Εγκεφαλικός πόλεµος. Εφηµερίδα Times, 22 Μαρτίου 2004

Εγκεφαλικός πόλεµος «Φτιαγµένοι» Ιρακινοί, που έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου, οδηγούνται στο θάνατο για τον Μπιν Λάντεν, από τον Τζέιµς Χάιντερ στην Καρµπάλα Η ιρακινή αστυνοµία πιστεύει ότι οι τροµοκράτες που σχετίζονται µε την Αλ Κάιντα στρατολογούν όλο και περισσότερους νεαρούς Ιρακινούς για να πραγµατοποιήσουν βοµβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, υποβάλλοντάς τους σε πλύση εγκεφάλου µε τα κηρύγµατα του Οσάµα Μπιν Λάντεν και χορηγώντας τους φάρµακα πριν τους στείλουν να σπείρουν το θάνατο. Εφηµερίδα Times, 22 Μαρτίου 2004 «εν µπορούσα να το πιστέψω. Ο γιος µου είχε µεταµορφωθεί από υπάκουος σκύλος σε καµικάζι; Όχι. Όχι χωρίς να του έχουν κάνει πλύση εγκεφάλου. Κάποιος κάτι του έκανε. Λυπάµαι που το λέω, αλλά του έκαναν πλύση εγκεφάλου». Ρόµπιν Ρέιντ, ο πατέρας του Ρίτσαρντ που είχε κρύψει βόµβα στο τακούνι του παπουτσιού του Τ ην Κυριακή 19 Νοεµβρίου 1948, ο δόκτωρ Αντράς Ζακάρ επέστρεφε από την πρωινή Θεία Λειτουργία στη µονή Βιζιβάρος, όταν σταµάτησε πλάι του ένα αυτοκίνητο µε συµβατικές πινακίδες. Αθόρυβα, τρεις άντρες µε µαύρα κοστούµια βγήκαν, άρπαξαν

12 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ το γιατρό από τα µπράτσα και τον έβαλαν όπως όπως στο πίσω κάθισµα. Μετά µπήκαν κι εκείνοι µέσα, έκλεισαν δυνατά τις πόρτες και το αυτοκίνητο αποµακρύνθηκε, αναπτύσσοντας ταχύτητα κι ενώ ακούστηκε το σπινάρισµα των τροχών του. Οι περαστικοί δεν παρατήρησαν κάτι το ιδιαίτερα αξιοσηµείωτο σ αυτό το περιστατικό. Οι Ούγγροι είχαν ακούσει ότι η χώρα τους δεχόταν απειλές και ότι παντού υπήρχαν συνωµότες. Η Μυστική Αστυνοµία συνελάµβανε τακτικά αντικαθεστωτικούς. Εκείνο που έκανε ασυνήθιστη τη συγκεκριµένη περίπτωση ήταν το θύµα. Ο δόκτωρ Ζακάρ ήταν προσωπικός γραµµατέας του Γιόζεφ Μιντζέντι, αρχηγού της Καθολικής Εκκλησίας στην Ουγγαρία και ο αρχαιότερος καρδινάλιος στην Ανατολική Ευρώπη. Ο Μιντζέντι, πιθανός διάδοχος του πάπα Πίου ΧΙΙ, ήταν ένας πανίσχυρος άντρας. Η «εξαφάνιση» του γραµµατέα του προοιωνιζόταν κάτι δυσοίωνο. Πέντε εβδοµάδες αργότερα η Μυστική Αστυνοµία επέστρεψε τον δόκτορα Ζακάρ στην επίσηµη κατοικία του καρδινάλιου, στο Έτστεργκοµ. Μόνο που ο Ζακάρ που παρέδωσαν την Παραµονή Χριστουγέννων του 1948 δεν ήταν εκείνος που είχε φύγει ένα µήνα πριν. Κάτι του είχε συµβεί. Το βλέµµα του ήταν παράξενο. Φαινόταν συγχυσµένος και αποπροσανατολισµένος, λες και δεν είχε πλήρως τις αισθήσεις του. Ο συνήθως ήρεµος τριανταπεντάχρονος διδάκτωρ Θεολογίας συµπεριφερόταν σαν παιδί, φλυαρούσε και χαχάνιζε συνεχώς. Μερικές φορές έτρεχε στο διάδροµο ουρλιάζοντας. Οι αξιωµατούχοι, που συνόδευαν τον Ζακάρ, τον αντιµετώπιζαν σαν τρελό, επαναλαµβάνοντάς του συνεχώς ότι του είχαν δώσει να φάει κρέας δύο φορές την εβδοµάδα. Εκείνος τους χα- µογελούσε σαν να ήταν πολύ στενοί φίλοι του. «Όλα έδειχναν», θυµάται ο Γκιούλα Μάτκα, ο αρχιγραµµατέας του καρδινάλιου, «ότι περνούσε πολύ ευχάριστα µαζί τους». Όταν του ζητήθηκε να ερευνηθεί το κτίριο για να εντοπιστούν τυχόν ενοχοποιητικά στοιχεία, ο Ζακάρ ξεκίνησε µε γοργό βηµατισµό και οδήγησε τους αξιωµατούχους σε µια αίθουσα του υπογείου και τους έδειξε ένα σηµείο στο δάπεδο. Οι αστυνοµικοί, αφού έσκαψαν στο σηµείο εκείνο, ανακάλυψαν σε βάθος µερικών εκατοστών ένα µεταλλικό κουτί µέσα στο οποίο βρισκόταν η εµπιστευτικού χαρακτήρα αλληλογραφία του Μιντζέντι. Στη συνέχεια συγχάρηκαν τον χαµογελαστό Ζακάρ και τον συνόδευσαν στο αρ-

