ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΣΕΛΙΟΥ Κωδικός μαθήματος: ΨΧ0059 (3Ω/Ε), Εξάμηνο σπουδών: Z Ηλεκτρονική διεύθυνση για επικοινωνία: tseliou @ uth. gr Γενική πληροφορία: Όλες οι πληροφορίες καθώς και το υλικό του μαθήματος είναι διαθέσιμα ηλεκτρονικά στην πλατφόρμα e-learn. Η πρόσβαση είναι δυνατή με ειδικό κλειδί/κωδικό που θα ανακοινωθεί στο μάθημα. Στόχος-περιγραφή του μαθήματος: Το μάθημα έχει σαν στόχο να σας εισάγει στη μελέτη και την κατανόηση της οικογένειας με βάση σύγχρονες επιστημονικές θεωρήσεις που προέρχονται από το πεδίο της Συστημικής οπτικής, αλλά και της οπτικής του Κοινωνικού Κονστρουξιονισμού. Συγκεκριμένα, στο μάθημα θα προσεγγίσουμε την οικογένεια ως επικοινωνιακό, λειτουργικό και ψυχο-κοινωνικό σύστημα που εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, αλλά και ως ένα σύστημα που διαμορφώνεται από κοινωνικά, ιστορικά και πολιτισμικά διαθέσιμους Λόγους (Discourses), τόσο στην περίπτωση της «υγείας», όσο και στην περίπτωση της «ψυχοπαθολογίας». Θα μελετήσουμε επίσης την πορεία της Ελληνικής οικογένειας μέσα στο χρόνο (ευρήματα κοινωνιοψυχολογικών μελετών και νομοθετικό πλαίσιο), αλλά και τις σύγχρονες διεθνείς εξελίξεις των μορφών οικογενειακής οργάνωσης
(μονογονικές, ανασυστημένες, διαπολιτισμικές, ελεύθερης συμβίωσης, κ.λ.π.). Τέλος, θα μελετήσουμε παραδείγματα περιπτώσεων παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς με βάση τη συστημική διαδραστική οπτική που τα προσεγγίζει στην τομή των συστημάτων του σχολείου και της οικογένειας. Το μάθημα είναι οργανωμένο με τη μορφή διαλέξεων και σεμιναρίων στα οποία καλείστε να συμμετέχετε ενεργά είτε μέσα από ομαδικές παρουσιάσεις κειμένων της βιβλιογραφίας είτε μέσα από ομάδες επεξεργασίας υλικού από κινηματογραφικές ταινίες. Μ αυτήν την έννοια η παρακολούθησή του είναι απαραίτητη. Συγκεκριμένα, κάθε σεμινάριο θα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος θα συμμετέχετε σε μια «Oμάδα Αναστοχασμού»: μια ομάδα θα αναλαμβάνει να παρουσιάσει ένα κείμενο της βιβλιογραφίας (τα κείμενα αναφέρονται στο διάγραμμα που ακολουθεί), ενώ οι υπόλοιποι-ες θα συμμετέχετε από τη θέση των παρατηρητών. Στο δεύτερο μέρος θα παρακολουθείτε μια εισαγωγή στις σχετικές θεωρητικές έννοιες και στο τέλος θα ακολουθεί συζήτηση. Διδακτική Μεθοδολογία: Διαλέξεις Σεμινάρια (Εργασία σε «Ομάδες Αναστοχασμού» με υλικό επεξεργασίας: έργα τέχνης, κείμενα από τη βιβλιογραφία, αποσπάσματα κιν/κών ταινιών ή λογοτεχνικών κειμένων). Υποχρεώσεις των φοιτητών-τριών / Αξιολόγηση: Η παρακολούθηση των σεμιναρίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Η αξιολόγησή σας θα γίνει με βάση ομαδική εργασία τύπου ερευνητικής πρότασης (ομάδες έως 5 άτομα, 50% επί του τελικού βαθμού) σε συγκεκριμένες θεματικές του μαθήματος και με βάση ατομικές προφορικές εξετάσεις κατά την παρουσίαση των εργασιών (50% επί του τελικού βαθμού). Επιπλέον, η συμμετοχή σας στις ομάδες παρουσίασης κειμένων της βιβλιογραφίας (ομάδες έως 4 άτομα) επιδοτείται με την πρόσθεση μιας μονάδας επιπλέον στον τελικό σας