Το ταξίδι του παραμυθιού στον χρόνο

Το ταξίδι του παραμυθιού στον χρόνο Αντωνογιάννη Βασιλική Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας, bantonog@yahoo.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο άρθρο αυτό προτείνεται ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού στη γλωσσική διδασκαλία, και συγκεκριμένα στη διδασκαλία του κειμενικού είδους της αφήγησης, με βάση το δεδομένο αναλυτικό πρόγραμμα και το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία. Το πρόγραμμα αυτό εφαρμόστηκε στο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο της Φλώρινας, στα πλαίσια του θεσμού των Ομίλων και συγκεκριμένα στον Όμιλο με τίτλο «Παραμύθι και Αφήγηση» σε μαθητές Γ και Δ Δημοτικού κατά το σχολικό έτος 2012-13. Αξιοποιώντας την αγάπη των παιδιών για τα παραμύθια, αποβλέπει στη συνειδητοποίηση από μέρους των μαθητών της διαχρονικότητας του παραμυθιού και της ιστορικής του εξέλιξης και στην εξοικείωσή τους με τις διαδικασίες της ανάγνωσης, της κατανόησης και της συγγραφής παραμυθιών. Οι μικροί μαθητές, με παιδοκεντρικές, παιγνιώδεις και διαθεματικές δραστηριότητες, που έχουν ως στόχο να βελτιώσουν τις γλωσσικές και κειμενικές δεξιότητές τους, προάγονται σε συγγραφείς παραμυθιών μέσα από την ανάγνωση και την επεξεργασία ποικιλίας παραμυθιών, μαθαίνουν να διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, να ανιχνεύουν στοιχεία που έχουν σχέση με τη γραφή και να αξιοποιούν όσα έχουν μάθει. Αρχικά, έγινε η παρουσίαση αγαπημένων παραμυθιών των μαθητών, επισημάνθηκε η διαχρονική εξέλιξη των παραμυθιών μέσα στο χρόνο, η εναλλαγή τους από προφορικό λαϊκό λογοτεχνικό είδος σε γραπτό, εικονογραφημένο και στη συνέχεια και σε πολυτροπικό κειμενικό έντεχνο λογοτέχνημα στις μέρες μας. Έγινε ανάλυση των δομικών χαρακτηριστικών του παραμυθιού καθώς και των υφολογικών στοιχείων του. Επίσης, αξιοποιήθηκε η λειτουργία της εικόνας και η εξέλιξη της εικονογράφησής του, ενώ σημαντική ήταν η αναφορά και στα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ή διασκευασμένων παραμυθιών σε ψηφιακή μορφή. Περιλαμβάνει ακόμη διδακτικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν για τη δημιουργία προφορικών και γραπτών παραμυθιών, ατομικά και ομαδικά, στη σχολική τάξη. Λέξεις κλειδιά: παραμύθι, διδασκαλία αφήγησης, όμιλοι μαθητών. 1. Εισαγωγή Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο» υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του νέου θεσμού των Ομίλων καινοτομίας και αριστείας του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου (Π.Π.Σ.) Φλώρινας (άρθρα 41 και 45 του νόμου 3966/2011), σύμφωνα με τον οποίο ιδρύθηκε το «Εργαστήρι Γλώσσας» του Σχολείου, με την επιστημονική στήριξη: 1. Του Εργαστηρίου Γλώσσας του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Φλώρινας και του Προέδρου του Τμήματος. κ. Κωνσταντίνου Ντίνα, Καθηγητή Γλωσσολογίας και Διδακτικής της Ελληνικής Γλώσσας, και 2. Της Σχολικής Συμβούλου του Π.Π.Σ. Φλώρινας, κ. Όλγας Μούσιου-Μυλωνά. Οι προαναφερθέντες συνεργάτες είχαν τη διαρκή επιστημονική εποπτεία του Προγράμματος και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων σε όλη τη διάρκεια της εφαρμογής του. Προηγήθηκαν δύο επιμορφωτικές τετράωρες συναντήσεις, όπου καθορίστηκαν οι στόχοι και το χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν και τρεις ανατροφοδοτικές συναντήσεις για την αναμόρφωση των στόχων και την αναπροσαρμογή των επιλεγμένων δράσεων. Στο Εργαστήρι Γλώσσας του Π.Π.Σ. Φλώρινας λειτούργησαν τρία Τμήματα και δυο θεμα-