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 7 χηγείο της Μυστικής Αστυνοµίας στην οδό Αντράσι, αριθµός 60, στη Βουδαπέστη, για περαιτέρω «θεραπεία». Στις 6.45 µ.µ. της δεύτερης ηµέρας των Χριστουγέννων, καθώς ο Μιντζέντι και η ηλικιωµένη µητέρα του κατέβαιναν στο ισόγειο µετά τον Εσπερινό, ακούστηκαν πολύ δυνατά χτυπήµατα στην πόρτα. Ο καρδινάλιος είπε να ανοίξουν και τότε βρέθηκε αντιµέτωπος µε µια οµάδα ενόπλων. Ο αντισυνταγµατάρχης Γκιούλα Ντέτσι έκανε ένα βήµα µπροστά. «Ήρθαµε να σας συλλάβουµε», ανακοίνωσε στον Μιντζέντι. Ο καρδινάλιος ζήτησε να δει το ένταλµα, αλλά ο Ντέτσι κούνησε αρνητικά το κεφάλι. «ε χρειάζεται ένταλµα». Ο Μιντζέντι γονάτισε, φίλησε το χέρι της µητέρας του, είπε µια προσευχή και µετά πήρε το πανωφόρι και το καπέλο του και αφέθηκε στα χέρια των ενόπλων. Οι τελευταίοι ήχοι που άκουσε καθώς αποµακρυνόταν µέσα στη νύχτα ήταν οι φωνές των συνεργατών του, οι οποίοι, όταν συνειδητοποίησαν ότι η σύλληψή του σηµατοδοτούσε το τέλος του Καθολικισµού στην Ουγγαρία επί σοβιετικής κατοχής, αυθόρµητα άρχισαν να ψάλλουν τον εθνικό ύµνο. Οι συνεργάτες του Μιντζέντι έµειναν εµβρόντητοι από τη σύλληψή του, αλλά εκείνο που προκάλεσε τη µεγαλύτερη σύγχυση ήταν η συµπεριφορά του γραµµατέα του. Πώς µπόρεσε ο αφοσιω- µένος δόκτωρ Ζακάρ να προδώσει τον καρδινάλιο; Γιατί συµπεριφερόταν µε τόσο αλλόκοτο τρόπο; Ήταν σαφές πως κάτι παράξενο του είχε συµβεί. Κάτι παράξενο, ωστόσο, είχε συµβεί και στον καρδινάλιο Μιντζέντι. Έπειτα από πέντε εβδοµάδες που παρουσιάστηκε στο δικαστήριο και σηκώθηκε από το εδώλιο για να καταθέσει, κινούνταν πότε µπρος και πότε πίσω. Τα µάτια του ήταν µισόκλειστα και έδειχνε αποσυντονισµένος, σαν υπνοβάτης. Μιλούσε µονότονα, σαν να επαναλάµβανε κάποια λόγια που του υπαγόρευαν. Μερικές φορές µεσολαβούσε ένα διάστηµα δέκα περίπου δευτερολέπτων ανάµεσα σε δύο διαδοχικές λέξεις του. Προφανώς, ανήµπορος να παρακολουθήσει την εξέλιξη της δίκης του, αυτό το υψηλής µόρφωσης και ευφυ ας άτοµο, στεκόταν εκεί µε το βλέµµα απλανές και σε πλήρη σύγχυση. Ακόµα χειρότερα από την εµφάνισή του ήταν αυτά που είπε. Μιλώντας ο Μιντζέντι και κοιτάζοντας κάπου χαµηλά οµολόγησε ότι εκείνος είχε ενορχηστρώσει την κλοπή των κοσµηµάτων του Ουγγρι-

14 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ κού Στέµµατος µεταξύ των οποίων ήταν και το πιο ιερό κειµήλιο της χώρας, το Στέµµα του Αγίου Στεφάνου µε σαφή στόχο να στέψει αυτοκράτορα της Ανατολικής Ευρώπης τον Όθωνα των Αψβούργων. Παραδέχτηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή της κοµµουνιστικής κυβέρνησης, ότι είχε σχεδιάσει τον Γ Παγκόσµιο Πόλεµο και ότι, µόλις οι Αµερικανοί θα αναδεικνύονταν νικητές σ αυτό τον πόλεµο, ο ίδιος θα αναλάµβανε πολιτική εξουσία στην Ουγγαρία. Οι οµολογίες του ήταν κλασικές ανοησίες. Μετά τη λήξη του πολέµου, ο Μιντζέντι όντως αντιτάχθηκε στην κοµµουνιστική διακυβέρνηση της Ουγγαρίας, αλλά δεν ήταν επαναστάτης, και σίγουρα δεν ήταν προδότης. Κάποια στιγµή, στη διάρκεια της δίκης, συµφώνησε ότι στις 21 Ιουνίου 1947 συναντήθηκε µε τον Όθωνα των Αψβούργων στο Σικάγο. Το αστείο ήταν ότι ο Αψβούργος δε βρισκόταν στο Σικάγο και ο καρδινάλιος δεν είχε µεταβεί στις ΗΠΑ στη συγκεκριµένη ηµεροµηνία. Επίσης, υτικοί παρατηρητές ανακάλυψαν σύντοµα ότι ο Μιντζέντι είχε προειδοποιήσει ειδικά τους αξιωµατούχους της Εκκλησίας για την επικείµενη σύλληψή του από τους κοµ- µουνιστές. Φοβούµενος ότι θα λύγιζε από τα βασανιστήρια, είχε γράψει επιστολές µερικές µόλις εβδοµάδες πριν από τη σύλληψή του στους πέντε ανώτερους αξιωµατούχους της Καθολικής Εκκλησίας στην Ουγγαρία, µε εντολή να ανοιχτούν και να διαβαστούν µόνο σε περίπτωση σύλληψής του. Στις επιστολές αναφερόταν κατηγορηµατικά ότι δεν είχε λάβει µέρος σε καµία συνωµοσία και ότι ποτέ δε θα παραιτούνταν από το επισκοπικό του αξίωµα. Όταν ρωτήθηκε από το δικαστήριο σχετικά µ αυτές τις επιστολές, ο Μιντζέντι φάνηκε ότι είχε αλλάξει γνώµη. «Εκείνη την εποχή δεν έβλεπα πολλά πράγµατα που βλέπω σήµερα», είπε µασώντας τα λόγια του. «Αυτά που έγραφα δεν είναι σωστά». Επίσης, προσφέρθηκε να παραιτηθεί. Όσοι τον γνώριζαν καταλάβαιναν ότι ο Μιντζέντι είχε υποστεί ριζική µεταµόρφωση. Μια πηγή προσκείµενη στον πάπα Πίο ΧΙΙ σχολίασε ότι στη δίκη του ο Μιντζέντι «δεν ήταν αυτός που ξέρα- µε». Μια ανάλυση του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών ανέφερε ότι «ήταν ένα κουρασµένο ή παραιτηµένο άτοµο, τελείως διαφορετικό από τον καρδινάλιο που γνωρίζαµε». Ακόµα και η µητέρα του συµφώνησε, δηλώνοντας στον Τύπο ότι όταν της επέτρεψαν να τον δει στη φυλακή, «ήταν ένας τελείως διαφορετικός

