Μερικές παραδόσεις από την Κερύνεια Άννα Νεοφύτου Η δηµιουργία του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Επιστηµονικών Ερευνών γίνηκε η αφορµή να συνειδητοποιήσουµε πόσο πλούσια είναι η πολιτιστική παράδοση του τόπου µας. Όχι µόνο η υλική, τα κατασκευάσµατα των ανθρώπων, τα οποία είναι ορατά στους πολλούς, αλλά πιο πολύ η πνευµατική παράδοση, που µε πολλές µορφές κυκλοφορεί υπόγεια σαν κληρονοµιά από στόµα σε στόµα, σαν κόρη µυριάκριβη του λαού µας, προστατευµένη από ήλιο κι από άνεµο. Οι γιαγιάδες την µετάγγιζαν στα εγγόνια τους, που ίσως να ήταν κι η µοναδική τους ψυχαγωγία, µε την κυριολεκτική και µεταφορική σηµασία της λέξης. Οι παραδόσεις, τα παραµύθια, τα τραγούδια, τα ποιήµατα, οι παροιµίες, προλήψεις, γητειές και τόσα άλλα, µέσα στα οποία ο λαός αποτύπωνε τη θυµοσοφία του, την πείρα του, τη θρησκευτική του πίστη, την έγνοια του για το αύριο του κόσµου, τον πόνο του από τη σκληρότητα της ζωής, αποτύπωνε γενικά την ίδια την ψυχή του.. Για τα παιδιά, ιδιαίτερα, όλες αυτές οι ιστορίες ήταν ένα µαγευτικό παραµύθι σε µια γλώσσα, της οποίας η καταγωγή φτάνει στον Όµηρο, και αν µπορούµε να παραλληλίσουµε µε τα σηµερινά δεδοµένα, συνιστούσε την προσχολική τους εκπαίδευση και αγωγή. Για τους Κερυνειώτες ιδιαίτερα που ζουν ξεριζωµένοι µακριά από τη γενέθλια γη τους, οι παραδόσεις τους αποτελούν τα «άγια των αγίων» της ιστορίας τους, που συνδέονται µε συγκεκριµένους χώρους και µε τη ζωή µιας αλυσίδας ανθρώπων αδιατάρακτης µέσα στους αιώνες. Ο Άης Γιώρκης της Πάνω Κερύνειας µε τον σεβάσµιο ιερέα του Παπα Αγάπιο, το µικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου πίσω από το παλιό ταχυδροµείο στην Κάτω Κερύνεια συνδέονται άρρηκτα µε τη ζωή και τις αναµνήσεις των ανθρώπων, που πότιζαν καθηµερινά αυτή τη γη µε τον ιδρώτα τους, Έλληνες, Τούρκοι, Αρµένιοι, Μαρωνίτες, κι άλλοι. Η Χρυσοκάβα κι η Αγία Μαύρη πίσω από το Νοσοκοµείο, ανατολικά του Κάστρου, προσκύνηµα στο Χριστιανικό παρελθόν, τόπος για τους µοναχικούς περιπατητές και φυσιολάτρες της Κερύνειας, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη ζωή και την παράδοση της Κερύνειας. Και τρία µίλια δυτικά της Κερύνειας η θαλασσινή σπηλιά του Αγίου Φανουρίου µαγνήτιζε τις ψυχές των πιστών, που µε ευλάβεια κατέφευγαν στη χάρη του, κατέβαιναν τα απότοµα και Οι απόκρηµνοι βράχοι και η πίστη οδηγούσαν όλους µας στην χάρη του Αγίου Φανουρίου. Αρχείο Έρσης ηµητριάδου. χαραγµένα στο βράχο σκαλοπάτια, για να αποθέσουν τις πίττες τους µέσα στη σπηλιά, να παρακαλέσουν τον Άγιο να φανερώσει µια λύση στο πρόβληµά τους. Και κάτω στο χάος αφροµανούσαν τα κύµατα. Μέσα από το στόµα των γυναικών της Κερύνειας, της Ελένης Κτωρίδου και της Ιουλίας Μακρίδου, ακούγεται και πάλι το παραµύθι που γαλούχησε πολλές, πολλές γενιές πριν από µας. Τα κείµενα που ακολουθούν αποτελούν την πιστή αφήγηση των όσων κατέγραψαν οι ερευνητές του Κέντρου Επιστηµονικών Ερευνών. 1