βαθμό, εφόσον ο βαθμός της εργασίας σας είναι πάνω από τη βάση. Οδηγίες για την εκπόνηση της εργασίας και τις παρουσιάσεις των κειμένων θα υπάρχουν στο φάκελο σημειώσεων του μαθήματος. Διδακτέα - εξεταστέα ύλη και βιβλιογραφία του μαθήματος: Ως διδακτέα και εξεταστέα ύλη του μαθήματος θεωρούνται τα περιεχόμενα των σεμιναρίων (υλικό από τις διαλέξεις), οι διδακτικές σημειώσεις καθώς και τα αντίστοιχα συγγράμματα. Τα κείμενα που αναφέρονται στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτελούν τη βασική βιβλιογραφία του μαθήματος που είναι διαθέσιμη στην ελληνική γλώσσα και συμπεριλαμβάνονται στις διδακτικές σημειώσεις. Βασική βιβλιογραφία: Dowling, E. & Osborne, E. (2001). Η οικογένεια και το σχολείο: Μια συστημική προσέγγιση από κοινού σε παιδιά με προβλήματα (Ι. Μπίμπου-Νάκου Μτφ., Σ. Βοσνιάδου, Επιμ.). Αθήνα: Gutenberg. (32312).
Muncie, J., Wetherell, M., Dallos, R. & Cochrane, A. (Επιμ. Έκδ.) (2009). Οικογένεια: η μελέτη και κατανόηση της οικογενειακής ζωής. Αθήνα: Μεταίχμιο. (24231). von Schlippe, A. & Schweitzer, J. (2008). Εγχειρίδιο της συστημικής θεραπείας και συμβουλευτικής (Β. Ιωαννίδου, επιμ.). Θεσσαλονίκη: University Press. (17215). Περαιτέρω προτεινόμενη βιβλιογραφία: Bowen, M. (1996). Τρίγωνα στην Οικογένεια (Ε. Γκίκα & Μ. Λεβή, Μετάφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (σελ. 27-42). Goldenberg, I. & Goldenberg, H. (2005). Οικογενειακή Θεραπεία: Μια επισκόπηση (Ε. Κοτρώτσιου, Επιμ. Μτφ.). Αθήνα: Έλλην. McGoldrick, M. & Gerson, R. (1999). Το Γενεόγραμμα: Εργαλείο Αξιολόγησης για την Οικογένεια (Α. Νίκας & Κ. Νικολάου, Μετάφ.). Αθήνα: Κέδρος. McGoldrick, M. (2002). Ανοίγοντας τα παλιά σεντούκια (Α. Ζώτος, Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Minuchin, S. (2000). Οικογένειες και Οικογενειακή θεραπεία (Φ. Αναγνωστόπουλος, Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Molnar, A. & Lindquist, B. (1993). Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο: Οικοσυστημική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κωτσάκης, Δ. Μουρελή, Ε., Μπίμπου, Ι., Μπουτουλούση, Ε., Αλεξανδρή, Χ., Γκέσογλου, Ε., Καραμανώλη, Κ., Καρπούζα, Α., Σπανοπούλου, Ε. (2010). Αναστοχαστική πράξη: Ο αποκλεισμός στο σχολείο. Αθήνα: Νήσος. Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β. (2000). Οικογένεια και όρια: συστημική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σκίννερ, Ρ (Skynner, R.). & Κλιζ, Τζ. (Cleese, J.) (1989). Οικογένεια η σύγχρονη Οδύσσεια (Μ. Σεϊτανίδη, Μετάφ.). Αθήνα: Κέδρος. Watzlawick, P., Beavin-Bavelas, J. και Jackson, D. D. (2005). Ανθρώπινη επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά (Κ. Χαραλαμπάκη, Μετάφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Winkin, Y. (1993) (Επιμ. Έκδ.). Επικοινωνία (Μ. Διάφα & Γ. Παπαδάκης, Μετάφ.).Θεσσαλονίκη: Μάγια.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ Α. Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ ΩΣ «ΖΩΝΤΑΝΌ-ΕΞΕΛΙΣΣΌΜΕΝΟ» ΣΎΣΤΗΜΑ KAI ΩΣ «ΣΎΣΤΗΜΑ ΙΔΕΏΝ - ΛΌΓΩΝ»: ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ 1 η εβδομάδα: Εισαγωγή Διαδικαστικά: Διάγραμμα μαθήματος, συμμετοχή και υποχρεώσεις των φοιτητών-τριών. Συντονισμός ομάδων παρουσίασης των βιβλιογραφικών αναφορών και ομάδων εργασιών. Εισαγωγή στη μελέτη της οικογένειας. 2 η εβδομάδα: Σεμινάριο: Η εξέλιξη της ελληνικής οικογένειας: Κοινωνικοψυχολογικές μελέτες και νομοθετικό πλαίσιο. Σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης: Οικογένειες μετά από διαζύγιο (Μονογονεϊκές, Ανασυστημένες). Οικογένεια και κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο (Οικογένειες σε μετανάστευση, Οικογένειες με συντρόφους μικτής Εθνικότητας). Οικογένεια, Φύλο και σύγχρονες εξελίξεις στον τομέα της αναπαραγωγής (Οικογένειες με συντρόφους του ίδιου φύλου, Ζευγάρια σε ελεύθερη συμβίωση, Παρένθετη μητρότητα). Δραγώνα, Θ. και Τσέλιου, Ε. (2009). Μετασχηματισμοί της Ελληνικής Οικογένειας και νομοθετικές αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο. Στο J. Muncie, M. Wetherell, R. Dallos & A. Cochrane (Επιμ. Έκδ.), Οικογένεια: η μελέτη και κατανόηση της οικογενειακής ζωής. Αθήνα: Μεταίχμιο. (σ. 117-168). Εργαστήριο: Ασκήσεις 3 η εβδομάδα: Σεμινάριο: Η οικογένεια ως σύστημα: «Από τις μονάδες στο όλον και από τις ιδιότητες στις σχέσεις». Ζητήματα επιστημολογικής οπτικής: εισαγωγή στη Συστημική Μεθοδολογία και την οπτική του Bateson. Βιβλιογραφικές αναφορές: Skynner, R. (1988). Πλαίσια θεώρησης της οικογένειας σαν σύστημα. Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής, 1 ος τόμος (σελ. 191-237). Αθήνα: Καστανιώτης. Μουρελή, Φ. (2002). Αναφορά στο έργο του Gregory Bateson. Μετάλογος, 1, 24-42. Εργαστήριο: Άσκηση με κείμενο 4 η εβδομάδα: Σεμινάριο: Η οικογένεια ως επικοινωνιακό σύστημα. Μέρος πρώτο. Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β. (2000). Οικογένεια και όρια: συστημική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κεφάλαιο 1: Η Συστημική προσέγγιση και η εφαρμογή της στην οικογένεια και την οικογενειακή θεραπεία, σελ. 19-32 και 52-69. 5 η εβδομάδα: Σεμινάριο: Η οικογένεια ως επικοινωνιακό σύστημα. Μέρος δεύτερο. Watzlawick, P., Beavin Bavelas, J. και Jackson, D. D. (2005). Ανθρώπινη Επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά (Κ. Χαραλαμπάκη, Επιμ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κεφάλαιο 2: Ορισμένα δοκιμαστικά αξιώματα της επικοινωνίας, Σελ. 69-96. 6 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Η οικογένεια ως σύστημα που εξελίσσεται μέσα στο χρόνο: Ο Κύκλος ζωής της οικογένειας. Goldenberg, I. & Goldenberg, H. (2005). Οικογενειακή Θεραπεία: Μια επισκόπηση (Ε. Κοτρώτσιου, Επιμ. Μτφ.). Αθήνα: Έλλην. Κεφάλαιο 2: Η εξέλιξη της οικογένειας: Συνέχεια και Αλλαγή, σελ. 25-36. 7 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Το Γενεόγραμμα: Μέρος πρώτο. Τρίγωνα και διαφοροποίηση στην οικογένεια. McGoldrick, M. (2002). Ανοίγοντας τα παλιά σεντούκια (Α. Ζώτος, Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κεφάλαιο 2: Το οικογενειακό δέντρο, σελ. 48-82. 8 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Το Γενεόγραμμα: Μέρος δεύτερο.