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 9 άνθρωπος, χωρίς βούληση και χωρίς συνείδηση». Κάποια φορά που τον επισκέφθηκε, µάλιστα, δεν την αναγνώρισε. Επιπλέον, άλλαξε και ο γραφικός χαρακτήρας του καρδινάλιου. Συγκρίσεις της υπογραφής του πριν και µετά τη σύλληψή του έδειξαν σηµαντικές διαφορές. Σύµφωνα µ έναν Ιταλό γραφολόγο, ο Μιντζέντι «δεν ήταν πλέον σε θέση να βάλει τη γνώριµη υπογραφή του». Επίσης, στον ένα µήνα που κράτησε η δίκη, δύο Ούγγροι γραφολόγοι, ο Λάζλο Σούλνερ και η Χάνα Φίτσοφ, διέφυγαν στην Αυστρία και οµολόγησαν ότι είχαν ασχοληθεί µ αυτή την περίπτωση. ήλωσαν ότι αρχικά τούς κάλεσαν να πλαστογραφήσουν τις καταθέσεις του καρδινάλιου, αλλά σύντοµα έγινε σαφές ότι αυτό δεν ήταν απαραίτητο. Τις υπέγραφε µε τη θέλησή του. Σύµφωνα πάντα µε τους δύο ειδικούς, τα έγγραφα που παρουσιάστηκαν στην αρχή της ανάκρισης του Μιντζέντι περιείχαν αρνήσεις, αλλά µέσα σε δύο εβδοµάδες γέµισαν µε οµολογίες. «Το µυαλό που υπαγόρευσε το γράψιµο στην πρώτη περίπτωση», δήλωσε ο Σούλνερ, «δεν ήταν το ίδιο µ εκείνο που υπαγόρευσε το γράψιµο στη δεύτερη περίπτωση». Πράγµατι, κάτι παράξενο είχε συµβεί στον καρδινάλιο. Στη ύση σήµανε αµέσως συναγερµό η πληροφορία ότι ένας πανίσχυρος και αποφασισµένος άντρας οµολόγησε δηµόσια εγκλήµατα που ήταν αδύνατον να είχε διαπράξει. Το ίδιο είχε συµβεί και στη Μόσχα µία δεκαετία νωρίτερα. Εκείνη την εποχή ο Στάλιν είχε συλλάβει αρκετά άτοµα από τον στενό του κύκλο και τα είχε παραπέµψει σε δίκη για φρικιαστικά αλλά τελείως ανυπόστατα εγκλήµατα. Οι εικονικές ίκες της Μόσχας (1936-38) παρουσίασαν το µακάβριο θέαµα του Σοβιετικού δηµόσιου κατήγορου, του Αντρέι Βισίνσκι, ο οποίος ούρλιαζε επανειληµµένως ότι οι κατηγορούµενοι ήταν «τρελά σκυλιά», «σκυλιά που τρελάθηκαν» και «βροµόσκυλα που θα έπρεπε να οδηγηθούν σε εκτέλεση», ενώ οι υποτιθέ- µενοι συνωµότες έσπευσαν να συµφωνήσουν µαζί του. Πολλοί δήλωσαν εξαρχής ότι τα εγκλήµατά τους ήταν τόσο αποτρόπαια που δε δικαιούνταν να έχουν ούτε συνήγορο υπεράσπισης. Ο Σεργκέι Μρατσόβσκι ένα άτοµο µε άψογες επαναστατικές περγαµηνές οµολόγησε ότι συµµετείχε σε µια αλλόκοτη συνωµοσία για τη δο-

16 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ λοφονία του Στάλιν. Ο Λεφ Κάµενεφ δήλωσε ότι ήταν «ένας αιµοβόρος εχθρός» της Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος, «στο πλαίσιο µιας επαίσχυντης συνωµοσίας», προσπάθησε να δολοφονήσει τον Κίροφ. Ο Ρίτσαρντ Πίκελ παραδέχτηκε ότι βοήθησε στο σχεδιασµό της δολοφονίας αυτής και χαρακτήρισε τον εαυτό του «κατακάθι της κοινωνίας». Κι όµως δεν παρουσιάστηκε ούτε ένα ψήγµα αποδείξεων που να πιστοποιεί ότι οι οµολογίες αυτές ήταν αληθείς. Οι εναγόµενοι στη συνέχεια στράφηκαν εναντίον του εαυτού τους και εναντίον των άλλων. Ο Έντουαρντ Χόλτζµαν δήλωσε ότι ο ίδιος και οι φίλοι του «δεν ήταν απλώς δολοφόνοι, αλλά φασίστες δολοφόνοι». Ο Γιούρι Πιατακόφ παραδέχτηκε ότι τα εγκλή- µατα των συνεργατών του στη συνωµοσία ήταν τόσο σοβαρά, που ζήτησε άδεια να τους εκτελέσει ο ίδιος. Ένας εκ των συνεργατών του ήταν η πρώην σύζυγός του. Σε τούτο τον εφιάλτη που θυµίζει Κάφκα, οι εναγόµενοι όχι µόνο απαιτούσαν να κριθούν ένοχοι, αλλά ζητούσαν και την πιο αυστηρή τιµωρία. Ο Αρκάντι Ρόζενγκολτς δήλωσε ότι: «ε θέλω να ζω έπειτα από αυτή την ατίµωση». Ο Α. Α. Σεστόφ ότι: «Το προλεταριακό δικαστήριο δεν πρέπει και δεν µπορεί να µου σώσει τη ζωή». Ο µόνος στόχος που απέµενε, σύµφωνα µε τον Σεστόφ, ήταν «να σταθώ µε ηρεµία στον τόπο της εκτέλεσής µου και µε το αίµα µου να ξεπλύνω το στίγµα του προδότη της χώρας µου». Αυτός δεν ήταν ο µόνος που ήθελε να πεθάνει. «Είµαι προδότης του Κόµµατός µου», κατέληξε ο Μρατσόβσκι, «και πρέπει να εκτελεστώ». Αυτό κι έγινε. Όλοι εκτελέστηκαν, αφού προηγουµένως ευχαρίστησαν τον κατήγορό τους, τον Βισίνσκι, που τους τίµησε µε την εσχάτη των ποινών. Το θέαµα των σκληροπυρηνικών επαναστατών να συνωστίζονται για να υπογράψουν τη θανατική τους καταδίκη προκάλεσε παγκόσµιο προβληµατισµό. Ήταν δυνατόν αυτοί να είναι ένοχοι; Ο προβληµατισµός της αµερικανικής κοινής γνώµης οδήγησε τις ΗΠΑ να συγκροτήσουν την Επιτροπή Dewey για να διερευνήσει το θέµα. Τελικά, έκρινε ότι οι οµολογίες των Σοβιετικών ήταν τόσο κραυγαλέα απίθανες, που µάλλον δεν µπορεί να είχαν συµβεί τέτοια πράγµατα. «Συνεπώς καταλήγουµε», έγραφε η έκθεση, «ότι οι ίκες της Μόσχας ήταν στηµένες». Αν όµως ήταν «στηµένες», πώς έγινε αυτό; Τι ήταν εκείνο που έκανε αξιόλογα άτοµα να κατηγορούν δηµοσίως τον εαυτό τους

