T.Ε.I. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΚΛΑΔΟ Αναστασία Σαγυρίδου Οκτώβριος 2014 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δρ. Χριστοδούλου Δημήτριος Σελίδα 1 από 94
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η χρηματοπιστωτική κρίση προκάλεσε τη βαθύτερη ύφεση που έχουν γνωρίσει οι οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι λοιπές ανεπτυγμένες οικονομίες από την εποχή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Η χρηματοοικονομική κρίση, που ξεκίνησε στην αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης (subprime mortgages) των ΗΠΑ το καλοκαίρι του 2007 μετατράπηκε ραγδαία σε κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και μεταφέρθηκε στην πραγματική οικονομία με ταχύ ρυθμό. Μια σειρά από γεγονότα, που μέχρι πριν από τρία χρόνια φάνταζαν απίθανο να συμβούν, οδήγησαν τους παγκόσμιους ρυθμούς ανάπτυξης σε απότομη πτώση και εκτόξευσαν την ανεργία και την ανασφάλεια στο σύνολο σχεδόν των χωρών. Καθώς η κρίση εκτυλίσσονταν, η ένταση και η έκτασή της αύξαναν συνεχώς, αναγκάζοντας κυβερνήσεις, κεντρικές τράπεζες, αναλυτές, επενδυτές, επιχειρηματίες και καταναλωτές να αναθεωρούν συνεχώς τις αντιλήψεις τους και τις προσδοκίες τους. Στην προσπάθεια άμεσης αντιμετώπισης της κρίσης ελήφθησαν μια σειρά από μέτρα και πολιτικές οι οποίες ήταν αδιανόητο πριν την κρίση ότι θα μπορούσε να γίνει ποτέ απαραίτητο να εφαρμοστούν, όπως για παράδειγμα η κρατικοποίηση τραπεζών. Οι προηγούμενες αντιλήψεις για μια νέα εποχή χαμηλής μεταβλητότητας των οικονομικών μεγεθών, συνεχούς ευημερίας και αυτορύθμισης των αγορών κατέρρευσαν μπροστά στη ραγδαία επιδείνωση της κατάστασης. Μόνο μία φορά στο παρελθόν η παγκόσμια οικονομία βρέθηκε μπροστά σε τέτοιο κίνδυνο, πριν από 80 χρόνια: την περίοδο που ονομάστηκε η Μεγάλη Ύφεση στη δεκαετία του 1930. Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση και ανάλυση των αιτιών και των επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην εξέλιξη και τις προοπτικές του τραπεζικού κλάδου. Σελίδα 2 από 94
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 3 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ... 13 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 13 1.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 14 1.3 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ... 14 1.4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ... 16 1.5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 17 1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 18 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 19 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 19 2.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.... 25 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΡΕΥΝΑ... 28 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΈΡΕΥΝΑΣ... 29 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 81 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 86 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 90 ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ... 90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 94 Σελίδα 3 από 94
Κατάλογος σχημάτων ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1: Ιστόγραμμα με τη συχνότητα του φύλου που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 29 Σχήμα 2: Ποσοστιαία κατανομή του φύλου που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 30 Σχήμα 3: Αθροιστική συχνότητα του φύλου που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 30 Σχήμα 4: Ιστόγραμμα με τη συχνότητα της ηλικίας που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 31 Σχήμα 5: Ποσοστιαία κατανομή της ηλικίας που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 32 Σχήμα 6: Αθροιστική συχνότητα της ηλικίας που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 32 Σχήμα 7: Ιστόγραμμα με τη συχνότητα του μηνιαίου προσωπικού εισοδήματος σε ευρώ που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 33 Σχήμα 8: Ποσοστιαία κατανομή του μηνιαίου-προσωπικού εισοδήματος σε ευρώ που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 34 Σχήμα 9: Αθροιστική συχνότητα του μηνιαίο-προσωπικού εισοδήματος σε ευρώ που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 34 Σχήμα 10: Ιστόγραμμα με τη συχνότητα της οικογενειακής κατάστασης που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 35 Σχήμα 11: Ποσοστιαία κατανομή της οικογενειακής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 36 Σελίδα 4 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία Σχήμα 12: Αθροιστική συχνότητα της οικογενειακής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 36 Σχήμα 13: Συχνότητα της επαγγελματικής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 37 Σχήμα 14: Ποσοστιαία κατανομή της επαγγελματικής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 38 Σχήμα 15: Αθροιστική συχνότητα της επαγγελματικής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 38 Σχήμα 16: Συχνότητα της επαγγελματικής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 39 Σχήμα 17: Ποσοστιαία κατανομή της εκπαίδευσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 40 Σχήμα 18: Αθροιστική συχνότητα της επαγγελματικής κατάστασης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 40 Σχήμα 19: Συχνότητα σχετικά με το βαθμό ενημέρωσης όσον αφορά την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 41 Σχήμα 20: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το βαθμό ενημέρωσης όσον αφορά την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 42 Σχήμα 21: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το βαθμό ενημέρωσης όσον αφορά την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 42 Σχήμα 22: Συχνότητα σχετικά με το αν η υπερκατανάλωση δανείων και πιστωτικών καρτών οδήγησε στην οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία Σελίδα 5 από 94
