Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ

Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Αγράφων 3-5, Μαρούσι, 15123, 210 5212000, info@keelpno.gr, http://www.keelpno.gr Μάιος 2011 Αρ. 03/ Έτος 1ο ISSN 1792-9016 ÊÅÍÔÑÏ ÅËÅÃ ÏÕ & ÐÑÏËÇØÇÓ ÍÏÓÇÌÁÔÙÍ (ÊÅ.ÅË.Ð.ÍÏ.) Περιεχόμενα Κυρίως θέμα: Τροφιμογενή νοσήματα στην Ελλάδα 2-7 Δεδομένα επιδημιολογικής επιτήρησης 8-10 Ειδικές συμμετοχές 10-11 Δράσεις Γραφείων ΚΕΕΛΠΝΟ Σπάνιες ασθένειες 12 Εμβόλιο τυφοειδούς πυρετού 13 Δίκτυο ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ 14-15 Νέα από τη διεθνή βιβλιογραφία 16 Ενδιαφέρουσες δραστηριότητες 17-18 Επερχόμενα συνέδριασυναντήσεις 19 Το αίνιγμα του μήνα 19 Επιδημίες στον κόσμο 20 Νέα από την Διοίκηση του ΚΕΕΛΠΝΟ 21 Ποια είναι η επίπτωση των τροφιμογενών νοσημάτων στην Ελλάδα; Βάσει των στοιχείων που αναφέρονται στο κυρίως άρθρο του τρέχοντος τεύχους του ενημερωτικού δελτίου του ΚΕΕΛΠΝΟ, τα δηλωθέντα κρούσματα είναι κατά δέκα φορές λιγότερα από αυτά που κατά μέσο όρο δηλώνονται στις Ευρωπαϊκές χώρες. Εύλογα, λοιπόν τίθεται το ερώτημα αν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην υποδιάγνωση και στην υποδήλωση των νοσημάτων ή έχουμε και πραγματικά σχετικά χαμηλή συχνότητα των τροφιμογενών νοσημάτων. Ξεκινώντας από αυτό το ερώτημα οργανώσαμε τα τελευταία τρία χρόνια επιδημιολογική μελέτη για την εκτίμηση της επίπτωσης του εντεροαιμορραγικού κολοβακτηριδίου E. coli O:157 στον ανθρώπινο πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής της Περιφέρειας Θεσσαλίας, καθώς και του επιπολασμού του σε ζώα και τρόφιμα (ζωικής κι φυτικής προέλευσης). Η μελέτη συνεχίζεται αλλά με τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι σαφές ότι ενώ το παθογόνο ανιχνεύεται τόσο σε ζώα όσο κι σε τρόφιμα, παρά την ενεργητική επιτήρηση καταγράφηκε μόνο ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα σε άνθρωπο. Παράλληλα, σε συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων της Μεγάλης Βρετανίας (ΗPA) αναλύσαμε τα αποτελέσματα ερωτηματολογίων που αφορούν την ικανοποίηση ταξιδιωτών, που επιστρέφουν στην Μεγάλη Βρετανία (>6.000.000). Στο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνεται ερώτημα για γαστρεντερίτιδα και το αναφερόμενο ποσοστό της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα χαμηλό και συγκρίσιμο με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες. Με αυτά τα δεδομένα και με βάση την προσωπική μου εμπειρία, πιστεύω ότι έχουμε σίγουρα σοβαρό πρόβλημα υποδιάγνωσης και υποδήλωσης των τροφιμογενών νοσημάτων, αλλά ταυτόχρονα εκτιμάται ότι έχουμε συγκριτικά χαμηλή επίπτωση λόγω του υψηλού επιπέδου υγιεινής σε οικογενειακό επίπεδο και του τρόπου μαγειρέματος των τροφίμων (πολύ καλά ψημένο). Χρήστος Χατζηχριστοδούλου Επιστημονικός Υπεύθυνος Έκδοσης: Χ. Χατζηχριστοδούλου Επιστημονική Επιτροπή: Ν. Βακάλης Ε. Βογιατζάκης Π. Γαργαλιάνος- Κακολύρης Μ. Δαιμονάκου- Βατοπούλου Ι. Λεκάκης Χ. Λιονής Α. Πανταζοπούλου Β. Παπαευαγγέλου Γ. Σαρόγλου Α. Τσακρής Συντακτική ομάδα: Ρ. Βώρου Φ. Κουκουριτάκης Α. -Μ. Λεούτση Κ. Μέλλου Σ. Παρίσσης Τ. Πατουχέας Β. Ρουμελιώτη Β. Σμέτη Β. Τσατσαρέλη Χ. Τσιάρα Μ. Φωτεινέα Ε. Χατζηπασχάλη Το ΚΕΕΛΠΝΟ στο κυρίως άρθρο παρουσιάζει τα δηλωθέντα κρούσματα και τα αποτελέσματα των διερευνήσεων εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων από το 2003 έως το 2010 στα οποία φαίνεται η σαλμονέλα spp να είναι το συχνότερο αίτιο στις εξάρσεις κρουσμάτων. Τα συχνότερα εμπλεκόμενα τρόφιμα είναι τα γαλακτοκομικά και τα αυγά. Περισσότερα στη σελίδα 2 Βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλη επιδημία εντεροαιμορραγικού κολοβακτηριδίου Ε. coli O104:H4 στη Γερμανία με περισσότερα από 370 κρούσματα αιμολυτικού ουραιμικού συνδρόμου μέχρι τις 31/5 και εννέα θανάτους. Κρούσματα αναφέρθηκαν και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, όλα συνδεόμενα με ταξίδι στη Γερμανία. Βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη για την ανίχνευση της πηγής μόλυνσης. Περισσότερα στη σελίδα 12 Επιλογές Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καπνίσματος, ο Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας κ. Α. Δημόπουλος αναφέρει επιγραμματικά τις σημαντικότερες δράσεις του ΥΥΚΑ για την πρόληψη και τον έλεγχο της καπνιστικής συνήθειας. Περισσότερα στη σελίδα 10 Το δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ- ΠΕΔΥ, παρά το σύντομο χρόνο λειτουργίας του, έχει να επιδείξει σημαντική δραστηριότητα στους ελέγχους περιβαλλοντικών δειγμάτων. Είναι αξιοσημείωτη η δράση των ΠΕΔΥ, τα οποία σημειώνουν σημαντική αύξηση το 2010 σε σχέση με το 2009. Με τη λειτουργία και των υπολοίπων ΠΕΔΥ αναμένεται να ενισχυθεί σημαντικά η Δημόσια Υγεία στη χώρα μας. Περισσότερα στη σελίδα 14

Κυρίως θέμα Τροφιμογενή Νοσήματα στην Ελλάδα: επιδημιολογικά δεδομένα και αποτελέσματα της διερεύνησης εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων. 1. Εισαγωγή Σύμφωνα με ένα σύντομο ορισμό, τροφιμογενές νόσημα είναι κάθε νόσημα που προκαλείται από την κατανάλωση τροφίμου ή νερού. Τα τελευταία χρόνια οι αρχές δημόσιας υγείας στις αναπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν όλο και συχνότερα προβλήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων. Ανάμεσα στα αίτια της αύξησης της συχνότητας εμφάνισης των τροφιμογενών νοσημάτων είναι και η ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, που έχει ως συνέπεια τη μεταφορά μολυσμένων τροφίμων από τη μια χώρα στην άλλη, η αύξηση του χρόνου μεταξύ προετοιμασίας και κατανάλωσης των τροφίμων, καθώς και η έκθεση του πληθυσμού σε μεγαλύτερο αριθμό παθογόνων που προκαλούν τροφιμογενή νοσήματα [1]. Παράλληλα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η αύξηση των ταξιδιών και οι αλλαγές στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και την κτηνοτροφία, ευνοούν την εμφάνιση τροφιμογενών νοσημάτων, πολλές φορές μάλιστα χιλιόμετρα μακριά από την αρχική πηγή της λοίμωξης [2]. Το πρόβλημα εντείνεται στις μέρες μας και λόγω της αύξησης του αριθμού των ατόμων που ανήκουν στις λεγόμενες «ευπαθείς ομάδες» του πληθυσμού και λόγω της αύξησης του μέσου όρου ζωής και του ποσοστού των ανοσοκατασταλμένων ατόμων στο γενικό πληθυσμό [3]. Έχουν περιγραφεί περισσότερα από 250 διαφορετικά τροφιμογενή νοσήματα που προκαλούνται από βιολογικούς παράγοντες (ιούς, βακτήρια, παράσιτα) και από φυσικά και χημικά αίτια. Η πρόληψη των τροφιμογενών νοσημάτων και η λήψη μέτρων σε περίπτωση εμφάνισης κρουσμάτων ή επιδημίας αφορά όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, αφού τα τρόφιμα μπορεί να μολυνθούν κατά την παραγωγή, την επεξεργασία, τη φύλαξη, τη διάθεση, καθώς και κατά την προετοιμασία τους προς κατανάλωση. Για το λόγο αυτό, απαιτείται η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών και φορέων που ανήκουν σε διαφορετικά Υπουργεία. 2. Επιτήρηση τροφιμογενών νοσημάτων στην Ελλάδα- Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων Στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) περιλαμβάνονται εννέα τροφιμογενή νοσήματα, τα δελτία δήλωσης των οποίων, καθώς και οι οδηγίες για τη συμπλήρωσή τους, είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (www.keelpno.gr). Οι ορισμοί κρούσματος που χρησιμοποιούνται είναι σύμφωνοι με αυτούς που ορίζει η ευρωπαϊκή νομοθεσία(2008/426/e ). E ). Στο πίνακα 1 παρουσιάζεται ο αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων των τροφιμογενών νοσημάτων που περιλαμβάνονται στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) για τα έτη 2003-2010. Πίνακας 1: Αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος στο Σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης, Ελλάδα, 2003-2010. Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Κυρίως Θέμα Νόσημα 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Σαλμονέλλωση (μη τύφο-παρατυφική) 1037 1433 1230 975 731 814 408 300 Ηπατίτιδα Α 77 72 180 131 297 128 88 58 Σιγκέλλωση 16 64 26 30 49 19 37 33 Τυφοειδής πυρετός / παράτυφος 0 20 19 16 18 11 4 10 Λιστερίωση 1 3 8 7 10 1 4 9 Λοίμωξη EHEC* 2 2 0 1 1 0 0 1 Τριχίνωση 0 0 0 0 0 0 2 4 Αλλαντίαση 0 0 0 0 0 0 0 0 Χολέρα 0 0 0 0 0 0 0 0 * Λοίμωξη από εντεροαιμορραγικό κολοβακτηρίδιο 2