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 11 και το έργο µιας ζωής µε τέτοιο τρόπο; εν υπήρχαν εµφανή σηµάδια που να δείχνουν ότι οι εναγόµενοι είχαν βασανιστεί. Ακόµα κι αν είχαν βασανιστεί, γιατί κάποιος απ όλους δεν ξέσπασε και δεν είπε στο δικαστήριο την αλήθεια; Πρέπει να γνώριζαν ότι έτσι κι αλλιώς θα τους εκτελούσαν. ιατυπώθηκαν υπόνοιες ότι οι Σοβιετικοί χρησιµοποίησαν φάρµακα ή την ύπνωση στα θύµατά τους. Κανένας όµως δεν ήξερε. «Στην Ιστορία δεν υπάρχουν µυστήρια», έγραφε η Daily Mail. «είτε αυτά που συµβαίνουν στη Μόσχα». Μία δεκαετία µετά τις µυστηριώδεις εικονικές ίκες, η Ιστορία έδειξε ότι επαναλαµβάνονταν στην περίπτωση του Μιντζέντι. «Ο καρδινάλιος», έγραψε η Evening Standard, ήταν «ένα τροµαγµένο άτοµο, έτοιµο όπως και όλοι οι άλλοι Σοβιετικοί που είχαν πέσει θύµατα, να οµολογήσει ότι δεν έλεγχε πλήρως τον εαυτό του». Άλλοι σχολιαστές υπέθεσαν ότι το άτοµο που καθόταν στο εδώλιο δεν ήταν ο Μιντζέντι, αλλά κάποιος σωσίας του. Τούτη ήταν µια πολύ απίθανη θεωρία, όµως έπειτα από ένα τέτοιο απίθανο θέα- µα, ποια θεωρία δεν ήταν απίθανη; Όπως συνέβη και στις ίκες της Μόσχας, ο Τύπος έκλινε προς το να αποδώσει τις παράξενες οµολογίες στη χρήση φαρµάκων. Σ ένα άρθρο µε τίτλο «Μιντζέντι: Φάρµακα; Ανάκριση τρίτου βαθµού; Ύπνωση;» η Daily Mail έγραψε ότι στον καρδινάλιο είχαν χορηγηθεί «φάρµακα και ουσίες που οδηγούν στην οµολογία, όπως benzedrine, amphetamine, scopolamine, actedron». Μια έρευνα του RAND Institute, σχετικά µε το φαινόµενο της οµολογίας, κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι Σοβιετικοί χρησιµοποιούσαν φάρ- µακα και ύπνωση, πέραν των άλλων τεχνικών, για να προετοιµάσουν τα θύµατα για τη δίκη. Κάτι ανάλογο πίστευαν και οι εκκλησιαστικές αρχές. Ένας εκπρόσωπος του πάπα Πίου ΧΙΙ δήλωσε ότι αν πράγµατι οµολόγησε ο Μιντζέντι, τον πίεσαν γι αυτό χορηγώντας του φάρµακα. Όµως, όποια κι αν ήταν η τεχνική µε την οποία τον υποχρέωσαν να µιλήσει, κάποιος θα πλήρωνε γι αυτή. Στις 31 εκεµβρίου 1948 ο πάπας αφόρισε όλους όσοι εµπλέκονταν στη σύλληψη και την ανάκριση του καρδινάλιου. Το βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών ασχολήθηκε για αρκετό διάστηµα µε το θέµα. Οµολογουµένως, ο καρδινάλιος δε «συµπεριφερόταν φυσιολογικά» στη δίκη και υπήρχαν κάποια στοιχεία που έδειχναν ότι οι Σοβιετικοί ανακριτές χρησιµοποίησαν φάρµακα για

18 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ να «υπονοµεύσουν τα νεύρα και τη βούλησή του». Πάντως, η γενικότερη στάση ήταν επιφυλακτική. Οι ιστορίες περί εκτεταµένης χρήσης φαρµάκων, αναφέρει πηγή από τη Βιέννη, «ήταν δηµιούργηµα των δηµοσιογράφων». Σύµφωνα µε ένα άκρως απόρρητο έγγραφο, µε ηµεροµηνία 10 Φεβρουαρίου 1949, ο Μιντζέντι πιθανόν να είχε πειστεί να οµολογήσει µε λιγότερο περίπλοκα µέσα. Ο δόκτωρ Ζακάρ ξυλοκοπήθηκε «σχεδόν µέχρι θανάτου» και παρέλασε ενώπιον του προ σταµένου του, ο οποίος αµέσως κατέρρευσε. Οι διπλωµάτες, ωστόσο, δεν πείστηκαν πλήρως για τη θεωρία τους: αν ο Ζακάρ είχε ξυλοκοπηθεί άγρια, γιατί δε φάνηκε κάτι τέτοιο στη δίκη; «Τελικά», καταλήγει το έγγραφο που τηρείται στο αρχείο του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, «η οµολογία του καρδινάλιου συνεχίζει να είναι ένα µυστήριο». Την ίδια άποψη είχαν και οι αµερικανικές αρχές. Η δίκη ήταν σωστό αίνιγµα. Το µόνο που φαινόταν καθαρά ήταν πως κάτι συνέβη στον Μιντζέντι και πως ό,τι κι αν ήταν αυτό, ήταν πολύ αλλόκοτο. «Με κάποιον τρόπο», έγραψε ο στρατιωτικός σύµβουλος πληροφοριών, ο Πολ Λάινµπαργκερ, «έκαναν την ψυχή του κοµµάτια». Τρία χρόνια µετά την καταδίκη του Μιντζέντι σε ισόβια κάθειρξη για τα «εγκλήµατά του», έπεσε νέα βόµβα. Στην Κορέα. Τη νύχτα της 13ης Ιανουαρίου 1952, οι πιλότοι Κένεθ Ίνοξ και Τζον Κουίν, της Τρίτης Μοίρας Βοµβαρδιστικών των ΗΠΑ, καταρρίφθηκαν ενώ πετούσαν πάνω από τη Βόρεια Κορέα. Ύστερα από τέσσερις µήνες, στις 16 Μα ου, οι δύο άντρες προέβησαν σε µια ασυνήθιστη οµολογία σε µια οµάδα Κινέζων ανακριτών. ήλωσαν ότι χρησιµοποίησαν στην Κορέα βιολογικά όπλα, µεταξύ των οποίων και βάκιλο του άνθρακα, του τύφου, της χολέρας και της πανώλης. Ο Κουίν δήλωσε ότι τα συστήµατα διασποράς όπλων «ήταν ακόµα σε πειραµατικό στάδιο», αλλά ήταν αποτελεσµατικά. «Με ανάγκασαν», δήλωσε, «να είµαι το όργανο των Αµερικανών εµπόρων του πολέµου και µε υποχρέωσαν να κάνω αυτό το αποτρόπαιο έγκληµα σε βάρος του λαού της Κορέας και των Κινέζων εθελοντών». Οι οµολογίες των δύο πιλότων µαγνητοφωνήθηκαν και µεταδόθηκαν την επόµενη ηµέρα από τον ραδιοφωνικό σταθµό του Πεκίνου. Σύντοµα ακολούθησε ο ραδιοφωνικός σταθµός της Μόσχας και η Ανατολή άρχισε να κατηγορεί τη ύση για εγκλήµατα πολέµου. Εννέα µήνες αργότερα, το Φεβρουάριο του 1953, ο συνταγµα-

