Μιχάλης Αναστασιάδης Γεωπόνος MSc στο Δ. Σπάρτης, Ιδρ. μέλος «Γεωπόνοι του Κόσμου» Γρ. Δ.Σ. Ελληνικού Συλλόγου για τη Δενδροκομία Δέντρα και δημόσια τεχνικά έργα : από τη συνηθισμένη στην κοινή λογική
Παρεμπιπτόντως, ενημέρωση για το νεοσύστατο Σύλλογο
Εισαγωγικές διευκρινήσεις Θέμα της παρουσίασης είναι κάθε δημόσιο τεχνικό έργο που πλησιάζει υφιστάμενα δέντρα χωρίς να είναι στο πρόγραμμα η θανάτωσή τους. Εδώ γίνεται αναφορά μόνο σε ένα μικρό τμήμα του θέματος «δέντρα & τεχνικά έργα». Το όλο θέμα είναι πολύ ευρύτερο, έχει πάρα πολλές άλλες διαστάσεις και συνιστώσες. Για τα δημόσια τεχνικά έργα, μεταξύ μελετητών & κατασκευαστών ιδιωτικού ή δημόσιου τομέα, η εμπειρία δεν δείχνει κάποια ποιοτική διαφορά στον τρόπο αντιμετώπισης των δέντρων. Ανεξαρτήτως τομέα, ο πήχης φαίνεται να είναι τοποθετημένος σε παραπλήσιο, χαμηλό, επίπεδο. Η παρουσίαση βασίζεται σε προσωπική εμπειρία (άρα ευχαρίστως επιδέχεται διεύρυνσης με τυχόν άλλα υπαρκτά καλά παραδείγματα στην Ελλάδα).
Δομή της παρουσίασης - Η συνηθισμένη λογική & πρακτική. - Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια. - Αποτελέσματα της συνήθους λογικής πρακτικής. - Αυτό που κατά κανόνα αγνοείται : το ριζικό σύστημα. - Τι επιτάσσει η κοινή λογική. - Τι θα μπορούσε να εφαρμοστεί; Τι γίνεται «έξω»; - Συμπεράσματα - Προτάσεις
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (1) Τοπογράφος, αποτύπωση δέντρων στο σχέδιο Παράδειγμα Α δέντρο δέντρο
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (2) Αρχιτέκτονας, προσχέδιο με γραμμές & κατασκευές Παράδειγμα Β Παράδειγμα Γ οδός δέντρο οδός δέντρο
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (3) Η/Μ & υδραυλικά (κεντρικοί αγωγοί) : γραμμές, τοποθέτηση & προμετρήσεις οδός Ενδεχόμενη συμμετοχή και μελετητή Πρασίνου όμως πολύ συχνά όχι : η υφιστάμενη νομοθεσία θεωρεί πως γνωρίζουν από πράσινο και οι Αρχιτέκτονες.
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (4) Πολιτικός Μηχανικός και οι άλλοι: προμετρήσεις, άρθρα τιμολογίων, προϋπολογισμός
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (5) Τελική Μελέτη, Τεύχη Δημοπράτησης Δημοπράτηση, με πολύ συχνά- αποκλεισμό των Πτυχίων ΜΕΕΠ-ΜΕΚ Πρασίνου (αν Πράσινο < 10% προϋπολογ.). Κατασκευή, χωρίς πολύ συχνά- επίβλεψη από γνώστη Πρασίνου (αν Πράσινο < 10% προϋπολογισμού). Παράδειγμα Β Παράδειγμα Γ Όλα καλά (ή μήπως όχι;)
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (6) Ειδική περίπτωση i) : Τομές εκσκαφές για Δίκτυα ΟΚΩ Απαιτείται άδεια Δήμου για «Τομή Οδοστρώματος» (δίκτυα ΔΕΗ, ύδρευσης, κ.ά.) ή για «Διέλευση» (ηλεκτρονικοί πάροχοι) ή δεν απαιτείται (φυσικό αέριο). Τις σχετικές διαδικασίες από την πλευρά του δημοσίου φαίνεται πως τις χειρίζονται καθ ολοκληρία μηχανικοί. Σπανίζουν οι δημοσιευμένες τεχνικές οδηγίες κανονισμοί εκσκαφών, έκδοσης των παρόχων. Η έμφαση βρίσκεται στην αποκατάσταση του οδοστρώματος (βλ. Αρ. 47 ν. 2696/1999 : Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας), των «πραγμάτων» όπως κράσπεδα, ρείθρα, κλπ, αλλά και των άλλων δικτύων ΟΚΩ. Όλα καλά (ή μήπως όχι;)