118 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης τικοί κύκλοι, ο ένας από τους οποίους αναφέρεται στο «Παραμύθι και την Αφήγηση», απευθύνεται σε μαθητές της Γ και της Δ Δημοτικού και λειτούργησε με δύο Τμήματα, στο ένα από τα οποία διδάσκω τη σχολική χρονιά 2012-2013 και εφάρμοσα το πρόγραμμα «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο». Το πρόγραμμα περιέλαβε περίπου 80 ώρες διδασκαλίας και συμμετείχαν 19 μαθητές. Η επιλογή της θεματικής προέκυψε από την πρόθεση των διοργανωτών του εγχειρήματος να προκύψει ένα πρόγραμμα ευχάριστο, παιδοκεντρικό και ωφέλιμο για τους μαθητές, που θα προσελκύσει το ενδιαφέρον τους και θα ενισχύσει σημαντικές δεξιότητές τους με αβίαστο και παιγνιώδη τρόπο, ενώ παράλληλα θα τους ψυχαγωγήσει. Οι μαθητές δήλωσαν συμμετοχή στο πρόγραμμα γνωρίζοντας το γενικό περιεχόμενό του (Θεματικός κύκλος: Παραμύθι και Αφήγηση). Θεωρώντας δεδομένη την παιδαγωγική και διδακτική αξία του παραμυθιού και την αγάπη των παιδιών σε αυτό το παραδοσιακό λογοτεχνικό είδος και σύμφωνα με την δική μου προσωπική εκτίμηση για την σημασία ενός τέτοιου προγράμματος, συμμετείχα στον σχεδιασμό και στην υλοποίησή του καταθέτοντας την προσωπική μου πρόταση για τις δραστηριότητες και την όσο γίνεται πιο αποτελεσματική εφαρμογή του στην πράξη. Ιδιαίτερη έμπνευση για το πρόγραμμα «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο» αποτέλεσε το άρθρο της Μένης Κανατσούλη, «Παλίμψηστα των λαϊκών, προφορικών παραμυθιών: Μορφές επιβίωσής τους στον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας και του γραπτού λόγου», (Σύγκριση Comparaison 16, σελ. 119-136, 2005), στο οποίο καταδεικνύεται ότι το παραμύθι στη μακρά ιστορική του εξέλιξη παρουσιάζει σταθερότητα στη δομή του και σε άλλα μορφολογικά του γνωρίσματα, αλλά, ταυτόχρονα, αναπροσαρμόζεται στα σύγχρονα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε λαού, στα ήθη και τα έθιμά του, παρουσιάζεται ευμετάβλητο και ρευστό, φαίνεται να έχει μια «πολλαπλή ζωή και αλλεπάλληλους κύκλους μετεμψυχώσεων» (Γ. Μερακλής, στο Μ. Κανατσούλη, 2005). Οι συμβολισμοί και οι μορφοποιήσεις των παραμυθιών επενδύονται με νέα νοήματα και παρά τον διαχρονικό «άχρονο» χαρακτήρα τους αντανακλούν τις αξίες και το πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής στην οποία αναφύονται και δημιουργούνται. 