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 13 τάρχης Φρανκ Σουέιµπλ, επιτελάρχης του Σώµατος Πεζοναυτών των ΗΠΑ, επιβεβαίωσε τους ισχυρισµούς των δύο πιλότων. Ο Φρανκ Σουέιµπλ, που το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε στις 8 Ιουλίου του προηγούµενου έτους, έδωσε αναλυτικές πληροφορίες για την επιχείρηση. Σύµφωνα µε τα λεγόµενά του, το αµερικανικό πρόγραµµα βιολογικών όπλων ήταν το VMF-513 και είχε την κωδική ονοµασία SUBPROP. Το Γενικό Επιτελείο Στρατού των ΗΠΑ είχε δώσει το πράσινο φως στο πρόγραµµα αυτό τον Οκτώβριο του 1951. Ο Σουέιµπλ δήλωσε ότι οι πρώτες επιχειρησιακές δοκιµές ξεκίνησαν το Νοέµβριο του ίδιου έτους µε τα βοµβαρδιστικά B-29 από την Οκινάβα της Ιαπωνίας. Πολύ σύντοµα, όµως, συσκευές διασποράς βακτηριδίων τοποθετήθηκαν και σε άλλους τύπους αεροσκαφών, µεταξύ των οποίων ήταν το Tiger Cat, το Skyraider, το Corsair και το Panther. Οι δοκιµές έγιναν κάτω από άκρα µυστικότητα που ακόµα και οι πιλότοι των συγκεκριµένων αεροσκαφών δεν επιτρεπόταν να γνωρίζουν τι φορτίο µετέφεραν. Φυσικά, δεν ενηµερώθηκαν ούτε οι άλλοι σύµµαχοι στα Ηνωµένα Έθνη. Ο Σουέιµπλ εξήγησε ότι δοχεία που περιείχαν µικρόβια ρίχτηκαν από διάφορα ύψη, σε διάφορους τύπους εδαφών και πάνω από πόλεις µε διαφορετικό µέγεθος πληθυσµού, για να δοθεί στον Αµερικανικό Στρατό η δυνατότητα να διαπιστώσει πώς διασπείρονταν τα βακτηρίδια και συνεπώς να υπολογίσει τις πιο αποτελεσµατικές µεθόδους διασποράς τους στο µέλλον. Τα όπλα αυτά είχαν σχεδιαστεί ειδικά για να βλάψουν απλούς πολίτες. Οι περιπτώσεις επιχειρησιακής χρήσης των βιολογικών όπλων ήταν πάρα πολλές. Ο Σουέιµπλ ανέφερε και τους αριθµούς των µοιρών, και τα ονόµατα και το βαθµό των ανώτερων αξιωµατικών που εµπλέκονταν. Όλα όσα είχαν ισχυριστεί οι δύο χαµηλόβαθµοι πιλότοι ήταν αληθές. Οι Ηνωµένες Πολιτείες είχαν χρησιµοποιήσει και συνέχιζαν να χρησιµοποιούν βιολογικά όπλα σ όλη την έκταση της Βόρειας Κορέας. Και συµφώνησε λέγοντας ότι αυτό ήταν «επαίσχυντη πράξη». Χάρη στα ονόµατα, στις τεχνικές λεπτοµέρειες και στις ηµερο- µηνίες, υπήρχαν αρκετές πληροφορίες για να πειστεί ο καθένας για την αλήθεια των ισχυρισµών της χρήσης βιολογικών όπλων. Και σαν να µην έφτανε αυτό, µετά τη δήλωση του Σουέιµπλ ακολούθησαν πολύ σύντοµα επιβεβαιώσεις από άλλους τριάντα πέντε

20 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ Αµερικανούς πιλότους, που όλοι οµολόγησαν την ανάµειξή τους σ αυτή την επιχείρηση. Μόνο που υπήρχε κάποιο πρόβληµα: Όλες οι οµολογίες ήταν ψευδείς. Ποτέ δε χρησιµοποιήθηκαν βιολογικά όπλα στην Κορέα. Με τη δίκη του Μιντζέντι, µε τις εικονικές ίκες της Μόσχας και τις δηλώσεις των Αµερικανών αιχµαλώτων πολέµου στην Κορέα, υπήρχαν πλέον ατράνταχτες αποδείξεις ότι οι Σοβιετικοί διέθεταν µια τεχνική ικανή να οδηγήσει σε οµολογία και στο να λυγίσουν οι εχθρικά διακείµενοι κρατούµενοι. Όλα έδειχναν ότι η κατάσταση θα προχωρούσε πολύ. Σ όλη τη διάρκεια του πολέµου στην Κορέα όλο και περισσότεροι στρατιώτες και αεροπόροι έκαναν δηµόσιες δηλώσεις µε τις οποίες αποκήρυσσαν τον καπιταλισµό και ασπάζονταν τον κοµµουνισµό. Σε µια χαρακτηριστική δήλωσή του ένας Βρετανός «δασκαλεµένος» στρατιώτης αναφέρει ότι «η Κίνα είναι πολύ φιλική, φιλειρηνική χώρα και δεν έχει αρνητική στάση απέναντί µας Ο πόλεµος αυτός είναι άδικος όλα τα ιδανικά για τα οποία πολεµήσαµε στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο προδόθηκαν». Ένας άλλος Βρετανός στρατιώτης ανέφερε το εξής απίθανο: ότι στη διάρκεια της µάχης, στην οποία συνελήφθη αιχµάλωτος, οι Κινέζοι ανησυχούσαν τόσο πολύ για την ευηµερία του εχθρού τους που σηµάδευαν πάνω από τα κεφάλια τους για να µην τους κάνουν κακό. Τελικά, το 1953, όταν ο πόλεµος πλησίαζε στο τέλος του, είκοσι ένας Αµερικανοί, τρεις Βέλγοι και ένας Βρετανός στρατιώτες αρνήθηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, στη ύση, γιατί προτίµησαν να µείνουν στην κοµµουνιστική Κίνα. Όπως ήταν αναµενόµενο, οι Μυστικές Υπηρεσίες της ύσης ανησύχησαν πολύ. Τι είχαν στο νου τους οι Σοβιετικοί; Εµείς γιατί δεν ξέραµε κάτι γι αυτό; Τα γεράκια του Στρατού και των Μυστικών Υπηρεσιών ανέλαβαν δράση. Τι ήταν αυτό που συνέβαινε πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασµα; Το 1953 η Μεικτή Επιτροπή Πληροφοριών του Ηνωµένου Βασιλείου συγκρότησε την Υποεπιτροπή Συγκέντρωσης Πληροφοριών, ιαφυγής και Απόδρασης των Αιχµαλώτων Πολέµου, για να εξακριβώσει τι είχε συµβεί στους αιχµαλώτους πολέµου της Κορέας. Με προεδρεύοντα τον εκπρόσωπο από το Υπουργείο Πολεµικής Αεροπορίας, τα µέλη της επιτροπής αυτής επιλέχτηκαν από τα τρία