Η συνηθισμένη λογική & πρακτική (7) Ειδική περίπτωση ii) : Εκσκαφές Αρχαιολογίας black box Δεν υπάρχει υπηρεσιακή οδηγία που να ακουμπάει το θέμα «υφιστάμενα δέντρα». «Τηρείται ο νόμος» περί κοπών. Θέματα δέντρων διαχειρίζονται κατά την κρίση των αρχαιολόγων. Η εστίαση είναι στο μνημείο. Πιο ευαισθητοποιημένες με τα δέντρα είναι οι αρχαιολογίες που διαχειρίζονται ιστάμενα μνημεία (π.χ. Βυζαντινά). Όλα καλά (ή μήπως όχι;)
Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια (1) Υπάρχουν πολλά φυτά, πέρα από αυτά που «εκτιμά» ή «πιάνει το μάτι» του μη-ειδικού (παραδείγματα: εσπεριδοειδή ανάμεσα σε ελιές, φυτοφράχτης από κυδωνιές) Παράδειγμα Α
Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια (2) Κανένα φυτό δεν είναι δισδιάστατο, καθένα καταλαμβάνει συγκεκριμένο υπέργειο όγκο. Παράδειγμα Γ Ο βραχίονας καθιστά επικίνδυνη τη διέλευση πεζών > 1,2 m
Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια (3) Κάθε άτομο φυτού καταλαμβάνει συγκεκριμένο όγκο και υπόγεια Παράδειγμα Β Όριο εκσκαφής για οδό
Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια (4) Παράδειγμα Δ Οι εκσκαφείς είναι υπερβολικά μεγάλα / ανεξέλεγκτα μηχανήματα, για να δουλεύουν κοντά στα δέντρα.
Η πραγματικότητα πέρα απ τα σχέδια (5) Προτεινόμενο μονοπάτι, βάθος εκσκαφής 40 cm Πεύκα 85 ετών Εμφανείς ρίζες Είναι πραγματικά δυνατή εδώ οποιαδήποτε εκσκαφή; Μήπως χρειάζεται άλλη τεχνική λύση;
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (1) Παράδειγμα Β - Αλόγιστη κοπή στηρικτικών κ.ά. ριζών για οδό & αγωγούς 35 cm
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (2) Παράδειγμα Γ - Ο βραχίονας έπρεπε να κοπεί (διότι η χάραξη δεν μπορούσε πλέον να αλλάξει)
Παράδειγμα Δ - 2 Καρυδιές. Η μία τη γλύτωσε, η άλλη όχι, από «της τσάπας τα δόντια» Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (3)
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (4) «Για να μπορεί να δουλέψει η τσάπα» : - Σπάσιμο βραχίονα. - Το επίτονο προσέχτηκε! - Αντίθετα, ακρωτηριάστηκαν στηρικτικές κ.ά. ρίζες. 60 cm
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (5) Ειδική περίπτωση i) : Τομές εκσκαφές για Δίκτυα ΟΚΩ Τομή βάθους 1,9 m για Φωτό : Α. Γκοντόρα δίκτυο Απόσταση τομής από κορμό : 5 cm!!!
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (6) Ειδική περίπτωση i) : Τομές εκσκαφές για Δίκτυα ΟΚΩ
Αποτελέσματα της συνήθους λογικής - πρακτικής (7) Ειδική περίπτωση ii) : Εκσκαφές Αρχαιολογίας - «Πόσο προς την ελιά προβλέπετε να σκάβετε ακόμα;» - «Όσο απαιτήσουν τα ευρήματα!» Αλόγιστη κοπή στηρικτικών κ.ά. ριζών
Πρώτο συμπέρασμα : Κανείς δεν θα συμπεριφερόταν ούτε στο πιο φτηνό έπιπλο, με τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στα δέντρα. Φωτό : Α. Γκοντόρα
Τι είναι αυτό που κατά κανόνα αγνοείται ; Το ριζικό σύστημα Το «λαϊκό» διαδίκτυο δεν βοηθάει Google για Tree image
Το ριζικό σύστημα City of L.A., 2004 www.doctorarbol.com
Ενδεικτικό σχήμα, ριζών (d > 1 cm) πεύκου, σε δάσος (R συνολικό > 4,7 m) ΠΡΟΣΟΧΗ : δεν έχουν όλα τα είδη δέντρων το ίδιο σχήμα ρίζας! Κωνσταντινίδου Ε., 1998, PhD, Εξέλιξη της μορφής του ριζικού συστήματος της Χαλεπίου πεύκης