2. Εκπαιδευτικοί στόχοι Οι εκπαιδευτικοί στόχοι και τα προσδοκώμενα οφέλη από την εφαρμογή του Προγράμματος «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο» είναι να μπορέσουν οι μαθητές: Να απολαύσουν και να ψυχαγωγηθούν με την εναλλακτική ενασχόλησή τους με τα παραμύθια. Να κατανοήσουν ότι τα κειμενικά είδη και η γλωσσική τους μορφή αποτελούν προϊόντα κοινωνικών παραγόντων και σχέσεων εξουσίας μεταξύ των επικοινωνούντων. Να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους. Να κατανοήσουν την υπερκειμενική δομή της αφήγησης. Να συνδέσουν την κατανόηση ενός κειμένου ως διαδικασία που απαιτεί εκ μέρους του αναγνώστη γνώσεις για τον κόσμο (καταστάσεις, κοινωνικο-πολιτισμικές συνθήκες, συμβάσεις και αξίες, συμπεριφορές οργανωμένες σε γνωστικά σχήματα), γνώσεις για τη γλώσσα και συγκεκριμένα τους κειμενογλωσσολογικούς μηχανισμούς που καθιστούν το κείμενο μια ενότητα λόγου με επικοινωνιακό, λειτουργικό χαρακτήρα και γνωστικές δεξιότητες για την παρακολούθηση της σκέψης. Να κατανοήσουν ότι η ανάγνωση και η γραφή είναι κοινωνικοπολιτισμικές και κοινωνιογνωσιακές δραστηριότητες κατασκευής νοήματος και επίλυσης προβλήματος. Να κατανοήσουν ότι η κατανόηση και η παραγωγή κειμένου ως κοινωνιογνωσιακές δραστηριότητες μοιράζονται κοινές γνωστικές διαδικασίες και υπόκεινται στους ίδιους κειμενικούς και περικειμενικούς περιορισμούς. Να χρησιμοποιούν το γραπτό λόγο ως ένα μέσο στοχασμού και αναστοχασμού καθώς και ανάπτυξης των μεταγνωσιακών δεξιοτήτων τους. Να αποκτήσουν επίγνωση της δηλωτικής, της διαδικασιακής και της πλαισιοθετημένης γνώσης που είναι αναγκαία κατά τη σύνθεση ενός εκτεταμένου επικοινωνιακού κειμένου.

Το Ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο 119 Να κατανοήσουν στην κατεύθυνση ενός πολυτροπικού γραμματισμού τη σχέση οπτικού και λεκτικού γραμματισμού. Να κατακτήσουν τις αναγκαίες στρατηγικές για την κατανόηση και παραγωγή κειμένων, όπως: κατανόηση άγνωστων λέξεων από τα συμφραζόμενα, περίληψη βασικών σημείων του κειμένου, χρήση γραφικών οργανωτών κτλ. Να εντοπίσουν, τέλος, τα χαρακτηριστικά στοιχεία των παραμυθιών και να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι είναι κοινά από τους παλιούς μύθους ως τα σύγχρονα παραμύθια με τα κινούμενα σχέδια του διαδικτύου. 3. Δραστηριότητες με τα παραμύθια στη σχολική τάξη Καταρχήν πραγματοποιήθηκε διερεύνηση των αναγκών των μαθητών και των ενδιαφερόντων τους με ερωτηματολόγιο, που χρησίμευσε και ως οδηγός αλληλογνωριμίας των παιδιών. Το πρόγραμμα ξεκίνησε με επεξεργασία 5-6 παραμυθιών, που είναι τα αγαπημένα των παιδιών. Τα παραμύθια που προέκυψαν ως πιο δημοφιλή στους μαθητές του Ομίλου, μετά από συζήτηση και συμπλήρωση σχετικού ερωτηματολογίου, ήταν Το άσχημο παπάκι, Τα τρία γουρουνάκια, Ο Λύκος και τα εφτά κατσικάκια, Η Χιονάτη και οι εφτά Νάνοι και η Τοσοδούλα. Οι δραστηριότητες που έλαβαν χώρα ήταν οι ακόλουθες: Ανάγνωση παραμυθιών και συζήτηση για αυτά. Ανασύνθεση παραμυθιού με τη βοήθεια εικόνων. Σύνθεση νέου παραμυθιού με τη βοήθεια εικόνων (τυχαία ή σκόπιμη επιλογή), ομαδική ή ατομική σύνθεση (παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου). Ξαναγράφω το παραμύθι δίνοντας μια δική μου εκδοχή στην πλοκή ή στο τέλος. Δίνεται η περίληψη του παραμυθιού και το γράφουν εμπλουτισμένο και εκτεταμένο. Διδακτικά παραμύθια: Οι μύθοι του Αισώπου: Ο θησαυρός του πατέρα, Ο κόκορας, η αλεπού κι ο σκύλος, Η αλεπού και τα σταφύλια, Το ποντίκι και το λιοντάρι, Το ελάφι και το αμπέλι, Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας, Οι