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 15 Σώµατα των Ενόπλων υνάµεων και µαζί τους ήταν και ένας εκπρόσωπος της Μυστικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Βρετανίας (ΜΙ6). Στις αρχές του έτους το Υπουργείο Εξωτερικών ζήτησε από όλα τα υπουργεία βοήθεια για τη συγκέντρωση «πληροφοριών σχετικά µε τις µεθόδους ανάκρισης που χρησιµοποιούσε ο εχθρός». Ήταν φανερό ότι χρειαζόταν εµπειρία από το παρελθόν και γι αυτό η Υποεπιτροπή άρχισε να ψάχνει για ειδικούς εµπειρογνώ- µονες που θα έδιναν τα φώτα τους σχετικά µε τις τεχνικές «δασκαλέµατος» και ανάκρισης. Επέλεξε µια σειρά από στελέχη που την εποχή του πολέµου υπηρετούσαν στο ΜΙ19, το Τµήµα Στρατιωτικών Πληροφοριών που ήταν αρµόδιο για την ανάκριση των κρατουµένων, µεταξύ των οποίων ο διάσηµος ανακριτής της υπηρεσίας αυτής, ο ταγµατάρχης Σίριλ Χέι. Στις εµπειρίες αυτές προστέθηκε και η εµπειρία του τµήµατος ΜΙ9, που ήταν αρµόδιο για θέµατα απόδρασης των αιχµαλώτων πολέµου, της εξαπάτησης του εχθρού και της συµπεριφοράς µετά τη σύλληψη, στη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Όπως αποδείχτηκε το τµήµα ΜΙ9 λειτουργούσε ήδη, είχε επαναδραστηριοποιηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1950 για να ενηµερώσει τα στρατεύµατα που υπηρετούσαν στην Κορέα για το πώς να συµπεριφέρονται σε περίπτωση που θα συλλαµβάνονται αιχµάλωτοι. Στη συνέχεια έγινε υπαγωγή του στο Υπουργείο Πολεµικής Αεροπορίας και µετονοµάστηκε Α19. Το Νοέµβριο του 1952, ένας νεαρός, ειδικός σε θέµατα επαγγελµατικής ψυχολογίας, ο Σίριλ Κάνινγκαµ, δέχτηκε ένα τηλεφώνηµα µε το οποίο τον καλούσαν σε συνέντευξη ανώτεροι αξιωµατούχοι της Μυστικής Υπηρεσίας Α19. Εκείνη την εποχή ο Κάνινγκαµ, που ούτε καν είχε ακουστά αυτή την υπηρεσία και δεν είχε ιδέα για ποιο λόγο ήθελαν να του πάρουν συνέντευξη, εργαζόταν σε µια ανιαρή θέση ως υπάλληλος γραφείου στο Τµήµα Επιστη- µών του Υπουργείου Πολεµικής Αεροπορίας και ασχολιόταν µε τη διαδικασία επιλογής προσωπικού. Σε ανύποπτο χρόνο, είχε συντάξει µια έκθεση, στην οποία περιέγραφε τη χρήση εκ µέρους των Γερµανών αρκετών κρυµµένων µικροφώνων στη διάρκεια της ανάκρισης των πιλότων των καταρριφθέντων αεροσκαφών της RAF στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο^ η έκθεση προφανώς είχε εντυπωσιάσει κάποιον που διέθετε δύναµη επιρροής. Στη διάρκεια της συνέντευξης ρώτησαν τον Σίριλ Κάνινγκαµ

22 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ πώς κατάφερε να βρει αυτό το φερόµενο ως άκρως απόρρητο υλικό που χρησιµοποίησε στην έκθεσή του. Απάντησε ότι είχε βρει ένα µέρος του συστήµατος αυτού στην πλάτη µιας παλιάς αρχειοθήκης, σε µια αεροπορική βάση στην Κορνουάλη, και τα υπόλοιπα στοιχεία τα βρήκε ψάχνοντας στη ηµόσια Βιβλιοθήκη του Χόλ- µπορν. «Νοµίζω», είπε ο επικεφαλής της συνέντευξης, ο ιοικητής Πτέρυγας Τζιµ Μάρσαλ, «ότι θα ήταν καλύτερα να έρθετε να εργαστείτε µαζί µου». Ένα µήνα µετά τη συνέντευξη, ο Κάνινγκαµ ανέλαβε την πρώτη του αποστολή: να φροντίσει να µάθει τι συνέβαινε στην Κορέα. Καθώς είχε δώσει όρκο να µη µιλήσει, δεν ήταν σε θέση να αποκαλύψει ούτε στους συναδέλφους του στο Υπουργείο Πολεµικής Αεροπορίας ποια ήταν η αποστολή του. Αρχικά ο Κάνινγκαµ πέρασε από εκπαιδευτικά σεµινάρια πρώην στελεχών των ΜΙ9 και ΜΙ19 και έµαθε όλες τις µεθόδους που χρησιµοποιούσε η Βρετανική Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο για να ανακρίνει και να κάνει τους ξένους πράκτορες να µιλήσουν. Το επόµενο βήµα του ήταν να βρει πρώην αιχµαλώτους πολέµου της Κορέας και να τους ρωτήσει για τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Φορώντας στολή και έχοντας το βαθµό του ανθυπολοχαγού µε ειδικότητα οδοντιάτρου, για να µην τραβήξει την προσοχή του Τύπου, ταξίδευε σε διάφορες περιοχές της χώρας έχοντας µαζί του ένα µαγνητόφωνο µε µποµπίνες και συγκέντρωνε αναµνήσεις από πρώην αιχµαλώτους που αφέθηκαν ελεύθεροι. Με έκπληξη διαπίστωσε ότι µετά την ολοκλήρωση των εκπαιδευτικών σεµιναρίων του έγινε ο πρώτος υπάλληλος της Υπηρεσίας Πολέµου που ήταν αρµόδιος να ανακρίνει ξένους πράκτορες. Αργότερα, έγινε στέλεχος κρατικής υπηρεσίας και ειδικός σε θέµατα κοµµουνιστικής κατήχησης και σύντοµα άρχισαν να του ζητούν πληροφορίες από την Κυβέρνηση, το Υπουργείο Εξωτερικών, την Υπηρεσία Ασφαλείας (ΜΙ5) και την Υπηρεσία Πληροφοριών (ΜΙ6), που όλοι ήθελαν να ξέρουν τι συνέβαινε. Φυσικά, η Υπηρεσία ΜΙ5 ενδιαφερόταν για τα άτοµα που συνεργάστηκαν µε τους Κορεάτες και τους Κινέζους, οι οποίοι τους συνέλαβαν. Μόλις τα άτοµα αυτά επέστρεφαν από τον πόλεµο, υπήρχε µια σοβαρή αµφιβολία σχετικά µε την αφοσίωσή τους. Και δικαιολογηµένα. Ένας στρατιώτης οµολόγησε στον Κάνινγκαµ ότι ο κοµµουνιστής ανακριτής του του είχε δώσει διακόσια δολάρια,