Παραµύθι για τον Άγιo Γεώργιο Είσε σε µιαν πόλη ένα δράκο τζι εν άφηνε το νερόν να πα στην πόλη. Έπρεπε να φάει µιαν κοπέλα κάθε Σάββατο, για να ξαπολύσει το νερό να τρέξει. Ήρτεν η σειρά της κόρης του βασιλέα. Εποσαιρέτισεν τον πατέραν της, επήεν, έκατσε σε µια πέτραν, τζειαµαί που ήταν το νερόν τζι έκλαιεν η κοπέλα, η βασιλοπούλα. Έρκετουν έναν παιδίν, επαίρναν που τζειαµαί. «Γιατί κάθεσαι δαµαί τζαι κλαίεις;» «Κλαίω», λαλεί του, «γιατί εννά ρτει ο δράκος να µε φάει, για να ξαπολύσει το νερόν εις την πολιτείαν, να πιει ο κόσµος νερόν», λαλεί του. «Πήαινε, κάτσε πάρατζεί, τζι εννά κάτσω εγώ δαµαί», λαλεί της. Θωρείς το δράκον, «α!», λαλεί, «εδίψασεν η πολιτεία µου», λαλεί, «τζι εφέραν δκυο άτοµα να φάω τωρά.. Είµαι ευτυχισµένος σήµερα». Λαλεί του, «έλα να παλέψουµεν τζι ύστερα (τρώεις τα)», λαλεί του το παιδίν. Ήταν ο Άης Γιώρκης. Εσκότωσεν τον δράκον, τζι εξαπολύθην το νερόν τζι επήαινεν το νερόν πληµµύρες µες στην πολιτείαν. «Πήαινε στο σπίτι σου», λαλεί (στην κοπέλα). «Να πας τζι εσύ µαζί µου» λαλεί του. Επήρεν τον εις τον πατέραν της. «Εγλύτωσα, πατέρα µου, εγλύτωσέν µε τούτον το παιδί», λαλεί. «Τζαι τι καλόν θέλεις να σου κάµω, παιδί µου; Να σε κάτσω εσένα στο θρόνον;» λαλεί του. «Όι», λαλεί του, «µε θρόνους θέλω, µε βασίλεια, να κτίσεις µιαν εκκλησίαν», λαλεί του, «τζαι να βάλεις µιαν εικόναν του Αγίου Γεωργίου µέσα, να γίνεται λειτουργία. 1 Ο Άγιος Γεώργιος στην Πάνω Κερύνεια «Οι Τούρκοι επίστευαν πολύ στον Αγ. Γεώργιο. Η µάνα της µάµας µου, η Μαριού, ήταν καλορκά στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Έρκουνταν Τουρκάλες και την ζητούσαν, της έφερναν ένα γρόσιν να τους ανάψει κερί. Ήθελαν το Σάββατο να τους ανάψει το κερί, γιατί έλεγαν ότι τις άλλες µέρες ο άγιος λείπει στη Βηρυτό, και κάθε Σάββατο είναι στην Κερύνεια. Έστελλε την κόρη της στον Άγιο Γεώργιο να τους ανάψει το κερί. Φοβούνταν να µπούν στην εκκλησία µόνοι τους. Σε συνοµιλία που είχε µε µια γυναίκα από τη Βηρυτό διαπίστωσε ότι οι χριστιανοί του Λιβάνου πιστεύουν ότι ο άγιος Γεώργιος είναι κάθε µέρα στο σπίτι του στη Βηρυτό, µόνο το Σάββατο λείπει.» 2 Η Αγία Μαύρη Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου στην οµώνυµη εκκλησία της Πάνω Κερύνειας. Αρχείο Έρσης ηµητριάδου. Πίσω από το Νοσοκοµείο, στην περιοχή Καράκες (µαύρη κόρη) υπάρχει µια 1 Αρχείον Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Επιστηµονικών Ερευνών. Κ-Κερύνεια 90. Α.Μ.516. Ελένη Κτωρίδου. Καταγραφή: Στέλλα Σπύρου. 2 Α.Π.Π. ΤΟΥ Κ.Ε.Ε. Κ- Κερύνεια 73. Α.Μ.287. Ιουλία Μακρίδου. Καταγραφή: Κυριάκος Μπαρρής. 2