μύθοι του Λαφοντέν, Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας του Όσκαρ Ουάιλντ. Κλιμακωτά παραμύθια: Ο βασιλιάς που αγαπούσε το τυρί. Διαφορετικότητα - Άτομα με ειδικές ανάγκες: Ο μολυβένιος στρατιώτης, Το άσχημο παπάκι, Το άσπρο ποντικάκι, Ο άνθρωπος με την κόκκινη μύτη, κτλ. Καταγραφή τοπικών παραμυθιών, εικονογράφηση και έκδοση φωτοτυπημένη. Δραματοποίηση παραμυθιού, κουκλοθέατρο, παντομίμα. Παραλλαγή γνωστού παραμυθιού (άσκηση δημιουργικής φαντασίας): Ένας σύγχρονος Αη-Βασίλης, Η Κοκκινοσκουπίτσα, Με το μαγικό χαλί πάνω από την πόλη, Το φανταστικό διώνυμο (Τζ. Ροντάρι) (υπέρβαση της συμβατικής σημασίας των λέξεων με νέες χρήσεις). Συνέχεια του παραμυθιού (επέκταση της διήγησης με αναμενόμενη ή ανατρεπτική πλοκή), Τι κάνει ο Αη-Βασίλης τον υπόλοιπο χρόνο; Η Χιονάτη και οι εφτά νάνοι μετά το γάμο με τον πρίγκιπα. Παραμυθοσαλάτες (Τζ. Ροντάρι) σύνθεση νέου παραμυθιού με στοιχεία και πρόσωπα από άλλα παραμύθια, π.χ. «Η Χιονάτη και η Κοκκινοσκουφίτσα στη χώρα των θαυμάτων». Εισαγωγή νέου στοιχείου σε γνωστό παραμύθι, π.χ. η Κοκκινοσκουφίτσα πάει στη γιαγιά της με ελικόπτερο (αντίδραση στο απροσδόκητο και ενσωμάτωση του νέου στοιχείου). Ήρωας παραμυθιού με συγκεκριμένες ιδιότητες, π.χ. Ο ξύλινος-πινόκιο, Ο Γυάλινος βασιλιάς, Ο Σιδερένιος ιππότης, Ο Σιμιγδαλένιος πρίγκιπας, Ο Σοκολατένιος λαγός, Η Βουτυρένια βασίλισσα, κτλ. Τα ανάποδα-αντίστροφα παραμύθια (Ε. Τριβιζάς): Τα τρία καλά λυκάκια και ο Ρούνι- Ρούνι το κακό γουρούνι, Η πονηρή Κοκκινοσκουφίτσα και ο καλόψυχος λύκος, Η ζηλιάρα Σταχτοπούτα και οι καλές αδερφές της, Ο πρίγκιπας-βάτραχος και η πριγκίπισσα κ.ά. Παραμύθια και διαπολιτισμική εκπαίδευση: Σάκα, ο βασιλιάς των Ζουλού, Το λυχνάρι του Αλαντίν.

120 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Επίκαιρα παραμύθια (π.χ. χριστουγεννιάτικα, αποκριάτικα, πασχαλινά) και δραστηριότητες. Κάνουν σελιδοδείκτες για τα βιβλία τους. Παρουσίαση βιβλίων. Κατασκευές (κορόνες, ραβδιά, στέμματα, μάσκες ζώων) για τις δραματοποιήσεις των παραμυθιών καθώς και άλλες (μάγισσες, κάστρα) για το στολισμό της τάξης. Μοιράζουμε ανακατεμένα τις εικόνες ενός παραμυθιού. Ξεκινάει να αφηγείται την ιστορία αυτός που έχει την πρώτη εικόνα, συνεχίζει αυτός που έχει την επόμενη κτλ. Συγγραφή παραμυθιού (ομαδικού και ατομικού). Δίνεται τίτλος. Γίνεται η εικονογράφηση. Το ποντικοφαγωμένο παραμύθι. Γίνεται ανάγνωση του βιβλίου το «Λουκουμοδάσος» μέχρι ενός σημείου. Αναφέρεται στους μαθητές ότι βρίσκονταν στο υπόγειο ενός σπιτιού. Ένας ποντικός έφαγε τις τελευταίες σελίδες. Να δώσουν ένα δικό τους τέλος στην ιστορία. Γράφουν και διαβάζουν το τέλος που έδωσε ο καθένας. Στη συνέχεια ακούν το τέλος της ιστορίας. Ακρόαση παραμυθιών από CD. Δίνεται βαρύτητα στον τρόπο της αφήγησης, επισημαίνεται ο χρωματισμός της φωνής. Παρακολουθούν παραμύθια από το διαδίκτυο. Γίνεται σύγκριση με τα βιβλία. Καταγράφουν ποια προτιμάνε, καθώς και τα υπέρ και τα κατά της κάθε επιλογής. Κατασκευή Του δέντρου των παραμυθιών, όπου από τα κλαδιά του κρέμονται μικρά παραμυθάκια που έγραψαν και ζωγράφισαν οι μαθητές, δεμένα με