόγος που η «οικονοµία των ναρκωτικών» συχνά επικρατεί εκεί όπου οι πολιτικοί, οικονοµικοί και κοινωνικοί θεσµοί έχουν αποτύχει στην τοπική κοινότητα. ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Οι περιπτώσεις θανάτων που σχετίζονται µε τα ναρκωτικά περιλαµβάνουν θανάτους από λήψη υπερβολικής δόσης, θανάτους ως αποτέλεσµα µακροχρόνιας χρήσης, αυτοκτονίες εξαιτίας της απόγνωσης για τις συνθήκες ζωής των χρηστών και ατυχήµατα που γίνονται υπό την επήρεια ναρκωτικών ουσιών. Ως κύριες αιτίες θανάτου καταγράφονται η ενέσιµη χρήση, το µακροχρόνιο ιστορικό εξάρτησης από οπιούχες ουσίες η παράλληλη χρήση άλλων ουσιών, το ποσοστό καθαρότητας του ναρκωτικού, η έλλειψη ανοχής µετά από περίοδο αποχής και η χρήση µη ελεγµένων ουσιών. Μέχρι σήµερα δεν γίνεται ειδική καταγραφή θανάτων που έχουν έµµεση αιτία τα ναρκωτικά όπως, θάνατοι από AIDS, ηπατίτιδα, αυτοκτονίες, ατυχήµατα κλπ, για τον λόγο αυτό, οι θάνατοι που πιο κάτω αναφέρονται σχετίζονται άµεσα µε τη χρήση ναρκωτικών Η συντριπτική πλειονότητα των θανάτων (98,2%), σχετίζονται µε τη χρήση ηρωίνης και το 1,8% µε τη χρήση άλλων ψυχοτρόπων ουσιών, εκτός κοκαΐνης, µορφίνης και συνδυασµού κάνναβης και αλκοόλ (ΕΚΤΕΠΝ, 2009). Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 16

ΠΡΟΛΗΨΗ: Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Η πρόληψη είναι µια πάρα πολύ σηµαντική κοινωνική διαδικασία παρέµβασης, η οποία δεν αφορά µόνο το πρόβληµα της χρήσης, αλλά αφορά γενικότερα διάφορες µορφές ψυχοπαθολογίας και της κοινωνικής παθολογίας ενός συνόλου. Τα προγράµµατα πρόληψης είχαν αρχίσει να εφαρµόζονται στη δεκαετία του 1950, µεταφερόµενα από την ιατρική. ηλαδή πρώτα ξεκίνησαν να υπάρχουν προγράµµατα πρόληψης για διάφορες σωµατικές παθήσεις και αυτό σιγά-σιγά επεκτάθηκε και στα ψυχολογικά προβλήµατα. Οι πρώτες παρεµβάσεις πρόληψης αφορούσαν την ενηµέρωση του κοινού για διάφορα ζητήµατα και είχαν κάποια αποτελέσµατα, όµως σιγά- σιγά και για οικονοµικούς κυρίως λόγους, δηλαδή οι κυβερνήσεις είχαν το σκεπτικό ότι αν µπορέσουµε να προλάβουµε την εκδήλωση κάποιων προβληµάτων αυτό θα έχει ένα πολύ µεγάλο οικονοµικό όφελος, στο σύστηµα υγείας. Άρχισαν να κάνουν συγκεκριµένες µελέτες για να δουν πώς µπορούν να αποφύγουν την εκδήλωση προβληµάτων στο γενικό πληθυσµό. Μέσα σε αυτό το σκεπτικό, στη δεκαετία του 70 άρχισαν να αναπτύσσονται διάφορα θεωρητικά µοντέλα γύρω από τον τοµέα της πρόληψης. Η πρόληψη χωρίζεται σε τρεις γενικές κατηγορίες: Η πρωτογενής πρόληψη αφορά ενέργειες που γίνονται για να αποφύγουµε την παρουσίαση ενός προβλήµατος Η δευτερογενής πρόληψη, αφορά ενέργειες και παρεµβάσεις που γίνονται όταν αρχίσει να εκδηλώνεται ένα πρόβληµα Η τριτογενής πρόληψη αφορά κινήσεις και παρεµβάσεις που γίνονται για να µειωθεί ένα πρόβληµα που έχει ήδη εκδηλωθεί είτε για να αποφευχθεί η επανεµφάνισή του στο µέλλον. Σε ότι αφορά τα ναρκωτικά, αυτό που µας ενδιαφέρει κυρίως είναι η πρωτογενής πρόληψη. Τα πρώτα µοντέλα πρόληψης που έγιναν άρχισαν να ασχολούνται µε το θέµα του