Οι εξάρσεις κρουσμάτων/συρροές τροφιμογενούς νοσήματος επιτηρούνται μέσω του συστήματος ΥΔΝ από το 2004. Ως συρροή ορίζεται η εμφάνιση δύο ή περισσότερων κρουσμάτων με παρόμοια συμπτωματολογία, συνήθως από το γαστρεντερικό σύστημα, η αιτία των οποίων μπορεί να αποδοθεί στην κατανάλωση του ίδιου τροφίμου ή νερού της ίδιας προέλευσης [4]. Το χρονικό διάστημα αυτό δηλώθηκαν συνολικά 393 εξάρσεις κρουσμάτων με μέσο ετήσιο ρυθμό δήλωσης: 5,03 εξάρσεις κρουσμάτων/1.000.000 πληθυσμού. Η γεωγραφική κατανομή των δηλωθεισών συρροών ανά περιφέρεια της χώρας για το διάστημα 2004-2010 παρουσιάζεται στην Εικόνα 1. Εικόνα 1: Μέσος ετήσιος ρυθμός δήλωσης των συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος (αριθμός συρροών/1.000.000 πληθυσμού) ανά περιφέρεια της χώρας, σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Το ίδιο διάστημα ο αιτιολογικός παράγοντας ανευρέθηκε σε 293 (74,5%)από τις δηλωθείσες εξάρσεις κρουσμάτων. Από αυτές, 267 (91,1%)ήταν βακτηριακής αιτιολογίας και ο μικροοργανισμός που απομονώθηκε συχνότερα ήταν το βακτήριο Salmonella spp. (244 εξάρσεις κρουσμάτων, 83,2%). Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των δηλωθεισών συρροών ανά αιτιολογικό παράγοντα. Κυρίως Θέμα 3

Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των δηλωθεισών συρροών κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος ανά αιτιολογικό παράγοντα στην Ελλάδα, σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 2004-2010. Η αύξηση στον αριθμό των δηλωθεισών συρροών ιογενούς αιτιολογίας το 2010 πιθανότατα οφείλεται στη συχνότερη εργαστηριακή τους διάγνωση και στην προσπάθεια που επιτελείται για την αποστολή δειγμάτων (κλινικών και περιβαλλοντικών) από τις κατά τόπους υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας σε εργαστήρια, που έχουν τη δυνατότητα ιολογικού ελέγχου και τα οποία αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ελάχιστα στη χώρα μας. 3. Αποτελέσματα διερεύνησης δηλωθέντων κρουσμάτων τροφιμογενών νοσημάτων και εξάρσεων κρουσμάτων Κυρίως Θέμα Η διερεύνηση των μεμονωμένων κρουσμάτων γίνεται κατά κανόνα από τις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας των Περιφερειών και το Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης του ΚΕΕΛΠΝΟ και αποσκοπεί α) στον εντοπισμό της πιθανής πηγής μόλυνσης και των παραγόντων κινδύνου για τη μόλυνση του ασθενή (π.χ. κατανάλωση συγκεκριμένου μολυσμένου τροφίμου), β) στον εντοπισμό των παραγόντων κινδύνου για τη μετάδοση της νόσου από τον ασθενή σε άλλα άτομα (π.χ. εργασία ως χειριστής τροφίμων), γ) στην ανίχνευση ενδεχόμενης σύνδεσης του κρούσματος με άλλα κρούσματα και δ) στη λήψη των απαραίτητων μέτρων προφύλαξης από τον ασθενή και το περιβάλλον του για αποφυγή της μετάδοσης της νόσου, καθώς και στη λήψη μέτρων από τις αρχές δημόσιας υγείας (απόσυρση προϊόντος από την αγορά, διακοπή λειτουργίας χώρου εστίασης κ.α.). Όσον αφορά τις δηλωθείσες εξάρσεις κρουσμάτων, πραγματοποιείται για καθεμιά συλλογή περιγραφικών δεδομένων (αριθμός κρουσμάτων, συμπτωματολογία, ημερομηνία έναρξης συμπτωμάτων κ.α.) κατόπιν επικοινωνίας με τους θεράποντες ιατρούς ή/και τους ίδιους τους ασθενείς. Το χρονικό διάστημα 2004-2010, οι 341 (86,8%),από τις εξάρσεις κρουσμάτων που δηλώθηκαν, ήταν κλειστού τύπου, δηλαδή αφορούσαν ένα σαφώς οριζόμενο πληθυσμό και οι 202 (51,4%) ήταν ενδοοικογενειακές (όλα τα κρούσματα διέμεναν στο ίδιο σπίτι). Στις μη ενδοοικογενειακές εξάρσεις, η διάμεση τιμή του αριθμού των κρουσμάτων ήταν 11 (ελάχιστη τιμή: 2, μέγιστη τιμή: 702). Σε 278 (76,6%) εξάρσεις κρουσμάτων τα αποτελέσματα της διερεύνησης συνηγορούσαν υπέρ τροφιμογενούς αιτιολογίας και σε 12 (3,6%) υπέρ υδατογενούς, ενώ σε 6 (1,5%) βρέθηκε συσχέτιση με ταξίδι στο εξωτερικό[5-10]. Από τα 7393 συνολικά κρούσματα, νοσηλεία χρειάστηκαν τα 1735 (23,5%), ενώ σημειώθηκε ένας θάνατος το 2004 σε επιδημία γαστρεντερίτιδας από Salmonella Enteritidis. Τα αποτελέσματα κάποιων διερευνήσεων, στο πλαίσιο των οποίων πραγματοποιήθηκε αναλυτική επιδημιολογική μελέτη, παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. 4

Πίνακας 2: Σύνοψη αποτελεσμάτων διερεύνησης εξάρσεων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος, για τις οποίες πραγματοποιήθηκε αναλυτική επιδημιολογική μελέτη, Ελλάδα, 2004-2010. Νόσημα/Αίτιο* Αριθμός κρουσμ Αριθμός επιβεβ. κρουσμ Αριθμός νοσηλευόμενων Αριθμός θανάτων Περιφέρεια Διάρκεια συρροής (ημέρες) Είδος μελέτης Εμπλεκόμενο τρόφιμο Salmonella spp. άγνωστο Salmonella Typhimurium άγνωστο άγνωστο Salmonella spp. Salmonella spp. Salmonella Enteritidis Salmonella Enteritidis Salmonella Arizonae Συστηματική νόσος/ Brucella melitensis Campylobacter jejuni 17 4 2 0 Αττικής 4 Σειράς Τυρόπιτα 73 0 0 0 Κρήτης 2 Σειράς 37 35 0 0 Κρήτης 23 Κρέας μοσχαρίσιο Νερό 39 0 4 0 Θεσσαλίας 4 Σειράς Αυγό 26 0 0 0 38 2 19 0 Δυτικής Ελλάδας Στερεάς Ελλάδας 3 Σειράς Γάλα 4 Σειράς Αρνί 30 12 8 0 Αττικής 3 Σειράς Γλυκό 67 11 0 0 Αττικής 6 Σειράς Αυγό 133 70 117 0 Κρήτης 4 31 6 0 0 Πελ/νήσου 1 Σειράς 131 104 10 0 Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης 5 (μήνες) 54 54 14 0 Κρήτης 13 Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Ασθενώνμαρτύρων Τυρί Συνοδευτικό πιάτο Φρέσκο τυρί Νερό *Σε κάποιες εξάρσεις κρουσμάτων δεν κατέστη δυνατή η απομόνωση του υπευθύνου μικροοργανισμού είτε λόγω καθυστέρησης της δήλωσης, είτε λόγω αδυναμίας διενέργειας εργαστηριακού ελέγχου και ο αιτιολογικός παράγοντας παρέμεινε άγνωστος. Συνολικός αριθμός κρουσμάτων (πιθανά και εργαστηριακά επιβεβαιωμένα) Εργαστηριακά επιβεβαιωμένα κρούσματα. Διαφορά σε ημέρες μεταξύ της ημερομηνίας έναρξης συμπτωμάτων του πρώτου και του τελευταίου κρούσματος της συρροής. Σε 129 (33,5%) εξάρσεις κρουσμάτων πραγματοποιήθηκε υγειονομικός έλεγχος με επιτόπια επίσκεψη των αρμόδιων φορέων στο χώρο ετοιμασίας ή κατανάλωσης του ύποπτου τροφίμου/ γεύματος(διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων). Σε 333 (84,7%) εξάρσεις κρουσμάτων διενεργήθηκε εργαστηριακός έλεγχος κλινικών δειγμάτων. 4. Εργαστηριακή διερεύνηση Δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ Στο Δίκτυο Εργαστηρίων του Κεντρικού Εργαστηρίου Δημόσιας Υγείας (ΚΕΔΥ) και των Περιφερειακών Εργαστηρίων Δημόσιας Υγείας (ΠΕΔΥ) πραγματοποιείται η μικροβιολογική ανάλυση τροφίμων και ο προσδιορισμός της μικροβιακής καταλληλότητας αυτών σύμφωνα με όσα προβλέπονται από την κείμενη Εθνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Τα εργαστήρια είναι διαπιστευμένα ή υπό διαπίστευση σύμφωνα με το ISO 17025:2005 και συνεργάζονται με δημόσιους φορείς, όπως τις διευθύνσεις υγείας των Περιφερειών, τα νοσηλευτικά ιδρύματα, τους Δήμους, τις Κοινότητες, καθώς και με τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). Οι εργαστηριακές αναλύσεις μπορεί να αφορούν δείγματα ρουτίνας ή δείγματα που σχετίζονται με τη διερεύνηση Κυρίως Θέμα 5