Κατάλογος σχημάτων του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 43 Σχήμα 23: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το αν η υπερκατανάλωση δανείων και πιστωτικών καρτών οδήγησε στην οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 44 Σχήμα 24: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν η υπερκατανάλωση δανείων και πιστωτικών καρτών οδήγησε στην οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 44 Σχήμα 25: Συχνότητα σχετικά με το αν το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει τη δυνατότητα αναστροφής της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 45 Σχήμα 26: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το αν το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει τη δυνατότητα αναστροφής της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 46 Σχήμα 27: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει τη δυνατότητα αναστροφής της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 46 Σχήμα 28: Συχνότητα σχετικά με το ποια τράπεζα θεωρείται περισσότερο αξιόπιστη για τις συναλλαγές των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 48 Σχήμα 29: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το ποια τράπεζα θεωρείται περισσότερο αξιόπιστη για τις συναλλαγές των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 49 Σχήμα 30: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το ποια τράπεζα θεωρείται περισσότερο αξιόπιστη για τις συναλλαγές των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 49 Σελίδα 6 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία Σχήμα 31: Συχνότητα σχετικά με το πόσο συχνά χρησιμοποιείται τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 51 Σχήμα 32: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το πόσο συχνά χρησιμοποιείται τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 51 Σχήμα 33: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το πόσο συχνά χρησιμοποιείται τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 52 Σχήμα 34: Συχνότητα σχετικά με το ποια προϊόντα χρησιμοποιούν περισσότερο τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 53 Σχήμα 35: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το ποια προϊόντα χρησιμοποιούν περισσότερο τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 53 Σχήμα 36: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το ποια προϊόντα χρησιμοποιούν περισσότερο τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 54 Σχήμα 37: Συχνότητα σχετικά με τι χρησιμοποιούν στις καθημερινές αγορές τους τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 55 Σχήμα 38: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το τι χρησιμοποιούν στις καθημερινές αγορές τους τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 56 Σχήμα 39: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το τι χρησιμοποιούν στις καθημερινές αγορές τους τα άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 56 Σχήμα 40: Συχνότητα σχετικά με το πόσο επηρεάζονται από τις διαφημίσεις που αναφέρονται στα δάνεια και στις πιστωτικές κάρτες των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 57 Σελίδα 7 από 94
Κατάλογος σχημάτων Σχήμα 41: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το πόσο επηρεάζονται από τις διαφημίσεις που αναφέρονται στα δάνεια και στις πιστωτικές κάρτες των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 59 Σχήμα 42: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το πόσο επηρεάζονται από τις διαφημίσεις που αναφέρονται στα δάνεια και στις πιστωτικές κάρτες των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 59 Σχήμα 43: Συχνότητα σχετικά με το πόσο εμπιστεύεστε τους πολιτικούς όταν υποστηρίζουν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελλάδος έχει πληγεί ελάχιστα από την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 60 Σχήμα 44: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το πόσο εμπιστεύεστε τους πολιτικούς όταν υποστηρίζουν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελλάδος έχει πληγεί ελάχιστα από την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 62 Σχήμα 45: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το πόσο εμπιστεύεστε τους πολιτικούς όταν υποστηρίζουν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελλάδος έχει πληγεί ελάχιστα από την οικονομική κρίση των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 62 Σχήμα 46: Συχνότητα σχετικά με το αν στην επιλογή της τράπεζας επηρεάζεστε από τον τρόπο εξυπηρέτησης των υπαλλήλων των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 63 Σχήμα 47: Ποσοστιαία κατανομή με το αν στην επιλογή της τράπεζας επηρεάζεστε από τον τρόπο εξυπηρέτησης των υπαλλήλων των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 65 Σχήμα 48: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν στην επιλογή της τράπεζας επηρεάζεστε από τον τρόπο εξυπηρέτησης των υπαλλήλων των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 65 Σελίδα 8 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία Σχήμα 49: Συχνότητα σχετικά με το αν είστε επιφυλακτικοί στη χρήση δανείων και πιστωτικών καρτών στην περίοδο κρίσης που διανύουμε των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 66 Σχήμα 50: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το αν είστε επιφυλακτικοί στη χρήση δανείων και πιστωτικών καρτών στην περίοδο κρίσης που διανύουμε των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 68 Σχήμα 51: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν είστε επιφυλακτικοί στη χρήση δανείων και πιστωτικών καρτών στην περίοδο κρίσης που διανύουμε των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 68 Σχήμα 52: Συχνότητα σχετικά με το αν σας επηρέασε η οικονομική κρίση στο να αποσύρετε τα χρήματά σας από την τράπεζα ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 70 Σχήμα 53: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το αν σας επηρέασε η οικονομική κρίση στο να αποσύρετε τα χρήματά σας από την τράπεζα ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 70 Σχήμα 54: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν σας επηρέασε η οικονομική κρίση στο να αποσύρετε τα χρήματά σας από την τράπεζα ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 71 Σχήμα 55: Συχνότητα σχετικά με ποια θεωρείται την σημαντικότερη επίπτωση της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 73 Σχήμα 56: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με ποια θεωρείται την σημαντικότερη επίπτωση της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 73 Σχήμα 57: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με ποια θεωρείται την σημαντικότερη επίπτωση της οικονομικής κρίσης των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του Σελίδα 9 από 94