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 17 του είπε να αγοράσει µια γραφοµηχανή και να καθίσει ήσυχα στη Βρετανία για µια πενταετία και µετά θα επικοινωνούσε µαζί του κάποιος εκπρόσωπος της κινεζικής πρεσβείας που θα του έδινε περαιτέρω οδηγίες σχετικά µε το µέλλον του ως κοµµουνιστής πράκτορας. Η ΜΙ5 ειδοποιήθηκε και ο Κινέζος στρατολόγος, όταν εµφανίστηκε στο Λονδίνο σαν σοφέρ µιας πρεσβείας, συνελήφθη και απελάθηκε µαζί µε δύο Ρουµάνους. Το θέµα των µυστικών πρακτόρων στη Βρετανία, που στρατολογήθηκαν από Κορεάτες και Κινέζους, πήρε σοβαρές διαστάσεις. «Γνωρίζαµε πολύ καλά ότι προσπαθούσαν να στρατολογήσουν πράκτορες», δηλώνει σήµερα ο Κάνινγκαµ. «Αυτό συνέβη. Και αφού το έκαναν µία φορά, θα µπορούσαν να το επαναλάβουν». Στο µεταξύ στις ΗΠΑ, η CIA η οποία τότε µετρούσε µόλις δύο χρόνια ζωής άρχισε τις έρευνες γύρω από τις τεχνικές της ανάκρισης και του προσηλυτισµού. Για τη CIA το σηµείο εκκίνησης ήταν οι ίκες της Μόσχας. Ήταν σαφές ότι στη Μόσχα και στην Ουγγαρία το µυαλό αυτών που οµολόγησαν είχε υποστεί βίαιο επαναπροσανατολισµό, αλλά ήταν εξίσου σαφές ότι αυτό είχε συµβεί χωρίς βασανιστήρια. Η CIA υπέθεσε ότι ο Μιντζέντι οµολόγησε «κάτω από την επήρεια κάποιας άγνωστης δύναµης». Οι πρώτοι αξιωµατούχοι της CIA δεν ήταν αφελείς. Πολλοί είχαν υπηρετήσει στην υπηρεσία που προ πήρχε της CIA, το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS), στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο και είχαν από πρώτο χέρι εµπειρία γύρω από την ανάκριση. Τέτοιο πράγµα όµως δεν είχαν συναντήσει έως τότε. Η γερµανική βαρβαρότητα µπορεί να είχε εξασφαλίσει πληροφορίες τακτικής, αλλά ποτέ δεν έκανε προσηλυτισµό. Κατά κανόνα, όσο πιο πολύ χτυπάς κάποιον τόσο περισσότερο σε µισεί. Κανένας από αυτούς δεν αλλάζει ξαφνικά και θέλει να γίνει φίλος σου. «Υπάρχουν αρκετά ιστορικά στοιχεία», έγραψε ένας ειδικός τον Ιούνιο του 1949, «που επιβεβαιώνουν ότι οι ριζικές αλλαγές στη λειτουργική οργάνωση του µυαλού είναι αδύνατον να γίνουν µόνο µε την ψυχολογική βία ή τη σωµατική ταλαιπωρία». Με βάση αυτή την άποψη, τα στελέχη της CIA συµπέραναν ότι γίνονταν µάρτυρες της γέννησης ενός νέου, και τροµακτικού, φαινοµένου. Στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τι συνέβαινε, ο Αµερι-

24 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ κανικός Στρατός και η Υπηρεσία Πληροφοριών πήραν στις τάξεις τους µια σειρά από ειδικούς για να αξιολογήσουν την ψυχολογική κατάσταση των Αµερικανών αιχµαλώτων πολέµου που τελικά επέστρεψαν στην πατρίδα. Επικεφαλής της οµάδας αυτής ήταν ο ψυχίατρος Λόρενς Χινκλ και ο νευρολόγος Χάρολντ Γουόλφ από το Πανεπιστήµιο Cornell. Η έκθεση, που συνέταξαν για λογαριασµό της CIA οι Χινκλ και Γουόλφ, απέρριψε σε µεγάλο βαθµό τις υποθέσεις περί χορήγησης φαρµάκων και της χρήσης της ύπνωσης και εστίασε την προσοχή της στη σωµατική και την ψυχολογική επέµβαση επί των αιχµαλώτων. Οι δύο αυτοί επιστήµονες επισήµαναν ότι στη Σοβιετική Ένωση η ανάκριση αρχικώς περιελάµβανε σκληρή αποµόνωση, που ήταν σχεδιασµένη να πείσει τον κρατούµενο ότι ήταν µόνος, ότι κανείς δεν τον αγαπούσε και ότι όλοι τον είχαν εγκαταλείψει. Η KGB υπέθετε ότι τίποτε άλλο δε µαλάκωνε έναν κρατούµενο περισσότερο από το να τον αφήσεις µόνο του µε τους φόβους του. Στη διάρκεια µιας αρχικής περιόδου αποµόνωσης, που κρατούσε τέσσερις έως έξι εβδοµάδες, το άτοµο υποβαλλόταν σε διαδικασίες µουδιάσµατος του µυαλού που ήταν σχεδιασµένες να προκαλούν στρες. Τον υποχρέωναν να στέκεται όρθιος για πολλές ώρες, να κοιµάται σε συγκεκριµένες στάσεις, και του ασκούνταν προφορική και σωµατική βία αν αρνιόταν να συµµορφωθεί. εν επιτρεπόταν να έχει καµία επαφή µε τον έξω κόσµο και κρατούνταν σε κελί που δεν έµπαινε φυσικό φως, για να χάσει κάθε επαφή µε το χρόνο. Για να του προκαλέσουν ακόµα µεγαλύτερη σύγχυση, άλλαζαν το χρόνο χορήγησης τροφής και πραγµατοποίησης άλλων ενεργειών. Στους κρατούµενους έδιναν λιγοστό φαγητό και τους άφηναν να κρυώνουν για να τους εξασθενούν σωµατικά και συναισθηµατικά. Επίσης, τους διέκοπταν τον ύπνο (συχνά δεν τους επέτρεπαν να κοιµηθούν καθόλου ή τους ανάγκαζαν να κοιµηθούν κάτω από έντονο φως) για να επιδεινωθεί το αίσθηµα της δυσφορίας και του εξωπραγµατικού. Έπειτα από µια µεγάλη περίοδο «µαλακώµατος», τα νεύρα του κρατούµενου είχαν γίνει κουρέλια, ήταν τροµοκρατηµένος, αποµονωµένος και τελούσε υπό σύγχυση. Καθόταν στο κελί του και έκλαιγε και ψέλλιζε προσευχές που µόνο εκείνος τις άκουγε. Είχε παραισθήσεις. Μόνο αφού έφτανε σ αυτό το στάδιο άρχιζε η ανάκριση. Και η ίδια η ανάκριση, ωστόσο, είχε σχεδιαστεί έτσι που να απο-