εκκλησούδα που είναι µόνον ο σκελετός της, δεν την ετελειώσαν. εν είχε ούτε παραστατούς. Ήταν σαν ένα µεγάλο όστρακο. Εκεί κοντά είναι το αγίασµα της Αγίας Μαύρης. Από ένα βράχο βγαίνει νερό και πέφτει σε µια δοξαµένη. Μέσα στη ρίζα της δοξαµένης είναι µια µεγάλη συκαµιά βλαστηµένη, σαν ένας µεγάλος θάµνος. Και ο κόσµος τάσσουνται να πάρουν ένα κοµµάτι ρούχο, δικό τους ή του µωρού τους, µια κλατσούδα, ένα βρακούδι, ρούχα δικά τους, να το δήσουν πάνω στα κλαδκιά, να πάρει η Αγ. Μαύρη το κακό, την αρρώστεια, που πάνω τους... Τζαι τρέχει το νερό νύχτα µέρα..τζαι σαν να είναι βαµµένη ροζ... εκεί επαίρναν τα ζώα τους να πιουν νερόν οι Τούρκοι... Το ροζ χρώµα οφείλεται στα φύλλα της συκαµιάς. Επαίρναµεν καντήλα µε φιτίλι µέσα στην εκκλησία... Το αγίασµα έβγαινε από την πέτρα, ως το 1974. 3 Χρυσοκάβα Στα ανατολικά της Κερύνειας υπήρχε µια µεγάλη σπηλιά µε τοιχογραφίες ως κάτω. Οι Τούρκοι τις αφαίρεσαν. Βράχος στη θάλασσα, που εισχωρούσε στη θάλασσα, προχωρούσες µέσα και βρέχονταν µόνο τα παπούτσια σου. Οσοι ετάσσασιν στον Απ. Αντρέα, πήγαιναν στο βράχο, έριχνες µέσα το κουτί µε το λάδι κλπ. Και η θάλασσα το έβγαζε στον Απ. Αντρέαν. Τότε µόλις άρασσαν στον Απ. Αντρέα έπαιζαν οι καµπάνες και έτρεχαν οι καλόγεροι και έπιαναν τα τάµατα για τον άγιο. Έµπαιναν οι γυναίκες και άφηναν τάµατα για τον Απόστολον Αντρέα. Έλεγεν ο πατέρας µου για µια γυναίκα, την Ειρήνη, που επεθανίσκαν οι κόρες της, σε 4 χρόνια έθαψεν τρεις κόρες, που γεννούσε. Την συµβούλεψαν να ταχτεί στον Απ. Το παρεκκλήσι της Χρυσοκάβας. Με την ευγενή παραχώρηση του Τάκη και Ζώης Μπούρα. Αντρέα, για να σταµατήσει ο θάνατος που το σπίτιν της. Ετσι έκαµε. Πήγε στον πατέρα της, το ηµητρό, που ήταν µπακάλης και τον παρακάλεσε να της πάρει το κουτί στους καλαϊτζήδες να το κλείσουν, µέσα είχε το λάδι που θα στείλει στον Απ. Αντρέα. «Πρόσεξε να µη σε δει κανένας Τούρκος.» Εκεί κοντά υπήρχε λατοµείο, ένας Τούρκος έκοβε πέτρες, ο Ασήµ. Την είδε που έριξε το κουτί. Την άλλη µέρα τον αναζητούσε η αστυνοµία, τον βρήκε στην περιοχή Καράκες, που έκοβε πέτρες, τσιλληµένον που την πέτραν, δίπλα του ήταν το κουτί µε το λάδι της Ειρηνιάς. Το ερίξαν στη θάλασσα. Η Ειρηνιά πήρε άλλο κουτί µε λάδι. Το έριξε στη θάλασσα. Άνθρωποι που είχαν πίστη... 4 3 Α.Π.Π. ΤΟΥ Κ.Ε.Ε. Κ-Κερύνεια 75. Α.Μ. 289. Ιουλία Μακρίδου. Καταγραφή: Κυριάκος Μπαρρής. 4 Α.Π.Π. του Κ.Ε.Ε. Κ- Κερύνεια 74. Α.Μ.288. Ιουλία Μακρίδου. Καταγραφή: Κ. Μπαρρής. 3
Άγιος Φανούριος Το µικρό εκκλησάκι του Αγίου Φανούριου, κτισµένο πάνω στα βράχια, πάνω από τη σπηλιά του Αγίου στο χωριό Άγιος Γεώργιος, τρία µίλια δυτικά της Κερύνειας. Αρχείο Έρσης ηµητριάδου. Το χωριό Άγιος Γεώργιος πολλοί το λένε Περβόλια. Από τη γιαγιά της και φίλες της Κερυνειώτισσες άκουσεν πολλές ιστορίες για τους διάφορους αγίους. Ο Άγιος Φανούριος είναι από τη Γερµανία, που ήρθε στην Κύπρο, λέσι... Άλλος λέει ότι ο Άγιος Φανούριος εγύριζε µε το άλογό του στα νησιά και πρόσεχε τον