Εργαστήριο: Εφαρμογή γενεογράμματος: η επιλογή επαγγέλματος στο πλαίσιο της ιστορίας της οικογένειας καταγωγής. 9 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Η οικογένεια ως «λειτουργικό» σύστημα (Δομή, Ιεραρχία, Κανόνες, Υποσυστήματα). Minuchin, S. (2000). Οικογένειες και Οικογενειακή θεραπεία (Φ. Αναγνωστόπουλος, Μετάφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κεφάλαιο 3: Ένα μοντέλο οικογένειας, σελ. 105-139. ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ Β. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 10 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Συστημική οπτική και αλλαγή Βιβλιογραφική αναφορά: Molnar, A. & Lindquist, B. (1999). Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο: Οικοσυστημική προσέγγιση (Α. Καλαντζή-Αζίζι, Επιμ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Κεφάλαιο 2: Όταν θέλετε να αλλάξετε κάτι, πρέπει να αλλάξετε κάτι, σελ. 31-50. Εργαστήριο: ΠΡΟΒΟΛΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ ΚΙΝ/ΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ (άσκηση) 11 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Παρεμβάσεις στο σχολικό πλαίσιο με βάση τη συστημική οπτική. Dowling, E. & Osborne, E. (2001). Η οικογένεια και το σχολείο: Μια συστημική προσέγγιση από κοινού σε παιδιά με προβλήματα (Ι. Μπίμπου-Νάκου Μτφ., Σ. Βοσνιάδου, Επιμ.). Αθήνα: Gutenberg. Κεφάλαιο 5: Παρεμβάσεις στο σχολικό πλαίσιο από κοινού με εκπαιδευτικούς, παιδιά και γονείς, σελ. 194-229. 12 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Ψυχολογικά προβλήματα παιδιών: Πώς να σκεφτείτε το πρόβλημα διαφορετικά. Molnar, A. & Lindquist, B. (1999). Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο: Οικοσυστημική προσέγγιση (Α. Καλαντζή-Αζίζι, Επιμ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κεφάλαιο 4: Πώς να σκεφτείτε το πρόβλημα διαφορετικά, σελ. 71-89 και Κεφάλαιο 6: Αναζητώντας θετικές λειτουργίες στα προβλήματα συμπεριφοράς, σελ. 111-129. 13 η Εβδομάδα: Σεμινάριο: Εφαρμογές στο σχολικό πλαίσιο: Η αναστοχαστική πράξη. Μουρελή, Φ., Σπανοπούλου, Ε., Καρπούζα, Α., Αλεξανδρή, Χ. (2010). Η ομάδα της αναστοχαστικής πράξης: 2. Τα παραδείγματα. Στο Δ. Κωτσάκης, Ε. Μουρελή, Ι. Μπίμπου, Ε. Μπουτουλούση, Χ. Αλεξανδρή, Ε. Γκέσογλου, Κ. Καραμανώλη, Α. Καρπούζα, Ε. Σπανοπούλου, Αναστοχαστική πράξη: Ο αποκλεισμός στο σχολείο. Αθήνα: Νήσος. (σ. 75-107 και 107-138). Κλείσιμο: Αναστοχασμός Ανατροφοδότηση Το έργο στο εξώφυλλο είναι της Βανιώς. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Φανή Τριανταφύλλου για την άδεια αναπαραγωγής του συγκεκριμένου έργου.