πώς να ενηµερώσουµε τον κόσµο και ειδικά τη νεολαία για τα ναρκωτικά, άρχισε να γίνεται µια πολύ µεγάλη ενηµέρωση για την κάθε ουσία, τι επιδράσεις έχει, τι κακό κλπ, µόνο που κάποια στιγµή φάνηκε, κι αυτό είναι ένα παράδειγµα που έχει γίνει τη δεκαετία του 70 και του 80 στην Αµερική, ότι έγινε µια πολύ µεγάλη καµπάνια για το κάπνισµα και το χασίς σε διάφορα σχολεία και η οποία περιείχε απλά ενηµέρωση. Και τελικά φάνηκε πως αντί να µειωθεί η χρήση καπνού και χασίς αυξήθηκε. Κι αυτό έκανε τους ειδικούς να αναρωτηθούν για το θέµα της πρόληψης. Τελικά φαίνεται πως η πρόληψη δεν πρέπει να εστιάζεται µόνο στο συγκεκριµένο πρόβληµα. Και η νεότερη τάση που υπάρχει στις προληπτικές κινήσεις είναι όχι πλέον να ασχοληθούµε µε το συγκεκριµένο πρόβληµα που είναι τα ναρκωτικά, αλλά πώς θα µπορέσουµε να εξασφαλίσουµε όλους τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες και όλες τις πηγές στήριξης που χρειάζεται ένα νέο παιδί για να µην καταλήξει στα ναρκωτικά. Γι αυτό και η πρόληψη πρέπει να γίνεται σε όσο το δυνατό νεότερη ηλικία. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 17

Για παράδειγµα, στη Γαλλία είχαν γίνει τα λεγόµενα πράσινα σπίτια από τη Φρανσουάζ Ντολτό, µια πολύ σηµαντική ψυχαναλύτρια, που είχε την ιδέα για τα πράσινα σπίτια, όπου η πρόληψη ξεκίναγε από τη στιγµή που έµενε έγκυος η µητέρα στο παιδί. Στην Ελλάδα, όπου δεν έχουν γίνει και λίγα, το Eρευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής είχε κάνει, για παράδειγµα, ένα πρόγραµµα πρόληψης για µαθητές τελευταίων τάξεων δηµοτικού και πρώτων τάξεων γυµνασίου το οποίο λεγόταν στέκοµαι στα πόδια µου, το οποίο αφορούσε τα ναρκωτικά µακροπρόθεσµα αλλά αυτό που προσπαθούσε να κάνει ήταν να δώσει βοήθεια στους νέους να αυξήσουν την αυτοπεποίθησή τους, να βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους, και να µπορούν να νιώθουν καλά µε τον εαυτό τους έτσι να µην έχουν ανάγκη να καταφύγουν σε τεχνητές ουσίες και τρόπους για να το πετύχουν αυτό. Κέντρα Πρόληψης Τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας εφαρµόζουν προγράµµατα πρόληψης, βασισµένα στη φιλοσοφία της αγωγής και της προαγωγής της υγείας, και επιδιώκουν την ευαισθητοποίηση των φορέων και των πολιτών των τοπικών κοινωνιών, µε σκοπό την ενεργοποίησή τους στον αγώνα της πρόληψης. Τα προγράµµατα που αναπτύσσουν τα Κέντρα Πρόληψης απευθύνονται: Σε γονείς Σε µαθητές και εφήβους Σε στρατευµένους Σε αθλητικούς συλλόγους και οµάδες Σε επαγγελµατίες που έρχονται σε άµεση επαφή µε το πρόβληµα (εκπαιδευτικούς, προπονητές, αστυνοµικούς, επαγγελµατίες υγείας, ιερείς, στρατιωτικούς κ.