εξάρσεων κρουσμάτων. Το Δίκτυο Εργαστηρίων ΚΕΔΥ-ΠΕΔΥ έχει τη δυνατότητα εκτέλεσης μικροβιολογικών αναλύσεων για τους παρακάτω μικροοργανισμούς: Salmonella spp. Listeria monocytogenes Staphylococcus aureus Bacillus cereus Escherichia coli Escherichia colio157 Enterobacter sakazakii Vibrio parahaemolyticus Vibrio cholerae Campylobacter spp ΖύμεςκαιΜύκητες Επίσης, έχει την δυνατότητα ανίχνευσης των παρακάτω τοξινών σε τρόφιμα: Εντεροτοξίνες Α, Β, C, D Staphylococcus aureus Διαρροϊκή τοξίνη Bacillus cereus 5. Προκλήσεις στόχοι για το μέλλον 5.1 Βελτίωση της πληρότητας του συστήματος ΥΔΝ Όσον αφορά την ερμηνεία των διαθέσιμων επιδημιολογικών δεδομένων της χώρας μας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η πιθανή υποδήλωση στο σύστημα ΥΔΝ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ετήσιος ρυθμός δήλωσης της σαλμονέλλωσης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν 29,7/100.000 κατοίκους το 2008 [11], σημαντικά υψηλότερος από αυτόν που προκύπτει για την Ελλάδα, κάτι που ισχύει και για τα υπόλοιπα νοσήματα του συστήματος. Το Γραφείο Τροφιμογενών νοσημάτων στο πλαίσιο της αξιολόγησης του συστήματος ΥΔΝ, πραγματοποιεί μελέτη για την εκτίμηση της δήλωσης των κρουσμάτων σαλμονέλλωσης, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας δείχνουν σημαντική υποδήλωση. Η δήλωση των διαγνωσθέντων κρουσμάτων τροφιμογενούς νοσήματος πρέπει να ενισχυθεί. Γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συνεχή ευαισθητοποίηση των κλινικών και εργαστηριακών ιατρών. Κρίνεται αναγκαίο, επίσης, να γίνει σαφές ότι οι κλινικοί και οι ιδιώτες ιατροί θα πρέπει κάθε φορά που διαπιστώνουν ότι 2 ή περισσότερα κρούσματα γαστρεντερίτιδας συνδέονται μεταξύ τους επιδημιολογικά (ακόμα και αν εκκρεμεί η εργαστηριακή τους επιβεβαίωση), τοτε να τα δηλώνουν με το δελτίο δήλωσης συρροής στο ΚΕΕΛΠΝΟ. 5.2 Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων Η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων στη διερεύνηση των τροφιμογενών νοσημάτων και στη λήψη μέτρων πρόληψης μέσω προτυποποιημένου τρόπου ανταλλαγής πληροφοριών και συντονισμού των δράσεών τους, αποτελεί προτεραιότητα για την αποτελεσματική και έγκαιρη λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των τροφιμογενών νοσημάτων. 5.3 Η ενίσχυση της εργαστηριακής διερεύνησης των τροφιμογενών νοσημάτων με τη χρήση μοριακών τεχνικών (PFGE, MLST, MLVA). Κυρίως Θέμα Στις μέρες μας όλο και συχνότερα προκύπτουν «ανοικτές» επιδημίες, όπως στην περίπτωση ταυτόχρονης διανομής ενός μολυσμένου τροφίμου στο εμπόριο σε πολλά σημεία ή και σε πολλές χώρες. Η ύπαρξη εξειδικευμένων εργαστηρίων με δυνατότητα εφαρμογής μοριακών τεχνικών είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ανίχνευση και διερεύνηση των επιδημιών αυτών, ενώ παράλληλα σημαντικός είναι ο ρόλος των εργαστηριακών γιατρών για τη συνεργασία με τα εξειδικευμένα εργαστήρια και την αποστολή δειγμάτων σε αυτά. 6

Βιβλιογραφικέςαναφορές [1] Fidler D. Globalization, international law and emerging infectious diseases. Emerg InfectDis1996, 2:77-84. [2] WHO. International response to epidemics and applications of the International Health Regulations: report of a WHO consultation. Geneva: World Health Organization published document 1996 WHO/EMC/IHR/96.1. [3] Gerba CP, Rose JB, Haas CN. Sensitivepopulations: whois at the greatest risk? Int J FoodMicrobiol1996, 30:113-23. [4] World Health Organization (WHO). Foodborne disease outbreaks: Guidelines for investigation and control. 2008. Availablefrom: http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241547222_eng.pdf [5] Σιδερόγλου Θ, Δέτσης Μ, Καραγιάννης Ι, και συν. Συρροή κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας κατά τη διάρκεια σχολικής εκδρομής στη Βόρεια Ελλάδα, Μάρτιος 2010. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής (δεκτή προς δημοσίευση) [6] KaragiannisI, DetsisM, GkolfinopoulouK, etal. An outbreak of gastroenteritis linked to seafood consumption in a remote Northern Aegean island, February-March 2010.Rural and Remote Health 2010, 10: 1507. Availablefrom: http://www.rrh.org.au/publishedarticles/article_print_1507.pdf [7] KaragiannisI, SideroglouT, GkolfinopoulouK, et al. A waterborne Campylobacter jejuni outbreak on a Greek island.epidemiol Infect 2010, 138:1726-1734. [8] VorouR, DougasG, GkolfinopoulouK, MellouK. Gastroenteritis outbreaks in Greece. TheOpen Infectious Diseases Journal 2009, 3:99-105. [9] ParasidisT, VorouE, MellouK, et al. Outbreak of gastroenteritis occurred in North-Eastern Greece associated with several waterborne strains of Noroviruses. Int J Infect Dis2008, 12:104-105. [10] VorouR, GkolfinopoulouK, DougasG, et al. Local Brucellosis Outbreak οn Thassos, Greece: A Preliminary Report. Euro Surveill2008,13:(25). Available from:http://www.eurosurveillance.org/ ViewArticle.aspx?ArticleId=18910 [11] European Centre for Disease Prevention and Control: Annual Epidemiological Report on Communicable Diseases in Europe 2010. Stockholm, European Centre for Disease Prevention and Control, 2010. Available from: http://www.ecdc.europa.eu/en/publications/publications/1011_sur_ Annual_Epidemiological_Report_on_Communicable_Diseases_in_Europe.pdf [12] Tompkins DS, Hudson MJ, Smith HR, et al. A study of infectious intestinal disease in England: microbiological findings in cases and controls. Commun Dis Publ Hlth1999, 2:108. [13] Kubota K, Iwasaki E, Inagaki S, et al. The human health burden of foodborne infections caused by Campylobacter, Salmonella, and Vibrio parahaemolyticus in Miyagi Prefecture, Japan. Foodborne Pathog Dis 2008,5:641-648. Κασσιανή Μέλλου, Θεολογία Σιδερόγλου, Γραφείο Τροφιμογενών Νοσημάτων Ελένη Μαθιουδάκη, Δημήτρης Παπαδόπουλος, ΚΕΔΥ Κυρίως Θέμα 7

Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Πίνακας 1: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) στο σύνολο της χώρας με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011 και διάμεση τιμή δηλωθέντων κρουσμάτων Απριλίου 2004 2010 και εύρος τιμών. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Διάμεση τιμή Απριλίου 2004 2010 Απρίλιος 2011 Εύρος τιμών Αλλαντίαση 0 0 0-1 Ανεμευλογιά με επιπλοκές 1 1 0-5 Άνθρακας 0 0 0-0 Βρουκέλλωση 9 20 7-46 Διφθερίτιδα 0 0 0-0 Εγκεφαλίτιδες από αρμπο-ιούς 0 0 0-0 Ελονοσία 1 1 0-3 Ερυθρά 0 0 0-1 Ευλογιά 0 0 0-0 Εχινοκοκκίαση 4 1 0-4 Ηπατίτιδα A 4 7 3-12 Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < 12 μηνών 2 5 4-13 Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α διάγνωση) 2 2 0-9 Ιλαρά 8 0 0-105 Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί 1 0 0-0 Κοκκύτης 0 0 0-4 Λεγιoνέλλωση 0 1 0-3 Λεϊσμανίαση 2 3 2-7 Λεπτοσπείρωση 0 1 0-4 Λιστερίωση 0 2 0-2 Λοίμωξη από εντεροαιμορραγικό κολοβακτηρίδιο (EHEC) 0 0 0-0 Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Λύσσα 0 0 0-0 Μελιοείδωση-Μάλη 0 0 0-0 Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) 17 29 20-44 Μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος 4 10 4-14 Πανώλη 0 0 0-0 Παρωτίτιδα 0 0 0-3 Πολιομυελίτιδα 0 0 0-0 Πυρετός Q οξεία λοίμωξη 1 0 0-1 Σαλμονέλλωση(μη τυφο παρατυφική) 33 32 9-42 Σιγκέλλωση 0 0 0-2 Σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) 0 0 0-0 Συγγενής ερυθρά 0 0 0-0 Συγγενής σύφιλη 0 0 0-0 Συγγενής τοξοπλάσμωση 0 0 0-0 Συρροή κρουσμάτων τροφιμογενούς - υδατογενούς νοσήματος 3 2 1-5 Τέτανος / Τέτανος νεογνικός 0 1 0-1 Τουλαραιμία 0 0 0-0 Τριχίνωση 0 0 0-0 Τυφοειδής πυρετός / παράτυφος 0 1 0-3 Φυματίωση 33 51 39-72 Χολέρα 0 0 0-0 8

Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης Πίνακας 2: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) ανά περιφέρεια της χώρας* με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης Κεντρικής Μακεδονίας Δυτικής Μακεδονίας Ηπείρου Θεσσαλίας Ιονίων Νήσων Δυτικής Ελλάδας Στερεάς Ελλάδας Αττικής Πελοποννήσου Βορείου Αιγαίου Νοτίου Αιγαίου Κρήτης Άγνωστο Ανεμευλογιά με επιπλοκές - - - - - - 1 - - - - - - - Βρουκέλλωση - - - 1 5 - - 1 1 1 - - - - Ελονοσία - - - - - - - - 1 - - - - - Εχινοκοκκίαση - 1 2 - - - - - 1 - - - - - Ηπατίτιδα Α - - - - - - - 2 1-1 - - - Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < 12 μηνών - - - - 1-1 - - - - - - - Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α διάγνωση) - 2 - - - - - - - - - - - - Ιλαρά 3 1-1 - - - - 1 2 - - - - Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί - - - 1 - - - - - - - - - - Λεϊσμανίαση - - - - 1 - - - 1 - - - - - Πυρετός Q οξεία λοίμωξη - - - - - - - - 1 - - - - - Σαλμονέλλωση (μη τυφο παρατυφική) 2 7 1 1 4-1 - 8-7 - 2 - Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) - 2 1-2 - - - 7 1 1-3 - Μηνιγγίτιδοκοκκική νόσος 1 1 - - - - - 1 1 - - - - Φυματίωση 3 5-1 3-3 1 12 2-1 1 1 * Η περιφέρεια ορίζεται με βάση τη διεύθυνση κατοικίας του κρούσματος Πίνακας 3: Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων στο σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ) ανά φύλο* και ηλικιακή ομάδα, για το σύνολο της χώρας, με ημερομηνία δήλωσης 01/04/2011 30/04/2011. Νόσημα Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο Ηλικιακή ομάδα (έτη) <1 1-4 5-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Άγν. Φύλο Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Α Γ Ανεμευλογιά με επιπλοκές - - - - - - - - - - - - - - - 1 - - - - Βρουκέλλωση - - - - - - 3-2 1 1 - - - - - 1 1 - - Ελονοσία - - - - - - - - 1 - - - - - - - - - - - Εχινοκοκκίαση - - - - - - - - - - - - - 2 1-1 - - Ηπατίτιδα Α - - - - - 1 - - - 1 1-1 - - - - - - - Ηπατίτιδα Β, οξεία & HBsAg(+) σε βρέφη < - - - - - - - - - - - - - - 2 - - - - - 12 μηνών Ηπατίτιδα C, οξεία & επιβεβαιωμένο anti HCV θετικό(α - - - - - - - - 1 - - - - - 1 - - - - - διάγνωση) Ιλαρά - 1 - - - - 2-2 3 - - - - - - - - - - Ιογενείς αιμορραγικοί πυρετοί - - - - - - - - - - - - - - - - 1 - - - Λεϊσμανίαση - - - - - - - - - - - 1-1 - - - - - - Πυρετός Q οξεία λοίμωξη - - - - - - - - - - - - 1 - - - - - - - Σαλμονέλλωση (μη τυφο παρατυφική) 5 2 5 4 7 3 1 - - - - - 1 - - 2-3 - - Μηνιγγίτιδα (βακτηριακή, άσηπτη) - - - - - 1-1 - - - 1 1 - - 1 1 1 4 6 Μηνιγγίτιδοκοκκική νόσος - - - - - - 1 - - - - - - - - - - - 2 1 Φυματίωση - - - - 2 2 5 1 5-2 1 1-3 1 6 4 - - * Α: άρρεν, Θ: θήλυ Δεδομένα Επιδημιολογικής Επιτήρησης 9

Τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στους παραπάνω πίνακες προέρχονται από το σύστημα Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων (ΥΔΝ). Η ονοματολογία των 45 νοσημάτων που περιλαμβάνονται στο σύστημα, ακολουθεί τη 10η Αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νοσημάτων (ICD-10). Τα δελτία δήλωσης και οι ορισμοί κρούσματος των νοσημάτων αυτών βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (www.keelpno.gr). Πρέπει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα που παρουσιάζονται για τον Απρίλιο του 2011 είναι προσωρινά, μπορεί δηλαδή να υποστούν μικρές τροποποιήσεις/διορθώσεις. Επιπρόσθετα, η ερμηνεία των δεδομένων θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, καθώς υπάρχουν ενδείξεις υποδήλωσης στο σύστημα. Το σύστημα ΥΔΝ βασίζεται στους γιατρούς που παρά το φόρτο εργασίας τους, αντιλαμβάνονται τη σημασία της συστηματικής δήλωσης των κρουσμάτων των λοιμωδών νοσημάτων, η οποία καθιστά εφικτή τη λήψη των ενδεικνυόμενων μέτρων δημόσιας υγείας. Χωρίς τη βοήθεια των ιατρών, τους οποίους και ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία τους, το σύστημα δεν μπορεί παρά να είναι αναποτελεσματικό. Ο αριθμός των δηλωθέντων κρουσμάτων ιλαράς στη χώρα τον Απρίλιο, καθώς και τα έως τώρα διαθέσιμα δεδομένα για το μήνα Μάιο 2011, υποδηλώνουν έξαρση κρουσμάτων του νοσήματος. Συνολικά έχουν δηλωθεί, μέσω του Συστήματος Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, 29 κρούσματα από την αρχή του έτους. Τα κρούσματα αυτά προέρχονται από διάφορες περιοχές της χώρας. Τα δεδομένα αυτά καταδεικνύουν ότι πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, ιδιαίτερα των παιδιών και εφήβων, των νεαρών ενηλίκων και των ευπαθών ομάδων (αθίγγανοι και μετανάστες). Ειδικότερα, σημειώνεται η ανάγκη εγρήγορσης των παθολόγων, γενικών γιατρών και γενικότερα των γιατρών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για την αναγνώριση των συμπτωμάτων και του εξανθήματος της ιλαράς σε νεαρούς ενήλικες, οι οποίοι έχουν ελλιπή εμβολιαστική κάλυψη (μία δόση του εμβολίου MMR). Όσον αφορά το χειρισμό κρουσμάτων ιλαράς από τους κλινικούς ιατρούς, μπορεί κανείς να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ για περισσότερες πληροφορίες (http://www.keelpno.gr/ images/stories/keelpno/nosimata/odigies/odigies_ilara.pdf). Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης Δράσεις του ΥΥΚΑ για την πρόληψη και τον έλεγχο της καπνιστικής συνήθειας. Το κάπνισμα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες πρόωρου θανάτου σε παγκόσμια κλίμακα. Η χώρα μας σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα προχώρησε σε εναρμόνιση της νομοθεσίας της με σκοπό τον περιορισμό του καπνίσματος και την προστασία της δημόσιας υγείας. Η εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου αποτελεί τη θεμελιώδη έκφραση της πολιτικής μας βούλησης, ότι δηλαδή η Δημόσια Υγεία είναι μη διαπραγματεύσιμο αγαθό. Στόχος της πολιτικής μας είναι να θέσουμε τις βάσεις για την ανάπτυξη σταθερών και διαχρονικών ελεγκτικών μηχανισμών και κυρίως εκπαιδευτικών, ώστε να ενημερωθεί ουσιαστικά η ελληνική κοινωνία για την πραγματική διάσταση του προβλήματος, που λέγεται «κάπνισμα» προκειμένου να επιτευχθεί η συνειδητή μείωση της χρήσης καπνού στην χώρα μας. Ειδικές συμμετοχές Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου, όλο αυτό το διάστημα γίνεται διαρκής ενημέρωση και παρέμβαση, όπου κρίνεται απαραίτητο, με στοχευμένες δράσεις. Αναλύτικότερα: Στο πλαίσιο της εφαρμογής δράσεων πρόληψης και προαγωγής υγείας στα σχολεία της χώρας, με στόχο την πρόληψη του καπνίσματος κρίθηκε απαραίτητη η συνεργασία του Υπουργείου Υγείας με το Υπουργείο Παιδείας και τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Harvard των Η.Π.Α. Προκειμένου να επιτευχθεί ο κοινός στόχος μας, που είναι ο εφοδιασμός όλων των μαθητών με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες προάσπισης της υγείας τους, από τον Οκτώβριο του 2010 άρχισε η εφαρμογή του προγράμματος αγωγής υγείας αναφορικά με το κάπνισμα στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από επαγγελματίες υγείας (πνευμονολόγους, γενικούς γιατρούς και επισκέπτες υγείας) των όμορων Νοσοκομείων και Κέντρων Υγείας. Στη χώρα μας λειτουργούν σαράντα οκτώ (48) Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος στα Νοσοκομεία του ΕΣΥ, στα οποία υπήρξε αύξηση της προσέλευσης πολιτών κατά 50% το 2010 σε σχέση 10

με το 2009, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία. Δημιουργούνται ανά ΥΠΕ ομάδες εκπαιδευτών- ομιλητών, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας των Κέντρων Υγείας (γενικοί γιατροί, επισκέπτες υγείας κ.α.) με στόχο την πρόληψη- διακοπή του καπνίσματος. Οι επαγγελματίες υγείας θα συμμετάσχουν σε σύστημα καταγραφής της αποτελεσματικότητας του προγράμματος σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και κοινοποίησης των στοιχείων στο Υπουργείο (π.χ πόσοι ακολούθησαν πρόγραμμα διακοπής του καπνίσματος, προγράμματα, ενημερωτικές ομιλίες που πραγματοποιήθηκαν κ.α). Ενημέρωση των εγκύων για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος σε συνεργασία με ιατρούς γυναικολόγους και διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού (φυλλάδια αφίσες) στις μαιευτικές κλινικές της χώρας. Συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και τις Ενώσεις Σωματείων Καλαθοσφαίρισης και διανομή ενημερωτικού υλικού (φυλλάδια, μπλουζάκια, καπέλα με σχετικό λογότυπο) σε αγώνες βόλεϊ και μπάσκετ, που πραγματοποιήθηκαν και τους παρακολούθησαν μαθητές. Οι αθλητές και αθλήτριες των Σωματείων θα συνδράμουν εθελοντικά στη διανομή των ενημερωτικών φυλλαδίων σε επιλεγμένα σημεία (καφετέριες, πάρκα, κλπ), καθώς αποτελούν τους καλύτερους πρεσβευτές του υγιεινού τρόπου ζωής. Συνεργασία του Υπουργείου μας με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ώστε οι επαγγελματίες υγείας, να προωθήσουν προγράμματα αγωγής υγείας σχετικά με το κάπνισμα στα Κέντρα Νεοσυλλέκτων και τις Μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων. Τα Κέντρα Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ ήδη αναπτύσσουν προγράμματα πρόληψης στους στρατευμένους νέους, στην κοινότητα και τα σχολεία Για όλους τους εργασιακούς χώρους (δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) θα υπάρξει συνεργασία με την ΑΔΕΔΥ, το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) και τους γιατρούς Δημόσιας Υγείας του ΥΥΚΑ τόσο για την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου απαγόρευσης του καπνίσματος, όσο και για την εφαρμογή δράσεων πρόληψης και προαγωγής της υγείας στους εργαζόμενους με στόχο την πρόληψη- διακοπή του καπνίσματος. Οι έλεγχοι για την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου της απαγόρευσης του καπνίσματος στους κλειστούς δημόσιους χώρους εντείνονται, κάτι το οποίο αποδεικνύεται από τα στοιχεία που κοινοποιούνται σε εβδομαδιαία βάση από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση. Οι έλεγχοι αφορούν τόσο στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, όσο και στα νοσοκομεία και τα σχολεία της χώρας. Αντώνης Δημόπουλος, Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας Παγκόσμια ημέρα κατά του καπνίσματος 31 Μαίου. Ειδικές συμμετοχές 11