Κατάλογος σχημάτων ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 74 Σχήμα 58: Συχνότητα σχετικά με το αν υφίσταται πιθανότητα κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 76 Σχήμα 59: Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το αν υφίσταται πιθανότητα κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 76 Σχήμα 60: Αθροιστική συχνότητα σχετικά με το αν υφίσταται πιθανότητα κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ατόμων που συμμετείχαν στη διαδικασία του ερωτηματολογίου για την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις νέες προοπτικές στον τραπεζικό κλάδο.... 77 Σελίδα 10 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα διέρχεται μια σημαντική κρίση, τη χειρότερη μετά το μεγάλο κραχ του 1929. Σύμφωνα με τους Kindleberger (1978) και Minsky (1972), οι κρίσεις περιλαμβάνουν μεγάλες πτώσεις των τιμών των μετοχών, καταρρεύσεις τραπεζών και άλλων ιδρυμάτων, αποπληθωρισμό, διαταραχές στις ξένες αγορές ή συνδυασμό των παραπάνω. Η εν λόγω κρίση έγινε ορατή τον Σεπτέμβρη του 2008 με τη κατάρρευση (Lehman Brothers), τις συγχωνεύσεις (Merrill Lynch και Bear Sterns) και τις κρατικοποιήσεις χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (Fannie Mae και Freddie Mac). Είναι αξιοσημείωτο ότι σημάδια της επερχόμενης κρίσης υπήρχαν από το 2006, αλλά δυστυχώς δεν δόθηκε η απαιτούμενη προσοχή. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η κρίση αυτή που αρχικά εκδηλώθηκε στην αμερικανική αγορά στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης, εξαπλώθηκε γρήγορα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ έχει ήδη δείξει και σοβαρές επιπτώσεις στις πραγματικές οικονομίες, κυρίως με την εξελισσόμενη ύφεση του ανεπτυγμένου κόσμου. Από το 2008 έχουμε δει την κατάρρευση επενδυτικών και τραπεζικών κολοσσών, τη δραματική πτώση χρηματιστηριακών αξιών και τη μείωση των κερδών σε σημαντικούς κλάδους, όπως αυτοί της αυτοκινητοβιομηχανίας και των κατασκευών. Φυσικά η ελληνική οικονομία και οι ελληνικές τράπεζες δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από αυτή την κρίση. Συγκεκριμένα, οι τράπεζες καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον με σημαντικές προκλήσεις, όπως η περαιτέρω μείωση των ρυθμών ανάπτυξης, το ενδεχόμενο αύξησης των δανείων σε καθυστέρηση και οι δυσκολίες στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Τα παραπάνω απαιτούν τις συντονισμένες προσπάθειες διεθνών οργανισμών, κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ειδικότερα όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αποτέλεσε την αφορμή για την εκδήλωση της κρίσης χρέους. Αν και η παγκόσμια οικονομία έδειξε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης στα πρώτα τρίμηνα του 2010, η ελληνική αγορά πλήττεται ακόμη από αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, αύξηση των επιτοκίων δανεισμού και πτώση Σελίδα 11 από 94
Εισαγωγή της οικονομικής δραστηριότητας, τα οποία οδήγησαν το ελληνικό κράτος στην ένταξή του στο μηχανισμό στήριξης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι η καταγραφή και η μελέτη των συνεπειών της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008 στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα και τις ελληνικές τράπεζες και η διερεύνηση των προοπτικών του τραπεζικού κλάδου. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, πέραν της βιβλιογραφικής ανασκόπησης διενεργήθηκε και μία δευτερογενής έρευνα, με απώτερο σκοπό τη μελέτη της στάσης των καταναλωτών απέναντι στα τραπεζικά προϊόντα έτσι όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα από την οικονομική ύφεση. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο κεφάλαιο αποτελείται από την ιστορική εξέλιξη της χρηματοοικονομικής κρίσης και ποια ήταν τα βαθύτερα αίτια της. Το δεύτερο κεφάλαιο απαρτίζεται από τη μελέτη του τραπεζικού συστήματος και πως αυτό επηρεάστηκε από την ύφεση. Το τρίτο κεφάλαιο είναι η έρευνα η οποία διεξήχθη με την χρήση ερωτηματολογίων και η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο είναι τα συμπεράσματα τα οποία προέκυψαν τόσο από το θεωρητικό υπόβαθρο, όσο και από το πρακτικό, καθώς και οι προοπτικές του τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα. Σελίδα 12 από 94
1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις οικονομικές επιστήμες, ο όρος «κρίση» χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει μια συνεχή μείωση στην οικονομία, μια απρόβλεπτη οικονομική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από ένταση, αιφνιδιασμό και ανασφάλεια και η οποία μπορεί να αφορά μια επιχείρηση, ένα ολόκληρο κράτος καθώς επίσης και να επηρεάσει τις οικονομικές συνθήκες περισσότερων κρατών ταυτόχρονα. Η «κρίση» είναι αυστηρότερη σαν όρος από την «υποχώρηση» χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος επίσημος ορισμός, αν και έχουν προταθεί ορισμένοι. Γενικά χαρακτηρίζεται από ένα ουσιαστικό και συνεχές έλλειμμα της δυνατότητας να αγοραστούν τα αγαθά με το ποσό που θα μπορούσαν να είχαν παραχθεί, έχοντας ως δεδομένους τους πόρους και την υπάρχουσα τεχνολογία. Η τωρινή κρίση ξεκίνησε στα τέλη του 2006 από το κλάδο των ακινήτων, με κύρια σημεία τις Η.Π.Α. και τη Δυτική Ευρώπη. Η παγκόσμια εξάπλωσή της οφείλεται στους εξής λόγους: Η κρίση στον κλάδο των ακινήτων έπληξε τις χρηματιστηριακές αγορές, καθώς εκείνες είχαν διασκορπίσει τα σχετικά ρίσκα σε όλο τον κόσμο. Η κρίση προκάλεσε πτώση της μαζικής κατανάλωσης στις Η.Π.