ά) Σε ειδικές πληθυσµιακές οµάδες (παλιννοστούντες, πρόσφυγες, µειονοτικές οµάδες, φυλακισµένους κ. α). Στην ευρύτερη κοινότητα Οι στόχοι τους, ανάλογα µε την οµάδα στην οποία απευθύνονται και τη διάρκεια της παρέµβασης, είναι: Η ενδυνάµωση, υποστήριξη και εκπαίδευση των νέων ώστε να υιοθετήσουν µια θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που να αντιστέκονται στη χρήση των εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά και σε άλλες εξαρτητικές συµπεριφορές (τζόγος, διαδίκτυο κ α). Η συµβουλευτική και υποστήριξη της οικογένειας µε σκοπό την ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και τη βελτίωση της επικοινωνίας. Η ευαισθητοποίηση καθηγητών και δασκάλων σε θέµατα πρόληψης, η ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου και η ενδυνάµωση των σχέσεων εκπαιδευτικών -µαθητών. Η ενηµέρωση των ενδιαφεροµένων για τα υπάρχοντα θεραπευτικά προγράµµατα Η πληροφόρηση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας Σήµερα υπάρχουν 73 Κέντρα Πρόληψης τα οποία καλύπτουν 50 νοµούς της χώρας. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 18

ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ-ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ Η απεξάρτηση από τις ναρκωτικές ουσίες είναι συνήθως µια µακροχρόνια και επίπονη προσπάθεια και για τον ίδιο τον ασθενή αλλά και για το οικογενειακό του περιβάλλον. Αν και το στάδιο της σωµατικής στέρησης µπορεί να καταπολεµηθεί σχετικά εύκολα και γρήγορα µε την κατάλληλη φαρµακευτική αγωγή, το στάδιο της «εγκεφαλικής» απεξάρτησης απαιτεί χρόνο και µεγάλη προσπάθεια κυρίως από τον ίδιο τον ασθενή. Η αποτοξίνωση δεν θεραπεύει τον εθισµό στα ναρκωτικά. Είναι µόνο το πρώτο βήµα µιας χρονοβόρας διαδικασίας θεραπείας του εθισµού. Ο κύριος σκοπός κάθε µεθόδου αποτοξίνωσης από τα ναρκωτικά είναι η ασφαλής, οµαλή εξάλειψη των ναρκωτικών ουσιών από τον οργανισµό και η προετοιµασία του ατόµου για την περαιτέρω αποκατάσταση. Η ίδια η διαδικασία της αποτοξίνωσης δεν στοχεύει στην επίλυση των ψυχολογικών, κοινωνικών και συµπεριφορικών διαστάσεων του εθισµού. Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι αν ο εθισµός δεν θεραπευτεί σε όλες του τις διαστάσεις, είναι πολύ πιθανό να παρουσιαστούν υποτροπές. Αν και υπάρχουν πολλές µέθοδοι αποτοξίνωσης από τα ναρκωτικά, µε επεµβατικές και µη στρατηγικές, ο στόχος όλων των µεθόδων είναι κοινός: να καθαρίσει ο οργανισµός από τις εθιστικές ουσίες. Μερικές τεχνικές αποτοξίνωσης είναι οι παρακάτω: Σταδιακή αποτοξίνωση από τα οπιοειδή µε ιατρική παρακολούθηση Υπερταχεία αποτοξίνωση από τα οπιοειδή Αποτοξίνωση µε ιµπογκαΐνη Αποτοξίνωση µε Subutex (Βουπρενορφίνη) Αποτοξίνωση µε νευροηλεκτρική θεραπεία (N.E.T.) Κάθε µέθοδος αποτοξίνωσης από τα ναρκωτικά µε ιατρική βοήθεια πρέπει να εφαρµόζεται από επαγγελµατίες σε ειδικές εγκαταστάσεις, όπου µπορεί να χορηγηθεί η σωστή φαρµακευτική αγωγή εγκαίρως σε περίπτωση εκδήλωσης δυνητικά επικίνδυνων συµπτωµάτων στέρησης. Κατά τη διάρκεια της αποτοξίνωσης ενδέχεται να προκύψουν σοβαρά ιατρικά ζητήµατα, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, αναπνευστικές δυσλειτουργίες, σοβαρή διάρροια, έµετος, σπασµοί, παραισθήσεις και παράνοια, τα οποία χρήζουν ιατρικής παρακολούθησης. Ίσως αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνο για τους χρήστες ναρκωτικών να επιχειρήσουν την αποτοξίνωση µόνοι τους. Κάθε πρόγραµµα αποτοξίνωσης ξεκινά µε την αξιολόγηση του ασθενούς ώστε να εντοπιστούν οι ναρκωτικές ουσίες και η συγκέντρωσή τους στον οργανισµό και να εξεταστούν άλλα σωµατικά ή ψυχολογικά προβλήµατα. Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 19

ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Κέντρα υποδοχής ενηµέρωσης και προσανατολισµού(κευεπ) Το Κέντρο Υποδοχής Ενηµέρωσης και Προσανατολισµού απευθύνεται σε εξαρτηµένα άτοµα, σε γονείς και συγγενείς αυτών, επαγγελµατίες ψυχικής υγείας καθώς και στο ευρύτερο κοινό. Είναι δοµή άµεσης πρόσβασης, στην οποία δεν απαιτείται ραντεβού προκειµένου ο ενδιαφερόµενος να υποβάλλει αίτηση για ένταξη και θεραπεία στις µονάδες υποκατάστασης του εκάστοτε κέντρου απεξάρτησης. Το Κέντρο προσανατολίζει τους ενδιαφερόµενους προς τις ενδεικνυόµενες Θεραπευτικές Μονάδες Φαρµακευτικής Αντιµετώπισης της Εξάρτησης ή στα «στεγνά» προγράµµατα των διαφόρων φορέων. Ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες της κάθε ατοµικής περίπτωσης και κατόπιν ραντεβού µπορεί να δεχθεί συµβουλευτικές υπηρεσίες τόσο ο ενδιαφερόµενος όσο και η οικογένειά του, να λάβει βοήθεια για την αντιµετώπιση πολλαπλών ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβληµάτων και να προετοιµαστεί για ένταξη σε µονάδα του προγράµµατος υποκατάστασης. Τέτοιου είδους είδους κέντρα περιλαµβάνει και ο ΟΚΑΝΑ Οργανισµός κατά των ναρκωτικών) Θεραπευτικές Μονάδες Φαρµακευτικής Αντιµετώπισης της Εξάρτησης (ΘΜΦΑΕ) Τα Θεραπευτικά Προγράµµατα Υποκατάστασης, παρέχουν ολοκληρωµένη θεραπεία σε άτοµα εξαρτηµένα, η οποία περιλαµβάνει την αποκατάσταση της σωµατικής και ψυχικής υγείας των εξαρτηµένων ατόµων αλλά και την κοινωνική τους ενσωµάτωση.παραδειγµατικός άξονας µπορεί να αποτελέσουν τα θεραπευτικά κέντρα αποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. Αυτό που διαφοροποιεί τα Θεραπευτικά Προγράµµατα Υποκατάστασης από τα υπόλοιπα θεραπευτικά προγράµµατα (στεγνά), είναι η χορήγηση οπιοειδών ουσιών, όπως η µεθαδόνη και η βουπρενορφίνη. Τα φάρµακα αυτά έχουν βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να ελέγξουν ή και να διακόψουν τη χρήση της ηρωίνης και των άλλων οπιοειδών (σιρόπια, παυσίπονα χάπια) και να βελτιώσουν την κατάσταση της υγείας τους. Με τη χορήγησή τους είναι δυνατό να διακόψει κάποιος τη χρήση της ηρωίνης, χωρίς να εµφανίσει στερητικό σύνδροµο και χωρίς να βασανίζεται από την ακατανίκητη επιθυµία να κάνει χρήση ηρωίνης. Η δράση τους διαρκεί πολλές ώρες (ή και µέρες) και εξαφανίζονται οι γρήγορες και απότοµες µεταβολές διάθεσης που προκαλεί η ηρωίνη. Επίσης, δεν έχουν την ευφορική δράση της ηρωίνης, έχουν την ιδιότητα να εµποδίζουν την έξαρση της ψυχικής διάθεσης που αυτή προκαλεί και µειώνουν σηµαντικά την επιθυµία για χρήση. Επιπλέον, τα φάρµακα αυτά: είναι ελεγµένα και χορηγούνται υπό ιατρική παρακολούθηση, δεν υπάρχει περίπτωση νοθείας µε αδρανείς ή επικίνδυνες ουσίες και µηδενίζεται ο κίνδυνος υπερδοσολογίας (οverdose). Ερευνητικη Εργασια Β Λυκείου-Εθιστικές Ουσίες Σελίδα 20