Δράσεις γραφείων Σπάνιες ασθένειες και δημόσια υγεία Σύμφωνα με τον υφιστάμενο ορισμό των σπανίων ασθενειών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ο οποίος θεσπίστηκε από το Συμβούλιο στο πρόγραμμα κοινοτικής δράσης, όσον αφορά τις σπάνιες ασθένειες 1999-2003, σπάνια, θεωρούνται, τα νοσήματα που προσβάλλουν λιγότερα από 5 ανά 10.000 άτομα στην Κοινότητα. Ο ίδιος ορισμός ισχύει και για τα ορφανά φάρμακα. Εντούτοις, ο αριθμός των ασθενών που πάσχουν από αυτά μπορεί να είναι υψηλός, δεδομένου ότι υπάρχουν 6.000-8.000 διαφορετικά σπάνια νοσήματα. Στην πλειοψηφία τους πρόκειται για γενετικής φύσεως ασθένειες, ωστόσο μία άλλη πιθανή αιτία θεωρείται και η έκθεση σε περιβαλλοντικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της κύησης ή και σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής σε συνδυασμό με γενετική προδιάθεση. Ορισμένες είναι σπάνιες μορφές ή σπάνιες επιπλοκές κοινών ασθενειών. Στα σπάνια νοσήματα συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων, σπάνιες μορφές καρκίνου, αυτοάνοσα νοσήματα, συγγενείς δυσπλασίες, τοξικές και λοιμώδεις νόσοι. Οι σπάνιες ασθένειες χαρακτηρίζονται από χαμηλό επιπολασμό και μεγάλη πολυπλοκότητα, προκαλούν χρόνιες αναπηρίες, υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των πασχόντων και σε αρκετές περιπτώσεις επιφέρουν και το θάνατο. Για τις περισσότερες δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία, ωστόσο ο έγκαιρος προσυμπτωματικός έλεγχος και στη συνέχεια η κατάλληλη αγωγή μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα και να αυξήσουν το προσδόκιμο ζωής. Τα σπάνια νοσήματα, λόγω της ιδιαιτερότητας τους (μικρός αριθμός ασθενών ανά νόσο, διάθεση περιορισμένων πόρων από τα κράτη μέλη της ΕΕ, σποραδικές ερευνητικές δραστηριότητες, χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης νέων φαρμάκων) αποτελούν σοβαρό πρόβλημα για τη δημόσια υγεία και κατά συνέπεια προτεραιότητα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η νέα Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ορφανά φάρμακα το 2000 (ΕΚ αριθ. 141/2000) ενθάρρυνε την έρευνα και επιτάχυνε τη διαδικασία ανάπτυξης και κυκλοφορίας νέων φαρμάκων για τη θεραπεία, πρόληψη ή διάγνωση των σπανίων παθήσεων. Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός σπάνιων παθήσεων παραμένει ακόμα χωρίς αποτελεσματική θεραπεία. Σε κοινοτικό επίπεδο, οι σπάνιες παθήσεις αποτέλεσαν προτεραιότητα δράσης στο πλαίσιο των προγραμμάτων για τη δημόσια υγεία 2003-2008 και 2008-2013. Τα ερευνητικά προγράμματα για τις σπάνιες ασθένειες έλαβαν και λαμβάνουν στήριξη από τα ευρωπαϊκά προγράμματα-πλαίσια για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη. Παράλληλα, η κοινότητα καλεί τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν και να εφαρμόσουν σχέδια ή στρατηγικές για τις σπάνιες νόσους, με στόχο τη σφαιρική προσέγγιση βάσει συγκεκριμένων και συνδυασμένων ενεργειών. Δράσεις γραφείων Στο πλαίσιο αυτό, το 2008 εκπονήθηκε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Σπάνιες Παθήσεις, το οποίο αναθεωρήθηκε από σχετική Ομάδα Εργασίας στη διάσκεψη που έγινε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος EUROPLAN τον Νοέμβριο του 2010 και την οποία διοργάνωσε στη χώρα μας η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (ΠΕΣΠΑ). Το αντικείμενο των σπανίων παθήσεων ανατέθηκε από το ΥΥΚΑ στο ΚΕΕΛΠΝΟ τον Οκτώβριο του 2009. Έκτοτε γίνονται προσπάθειες να εναρμονισθεί η χώρα μας με τις συστάσεις της ΕΕ, να αποτυπωθεί η υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά την πρόληψη, διάγνωση και περίθαλψη στη χώρα μας και να δημιουργηθεί Μητρώο Ασθενών, το οποίο θα βοηθήσει στην κατανόηση του μεγέθους του προβλήματος και στη χάραξη εθνικής πολιτικής και στρατηγικής για τα σπάνια νοσήματα. Για την καλύτερη δυνατή προσέγγιση του θέματος, στο ΚΕΕΛΠΝΟ λειτουργεί Θεματική Συμβουλευτική Ομάδα για τα σπάνια νοσήματα, η οποία αποτελείται από έγκριτους επιστήμονες και συντονίζεται από τον Καθηγητή Γενετικής κ. Εμμανουήλ Καναβάκη. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής συνεργασίας για την προώθηση της έρευνας και την ανταλλαγή των γνώσεων και της εμπειρίας στον τομέα των σπάνιων παθήσεων, η Ελλάδα συμμετέχει στα ακόλουθα Ευρωπαϊκά προγράμματα: E-Rare-2: Στόχος του προγράμματος είναι η ενίσχυση και διεύρυνση της ήδη υφιστάμενης δικτύωσης και γενικότερα η εδραίωση ενός αποτελεσματικού δικτύου αντιμετώπισης των σπανίων νοσημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. EPIRARE. Το πρόγραμμα στηρίζει την ανάπτυξη μητρώων/αρχείων ασθενών (registries) EUROPLAN. Έχει ως στόχο τη διαμόρφωση και την εφαρμογή Σχεδίων Δράσης - Στρατηγικών για τις Σπάνιες Παθήσεις. Επίσης, η Ελλάδα συμμετέχει στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Σπάνιες Νόσους (EUCERD) με εθνικό εκπρόσωπο τον Ομότιμο Καθηγητή Παιδιατρικής, κ. Χρήστο Καττάμη. Ευαγγελία Τζάλα, Γραφείο Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών, Βιοστατιστικής και Σπανίων Νόσων, Τμήμα Εκπαίδευσης και Εθνικών Αρχείων 12

Σύσταση εμβολίου τυφοειδούς πυρετού σε ταξιδιώτες από την Ελλάδα προς αναπτυσσόμενες χώρες Ο τυφοειδής πυρετός προκαλείται από το βακτήριο Salmonella Τyphi, μεταδίδεται από άτομο σε άτομο με την κατανάλωση φαγητού ή νερού που μολύνθηκε από τα κόπρανα ή τα ούρα χρόνιων φορέων S. Typhi [1]. Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο σημειώνονται περίπου 22 εκ κρούσματα και 200.000 θάνατοι από τον τυφοειδή πυρετό παγκοσμίως. Υψηλή επίπτωση του νοσήματος (> 100/100.000 περιπτώσεις / έτος) παρατηρείται στη νότια κεντρική και νότια ανατολική Ασία. Στις περιοχές με ενδιάμεση επίπτωση (10-100/100.000 περιπτώσεις / έτος) συμπεριλαμβάνεται το υπόλοιπο τμήμα της Ασίας, η Αφρική, η Λατινική Αμερική, η Καραϊβική και η Ωκεανία, με εξαίρεση την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο παρατηρείται χαμηλή επίπτωση (<10/100.000 περιπτώσεις/ έτος) [2]. Ο κίνδυνος για τον ταξιδιώτη εκτιμάται ότι είναι μεγαλύτερος κατά τη διάρκεια ταξιδιού προς τη Νότια Ασία (6 έως 30 φορές υψηλότερος από όλους τους άλλους προορισμούς), ακολουθούν χώρες στη νοτιοανατολική Ασία, τη λατινική Αμερική και την Καραϊβική, περιοχές στη βόρεια και τη δυτική Αφρική και στην ανατολική Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι ο κίνδυνος αυξάνεται ανάλογα με τη διάρκεια της παραμονής, ταξιδιώτες έχουν νοσήσει ακόμη και κατά την επίσκεψη διάρκειας <1 εβδομάδας σε ενδημική περιοχή [3]. Επίσης οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται φίλους ή συγγενείς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο [4]. Ο στόχος της μελέτης του Γραφείου Ταξιδιωτικής Ιατρικής ήταν να αξιολογήσει την εφαρμογή της σύστασης εμβολίου τυφοειδούς πυρετού σε ταξιδιώτες που επισκέπτονται ενδημικές περιοχές. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε, από 2008-2009, σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Υγείας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, στις οποίες διατίθεται το εμβόλιο του τυφοειδούς πυρετού. Κατά τη διάρκεια της μελέτης 3131 άτομα που επισκέφθηκαν τις Διευθύνσεις Υγείας ταξίδεψαν σε ενδημικές χώρες τυφοειδούς πυρετού. Σύσταση εμβολιασμού έγινε σε 664 άτομα (21.2%). Σύμφωνα με την διάρκεια του ταξιδιού, 919 (29.4%) διέμειναν> 1 μήνα εκ των οποίων 281 (30.6%) εμβολιάστηκαν. Σύμφωνα με το σκοπό του ταξιδιού, 1461 (46.7%) ταξίδεψαν για αναψυχή, 922 (29.4%) ταξίδεψαν για επαγγελματικούς λόγους και 146 (4.7%) επισκέφθηκαν συγγενείς και φίλους (VFRs) εκ των οποίων εμβολιάστηκαν 314 (21.5%), 255 (27.6%) και 29 (19.9%) αντίστοιχα. Σύμφωνα με την περιοχή του ταξιδιού, 1496 (47.8%) ταξίδεψαν σε αστικές περιοχές, 1102 (35.2%) ταξίδεψαν σε αστικές και αγροτικές περιοχές και 79 (2.5%) ταξίδεψαν σε αγροτικές περιοχές εκ των οποίων εμβολιάστηκαν 304 (20.3%), 286 (25.9%) και 22 (27.8%) αντίστοιχα. Σύμφωνα με τις συνθήκες διαμονής, 2106 (67.3%) διέμειναν σε ξενοδοχεία, 423 (13.5%) φιλοξενήθηκαν σε σπίτια ντόπιου πληθυσμού, 333 (10.6%) ταξίδεψαν σε πλοίο και 78 (2.5%) διέμειναν σε κατασκήνωση εκ των οποίων εμβολιάστηκαν 401 (19%), 146 (34.5%), 40 (12%) και 32 (41%) αντίστοιχα. Συμπεραίνεται ότι η εμβολιαστική κάλυψη με το εμβόλιο του τυφοειδούς πυρετού των ταξιδιωτών προς ενδημικές περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής είναι σχετικά χαμηλή και αναδεικνύεται η ανάγκη για ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας που δραστηριοποιούνται στην ταξιδιωτική ιατρική. Βιβλιογραφικές αναφορές 1. World Health Organization (WHO). Available at: http://www.who.int /topics/typhoid_fever/en/ [Accessed 9 May 2011] 2. Crump JA, Luby SP, Mintz ED. The global burden of typhoid fever. Bull World Health Organ. 2004 May;82(5):346-53. 3. Steinberg EB, Bishop R, Haber P, et al. Typhoid fever in travelers: who should be targeted for prevention? Clin Infect Dis. 2004;39(2):186 91. 4. Leder K, Tong S, Weld L et al. Illness in travellers visiting friends and relatives: A review of the GeoSentinel Surveillance Network. Clin Infect Dis 2006; 43: 1185-1194 Παρασκευή Σμέτη, Ανδρούλα Παυλή, Γραφείο Ταξιδιωτικής Ιατρικής Έλενα Μαλτέζου, Τμήμα Παρεμβάσεων σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Δράσεις γραφείων 13