κορδελίτσα. Γράφουν την ιστορία της ζωής τους. Κολλούν τη φωτογραφία τους. Γράφουν μια ιστορία με πρωταγωνιστή τα ίδια και κολλούν τη φωτογραφία τους. Τυφλές ιστορίες: Ένα παιδί κλείνει τα μάτια. Του δίνουν να πιάσει ένα αντικείμενο. Προσπαθεί να μαντέψει τι είναι και στη συνέχεια διηγείται την ιστορία του. Παραμύθια από άλλες χώρες. Διαβάζουν ένα παραμύθι από άλλη χώρα. Το παρουσιάζουν. Βρίσκουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους. Σύνδεση παραμυθιού με αισθήσεις. Διαβάζουμε ένα παραμύθι και ακολουθούν οι παρακάτω ερωτήσεις: Τι μουσική/μυρωδιά/γεύση σας προκαλεί το περιεχόμενο του βιβλίου; Αν αυτή η εικόνα ήταν χρώμα, τι χρώμα θα διαλέγατε; Αν είχε γεύση φρούτου, τι φρούτο θα ήταν; Μέσα από όλες τις παραπάνω δραστηριότητες καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα χαρακτηριστικά στοιχεία των παραμυθιών από τους αρχαίους μύθους μέχρι σήμερα παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες. Εντοπίζεται ότι είναι κοινά μέσα στο χρόνο (φανταστική διήγηση, αρχίζουν με το «Μια φορά κι έναν καιρό», τελειώνουν με το «ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα». Δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένο τόπο ή χρόνο (π.χ. σ ένα βασίλειο, κάποτε). Υπάρχει συνήθως μία εισαγωγή, μία ευχάριστη κατάσταση, ακολουθεί μία συμφορά-στέρηση, η αναχώρηση του ήρωα, η δοκιμασία για να αποκτήσει κάποιο μαγικό μέσο, η απόκτησή του, η εξασφάλιση μαγικού βοηθού, η αναμέτρηση ήρωα-ανταγωνιστή, η νίκη του ήρωα και η επιστροφή και ανταμοιβή του. Βασικός σκοπός όλων η ευχαρίστηση. Αφιέρωμα στους διάσημους κλασικούς και στους σύγχρονους παραμυθάδες Αίσωπος. Αφιέρωμα στον Αίσωπο. Διαβάσαμε πληροφορίες από το διαδίκτυο. Τα παιδιά σημείωσαν σε ένα χαρτί τις πιο σημαντικές. Σε ένα άλλο χαρτί έγραψαν τίτλους από τους μύθους του. Διαβάσαμε ορισμένους από αυτούς. Έγραψαν ένα δικό τους μύθο με ζώα. Σαρλ Περώ (Παρίσι 1628-1703). Γάλλος πεζογράφος, ποιητής και συγγραφέας παραμυθιών, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Τα παραμύθια του: «Ιστορίες της μαμάς μου της χήνας», «Η Κοκκινοσκουφίτσα», «Η Σταχτοπούτα», «Ο Παπουτσωμένος Γάτος», «Η Ωραία Κοιμωμένη», «Ο Κυανοπώγων», «Ο Κοντορεβιθούλης». Αδελφοί Γκριμ. Οι αδελφοί Γιάκομπ (Jacob Ludwig Carl Grimm) και Βίλχελμ Καρλ Γκριμ (Wilhelm Carl Grimm) ήταν δύο ιδιαίτερα δημοφιλείς συλλέκτες παραδοσιακών παρα-

Το Ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο 121 μυθιών που γεννήθηκαν στις 4 Ιανουαρίου του 1785 και στις 24 Φεβρουαρίου του 1786 αντίστοιχα στο Χάναου της Γερμανίας. Τα παραμύθια τους έχουν χρησιμοποιηθεί ως θέματα σε διάφορες ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές: Η Κοκκινοσκουφίτσα, Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι, Ο Βασιλιάς Βάτραχος, Κουτσοκαλιγέρης, Χάνσελ και Γκρέτελ, Ραπουνζέλ, Ο γενναίος ραφτάκος, Η Ωραία Κοιμωμένη, Η Σταχτοπούτα, Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια, Αδελφός και Αδελφή. Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1805 στο Οντένσε, στο νησί Φιονία της Δανίας, ημερομηνία Παγκόσμιας Μέρας του παιδικού Βιβλίου προς τιμήν του. Παραμύθια του: Η μικρή νεράιδα, Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα, Οι αγριόκυκνοι, Η Βασίλισσα του χιονιού, Η Βασιλοπούλα και το ρεβίθι, Η Τοσοδούλα, Το ασχημόπαπο, Τα κόκκινα παπούτσια, Το κοριτσάκι με τα σπίρτα, Ο μολυβένιος στρατιώτης, Η δύναμη της αγάπης. Κάρολος Ντίκενς (1812-1870). Άγγλος μυθιστοριογράφος και συγγραφέας. Υπήρξε από τους σφοδρότερους επικριτές τόσο των ταξικών διαιρέσεων της αγγλικής κοινωνίας του 19 ου αιώνα όσο και της φτώχειας. Σημαντικά έργα του: Η Χριστουγεννιάτικη ιστορία, Όλιβερ Τουίστ, Δαβίδ Κόπερφηλντ. Ευγένιος Τριβιζάς. Ένας σύγχρονος παραμυθάς. Αναφερόμαστε στα παραμύθια του που γνωρίζουν οι μαθητές και στα χαρακτηριστικά τους. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων τονίζεται στους μαθητές: 1. Η διαχρονικότητα και ο άχρονος χρόνος του παραμυθιού. 2. Η ευέλικτη και ευκίνητη πορεία του με ενσωμάτωση των νεότερων χαρακτηριστικών στις αρχέγονες δοξασίες. 4. Γενικά συμπεράσματα Η συμμετοχή των μαθητών ήταν σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος υπήρξε αμείωτη και ενθουσιώδης. Η ανταπόκριση στις εργασίες ήταν αυθόρμητη και ο συνδυασμός συγγραφικής δραστηριότητας με καλλιτεχνικές εργασίες και δραματοποίηση αποτελούσε ένα διαρκές κίνητρο για την ολοκλήρωση των εργασιών και την παραγωγή προσωπικών και ομαδικών έργων. Στην υλοποίηση του προγράμματός μας εφαρμόσαμε μια πιο σύντομη κατηγοριοποίηση των Λειτουργιών του παραμυθιού του Προπ και σύμφωνα με αυτή δημιουργήσαμε μαζί με τους μαθητές ένα ενδιαφέρον εκπαιδευτικό υλικό με αποκόμματα από εικόνες παλιών παραμυθιών και ζωγραφιές, τη δική μας Συλλογή-Τράπουλα του Προπ, σε κάρτες που πλαστικοποιήσαμε Μια πρώτη καταγραφή και διαπίστωση είναι ο ενθουσιασμός των παιδιών και η θερμή συμμετοχή τους στα μαθήματα. Ακόμη η αυθόρμητη παραγωγή γραπτού λόγου και η σύνθεση παραμυθιών και ιστοριών από παιδιά που αρχικά ήταν απρόθυμα να γράψουν κείμενο, είναι επίσης μια σημαντική διαπίστωση. Η εξοικείωση με την κειμενική δομή των παραμυθιών αποτελεί επιπρόσθετα μια δεξιότητα για την παραγωγή παρόμοιων αφηγηματικών κειμένων από τους μαθητές. Οι κοινωνικοποιητικές διαδικασίες που συμβαίνουν κατά την επεξεργασία του Προγράμματος είναι σημαντικές για την ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξή τους. Η συνύπαρξη και η παρουσία παιδιών από διαφορετικές ηλικίες (Γ και Δ Δημοτικού) και από διαφορετικές σχολικές μονάδες σε εξωδιδακτικό χρόνο ήταν μια καινοφανής ευχάριστη εμπειρία για όλους και δημιούργησε νέες σχέσεις και κοινωνικές διασυνδέσεις των παιδιών. Η απαλλαγή από το άγχος της σχολικής αξιολόγησης απελευθέρωσε τις δημιουργικές δυνάμεις τους και τους βοήθησε να εκφραστούν προφορικά και γραπτά με αυθόρμητο τρόπο. Η αποσχολειοποίηση των δραστηριοτήτων, η άνεση στη χρονική ροή των φάσεων του προγράμματος και η ευέλικτη διαχείριση του χρόνου αποτέλεσαν πλεονεκτήματα για τη διδασκαλία και έδωσαν στο κάθε παιδί την ευκαιρία να ακολουθήσει τους προσωπικούς του ρυθμούς. Η ενασχόληση με το παραμύθια αποτέλεσε για τα παιδιά μια καλή εισαγωγή στη λογοτεχνία και αγωγή Φιλαναγνωσίας. Προσέφερε απόλαυση και ψυχαγωγία και ενεργοποίησε