Ενδεικτικό σχήμα, ριζών (d > 1 cm) πεύκου, σε δάσος Κωνσταντινίδου Ε., 1998, PhD, Εξέλιξη της μορφής του ριζικού συστήματος της Χαλεπίου πεύκης
Ενδεικτικό σχήμα, ριζών (d > 1 cm) πεύκου, σε δάσος Κωνσταντινίδου Ε., 1998, PhD, Εξέλιξη της μορφής του ριζικού συστήματος της Χαλεπίου πεύκης
Ενδεικτικό σχήμα, ριζών (d > 1 cm) πεύκου, σε δάσος (R συνολικό > 7,10 m) Κωνσταντινίδου Ε., 1998, PhD, Εξέλιξη της μορφής του ριζικού συστήματος της Χαλεπίου πεύκης
ΠΡΟΣΟΧΗ : στο αστικό δομημένο περιβάλλον η κατανομή των ριζών στο χώρο δεν είναι κανονική! Αναγκαίοι οι εμπειρογνώμονες με κατανόηση της φύσης των ριζών και των περιορισμών λόγω των «σκληρών» υποδομών. Κατευθύνσεις ριζών Χώρος σκληρής υποδομής που καθαιρέθηκε
Οι ακρωτηριασμοί του ριζικού συστήματος θέτουν σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τη στατικότητα & την υγεία του δέντρου Σήψη από το ριζικό σύστημα Shigo, USDA, 1979, Tree Decay
Δεύτερο συμπέρασμα : Πράξεις σαν αυτήν δεν αποτελούν απλή «αστοχία». Δεδομένου ότι το δέντρο έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να ξεραθεί / να πέσει, η πράξη συνιστά ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ / ΥΠΟΔΟΜΗΣ. Και μάλιστα της μόνης δημόσιας υποδομής που η αξία της (χρηματική, αισθητική, οικολογική, κλπ) αυξάνεται με το χρόνο.
Τι επιτάσσει λοιπόν η κοινή λογική; (1) 1) Ο Τοπογράφος δεν ξέρει από φυτά ώστε να τα αξιολογήσει. Κατά την αποτύπωση του χώρου (πρέπει να) συμμετέχει «εμπειρογνώμονας πρασίνου» (Γεωπόνος ή Δασολόγος ή Βιολόγος ή Πιστοποιημένος Δενδροκόμος, κλπ, με εμπειρία στο «λειτουργικό αστικό πράσινο»). 2) Δεν (είναι αποδεκτό να) γίνεται προσχέδιο έργου χωρίς προηγουμένως να έχει αποτυπωθεί ο ζωτικός όγκος των δέντρων από «εμπειρογνώμονα πρασίνου». (Δεν υπάρχει μαγικός τρόπος ώστε ο όγκος αυτός να περιορίζεται «αυτόματα» ή «κατά το δοκούν»).
Η κοινή λογική (2) 3) Οι «γραμμές» που σχεδιάζουν οι Αρχιτέκτονας / Η- Μ / Υδραυλικοί, δεν (είναι αποδεκτό να) αντιστοιχούν μόνο στην τελική, εμφανή ή αφανή μορφή, αλλά και στο «ίχνος εκσκαφής». 4) Κατ αρχήν, δεν (είναι αποδεκτό να) τοποθετούνται σχεδιαστικά κατασκευές και εκσκαφές μέσα στο ζωτικό όγκο των δέντρων χωρίς προηγουμένως αυτά να έχουν ληφθεί υπόψη. 5) Οι εργασίες μέσα στο ζωτικό όγκο των δέντρων (πρέπει να) μελετούνται από «εμπειρογνώμονα πρασίνου». Αυτός (πρέπει να) αξιολογεί εάν και κατά πόσο είναι δυνατές οι εκσκαφές / προτεινόμενες κατασκευές μέσα στο ζωτικό όγκο των δέντρων.
Η κοινή λογική (3) 6) Οι τελικές προμετρήσεις / προϋπολογισμός / τιμολόγια (πρέπει να) αντιστοιχούν σε άρθρα τιμολογίου, εν ανάγκη επαρκώς εξειδικευμένα («σχετικά»), τα οποία περιλαμβάνουν ό,τι έχει να κάνει με υφιστάμενα δέντρα, όπως : κλαδέματα, μεταφυτεύσεις, ριζοτομές, χειρονακτικές εκσκαφές, υλικά σήμανσης ζώνης προστασίας δέντρων, κλπ. 7) Η κατασκευή & η επίβλεψη (πρέπει να) περιλαμβάνουν «εμπειρογνώμονες πρασίνου». Η δουλειά τους (πρέπει να) ξεκινάει από τις χαράξεις και συνεχίζεται στις εκσκαφές. 8) Τυχόν ζημιές σε υφιστάμενα δέντρα κατά την κατασκευή πρέπει να αποζημιώνονται.