Δίκτυο εργαστηρίων δημόσιας υγείας ΚΕΔΥ - ΠΕΔΥ Εργαστηριακός απολογισμός δικτύου εργαστηρίων δημόσιας υγείας 2010 Όπως προκύπτει το 2010 ήταν μια ιδιαίτερα παραγωγική χρονιά για τη λειτουργία και ανάπτυξη του Δικτύου.Τα προς έλεγχο δείγματα προέρχονται κυρίως από δειγματοληπτικούς ελέγχους των αντίστοιχων νομαρχιών/ Περιφερειών και νοσοκομείων. Στους Πίνακες 1 εως 4 περιγράφεται ο αριθμός των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο ΚΕΔΥ και στα ΠΕΔΥ τα τελευταία δύο χρόνια (2009 και 2010), καθώς και το ποσοστό της αύξησης του 2010 σε σχέση με το 2009. Πίνακας 1: Εργαστηριακή δραστηριότητα ΚΕΔΥ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2009 2010 ΑΥΞΗΣΗ % Δ Α Δ Α Δ Α Νερά 2.007 9.896 2.805 13.399 39,8 35,4 Τρόφιμα 290 778 967 1.445 233,4 85,7 Εμφιαλωμένα 275 1.757 368 2.161 33,8 23,0 Μικροβιακής αντοχής 592 592 1.145 1.145 93,4 93,4 Λεγεωνέλλας 601 601 1.611 1.611 168,1 168,1 Σαλμονέλας- σιγκέλας 442 884 274 548-38,0-38,0 Χημικό - - 250 4.300 - - ΣΥΝΟΛΟ 4.207 14.508 7.420 24.609 70,4% 40,0% Δ: Δείγματα, Α: Αναλύσεις Πίνακας 2: Εργαστηριακή δραστηριότητα ΠΕΔΥ Θεσσαλίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2009 2010 ΑΥΞΗΣΗ % Δ Α* Δ Α* Δ Α Νερά Ανθρώπινης Κατανάλωσης 376 10.775 380 12.460 1,1 15,6 Εμφιαλωμένα Νερά 72 936 25 700-65,3-25,2 Νερά Κολυμβητικών Δεξαμενών 43 1.299 14 378-67,4-70,9 Θαλασσινά Νερά 101 2.430 177 6.933 75,2 185,3 Τρόφιμα 20 458 44 6.013 120,0 1.212,8 Ανίχνευση Legionella spp 128 1.855 275 4.681 114,8 162,0 Κόπρανα 0 0 7 56 - - Εμέσματα 0 0 2 2 - - ΣΥΝΟΛΟ 740 17.753 924 31.223 24,9% 75,9% * Υπολογισμός αναλύσεων: Σύνολο= α αναλύσεις για την Ο.Μ.Χ. 37oC + β αναλύσεις για την Ο.Μ.Χ. 22οC, + γ αναλύσεις για τα Ολικά κολοβακτηριοειδή + δ αναλύσεις για την E.coli + ε αναλύσεις για τους Εντερόκοκκους Πίνακας 3: Εργαστηριακή δραστηριότητα ΠΕΔΥ Αν. Μακεδονίας-Θράκης Δράσεις γραφείων ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2009 * 2010 Δ Α Δ Α Νερά Ανθρώπινης Κατανάλωσης 21 108 127 661 Εμφιαλωμένα Νερά 9 63 10 116 Νερά Κολυμβητικών Δεξαμενών 19 118 11 49 Θαλασσινά Νερά 5 15 5 15 Τρόφιμα 0 0 6 12 Μονάδες Τεχνητού Νεφρού 0 0 9 54 Χημικές Αναλύσεις 0 0 29 232 Βιολογικός Καθαρισμός 0 0 3 9 Ανίχνευση Legionella spp 0 0 14 14 Επιφανειακά 5 15 0 0 Γεωτρήσεις 5 29 0 0 Λύματα 4 20 0 0 ΣΥΝΟΛΟ 68 368 214 1.162 * Λειτουργία του εργαστηρίου από 6/09 14

Πίνακας 4: Εργαστηριακή δραστηριότητα ΠΕΔΥ Κρήτης ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2009* Νερά Ανθρώπινης Κατανάλωσης Εμφιαλωμένα Νερά Νερά Κολυμβητικών Δεξαμενών Θαλασσινά Νερά Τρόφιμα Ανίχνευση Legionella spp Υλικά συσκευασίας νερού Δείγματα Γρίπης που ελέχθηκαν ΣΥΝΟΛΟ 2010 Δ Α Δ Α 88 347 572 1.937 245 1.470 879 4.760 0 0 5 28 94 44 101 96 282 352 202 376 143 190 191 0 441 1.072 390 0 4.115 14.719 6.095 23.347 668 3.029 * Λειτουργία του εργαστηρίου από 9/09 Δράσεις γραφείων Φωτογραφικό υλικό από το κτήριο του ΚΕΔΥ στη Βάρη 15

Νέα από την διεθνή βιβλιογραφία Barton Behravesh C, Mody RK, Jungk J, et al. 2008 outbreak of Salmonella Saintpaul infections associated with raw produce. New Engl J Med 2011;364:918-927 Η κατανάλωση ακατέργαστων προϊόντων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως «όχημα» για τη μετάδοση της σαλμονέλλωσης. Οι συγγραφείς ερεύνησαν επιδημία σαλμονέλλωσης που συνέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2008. Ως κρούσμα ορίστηκε η εμφάνιση διάρροιας σε ένα άτομο με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη λοίμωξη από το επιδημικό στέλεχος Salmonella enterica του ορότυπου Saintpaul. Από τα 1500 κρούσματα, 21% νοσηλεύτηκαν και 2 κατέληξαν. Σε τρεις μελέτες πασχόντων-μαρτύρων, που δε συνδέονταν με συρροές σε εστιατόρια, η λοίμωξη σχετιζόταν σημαντικά με την κατανάλωση ωμών ντοματών, την κατανάλωση φαγητού σε μεξικάνικο εστιατόριο, σάλτσας pico de gallo ή πιτών καλαμποκιού και την κατανάλωση ωμών πιπεριών jalapeño στο σπίτι τους. Σε εννέα αναλύσεις συρροών κρουσμάτων, που συνδέονταν με εστιατόρια, οι πιπεριές jalapeño ενοχοποιήθηκαν σε τρεις συρροές με τα εμπλεκόμενα συστατικά και οι πιπεριές jalapeño ή serrano συνδέονταν με τις άλλες τρεις συρροές. Το υπεύθυνο στέλεχος ταυτοποιήθηκε σε πιπεριές jalapeño, που συλλέχθηκαν στο Τέξας, στο νερό, που χρησιμοποιείται στις γεωργικές εργασίες και σε πιπεριές serrano που συλλέχθηκαν σε μία φάρμα στο Μεξικό. Αυτή η επιδημία τονίζει τη σημασία πρόληψης επιμολύνσεων των ωμών- ακατέργαστων προϊόντων. Lee MB, Greig JD. A review of gastrointestinal outbreaks in schools: effective infection control interventions. J Sch Health 2010;80:588-598 Οι συγγραφείς ανασκόπησαν επιδημίες γαστρεντερίτιδας σε σχολεία, που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία 10 χρόνια σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων και ιστοσελίδες δημόσιας υγείας. Από τις 121 επιδημίες, 51% ήταν βακτηριακές, 40% ιογενείς, 7% οφείλονταν στο κρυπτοσπορίδιο και 2% σε πολλαπλούς μικροοργανισμούς. Οι τρόποι μετάδοσης που καταγράφηκαν σε 101 επιδημίες συμπεριλάμβαναν την τροφιμογενή (45%), από άτομο σε άτομο (16%), την υδατογενή (12%), και μέσω επαφής με ζώα (11%). Οι δράσεις για τον έλεγχο των επιδημίων αυτών περιελάμβαναν την ενημέρωση των ιατρικών αρχών και των αρχών δημόσιας υγείας, (13%), τη θεραπεία περιστατικών (12%), την ενίσχυση του πλυσίματος των χεριών (11%) και την αύξηση της επαγρύπνησης κατά την προετοιμασία φαγητού (8%). Οι συστάσεις για την πρόληψη μελλοντικών εξάρσεων των κρουσμάτων συγκριθήκαν με παλαιότερες δημοσιευμένες μελέτες που κατέδειξαν αποτελεσματικότητα. Ο κίνδυνος τροφιμογενούς μετάδοσης μειώθηκε, όταν οι χειριστές τροφίμων εφάρμοσαν την αποτελεσματική τεχνική πλυσίματος των χεριών και έλαβαν εκπαίδευση και πιστοποίηση για τον ασφαλή χειρισμό των τροφίμων. Η επιμόρφωση μαθητών για τη υγιεινή των χεριών, η ενίσχυση του καθαρισμού, της απολύμανσης στο χώρο του σχολείου και ο εμβολιασμός κατά της ηπατίτιδας Α κρίθηκαν αποτελεσματικά. Τα παιδιά πρέπει να εποπτεύονται κατά τη διάρκεια επισκέψεων σε φάρμες, να επιβάλλεται αυστηρά το πλύσιμο των χεριών και η κατανάλωση τροφής να γίνεται σε ξεχωριστό χώρο από εκεί που βρίσκονται τα ζώα. Νέα από τη διεθνή βιβλιογραφία Pires SM, Vieira A, Perez E, Wong DL, Hald T. Attributing human foodborne illness to food sources and water in Latin America and the Caribbean using data from outbreak investigations. Int J Food Microbiol. 2011 Apr 22 [Epub ahead of print] Τα παθογόνα που προκαλούν τροφιμογενή νοσήματα ευθύνονται για την ολοένα αυξανόμενη επίπτωση των νοσημάτων αυτών παγκοσμίως. Η γνώση σχετικά με τη συμβολή των διαφορετικών πηγών μόλυνσης (τροφίμων και νερού) για τα τροφιμογενή νοσήματα θα συμβάλλει στο να τεθούν προτεραιότητες για την ασφάλεια των τροφίμων και να εφαρμοστούν τα κατάλληλα μέτρα ελέγχου. Οι συγγραφείς ανέπτυξαν ένα μοντέλο πιθανοτήτων βασισμένο στα δεδομένα επιδημιών, το οποίο αποδίδει τα τροφιμογενή νοσήματα από ποικίλα βακτηριακά παθογόνα σε πιθανές πηγές μόλυνσης στη Νότια Αμερική και την Καραϊβική. Μεταξύ 1993 και 2010, 6313 βακτηριακές επιδημίες καταγράφηκαν από 20 χώρες. Γενικά, η πιο σημαντική πηγή βακτηριακών επιδημιών ήταν το κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το νερό και τα λαχανικά στη δεκαετία του 90 και τα αυγά, τα λαχανικά, τα σιτηρά και τα φασόλια στη δεκαετία 2000-2010. Αυτή η μελέτη εντόπισε κενά στα δεδομένα της περιοχής και έδωσε έμφαση στη σημασία των αποτελεσματικών συστημάτων επιτήρησης, προκειμένου να προσδιοριστούν οι πηγές της μόλυνσης. Ακόμη και με τα υπάρχοντα δεδομένα, η εφαρμογή αυτής της μεθόδου για τον προσδιορισμό της πηγής της μόλυνσης στις χώρες της Νότιας Αμερικής και της Καραϊβικής ήταν επιτυχής. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να συνδέσει την εμφάνιση τροφιμογενούς επιδημίας με πηγές τροφής και νερού σε άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των αναπτυσσόμενων χωρών με περιορισμένα δεδομένα επιδημιολογικής επιτήρησης. Έλενα Μαλτέζου 16