Α. γεγονός που οδήγησε σε ύφεση τόσο τις διεθνείς αγορές όσο και τον κλάδο μεταφορών. Όλος ο βιομηχανικός κλάδος επηρεάστηκε άμεσα, ξεκινώντας από τις αυτοκινητοβιομηχανίες. Τα κέρδη έπεσαν και οι επενδύσεις πάγωσαν. Οι επενδυτές τράβηξαν τα χρήματά τους από τις νέες εκβιομηχανισμένες χώρες. Το βασικό πρόβλημα της κρίσης ήταν η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου σε συνδυασμό με την υποκατανάλωση. Η μείωση των μεσαίων εισοδημάτων καλυπτόταν από υπερδανεισμό και η έκταση των ανισορροπιών αυτών έγινε ξεκάθαρη μόνο όταν έμειναν απλήρωτα τα στεγαστικά δάνεια. Για τα Σελίδα 13 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα εισοδηματικά χαμηλότερα και μεσαία στρώματα, η κατάσταση συνέχισε να χειροτερεύει. Η ανεργία αυξήθηκε, οι τιμές στην ενέργεια και τη τροφή αυξήθηκαν δραματικά, σαράντα (40) εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους και ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε απόλυτη φτώχεια, ανέβηκε στο 1,7 δις. 1.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Το παρελθόν έχει δείξει ότι πριν την εκδήλωση μιας οικονομικής κρίσης, παρατηρείται ραγδαία αύξηση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξηση του χρέους (ιδιωτικού / δημόσιου τομέα) και αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Ανεξάρτητα όμως από τη μορφή της, την Υπηρεσία, την εταιρεία ή τον Οργανισμό στον οποίο εμφανίζεται, η κάθε κρίση χαρακτηρίζεται από τα εξής (Λένιν, 2003): Είναι κλιμακούμενη σε ένταση. Επικρατεί υψηλό αίσθημα ανασφάλειας και κινδύνου. Επηρεάζονται οι συνήθεις λειτουργίες και ρυθμοί. Κινδυνεύει να πληγεί η δημόσια/διεθνής εικόνα της μονάδας/χώρας. Θα καταλήξει σε έλεγχο από τα αρμόδια κρατικά διακρατικά όργανα ή /και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Προκαλεί ποικίλες βλάβες και υλικές ζημιές. 1.3 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Αναφορικά με την χρηματοοικονομική κρίση του 2008, οι απόψεις των αναλυτών συμφωνούν για τα αίτια που την προκάλεσαν (Αλειφαντής, 2012), τα οποία είναι τα ακόλουθα: Οι παγκόσμιες μακροοικονομικές ανισορροπίες: Η Κίνα τα τελευταία χρόνια αύξησε σημαντικά τις εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων της προς τις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα το εμπορικό ισοζύγιό της να οδηγηθεί σε τεράστια πλεονάσματα, τα οποία όμως δυστυχώς δεν τροφοδοτήθηκαν στην εγχώρια ζήτηση, αλλά τοποθετήθηκαν σε ομόλογα των ΗΠΑ και άλλα δολαριακά αξιόγραφα. Το γεγονός αυτό κράτησε το δολάριο σε Σελίδα 14 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία σχετικά υψηλά επίπεδα και τα επιτόκια δανεισμού των ΗΠΑ χαμηλά. Με αυτό τον τρόπο ενισχύθηκε η ρευστότητα και η δυνατότητα δανεισμού στις ΗΠΑ, συγκρατώντας παράλληλα και τον πληθωρισμό. Για τους δικούς τους λόγους η κάθε μια, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση (προβλήματα ανταγωνιστικότητας), ούτε η Ιαπωνία (χαμηλή εγχώρια ζήτηση) μπόρεσαν να παρέμβουν αποτρεπτικά. Υπερβολική Πιστωτική Επέκταση και Μόχλευση: Τα τελευταία χρόνια, η τάση των Κυβερνήσεων των πλέον αναπτυγμένων χωρών ήταν η αύξηση των επενδυτικών δαπανών, μέσω όμως ξένων κεφαλαίων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να στραφούν προς το δανεισμό είτε από άλλα κράτη, πιο αναπτυγμένα, είτε από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η χρηματοοικονομική μόχλευση που προέκυψε κατέληξε να είναι αρνητική καθώς τα ίδια κεφάλαια δεν μπορούσαν να καλύψουν το συνολικό κεφάλαιο (στοιχείο Καθαρής Θέσης). Ασυμμετρική πληροφόρηση και Προβλήματα Εντολέα-Εντολοδόχου: Η ελλιπής πληροφόρηση μεταξύ των εκδοτών των δομημένων προϊόντων και των αποδεκτών, προκαλεί ποικίλα προβλήματα, με πιο βασικά την ανάληψη μεγάλου κίνδυνου με πλήρη αδιαφανή τρόπο, την λανθασμένη τιμολόγηση τους και τις μη ξεκάθαρες αμοιβές των μεσαζόντων. Ρυθμιστικά κενά και ελλιπής εποπτεία. Από το 1999 και μετά, τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε άλλες χώρες υπήρξε μια αποστροφή (κυρίως από τη Fed και την SEC) ως προς την εφαρμογή ρυθμιστικών μέτρων αναφορικά με την επικινδυνότητα της ανεξέλεγκτης πιστωτικής επέκτασης και της μόχλευσης. Την ίδια περίοδο, οι χρηματοοικονομικοί νεωτερισμοί, δημιούργησαν ταχύτατα νέες αγορές, χωρίς όμως να συνοδεύονται από τους κατάλληλους κανόνες λογιστικής απεικόνισης και το αντίστοιχο ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο. Ο άνευ προηγουμένου κλονισμός του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος οδήγησε σε κρίση εμπιστοσύνης, κυρίως μεταξύ πιστωτικών οργανισμών που ως κύρια πηγή χρηματοδότησης, είχαν τον βραχυπρόθεσμο δανεισμό, η οποία στη συνέχεια εκδηλώθηκε ως κρίση ρευστότητας. Ιδίως Σελίδα 15 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2008 παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση του κόστους χρήματος, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις το περιθώριο του επιτοκίου δανεισμού των πιστωτικών ιδρυμάτων πάνω από το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο δανεισμού του αντίστοιχου Δημοσίου επταπλασιάστηκε (Σκουλάτου et al., 2003). 1.4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Οι ελίτ του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος απάντησαν άμεσα και δραστικά, χωρίς όμως να τους ενδιαφέρει να απαλύνουν τον κοινωνικό αντίκτυπο της κρίσης. Στόχος τους ήταν να σώσουν το παγκόσμιο «χρηματοοικονομικό οικοδόμημα» και να διασφαλίσουν τον πυρήνα του παγκόσμιου συστήματος. Οι ενέργειές στις οποίες προέβησαν τους ήταν κυρίως οι εξής (2012a): Από το Μάρτιο του 2007 κι έπειτα, έθεσαν σε εφαρμογή μέτρα για τη διάσωση της αγοράς ακινήτων, των ασφαλιστικών, των χρηματιστηριακών και των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων. Κινητοποίησαν δημόσιους πόρους αξίας 9 τρις δολαρίων για να στηρίξουν το χρηματοοικονομικό οικοδόμημα. Ξόδεψαν 3 τρις δολάρια για να ωθήσουν την βιομηχανική παραγωγή. Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες μείωσαν τους προεξοφλητικούς τους τόκους στο μηδέν. Ταυτόχρονα έδωσαν πολλά τρις δολάρια στις αγορές κεφαλαίων και τραπεζικών προϊόντων. Τα κεφάλαια του ΔΝΤ διπλασιάστηκαν, ενώ του δόθηκε και η εποπτεία της αναδιάρθρωσης του χρέους και των προγραμμάτων οικονομικής ανασυγκρότησης σε περιπτώσεις εθνικής χρεοκοπίας. Σελίδα 16 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία 1.5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το προμήνυμα είχε έρθει στις 9 Αυγούστου 2007, όταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποχρεώθηκε να παράσχει στις χρηματαγορές ρευστότητα 95 δισ. δολαρίων. Η διεθνής κρίση, τα πρώτα συμπτώματα της οποίας είχαν εμφανισθεί αρκετούς μήνες πριν στις ΗΠΑ, άγγιζε και την ευρωπαϊκή οικονομία. Ένα χρόνο μετά και έχοντας στοιχίσει έως τότε 480 δισ. δολάρια στο παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα περίπου, η κρίση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Στις 4 Αυγούστου 2008, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προέβλεψε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης στην ευρωζώνη θα διαμορφωθεί στο 1,75% ενώ ο πληθωρισμός θα κινηθεί στο επίπεδο του 3,5% (2008). Οι επενδύσεις, ιδιαίτερα στον κατασκευαστικό τομέα, συνεχίζουν να επιβραδύνονται, η κατανάλωση επηρεάζεται ακόμη αρνητικά και η εξυπηρέτηση του χρέους, ιδιωτικού και δημοσίου, επιβαρύνεται. Η συγκεκριμένη κατάσταση επηρέασε, όπως είναι φυσικό, και την ελληνική οικονομία, επιτείνοντας προβλήματα που ήδη υπήρχαν, όπως το υψηλό δημόσιο χρέος και η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Το ελληνικό Δημόσιο αναγκάζεται πλέον, λόγω της αύξησης των επιτοκίων, να δανείζεται για την κάλυψη των αναγκών του, περισσότερα και ακριβότερα. Για την ελληνική αγορά το κόστος δανεισμού είναι μεγαλύτερο, λόγω του κατά πολύ υψηλότερου δημοσίου χρέους - του δεύτερου υψηλότερου μεταξύ των κρατών μελών της ευρωζώνης. Εκτιμάται ότι η διεύρυνση των επιτοκίων και των περιθωρίων των επιτοκίων επιβαρύνει το κόστος εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους κατά 300-350 εκατ. ευρώ και με δεδομένο ότι ήδη απαιτούνταν άνω των 10 δισ. ευρώ ετησίως για πληρωμή τόκων. Στο «μέτωπο» του πληθωρισμού, το σοκ ήταν ένα χρόνο μετά την έναρξη της κρίσης- κατά πολύ μεγαλύτερο σε άλλες χώρες της ευρωζώνης σε σχέση με την Ελλάδα. Ο μέσος όρος πληθωρισμού στους «15» εκτινάχθηκε από το 1,7% τον Αύγουστο 2007 στο 4% τον Ιούνιο 2008. Οι κύριες επιδράσεις προέρχονται από τα τρόφιμα και τα καύσιμα, με τον δείκτη των τροφίμων να καταγράφει τον Ιούνιο του 2008 άνοδο 6,4% σε ετήσια βάση από 2,1% τον Αύγουστο 2007 και τον δείκτη της ενέργειας να εκτινάσσεται σε ποσοστιαία άνοδο 16% τον Ιούνιο 2008 από μείον 0,9% τον Αύγουστο του 2007. Σύμφωνα με τα Σελίδα 17 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Ιούνιος 2008), μεταξύ των «15» η ποσοστιαία άνοδος του εναρμονισμένου πληθωρισμού στην Ελλάδα είναι η 4η χαμηλότερη σε σχέση με τον Αύγουστο της προηγούμενης χρονιάς (2012b). Από τη στιγμή εκδήλωσης των πρώτων συμπτωμάτων της κρίσης, ο εναρμονισμένος πληθωρισμός στην Ελλάδα αυξήθηκε από το 2,7% στο 4,9%, όπου και παρέμεινε (αύξηση κατά 2,2 εκατοστιαίες μονάδες ή κατά 81,5%). Η ελληνική οικονομία είναι μέρος της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας οικονομίας και ταυτόχρονα είναι ελλειμματική. Η κυβέρνηση δανείζεται κάθε χρόνο δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για να καλύψει τις ανάγκες του Δημοσίου αλλά και τους τόκους του εξωτερικού μας χρέους, που φτάνει τα 250 δισ. ευρώ. Στο μεταξύ οι ελληνικές τράπεζες επίσης δεν βρίσκουν εύκολα δανεικά από το διεθνές σύστημα και έτσι κόβουν τα δάνεια και δημιουργούν προβλήματα σε όλες τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες δανειολήπτες. 1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007 είναι μια παγκόσμια κατάσταση ύφεσης στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό τομέα με γενεσιουργό χώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Πρόκειται για ένα "φαινόμενο ντόμινο" κατάρρευσης μεγάλων τραπεζών παγκοσμίως και προσπάθειας τόνωσης της ρευστότητάς τους από τις Κεντρικές Τράπεζες, παράλληλα με την άσκηση κατάλληλης νομισματικής πολιτικής διεθνώς (Στεργίου, 2008). Η κρίση αυτή έρχεται 78 χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη κρίση του 1929 αλλά και παλαιότερες πετρελαϊκές κρίσεις. Χαρακτηριστικά της είναι ο κίνδυνος κατάρρευσης τραπεζών από φημολογία, η πώληση άλλων σε ιδιαίτερα χαμηλό τίμημα, αλλά κυρίως η άσκηση νομισματικής πολιτικής από ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση με σκοπό τη διάσωση του χρηματοοικονομικού συστήματος και όχι τη διασφάλιση των τιμών, όπως παραδοσιακά οφείλουν να πράττουν. Σελίδα 18 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Νοέμβριο του 2010, η δεύτερη πράξη της ευρωπαϊκής κρίσης αποδιοργάνωσε μία κατά τα άλλα ανοδική κίνηση των κυριότερων οικονομιών και κεφαλαιαγορών. Κατά τη διάρκεια της τραπεζικής κρίσης, οι επενδυτές είχαν τη δύναμη να δημιουργήσουν τη δική τους αλήθεια, καθώς δεν έρχονται αντιμέτωποι με μια δύναμη, η οποία είναι απλά πάρα πολύ μεγάλη για να κερδοσκοπούν εις βάρος της. Στο τέλος, οι τράπεζες διεσώθησαν από τα κράτη. Αυτή τη φορά, τα κράτη είναι εκείνα που χρειάζονται διάσωση. Τα χρηματικά ποσά που αφορά η κρίση είναι κολοσσιαία. Γερμανικά πιστωτικά ιδρύματα έχουν έκθεση σχεδόν 700 δισεκατομμυρίων στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία! Γαλλικά ιδρύματα έχουν αντίστοιχη έκθεση άνω των 500 δισεκατομμυρίων. Επιπλέον, κατά το 2011 ένα ασυνήθιστα υψηλό ποσό δημοσίου χρέους θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθεί, σχεδόν 1.200 δισ., πολύ περισσότερα από το 2012 ή το 2013. Φαίνεται αναπόφευκτο ότι οι αγορές θα συνεχίσουν να δοκιμάζουν την αποφασιστικότητα των ευρωπαϊκών πολιτικών οργάνων. Η συζήτηση για την μελλοντική χρηματοδότηση προβληματικού χρέους κρατών συνεχίζεται, αλλά οι πιθανότητες ότι η ΕΚΤ θα κληθεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο αυξάνοντας το ποσό για την αγορά κρατικών χρεογράφων, ενισχύονται. Άλλωστε, στο τέλος ενδέχεται να καταφύγει στην αγορά χρέους μεγάλου μεγέθους, τυπώνοντας χρήμα κατά τον τρόπο που κάνουν οι ΗΠΑ. Η Γερμανία θα αντιταχθεί σε μία τέτοια λύση, αλλά όταν το διακύβευμα γίνει τόσο μεγάλο, τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ένα πλεονέκτημα: μια τέτοια στρατηγική θα μπορούσε πιθανότατα να εξασθενήσει το Ευρώ, γεγονός το οποίο είναι προς το συμφέρον των γερμανικών εξαγωγών. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, η ευρωπαϊκή κρίση θα παραμείνει κατά πάσα πιθανότητα ένας πολύ σημαντικός παράγοντας κινδύνου για μια παγκόσμια οικονομία η οποία κάνει, επί του παρόντος, πιο πολλές ανοδικές εκπλήξεις ανάπτυξης από ότι πτωτικές. Για τις αγορές ομολόγων της Ευρωζώνης, τα Σελίδα 19 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα αποτελέσματα είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Πρόσφατα, οι αποδόσεις των ομολόγων αυξήθηκαν, ακόμη και στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα. Αυτό δεν είναι μια αντανάκλαση της αύξησης του πληθωρισμού ή της μείωσης του κινδύνου ενός δεύτερου κύματος ύφεσης. Αντιθέτως, μια συνεχιζόμενη ευρωπαϊκή κρίση μπορεί να ενισχύσει τον κίνδυνο μιας δεύτερης ύφεσης. Τα υψηλότερα επιτόκια στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα είναι περισσότερο μια αντανάκλαση της καλύτερα από τα αναμενόμενα γερμανικής (και παγκόσμιας), ανάπτυξης και του φθίνοντα φόβου για αποπληθωρισμό. Ίσως και να αντανακλούν κάποια αβεβαιότητα σχετικά με την πολιτική που θα ακολουθηθεί από την ΕΚΤ εφεξής. Ωστόσο, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι ο πληθωρισμός και οι αποδόσεις των ομολόγων στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα θα παραμείνουν σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα για αρκετό καιρό ακόμα. Και τι γίνεται με τις μετοχικές αγορές (Χαρδούβελης, 2007); Οι εταιρικοί ισολογισμοί είναι ισχυροί, η κερδοφορία είναι κοντά στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών και οι αποτιμήσεις γενικά κυμαίνονται κάτω του μακροπρόθεσμου μέσου όρου. Όλα αυτά διαμορφώνουν μια διόλου κακή εικόνα! Ως εκ τούτου, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι οι παγκόσμιες αγορές μετοχών μπορούν να καταγράψουν άνοδο της τάξεως του 10% το 2011, αντίστοιχη με τον αναμενόμενη ρυθμό αύξηση της εταιρικής κερδοφορίας. Ωστόσο, η πιθανότητα συνέχισης της ευρωπαϊκής κρίσης, μαζί με ορισμένες ενδείξεις υπερθέρμανσης των αναδυομένων οικονομιών, θα διατηρήσουν την μεταβλητότητα των τιμών σε υψηλά επίπεδα και θα διαμορφώσουν έναν «ανώμαλο δρόμο» παρόμοιο ή και πιο απότομο από αυτόν του 2010. Σε αυτό το περιβάλλον θα ήταν ίσως συνετό να τηρείται μία εύλογη θέση σε μετρητά, που επιτρέπουν της εφαρμογή μίας στρατηγικής τοποθετήσεων στα χαμηλά σημεία των τιμών των μετοχών (buy the dip strategy) (2010). Η Γερμανική Τράπεζα (Deutsche Bank) εκμεταλλεύεται την οικονομική κρίση για να επεκταθεί ακόμη περισσότερο αγοράζοντας την δήθεν προβληματική ολλανδική τράπεζα ABN Amro. Όπως ανακοίνωσε η μεγάλη αυτή τράπεζα της Φρανκφούρτης, η ολλανδική κυβέρνηση δήλωσε στις 20/10/2009 ότι συμφωνεί με την πώληση, τα εναπομείναντα εμπόδια για την πώληση των Σελίδα 20 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία διαφόρων θυγατρικών τραπεζών της ABN Amro, μεταξύ των όποιων βρίσκεται και η τράπεζα ΜΜΕ Hollandsche Bank Unie (HBU), θεωρείται ότι μπορούν να ξεπερασθούν εύκολα. Έτσι, η αντίσταση της Χάγης για την επέκταση της γερμανικής τράπεζας εκάμθη, η οποία από τώρα θα αποτελεί τον τέταρτο μεγαλύτερο χρηματοπιστωτικό όμιλο στον κλάδο των συναλλαγών επιχειρήσεων στις Κάτω Χώρες. Ακόμη πριν από την απόφαση του ολλανδικού Υπουργείου Οικονομικών, η γερμανική τράπεζα είχε ανακοινώσει περαιτέρω βήματα επέκτασης. Έτσι ενώ η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξέσπασε πέρυσι με υψηλού ρίσκου συναλλαγές και των γερμανικών τραπεζών αυξήθηκε για να συνεχίσει να οδηγεί σε απολύσεις προσωπικού, τα πιστωτικά ιδρύματα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, που σώθηκαν ύστερα από τα δισεκατομμύρια στήριξης από τον κρατικό προϋπολογισμό, γραφούν πάλι τεράστια κέρδη. Η Γερμανική Τράπεζα (Deutsche Bank) σημείωσε στους πρώτους εννέα μήνες του τρέχοντος έτους, κέρδη 3,5 δισεκατομμυρίων Ευρώ, αρκετά, για να τα βάλουν με τους αντιπάλους της από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Κίνα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Οι γερμανικές τράπεζες ελπίζουν εν όψει των τρεχουσών οικονομικών προβλέψεων, ότι παρά τις αναμενόμενες αρνητικές εξελίξεις θα αποκομίσουν υψηλά κέρδη. Τα γερμανικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν επεκτείνει κατά τα τελευταία χρόνια την παρουσία τους παγκοσμίως, κυρίως μέσω τραπεζικών συναλλαγών για γερμανικές επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό. Ο μεγαλύτερος γερμανικός οίκος, η Γερμανική Τράπεζα (Deutsche Bank) αναγγέλλει ήδη, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, μια σημαντική αύξηση των κερδών της κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009, τα οποία μετά από φόρους διαμορφώθηκαν στα 2,3 δισεκατομμύρια ευρώ πολύ περισσότερα από τα 504 εκατομμύρια ευρώ που επετεύχθησαν κατά την προηγούμενη περίοδο. Για το τρίτο τρίμηνο εκτιμάται, ότι τα κέρδη προ φόρων θα ανέλθουν στο πόσο των περίπου 1,2 δις ευρώ. Το χρηματοπιστωτικό αυτό ίδρυμα διαθέτει 2.000 γραφεία σε 72 χώρες του κόσμου και απασχολεί 80.000 άτομα. Από αυτά, Σελίδα 21 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα μόνο 35 τοις εκατό εργάζονται στη Γερμανία, 30 τοις εκατό σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και 35 τοις εκατό στην Ασία και την Αμερική. Η Deutsche Bank, ένας από τους μεγαλύτερους οικονομικούς οίκους στην Ευρώπη, θέλει να επεκτείνει την παγκόσμια θέση της ακόμη περισσότερο. Από το κύμα συγκέντρωσης που δημιουργήθηκε στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει την θέση που κατέχει παγκοσμίως, λέει ο διευθύνων σύμβουλος της τράπεζας, Josef Ackermann. Από τις συγχωνεύσεις τραπεζών στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δημιουργηθεί τεράστιες Μεγαλοτράπεζες, ενώ τράπεζες από την Κίνα συγκαταλέγονται ήδη ανάμεσα στα κορυφαία χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του κόσμου. Πράγματι, η Γερμανική Τράπεζα έχει ήδη αρχίσει από καιρό το κυνήγι με στόχο τους προβληματικούς αντιπάλους της. Ο χρηματοπιστωτικός αυτός Οίκος ψάχνει για εξασθενημένους υποψηφίους για εξαγορά. Προτεραιότητα δίνεται βεβαία στην