Η κοινή λογική (4) 9) Για τα δέντρα στο αστικό περιβάλλον, δεν είναι γνώστης κάποιος που «απλώς» κατοχύρωσε «ενοίκιο» για το πτυχίο του μέσω συντεχνιασμών του παρελθόντος. Σίγουρα δεν είναι γνώστης ο Αρχιτέκτονας (ούτε θα γίνει εάν «βάλει ένα μάθημα για τα φυτά στο πρόγραμμα σπουδών»). Σίγουρα δεν είναι de facto γνώστης ο Δασολόγος, όσο κι αν πιστεύει ότι «το δικαιούται». Ούτε είναι απαραίτητα ο Γεωπόνος. Απαιτείται εξειδίκευση και διαρκής εκπαίδευση. Σημασία έχει η πραγματική γνώση που αποδεικνύεται, όχι το πτυχίο. 10) Με τις απαρχαιωμένες λογικές που πορευόμαστε, σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει κανένα σοβαρό (και σοβαρά αμειβόμενο) έργο σε σχέση με δέντρα το οποίο δεν θα παίρνουν (μελέτη, κατασκευή, επίβλεψη) ξένοι πάροχοι υπηρεσιών.
Τι θα μπορούσε να εφαρμοστεί; Τι γίνεται «έξω»; U.K. : Πρότυπο BS5837:2012 Trees in relation to design, demolition and construction Recommendations «Δέντρα σε σχέση με σχεδίαση, κατεδαφίσεις και κατασκευές Συστάσεις» Το προηγούμενο (BS5837:2005) βρίσκεται εδώ: http://www.merthyr.gov.uk/english/environmentandplanning/country side/documents/treesinrelationtoconstructionrecommendations.pdf
Πρότυπο BS5837:2012 (UK) Εκτίμηση Ποιότητας Δέντρων (Tree Quality Assessment) North Devon District Council, Trees & Development : BS5837:2005
Πρότυπο BS5837:2012 (UK) Περιοχή Προστασίας της Ρίζας (Root Protection Area - RPA) ΠΡΟΣΟΧΗ : «ρευστή» περιοχή που αρχικά προσδιορίζεται βάσει μαθηματικού τύπου και σχεδιάζεται ως κύκλος, και στη συνέχεια προσαρμόζεται με δενδροκομικά κριτήρια, ανάλογα με το είδος, το έδαφος, το προβλεπόμενο σχήμα της ρίζας, τις ανάγκες της κατασκευής, κλπ. - AMBER, Kolebuk D., 2012, AIA & AMS at White Hart Public House - Jones A., Planning Branch Ltd, 2012, Amended Pre-development Arboricultural Report, Plot 9, Evening Hill, Thursby
Πρότυπο BS5837:2012 (UK) Σχέδιο Περιορισμών λόγω Δέντρων (Tree constraints plan). Απεικονίζεται η κόμη, η ΠΠΡ, η σκίαση, η κατεύθυνση του πρώτου βραχίονα, κ.ά. -North Devon District Council, Trees & Development : BS5837:2005. - http://www.thelandmarkpractice.com/2012/04/bs58372012-a-revisedstandard-for-trees-and-construction/
Πρότυπο BS5837:2012 (UK) Προσδιορισμός περιφραγμένων περιοχών για προστασία των ριζών, όπου αποκλείονται (ή σπανιότερα εξειδικεύονται) οι εργασίες - AMBER, Kolebuk D., 2012, AIA & AMS at White Hart Public House - Jones A., Planning Branch Ltd, 2012, Amended Pre-development Arboricultural Report, Plot 9, Evening Hill, Thursby
Πρότυπο BS5837:2012 (UK) Κατά την κατασκευή : Περίφραξη & αποκλεισμός εργασιών από Περιοχή Προστασίας της Ρίζας Forbes-Laird, J., Forbes-Laird Arboricultural Consultancy Ltd, Aspects of BS5837:2005
Περιοχή Προστασίας της Ρίζας Εφαρμογές στο Δήμο Σπάρτης (Μ. Αναστασιάδης, μελέτη & επίβλεψη έργων ΕΣΠΑ στα πλαίσια αρμοδιοτήτων της Τεχνικής Υπηρεσίας)
Ειδική περίπτωση i) : Τομές εκσκαφές για Δίκτυα ΟΚΩ Πρόνοια και για τα δέντρα και τις ρίζες τους Είναι απλό (βλ. οδηγίες UK) Υπάρχουν λιγότερο καταστρεπτικές μέθοδοι NJUG Guidelines For The Planning, Installation and Maintenance Of Utility Apparatus In Proximity To Trees Iss. 2 Operatives Handbook
Ειδική περίπτωση i) : Τομές εκσκαφές για Δίκτυα ΟΚΩ π.χ. Βλ. και ΦΕΚ 1552 Β 2006 για φυσικό αέριοπ.χ.