κόσµο. Μιαν ηµέραν ηύρεν έναν αντρόυνον τζι εκλαίασιν... Αρώτησέν τους «γιατί κλαίτες;» «Εχάσαν το µωρόν τους...» «Εγώ, θέλετε να σας το φανερώσω; Είµαι ο Αγ. Φανούριος... τζι εγώ να σας το φέρω το µωρό σας...» Τούτο συνέβη στην Ελλάδα, που ήταν ο Αγ. Φανούριος µε το ζώον του. Εξεκίνησεν, επήεν εις τους δρόµους, τζαι το βρήκεν το µωρόν, έναν αντρόυνον το µάζεψε από το δρόµο.. Το αντρόυνον έκλαιε, διότι δεν µπορούσε να συνεχίσει να ταΐζει το µωρόν που βρήκε...» Θέλουµεν τους γονιούς του να το δώσουµε...» «ώστε µου το εµένα να τους το πάρω, ήβρα τους πιο πάνω τζι εκλαίασιν». Έβαλεν το µωρόν πας στο ζώον του τζι επήρεν το... στους γονιούς του... Ττζι οι γονιοί του µωρού είπαν του δεν έχουµεν ρήµατα να σου δώσουµε... αλλά έχουµεν ασήµιν τζαι χρυσάφιν... Λέει τους τζείνος «Εγώ έν θέλω ούτε ασήµιν ούτε χρυσάφιν... δώστε µου έναν πιάτο φαΐν να φάω...» Τζι αµέσως εδιατάξαν τους υπαλλήλους τους τζι εφέραν µιαν κούπαν τζι εβάλαν του φαΐν τζι εδώσαν του το...» Τζαι δώστε µου τζι έναν κόσσινον άσιερον για το ζώον µου...» Έπιασεν το άσιερον τζαι το πιάτον µε το φαΐν, είπαν του: «Πρόσεξε, γιε µου, µην πετάξεις το πιάτον, γιατί είναι ασηµένον.» Επήεν εις την ακροθαλασσιάν να φάει, ηύρεν έναν βαρκάρην. Του λέει, «Πόσα θέλεις να µε πάεις εις την απέναντι στεριάν», δηλαδή τζειαµαί που βρέθηκαν τα κόκκαλα... «Θέλω πολλά, να διασχίσω τούτην ούλην τη θάλασσαν...» «Εγώ εν έχω χρήµατα να σου δώσω... Το µόνο που θα σου δώσω είναι τούτον» τζι έφκαλεν που το δισάτσιν του την ασηµένην κούππαν, που του εβάλαν το φαΐν... «Εντάξει, δέχοµαι, δος µου την κούππαν.» Τζι εµπήκεν µε το ζώον του ο Άγιος Φανούριος τζι εφτάσαν στην άλλην άκραν της θάλασσας, δηλαδή στην Κύπρον. Τζειαµαί πόφτασεν ο Άγιος Φανούριος, Τα σκαλοπάτια χαραγµένα στους απόκρηµνους βράχους και οδηγούν όλους εµάς στη χάρη του Αγίου Φανουρίου. Με την ευγενή παραχώρηση της Στάλως Χαραλάµπους. έχλιασεν το άλογόν του πας στο βράχον.., έππεσεν, τζαι τα κόκκαλά του εµείναν κολληµένα... Άλλοι έλεγαν ότι ο Αγ. Φανούριος ήρτεν από τη Γερµανία... Πολύς 4
κόσµος πάει στο εκκλησάκι του και τον ανάβει.. Τζαι πιστεύουν ότι άµα παν κοντά µε µισό σελίνι τζαι το βάλουν πάνω στην εικόναν τζαι κολλήσει, πιστεύουν ότι θα γίνει ο πόθος τους... Ηρτεν ένας Γερµανός και πρότεινε να του δώσουν το βράχο να τον πάρει στη Γερµανία... Οι Αηγιωρκίτες δεν του το επέτρεψαν... Πολλοί λένε πως άµα χάσεις κάτι παρακαλείς τον Αγ. Φανούριο να σου το βρει, τζαι βρίσκει σού το ο Άγιος Φανούριος. Θα του υποσχεθείς να του κάµεις πίττα. Όταν εγιόρταζεν, επήγαινεν ο κόσµος στη θάλασσα και έπαιρνε µαζί του πίττες... Τα υλικά έπρεπε να είναι πέντε ή επτά, να είναι µόνα... Έδιναν σε µονοστέφανες να φάν, γιατί ήταν αγνός ο άγιος. 5 Η σπηλιά του Αγίου Φανουρίου τον Απρίλη του 2004. Αρχείο Έρσης ηµητριάδου. 5 όπ.π. αρ. 2. 5