122 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης ολόκληρο το ψυχοδιανοητικό δυναμικό τους. Έδωσε εναύσματα για ανάπτυξη της δημιουργικής-αποκλίνουσας σκέψης. Καλλιέργησε τη φαντασία των παιδιών, που είναι το ζωογόνο και διηθητικό φίλτρο για την ανάπτυξη της συμβολικής λειτουργίας και η προεργασία για την αφαιρετική σκέψη. Ακόμη παρατηρήθηκε καλύτερη κοινωνικοποίηση με την ομαδική εργασία, το δημιουργικό παιχνίδι, τη δραματοποίηση και την ενεργητική συμμετοχή. Καλλιεργήθηκαν οι γλωσσικές τους δεξιότητες και ασκήθηκαν στη σημασιολογική πολυσημία των λέξεων. 5. Επίλογος Το παραμύθι έχει πολλαπλές ωφέλειες για τα παιδιά. Ανοίγει δρόμους σκέψης, φαντασίας και δράσης, ευαισθητοποιεί και αναδεικνύει το ανεξάντλητο πεδίο δημιουργικότητάς τους. Μέσα από τις ποικίλες δραστηριότητες ασκούνται σε διάφορες μορφές συμπεριφοράς και κοινωνικής μαθητείας αλλά, κυρίως, ψυχαγωγούνται. Η μάθηση που συντελείται μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες συναφείς με το περιεχόμενο του παραμυθιού έχει αποφασιστική σημασία για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Σημαντική είναι η συμβολή του παραμυθιού στη Διαπολιτισμική Αγωγή και στην ανοχή της Διαφορετικότητας. Η αμφίσημη και συμπληρωματική έννοια της ετερότητας με τον τρόπο που παρουσιάζεται στα παραμύθια τα καθιστά πρόσφορο διδακτικό υλικό, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί πολλαπλά στα πλαίσια της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Τα παραμύθια μπορούν να αποτελέσουν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί υπογραμμίζουν τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των πολιτισμών, αυτά που πηγάζουν από τις ανάγκες της ανθρώπινης υπόστασης, υλικές, πνευματικές και συναισθηματικές, και από τις ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι ομοιότητες στο περιεχόμενο, η υπερκειμενική δομή της αφήγησης, τα κοινά θέματα, τα παρόμοια επιμέρους στοιχεία, οι ήρωες και η δράση τους φαίνεται να αποτελούν στοιχεία που λειτουργούν ενισχυτικά στη θεώρηση του κόσμου ως παγκόσμιας ανθρώπινης κοινότητας (Ό. Μούσιου, 2001-2002). Η μεγάλη παιδευτική και διδακτική αξία των παραμυθιών έχει γίνει πλέον αποδεκτή σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, το παραμύθι χρησιμοποιείται σε μεμονωμένες περιπτώσεις εκπαιδευτικών. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά αναδεικνύεται η διδακτική του αξία, γιατί, όπως αναφέρει ο Jack Zipes (Μ. Κανατσούλη, 2005), το παραμύθι προσφέρει το όραμα της ευτυχίας και της ουτοπίας σε καιρούς που ταλανίζεται η ανθρωπότητα, π.χ. στο κραχ του 1930. Κατά παρόμοιο τρόπο και στη δύσκολη κοινωνική κρίση που περνάει η κοινωνία μας το παραμύθι αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο για τις παιδικές ψυχές που βιώνουν τις συνέπειες της κρίσης αυτής. Η εφαρμογή του Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Το ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο» εφαρμόζεται εύκολα στο σχολείο στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή ως Σχέδιο Εργασίας σε χρόνο που θα προσδιορίσει ο εκπαιδευτικός. Η συγκεκριμένη