Ενδιαφέρουσες δραστηριότητες Διεθνής αποστολή ΚΕΕΛΠΝΟ Η ελληνική αποστολή στη Λιβύη, αποτελούμενη από διπλωματικό και ιατρικό προσωπικό, έφτασε στη Βεγγάζη στις 22 Μαΐου με αεροσκάφος της Πολεμικής Αεροπορίας, τύπου C 130, το οποίο μετέφερε επίσης την κινητή ιατρική κινητή μονάδα του ΚΕΕΛΠΝΟ, καθώς και σημαντικές ποσότητες φαρμάκων και υγειονομικού υλικού. Η ιατρική ομάδα ΚΕΕΛΠΝΟ-ΥΥΚΑ, η οποία μετέχει στην ανθρωπιστική αποστολή του υπουργείου Εξωτερικών στη δοκιμαζόμενη αφρικανική χώρα, βρέθηκε στο νοσοκομείο της πόλης Αζντάμπια, 160 χιλιόμετρα δυτικά της Βεγγάζης. Οι Έλληνες επιστήμονες επισκέφθηκαν το νοσοκομείο, το οποίο απέχει μόλις 30 χιλιόμετρα από το όριο της περιοχής εχθροπραξιών, μετά από συνεννόηση με τις τοπικές υγειονομικές αρχές και το κλιμάκιο των Ηνωμένων Εθνών/Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (UN/WHO Health Cluster) και με σκοπό τη διαπίστωση των αναγκών σε ιατρονοσηλευτικές υπηρεσίες, φάρμακα και υγειονομικό υλικό. Μετά από συνεννόηση με το Διοικητή του νοσοκομείου αποφασίστηκε: 1. Η ετοιμότητα της ελληνικής ομάδας για παροχή χειρουργικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών, σε περίπτωση υποδοχής στο νοσοκομείο μεγάλου αριθμού τραυματιών. 2. Η διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων προς το προσωπικό του νοσοκομείου, από τους εξειδικευμένους επιστήμονες της ομάδας, με βασικά θέματα: Αιμορραγία Βασική Υποστήριξη Ζωής (BLS / Basic Life Support) Αντιμετώπιση Τραύματος (Trauma Classification and Treatment) Αρχές μεταφοράς τραυματιών Την Κυριακή 22 Μαΐου 2011 αεροσκάφος της Πολεμικής Αεροπορίας, τύπου C-130, μετέφερε στη Βεγγάζη της Λιβύης διπλωματικό προσωπικό και την ιατρική ομάδα ΚΕΕΛΠΝΟ-ΥΥΚΑ στο πλαίσιο ανθρωπιστικής αποστολής, που διοργανώθηκε από το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Εκτός από σημαντικές ποσότητες φαρμάκων και υγειονομικού υλικού, το C-130 μετέφερε επίσης και την κινητή ιατρική μονάδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (φωτό), η οποία τέθηκε σε ετοιμότητα προκειμένου να παράσχει τις υπηρεσίες της στο λαό της ταρασσόμενης χώρας. http://www.flickr.com/photos/greecemfa/5746591221/in/set-72157626784835494 Υπουργείο Εξωτερικών Ενδιαφέρουσες δραστηριότητες 17

Ευρωπαϊκή Συνάντηση εργασίας για την διερεύνηση διεθνών τροφιμογενών επιδημιών Ενδιαφέρουσες δραστηριότητες Οι αρχές δημόσιας υγείας των Ευρωπαϊκών χωρών αντιμετωπίζουν όλο και συχνότερα τροφιμογενείς επιδημίες, που δεν περιορίζονται στα στενά όρια μιας χώρας, αλλά λαμβάνουν διεθνείς διαστάσεις. Οι επιδημίες αυτές αφορούν α) τη διανομή και κατανάλωση του ίδιου μολυσμένου τροφίμου σε δύο ή περισσότερες χώρες και β) την κοινή έκθεση στην ίδια πηγή ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων κατά τη διάρκεια επίσκεψής τους σε μία χώρα. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια σε Ευρωπαϊκό επίπεδο να διευκολυνθεί και να προτυποποιηθεί η διαδικασία διερεύνησης των επιδημιών αυτών με το συντονισμό των δράσεων και τη λήψη μέτρων ελέγχου από τις εμπλεκόμενες χώρες. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής πραγματοποιείται, υπό τη χρηματοδότηση του ECDC, το έργο με τίτλο «Δημιουργία πολυ-εργαλείου για τη διερεύνηση διεθνών επιδημιών τροφιμογενούς/υδατογενούς αιτιολογίας» που θα ολοκληρωθεί τον προσεχή Ιούνιο. Κατόπιν πρόσκλησης του ECDC να συμμετάσχω στην ομάδα ειδικών που θα αξιολογήσει το έργο αυτό, συμμετείχα στη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη, κατά τη διάρκεια της οποίας παρουσιάστηκε το υλικό που έχει συγκεντρωθεί από την ομάδα εργασίας. Το υλικό αυτό συνοψίζεται στα ακόλουθα: 1. Προτυποποιημένο δελτίο με τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται, για να αποφασιστεί ότι μια επιδημία χρήζει διερεύνησης σε διεθνές επίπεδο. 2. Δελτίο με τα κριτήρια προτεραιότητας για τη διερεύνηση μιας διεθνούς επιδημίας (βαρύτητα νόσου, μέγεθος της επιδημίας, πιθανότητα αναδυόμενου νοσήματος κ.α.). 3. Λίστα με τα επιμέρους θέματα που πρέπει να περιλαμβάνει η πρώτη τηλε-διάσκεψη μεταξύ των χωρών που θα συμμετάσχουν στη διερεύνηση. 4. Λίστα με τις πληροφορίες που πρέπει κάθε χώρα να έχει συγκεντρώσει πριν την τηλεδιάσκεψη (βασικά χαρακτηριστικά της επιδημίας ως προς το χρόνο και τον τόπο εμφάνισής της, χαρακτηριστικά των ατόμων που εμφάνισαν συμπτώματα, διαθέσιμα επιδημιολογικά δεδομένα της χώρας κ.α). 5. Κείμενο με τα σημεία που αφορούν την προετοιμασία για την τηλε-διάσκεψη από τη χώρα που θα τη συντονίσει. 6. Κείμενο με τα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνουν οι ορισμοί κρούσματος και οι ιδιαιτερότητες που υπάρχουν στις διεθνείς επιδημίες όσον αφορά το βασικό αυτό βήμα διερεύνησης μιας επιδημίας. 7. Συστάσεις για αποτελεσματική αναζήτηση κρουσμάτων στις διεθνείς επιδημίες. 8. Βάση δεδομένων με ερωτηματολόγια διερεύνησης που δημιουργήθηκαν με τη χρήση του EpiData Manager (νέα έκδοση του λογισμικού EpiData που χρησιμοποιείται ευρέως στην επιδημιολογία πεδίου). 9. Σύντομη περιγραφή του τρόπου καταχώρησης στις ανωτέρω βάσεις δεδομένων. 10. Κείμενο με τις βασικές εντολές για την εξαγωγή των περιγραφικών δεδομένων μιας επιδημίας και τις εντολές για την ανάλυση των δεδομένων σε περίπτωση διεξαγωγής μελέτης κοορτών (cohort study) ή μελέτης ασθενών-μαρτύρων (case-control study) με τη χρήση του EpiData Analysis. 11. Οδηγός με τις πληροφορίες που πρέπει να περιλαμβάνει η έκθεση διερεύνησης της επιδημίας. 12. Κείμενο με κατευθυντήριες οδηγίες για την εργαστηριακή και την περιβαλλοντική διερεύνηση διεθνών επιδημιών τροφιμογενούς αιτιολογίας. 13. Περιγραφή της ροής της πληροφορίας από και προς τα διεθνή συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Αυτά διακρίνονται στα συστήματα α) που ενημερώνονται υποχρεωτικά (σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης του ECDC (EWRS), σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (RASFF), Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και β) σε αυτά που ενημερώνονται εθελοντικά (EPIS, INFOSAN, PULSENET, FBVE-net κ.α). 14. Βάση δεδομένων με χρήσιμο υλικό για τη διερεύνηση και τον έλεγχο των τροφιμογενών επιδημιών (δημοσιεύσεις, κατευθυντήριες οδηγίες του ECDC και του ΠΟΥ, πρωτόκολλα διερεύνησης, ερωτηματολόγια κ.α). Συνολικά, το υλικό ήταν πολύ καλής ποιότητας και η αξιολόγησή του ήταν θετική, δεδομένης και της δυσκολίας που παρουσιάζει ένα τέτοιο έργο. Η ομάδα εργασίας συνέστησε αρκετές διορθώσεις και πρότεινε αλλαγές στη δομή και το περιεχόμενο που θα διευκολύνουν ακόμα περισσότερο τη διερεύνηση των επιδημιών με διεθνείς διαστάσεις. Το υλικό, που θα είναι σύντομα διαθέσιμο στα κράτη-μέλη, θα βοηθήσει σημαντικά τη διερεύνηση επιδημιών και σε εθνικό επίπεδο, αφού συγκεντρώνει σημαντικό μέρος της διαθέσιμης πληροφορίας και τεχνογνωσίας για τη διερεύνηση τροφιμογενών επιδημιών, χρησιμοποιώντας ένα πρακτικό «πολυ-εργαλείο» που ουσιαστικά βασίζεται σε λογισμικό, το οποίο μπορεί κανείς να προμηθευτεί χωρίς οικονομικό κόστος (http://www.epidata.dk). Κασσιανή Μέλλου, Γραφείο Τροφιμογενών Νοσημάτων, Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης 18