ενίσχυση της θέσης της στην εγχώρια αγορά της Γερμανίας, για να εξασφαλίσει μια ισχυρή εθνική θέση για την επέκταση των γερμανικών εταιρειών στο εξωτερικό. Η Γερμανική Τράπεζα απέκτησε στις αρχές του τρέχοντος έτους μία μειοψηφία αρνησικυρίας από περίπου 25 τοις εκατό των μετοχών της Deutsche Postbank και έχει εξασφαλίσει μια επιλεκτική θέση για την απόκτηση του πλειοψηφικού πακέτου μετοχών. Θέλει επίσης να κάνει τις σχέσεις της με την Berliner Bank που αγόρασε ήδη τον Ιούνιο του 2006 για 680,5 εκατομμύρια ευρώ, αλλά που εξακολουθεί ακόμη να δραστηριοποιείται σαν μια ανεξάρτητη θυγατρική τράπεζα, ακόμη πιο στενές και να την μετατρέψει σε ένα υποκατάστημα της.. Εκτός αυτού η Γερμανική Τράπεζα βρίσκεται κοντά στην αγορά της προβληματικής ιδιωτικής τράπεζας Sal Oppenheim και θέλει σε ένα πρώτο βήμα να εξασφαλίσει το 75 τοις εκατό των μετοχών της. Για την επέκταση της στο Εξωτερικό ακολουθεί η Γερμανική Τράπεζα την καθιερωμένη πορεία της γερμανικής οικονομίας η οποία οδηγεί στην Ασία - ιδίως στην Κίνα - και την Ανατολική Ευρώπη - ιδιαίτερα στη Ρωσία. Στην Ινδία επιδιώκει την επέκταση των ιδιωτικών δραστηριοτήτων της, ενώ στην Κίνας επιδιώκει την ενδυνάμωση της μέσω συμμέτοχων. Στην Ρωσία, όπου Σελίδα 22 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία ασχολείται μέχρι σήμερα μόνο με επενδυτικές δραστηριότητες και εταιρικές πράξεις, θέλει στο μέλλον να ενεργοποιηθεί και στον ιδιωτικό τομέα. Πριν τρία χρόνια οι προσπάθειες της να αποκτήσει μεσαίου μεγέθους ιδιωτικές τράπεζες στη Ρωσία είχαν αποτύχει. Τώρα, όμως, ο τραπεζικός χάρτης στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αλλάζει, διότι η κρίση είχε χτυπήσει ιδιαίτερα τους χρηματικούς οίκους. Πολλές δυτικές χρηματοπιστωτικές εταιρείες πωλούν τις θυγατρικές τους στην Ανατολική Ευρώπη, γι αυτό και φθηνές εξαγορές είναι πλέον δυνατές. Η Γερμανική Τράπεζα διαθέτει επαρκείς πόρους για την επέκταση της και μόλις πρόσφατα άνοιξε μια νέα θυγατρική στην Ουκρανία. Ο χρηματοοικονομικός όμιλος Deutsche Bank εκπροσωπείται σήμερα με θυγατρικές εταιρείες και αντιπροσωπείες σε 12 χώρες της Ανατολικής Ευρώπης,. Η έμφαση δίνεται σε δραστηριότητες με επιχειρήσεις και οργανισμούς, το 25% του γερμανικού εμπορίου με την περιοχή γίνεται μέσω της Γερμανικής Τράπεζας. Ωστόσο ο πιστωτικός αυτός Οίκος βρίσκεται αντιμέτωπος και με ανταγωνιστές, όπως είναι οι γερμανικές τράπεζες αποταμιεύσεων (deutschen Sparkassen), που με αυστριακή υποστήριξη έχουν εξασφαλίσει ένα μεγάλο μερίδιο αυτών των δραστηριοτήτων. Έτσι ο Deutsche Sparkassen- und Giroverband (DGSV) έχει κλείσει μια συμφωνία με την Wiener Ersten Bank, που ανήκει στους σημαντικότερους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς στην Ανατολική Ευρώπη. Η συνεργασία αποσκοπεί στη διευκόλυνση των δραστηριοτήτων κυρίως μεσαίων γερμανικών εταιριών που αποτελούν την παραδοσιακή πελατεία των ταμιευτηρίων στον χώρο της Ανατολικής Ευρώπης (Χαρδούβελης, 2007). Ακόμα και στη Δυτική Ευρώπη επιδιώκει η Γερμανική Τράπεζα να εκμεταλλευτεί τα προβλήματα των ανταγωνιστών της για να επεκταθεί περισσότερο. Έτσι στις 20 Οκτωβρίου 2009 κατάφερε ένα σημαντικό βήμα στην Ολλανδία, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της Χάγης. Πάνω από ένα έτος προσπαθούσε να εξαγοράσει μέρη της προβληματικής τράπεζας ABN Amro. Η ABN Amro που εθνικοποιήθηκε λόγω της κρίσης, θέλει να συγχωνευτεί με την Fortis Bank Nederland, αλλά χρειάζεται να πωλήσει ορισμένα μέρη της εταιρίας της για να πάρει από την Ευρωπαϊκή Ένωση τις απαιτούμενες Σελίδα 23 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα άδειες. Η ολλανδική κυβέρνηση προσπάθησε για πολύ καιρό να εμποδίσει την αγορά της ABN Amro από την Γερμανική Τράπεζα, όμως ο γερμανικός ενεργειακός κολοσσός RWE είχε αποκτήσει τον έλεγχο σημαντικών τμημάτων του ολλανδικού ενεργειακού εφοδιασμού και αυτό σήμανε μια αύξηση της γερμανικής παρουσίας στην Ολλανδία, την οποία η Χάγη δεν ήθελε να επιτρέψει και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Στις 20 Οκτωβρίου 2009 το ολλανδικό Υπουργείο Οικονομικών αναγκάστηκε να συμφωνήσει τελικά με την εξαγορά της τράπεζας ΜΜΕ Hollandsche Bank Unie (HBU) και άλλων εταιρικών τμημάτων της ABN Amro από την Deutsche Bank Έτσι, η Γερμανική Τράπεζα γίνεται ο τέταρτος μεγαλύτερος χρηματοπιστωτικός όμιλος στην Ολλανδία. Περαιτέρω εξαγορές έχουν ήδη προγραμματιστεί, όπως η ιταλική τράπεζα Monte dei Paschi di Siena (MPS). Βάση των επεκτάσεων αυτών είναι τα τεράστια κέρδη, που εισρέουν πάλι στην Γερμανική Τράπεζα, ενώ προκληθείσα παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση συνεχίζει να οδηγήσει σε κλεισίματα επιχειρήσεων και απολύσεις (2009a). Ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, οι τραπεζικές αγορές των χωρών Ε7 αναμένεται να ξεπεράσουν τις αντίστοιχες αγορές των G7 νωρίτερα από τις αρχικές προβλέψεις Η Κίνα ενδέχεται μέσα στα επόμενα 15 χρόνια να καθιερωθεί ως η μεγαλύτερη τραπεζική αγορά στον κόσμο, με προβλεπόμενα εγχώρια τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία πέραν των US$30 τρις μέχρι το 2030. Η Ινδία αναμένεται να ξεπεράσει την Ιαπωνία μέχρι το 2035. Τα εγχώρια τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία στις χώρες Ε7 αναμένεται να ξεπεράσουν το 2036 τα αντίστοιχα των G7 δέκα χρόνια νωρίτερα από τις προβλέψεις των σχετικών αναλύσεων πριν από την κρίση. Οι τράπεζες των G7 πρέπει να εξασφαλίσουν πρόσβαση στους πληθυσμούς των αναδυόμενων αγορών οι οποίοι, σε μεγάλο βαθμό, δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς. Η Ινδία θα ξεπεράσει το Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι το 2030 ενώ η Βραζιλία πριν το 2050. Σελίδα 24 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία Σύμφωνα με την έκθεση «Baking in 2050» το σύνολο των εγχώριων τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων των αναδυόμενων οικονομιών Ε7 της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας, της Ρωσίας, του Μεξικού, της Ινδονησίας και της Τουρκίας θα ξεπεράσει το αντίστοιχο των χωρών G7 νωρίτερα από ό,τι είχε προβλεφθεί πριν από την οικονομική κρίση,. Η ομάδα των G7 περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ιταλία και τον Καναδά. Η ανάλυση που διεξήγαγε η PwC το 2007 προέβλεπε ότι τα εγχώρια τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία των Ε7 θα ξεπερνούσαν τα αντίστοιχα των G7 το 2046. Ωστόσο, σύμφωνα με τις αναθεωρημένες προβλέψεις, η εν λόγω ημερομηνία φαίνεται να έχει μετατεθεί κατά μια δεκαετία, στο 2036, αντικατοπτρίζοντας το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση έχει κτυπήσει τις G7 πολύ περισσότερο από ό,τι τις Ε7. Η ανάλυση εδράζεται σε προβλέψεις που αφορούν το ΑΕΠ, τον εγχώριο τραπεζικό κλάδο και την κερδοφορία των τραπεζών και βασίζεται στην υπόθεση ότι οι κυβερνήσεις ακολουθούν σε μεγάλο βαθμό πολιτικές φιλικές προς την ανάπτυξη και ότι κανένα καταστροφικό συμβάν δεν θα έχει ως αποτέλεσα το μόνιμο εκτροχιασμό της ανάπτυξης. 