ευέλικτη πρόταση είναι πλήρης δραστηριοτήτων και ιδεών, που μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για νέες επινοήσεις από τον κάθε συνάδελφο και προσαρμογή στα δεδομένα της τάξης και τις ανάγκες των μαθητών του. Η συνεργασία με τους γονείς, που μπορούν να συμμετάσχουν είτε ως αφηγητές παραμυθιών είτε ως βοηθοί σε μια παράσταση παραμυθιού που ανεβάζουν τα παιδιά, αναβαθμίζει τις σχέσεις Σχολείου-Γονέων και καλλιεργεί θετικό κλίμα στη συνεργασία τους μέσα από συγκεκριμένους ρόλους. Επίσης, η διδασκαλία του παραμυθιού και μάλιστα στην τρυφερή ηλικία όπου δεν έχουν διαμορφωθεί οι στερεότυπες αντιλήψεις και προκαταλήψεις, μπορεί να αποτελέσει μια παιδαγωγική πρακτική και στρατηγική της αγωγής των μαθητών στη Διαφορετικότητα με την αξιοποίηση κατάλληλων παραμυθιών που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Τέλος, με την εφαρμογή ενός προγράμματος για το παραμύθι σε διαφορετικές τάξεις ή τμήματα παράλληλα και με κοινές δραστηριότητες προάγεται η καλή συνεργασία των εκπαιδευτικών της Σχολικής Μονάδας και οι διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών.

Το Ταξίδι του Παραμυθιού στον Χρόνο 123 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αρχάκης Αργύρης (2006). Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση Κειμένων. Αθήνα: Πατάκης. Γρόσδος Σταύρος (2011). «Εικόνα και γλωσσική διδασκαλία. Η διδακτική αξιοποίηση πολυτροπικών κειμένων», Νέα Παιδεία 138, 63-83. Κανατσούλη Μένη (2005). «Παλίμψηστα των λαϊκών, προφορικών παραμυθιών: Μορφές επιβίωσής τους στον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας και του γραπτού λόγου», Σύγκριση Comparαison 16, 119-136. Κανατσούλη Μένη (2002). Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Καψωμένος Ερατοσθένης (2003). Αφηγηματολογία. Αθήνα: Πατάκης. Ματσαγγούρας Ηλίας (2001). Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας Ηλίας (2004). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Αθήνα: Γρηγόρης. Μούσιου Όλγα (2001-2002). «Η συμβολή της Λογοτεχνίας στη διαμόρφωση διαπολιτισμικής συνείδησης», Μακεδνόν 9, 243-252. Ντούλια Αθηνά (2010). «Διδάσκοντας μέσα από τα παραμύθια: Δυνατότητες όρια προπτικές», στο Πρακτικά του ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ., 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα «Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», 7-9 Μαΐου 2010, ISSN 1790-8574 1, http://www.elliepek.gr/documents/5o_synedrio_eisigiseis/ntoulia_athina.pdf Ροντάρι Τζιάνι (2001). Η Γραμματική της φαντασίας. Μεταίχμιο. Τσιλιμένη Τασούλα (2007). Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Όψεις και Απόψεις. Βόλος: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας. Χατζησαββίδης Σωφρόνης (2003). «Πολυγραμματισμοί και Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας», στον αφιερωματικό τόμο Η Γλώσσα και η διδασκαλία της. Φλώρινα: Βιβλιολογείον, Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας του Α.Π.Θ., σελ. 189-196. Propp, Vladimir (1928/1991). Μορφολογία του Παραμυθιού. Η διαμάχη με τον Κλωντ Λέβι-Στρως και άλλα κείμενα (μτφρ. Α. Παρίση). Αθήνα: Καρδαμίτσας.