Ιούνιος 5-7, 2011 Επερχόμενα συνέδρια/ συναντήσεις Ιούνιος 2011 Τίτλος: «6o Παγκόσμιο Συνέδριο Ρικετσιών και Ρικετσιανών Νοσημάτων» Χώρα: Ελλάδα Πόλη: Ηράκλειο, Κρήτης Ιστοσελίδα: http://www.rickettsia2011.gr/ Ιούνιος 7-11, 2011 Τίτλος: «29η Ετήσια Συνάντηση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για Παιδιατρικές Λοιμώξεις (ESPID)» Χώρα: Ολλανδία Πόλη: Χάγη Ιστοσελίδα: http://www2.kenes.com/espid2011/pages/home.aspx Ιούνιος 16-17, 2011 Τίτλος: «3ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την πρόληψη των τραυματισμών και την προώθηση της ασφάλειας» Χώρα: Βουδαπέστη Πόλη: Ουγγαρία Ιστοσελίδα: http://www.eurosafe.eu.com/ Ιούνιος 20-24, 2011 Τίτλος: «Εργαστήριο με θέμα το πρόγραμμα αξιολόγησης Πληθυσμιακών Ομάδων που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να προσβληθούν από τον ιό HIV» Χώρα: Κάβτατ (κοντά στο Ντουμπρόβνικ) Πόλη: Κροατία Ιστοσελίδα: http://www.whohub-zagreb.org/131 Το αίνιγμα του μήνα Γραφείο Διεθνών Σχέσεων Από ποιό λοιμώδες νόσημα πέθανε η «Μύρτιδα», νεαρή εντεκάχρονη Αθηναία τον 5 ο αιώνα π.χ., τα οστά της οποίας ανακαλύφθηκαν το 1994-95 σε έναν ομαδικό τάφο στην Αθήνα, στην περιοχή του Κεραμεικού; Οι απαντήσεις θα αποστέλλονται στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: info-quiz@keelpno.gr Η απάντηση στο αίνιγμα του Απριλίου: H ελονοσία θεωρείται ως η πιθανότερη αιτία θανάτου του Λόρδου Βύρωνα από τους περισσότερους ερευνητές. Απάντησαν σωστά 4 άτομα. Το αίνιγμα του μήνα Επερχόμενα Συνέδρια/ Συναντήσεις 19

Επιδημίες στον κόσμο Μάιος 2011 Γρίπη των πτηνών Έως τις 13 Μαΐου 2011 το Υπουργείο Υγείας στην Ινδονησία ανακοίνωσε ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα από τον ιό A (H5N1). Στο σύνολο των 177 κρουσμάτων στην Ινδονησία συμπεριλαμβάνονται 146 θάνατοι. Έμπολα Στις 13 Μαΐου 2011 το Υπουργείο Υγείας στην Ουγκάντα ανακοίνωσε στον ΠΟΥ ένα κρούσμα από αιμορραγικό πυρετό έμπολα σε 12χρονο κορίτσι στην επαρχία Luwero, στην κεντρική Ουγκάντα. Γραφείο Ταξιδιωτικής Ιατρικής, Τμήμα Παρεμβάσεων σε Χώρους Παροχής Υπηρεσιών Υγείας Επιδημία λοίμωξης από κολοβακτηρίδιο που παράγει Shiga-τοξίνη (STEC), Γερμανία, Μάϊος 2011 Επιδημίες στον κόσμο Στις 22 Μαΐου, οι αρχές δημόσιας υγείας της Γερμανίας κοινοποίησαν μέσω του Ευρωπαϊκού Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης (EWRS), σημαντική αύξηση στον αριθμό των δηλωθέντων ασθενών με αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο και αιμορραγική διάρροια. Τα αποτελέσματα της εργαστηριακής διερεύνησης κλινικών δειγμάτων από τους ασθενείς έδειξαν ότι πρόκειται για λοίμωξη από STEC. Ο όρος «κολοβακτηρίδια που παράγουν Shiga-τοξίνη (STEC)», χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ομάδα στελεχών του κολοβακτηριδίου (Escherichia coli) που έχουν την ικανότητα να παράγουν Shiga-τοξίνη, ενώ εναλλακτικά, χρησιμοποιούνται και οι όροι «κολοβακτηρίδια που παράγουν Vero-τοξίνη (VTEC)» ή «εντεροαιμορραγικά κολοβακτηρίδια (EHEC)». Έχουν αναγνωριστεί περίπου 200 διαφορετικοί ορότυποι του STEC, εκ των οποίων περισσότεροι από 100 έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση νόσου στους ανθρώπους. Από τις 25 Απριλίου έως και 31 Μαΐου, δηλώθηκαν 373 περιπτώσεις αιμολυτικού ουραιμικού συνδρόμου, μεταξύ των οποίων σημειώθηκαν έξι θάνατοι. Παρότι το αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο στις λοιμώξεις αυτές παρατηρείται συνήθως σε παιδιά κάτω των 5 ετών, εντούτοις σε αυτή την επιδημία το 87% των ασθενών είναι άτομα μεγαλύτερα των 18 ετών. Επίσης, 68% των κρουσμάτων είναι γυναίκες. Η πλειονότητα των περιπτώσεων προέρχεται από τη Βόρεια Γερμανία (ή έχει πρόσφατα ταξιδέψει στην περιοχή αυτή). Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της εργαστηριακής διερεύνησης των κρουσμάτων έδειξαν ότι ο αιτιολογικός παράγοντας της επιδημίας είναι ο ορότυπος E. Coli O104:H4 που παρουσιάζει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) παραγωγή Shiga τοξίνης 2 (stx2)+, β) αρνητικό για stx1, eae και εντεροαιμολυσίνη, γ) μικροβιακή αντοχή στα αντιβιοτικά αμπικιλλίνη, κεφοξιτίνη, κεφοταξίμη, κεφταζιδίμη, στρεπτομυκίνη, τετρακυκλίνη, τριμεθοπρίμη/σουλφομεθοξαζόλη, ναλιδιξικό οξύ και παραγωγή ευρέως φάσματος β-λακταμάσης (ESBL CTX-M - Group 1). Με βάση τα έως τώρα αποτελέσματα από τις μελέτες ασθενών-μαρτύρων που διεξάγονται, οι ασθενείς είχαν μεγαλύτερη συχνότητα κατανάλωσης (έκθεσης) λαχανικών, τα οποία καταναλώνονται ωμά σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Οι αρχές δημόσιας υγείας της Γερμανίας έχουν συστήσει την αποφυγή κατανάλωσης ωμών λαχανικών, όπως τομάτες, αγγούρια και μαρούλι, ειδικά από τους κατοίκους της Βόρειας Γερμανίας. Η επιδημιολογική και εργαστηριακή διερεύνηση για την αναγνώριση και άλλων πιθανών πηγών και αγωγών της επιδημίας συνεχίζεται. Όσον αφορά τον εργαστηριακό έλεγχο σε δείγματα τροφίμων που έχουν ληφθεί, στις 26 Μαΐου απομονώθηκε STEC από δύο δείγματα αγγουριών του εμπορίου που εισάγονται από την Ισπανία. Από τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, δηλώθηκαν 13 κρούσματα από τη Σουηδία, 13 από τη Δανία, 1 από την Ολλανδία, 2 από το Ηνωμένο Βασίλειο και 6 από τη Γαλλία, όλα με ιστορικό ταξιδιού στη Γερμανία. Στην Ελλάδα, το νόσημα επιτηρείται μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης νοσημάτων. Το δελτίο δήλωσης και ο ορισμός κρούσματος είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ (http://www.keelpno.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=262%3a-ehec- &catid=64%3a2010-08-04-08-56-37&itemid=1). Κατά τη διάρκεια του 2011, ένα μόνο κρούσμα STEC έχει δηλωθεί στη χώρα με διαφορετικό ορότυπο από αυτόν της επιδημίας. Εντούτοις, οι αρχές δημόσιας υγείας της χώρας μας βρίσκονται σε εγρήγορση και ζητούν από τους κλινικούς και τους εργαστηριακούς γιατρούς την άμεση δήλωση πιθανών κρουσμάτων λοίμωξης από STEC και την εργαστηριακή διερεύνηση ατόμων με κλινικά συμβατή εικόνα ειδικότερα αν αναφέρεται πρόσφατο ταξίδι στη Γερμανία. Για περισσότερες πληροφορίες μπορεί κανείς να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ www.keelpno.gr. Κασσιανή Μέλλου, Γραφείο Τροφιμογενών Νοσημάτων, Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης 20