Ειδική περίπτωση ii) : Εκσκαφές Αρχαιολογίας (αφωνία) «Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή»
Trees Design Action Group, Trees in the Townscape Γενικά συμπεράσματα Τα δέντρα αγνοούνται και υποτιμούνται κατά κανόνα & σύστημα, κατά τη μελέτη, το σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων (και των «αναπλάσεων»). Είναι συχνή η καταστροφή & ζημιά υφιστάμενων δέντρων. Είναι κανόνας, η άγνοια του γεγονότος. Ο ορθός συνυπολογισμός των υφιστάμενων δέντρων στα προσχέδια του έργου μπορεί να αναδείξει έγκαιρα σημαντικούς περιορισμούς / κατευθύνσεις της μελέτης. Δεν υπάρχει σύγκρουση δέντρων με κατασκευές. Είναι «απλώς» θέμα προτεραιοτήτων. Είναι κανόνας τα ακριβά έργα (συχνά με εισαγόμενα «σκληρά» υλικά) με ελάχιστα ποσά για το πράσινο και την προστασία του υφιστάμενου.
Προτάσεις (1) Διαρκής ανάδειξη του γεγονότος ότι τα δέντρα είναι η μόνη αστική υποδομή που η αξία της αυξάνεται με το χρόνο. Εμπλοκή των «εμπειρογνωμόνων πρασίνου» από τη φάση του προσχεδίου και για τις εκσκαφές. Ακύρωση των νομοθετημένων συντεχνιακών «ενοικίων πτυχίου» περί γνώσης για τα δέντρα στο αστικό περιβάλλον. Οι πραγματικά γνώστες είναι λίγοι, κανείς δεν περισσεύει. Συμμετοχή «πτυχίων πρασίνου» σε κάθε μελέτη σε χώρους όπου υπάρχουν υφιστάμενα δέντρα. Θεσμοθέτηση προμελέτης για υφιστάμενα δέντρα. Επιπλέον «τιμές» για εξειδικευμένες εργασίες πέριξ υφιστάμενων δέντρων.
Προτάσεις (2) Νέα Τεχνική Προδιαγραφή ΕΛΟΤ για εργασίες πέριξ υφιστάμενων δέντρων. Στελέχωση ή συνεργασία των Τ.Υ. Δήμων με «πτυχία πρασίνου» για τις άδειες τομής-εκσκαφής. Απλές οδηγίες προς παρόχους δικτύων ΟΚΩ. Κρούση προς Υπ. Πολιτισμού για αρχική συζήτηση για αρχαιολογίες. Στελέχωση ή συνεργασία (;;;) Προγράμματα διαρκούς εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης και πιστοποίησης για τα «αστικά δέντρα». Ας προσπαθήσουμε να καλύψουμε μέρος των 25 ετών καθυστέρησης που έχουμε σε σχέση με τους «εταίρους» μας. Είμαστε ανταγωνιστές για τις ίδιες δουλειές
Όταν όλο και περισσότερες αποφάσεις σε σχέση με ένα δέντρο, λαμβάνονται όλο και καλύτερα όλο και ταχύτερα, όλοι κερδίζουν, ιδιαίτερα το δέντρο. Dr. Alex L. Shigo, Φυτοπαθολόγος, Tree Care Industry Magazine, XΙΙ-8, 2001 Ευχαριστώ πολύ! Για αναφερόμενες στην παρουσίαση πληροφορίες, οφείλονται ευχαριστίες στους: - Μηνά Τσακιρίδη, Δενδροκόμο / Certified European Tree Worker - Αγγελική Γκοντόρα, Γεωπόνο Δ. Ν. Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας - Αλεξάνδρα Ανθοπούλου, Δασολόγο Δ. Κοζάνης - Κώστα Βουτσά, Πολιτικό Μηχανικό - Δύο ανώνυμες αρχαιολόγους Οι φωτογραφίες για τις οποίες δεν αναφέρεται προέλευση είναι του Μ. Αναστασιάδη. Email: solvetio@gmail.com Το φόντο είναι (επεξεργασμένο) από www.freeworker.fr