1.7 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Σε ριζική αναδιάρθρωση οδηγείται ο χρηματοοικονομικός κλάδος των ΗΠΑ προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς προκειμένου να αποφύγουν την κατάρρευση οι χτυπημένοι από την κρίση τραπεζικοί και χρηματιστηριακοί κολοσσοί των ΗΠΑ οδηγούνται στη λύση των συγχωνεύσεων με εταίρους όχι μόνο εντός αλλά και εκτός αμερικανικών συνόρων. Μεγάλοι πιστωτικοί οργανισμοί (UBS, Citibank κ.λπ.) άρχισαν να καταγράφουν τεράστιες ζημιές και δύο μεγάλες Τράπεζες, μία στις Η.Π.Α και μία στην Μ. Βρετανία άμεσα ή έμμεσα κρατικοποιήθηκαν προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο του domino. Η αρχή έγινε με την πτώχευση της Lehman Brothers, ενός εκ των άλλοτε 5 μεγάλων επενδυτικών οίκων της Wall Street, και του μοναδικού -από ότι φαίνεται ως τώρα- που του επιφυλάχτηκε αυτή η μοίρα. Η Bear Stearns, είχε Σελίδα 25 από 94
2. Το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα ήδη πωληθεί από τον περασμένο Μάρτιο στην JP Morgan με την μεσολάβηση της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (Fed). Η τελευταία σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ φέρεται να ενορχήστρωσε και την ύψους 50 δισ. δολ. εξαγορά της Merrill Lynch από την Bank of America, η οποία αρχικώς είχε ενδιαφερθεί για την Lehman. Έτσι, παρέμειναν μόλις 2 ανεξάρτητες χρηματιστηριακές εταιρείες στη Wall Street, η Morgan Stanley και η Goldman Sachs. Η αμερικανική Κεντρική Τράπεζα εξαναγκάστηκε να μειώσει άρον-άρον τα επιτόκιά της, ενώ όλες μαζί, συντονισμένα, οι κεντρικές τράπεζες των ανεπτυγμένων χωρών, με μεθόδους που ελέγχονται, προέβησαν σε ενέσεις ρευστότητας εκατοντάδων δισ. ευρώ για να συγκρατήσουν μια αλματώδη αύξηση των επιτοκίων και την παγκόσμια ύφεση. Η Deutsche Bank έκανε λόγο για ζημιές των διεθνών τραπεζών που φτάνουν τα 400 δισ. δολάρια, η UBS αναβίβαζε τις ζημιές σε 500 δις. δολάρια, την ώρα που τα καταρρέοντα επισφαλή στεγαστικά δάνεια των ΗΠΑ φτάνουν τα 1,2 τρις. δολάρια (2009b). Μιλάμε για ιλιγγιώδη ποσά, τα οποία μπορεί να κλονίσουν όλη την παγκόσμια αγορά των σύνθετων δομημένων και παράγωγων προϊόντων που ανέρχεται στο ύψος των 400 τρις. δολαρίων (περίπου οκτώ φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ). Σημειώνεται ότι από τις αρχές του 2007 μέχρι σήμερα, οι διαγραφές και οι ζημιές των τραπεζών σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω της πιστωτικής κρίσης προσεγγίζουν τα 400 δισ. δολάρια, ενώ οι απολύσεις προσωπικού στον τραπεζικό κλάδο τα 83.000. Σύμφωνα με υπολογισμούς του ΔΝΤ, για τις απομειώσεις των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών, οι τράπεζες αναμένεται να χάσουν μόνο από τη στεγαστική πίστη προς τα νοικοκυριά περίπου 550 δισ. δολάρια, ενώ, επειδή η κρίση επεκτάθηκε σε όλο το χρηματοοικονομικό χώρο, οι συνολικές απώλειες πλησιάζουν το 1 τρις. δολάρια, ποσό το οποίο αναδεικνύει τη σημερινή κρίση στη μεγαλύτερη των τελευταίων 30 ετών. Θα ήταν χρήσιμο να διακρίνουμε τρεις ομάδες χωρών. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι χώρες που επλήγησαν σοβαρά από την κρίση και στις οποίες η οικονομική δραστηριότητα εξακολουθεί να υποφέρει. Ο λόγος είναι το ασθενές υπόβαθρο της οικονομίας (χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υψηλό δημόσιο χρέος) και ταυτόχρονα, οι σημαντικές μακροοικονομικές ανισορροπίες που είχαν Σελίδα 26 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία συσσωρευτεί πριν από την κρίση, ή μια ιδιαίτερα σοβαρή κρίση στον τραπεζικό τομέα. Η Ελλάδα ανήκει σε αυτή την ομάδα χωρών. Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από τις χώρες οι οποίες, λόγω του διεθνούς ανοίγματός τους, υπέστησαν σημαντικές απώλειες στο ΑΕΠ τους κατά το 2008 και το 2009, αλλά έχουν πλέον απομακρυνθεί από το κατώτατο σημείο του συγκυριακού κύκλου και έχουν αναπληρώσει μεγάλο μέρος των απωλειών που υπέστη το ΑΕΠ τους ωφελούμενες από την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Στις χώρες αυτές περιλαμβάνονται π.χ. η Γερμανία, η Αυστρία και η Σουηδία. Τέλος, υπάρχουν χώρες, όπως η Πολωνία, οι οποίες δεν επλήγησαν τόσο σοβαρά από την κρίση, και οι οποίες εξακολούθησαν να αναπτύσσονται δυναμικά (Λυμπερόπουλος et al., 2000). Σελίδα 27 από 94
Πτυχιακή εργασία της Σαγυρίδου Αναστασία 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το τμήμα αυτό της εργασίας παραθέτει τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τα αποτελέσματα από τη δευτερογενή έρευνα η οποία διεξήχθη με την χρήση ενός μη δομημένου ερωτηματολογίου, καθώς συντάχθηκε αποκλειστικά και μόνο για τις ανάγκες της συγκεκριμένης εργασίας. ΔΕΙΓΜΑ Στην έρευνα συμμετείχαν 150 άτομα, από τα οποία οι 73 είναι άντρες και οι υπόλοιποι 77 είναι γυναίκες. Η ηλικία των συμμετεχόντων ήταν απαραίτητο κριτήριο στη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και τα άτομα έπρεπε να έχουν συμπληρώσει το 18 ο έτος. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Τα ερωτηματολόγια τα οποία συλλέχθηκαν, επεξεργάστηκαν στατιστικά και δόθηκε έμφαση κυρίως σε μέτρα περιγραφικής στατιστικής, όπως είναι ο μέσος όρος και η συχνότητα των απαντήσεων. Τα συμπεράσματα βασίστηκαν πέρα από τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων και στη βιβλιογραφική ανασκόπηση, των προηγούμενων κεφαλαίων. Σελίδα 28 από 94