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 19 προσανατολίσει τον ανακρινόµενο. Στην αρχή της διαδικασίας δεν του απαγγέλλονταν κατηγορίες. Αντίθετα, του ζητούσαν να πει ο ίδιος τα εγκλήµατά του. Επανειληµµένως απαιτούσαν να γράψει ένα κείµενο γι αυτά, µόνο και µόνο για να τον γελοιοποιήσουν και µετά το έσχιζαν µπροστά του. Η άρνηση για συµµόρφωση ή οι ασυνέπειες ανάµεσα στις διάφορες ιστορίες είχαν ως αποτέλεσµα την κακοµεταχείρισή του µέχρι τη στιγµή που ο κρατούµενος δεν ήταν σίγουρος για το τι ακριβώς έπρεπε να οµολογήσει και τι είχε ήδη οµολογήσει. Στο µεταξύ, τον εξευτέλιζαν και τον ταλαιπωρούσαν εκ περιτροπής, τον υποχρέωναν να σταθεί όρθιος για ώρες µέχρι να καταρρεύσει, και συχνά δεν του επέτρεπαν να πάει στην τουαλέτα µέχρι να κάνει τη σωµατική του ανάγκη µπροστά στους ανακριτές του. Η καλή συµπεριφορά ανταµειβόταν µερικές φορές µε ένα τσιγάρο, έναν καφέ ή την άδεια να πάει στην τουαλέτα. Άλλες φορές, οι ανακριτές αντιδρούσαν µε απρόβλεπτο τρόπο, είτε επιπλήττοντας είτε ανταµείβοντας τον κρατούµενο χωρίς κανέναν ουσιαστικά λόγο. Για να δηλώσουν την εξουσία τους, αντί να επιβραβεύσουν τις θετικές δηλώσεις τους, τραβούσαν πιστόλι και του έλεγαν ότι θα τον εκτελέσουν. Για µία ακόµα φορά, ο απρόβλεπτος χαρακτήρας των αντιδράσεων επέτεινε το αίσθηµα της σύγχυσης. Τελικά, η κατάσταση γινόταν τόσο αφόρητη που ο κρατούµενος ήταν πρόθυµος να πει τα πάντα για να τελειώσει αυτή η διαδικασία, ακόµα κι αν αυτό σήµαινε το θάνατό του. Ο κρατούµενος, συνειδητοποιώντας ότι η ανάκριση δε θα σταµατούσε µέχρι την πλήρη υποταγή του, «κατασκεύαζε» οµολογίες και στη συνέχεια προσπαθούσε να τις δικαιολογήσει στους ανακριτές του. Μ αυτό τον τρόπο έπειθε ουσιαστικά και τον εαυτό του για την ενοχή του. Σε µια κατάσταση, που το ηθικό του ήταν τόσο πολύ τσακισµένο και δεν µπορούσε να ξεχωρίσει ανάµεσα στο σωστό και στο λάθος, «ο κρατούµενος», έγραψαν ο Χινκλ και ο Γουόλφ, «δεν αλλάζει συνειδητά το σύστηµα αξιών του. Η αλλαγή γίνεται παρά τις προσπάθειές του. Ο κρατούµενος δεν είναι πλέον υπεύθυνος για την αλλαγή, αλλά είναι ένα άτοµο που λυγίζει και παθαίνει ψύχωση». Οι Χινκλ και Γουόλφ επισήµαναν µια διαφορά ανάµεσα στις τεχνικές ανάκρισης των Σοβιετικών και των Κινέζων. Συνήθως, οι Σοβιετικοί ικανοποιούνταν µε µια πλήρη οµολογία του κρατούµενου, ότι αυτός διέπραξε τα όποια φανταστικά εγκλήµατα εκείνοι

26 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ είχαν «µαγειρέψει». Οι Κινέζοι όµως ενδιαφέρονταν πιο πολύ να «επανεκπαιδεύσουν» τον κρατούµενο, έτσι ώστε να επανενταχθεί ως χρήσιµο µέλος στην κοινωνία. Οι κρατούµενοι χωρίζονταν σε οµάδες και στη συνέχεια τους ασκούσαν πίεση µέχρι να συµµορφωθούν. Επί δώδεκα ώρες την ηµέρα τούς ανέκριναν, στη συνέχεια τους έκλειναν σε κελί όπου βρίσκονταν κι άλλοι, και εκεί ασχολούνταν µαζί τους όλοι για τις επόµενες δώδεκα ώρες. Ο συνδυασµός πιέσεων εκ µέρους των ανακριτών και πιέσεων εκ µέρους των οµοίων τους, σύντοµα αποδεικνυόταν αφόρητος και έτσι παρατηρούνταν κάµψη της βούλησης των κρατουµένων. Τα συµπεράσµατα των επιστηµόνων Χινκλ και Γουόλφ (και στη Βρετανία του Κάνινγκαµ), ότι η οµολογία και η «στροφή» προς τον κοµµουνισµό ήταν αποτέλεσµα βάναυσου ψυχολογικού πολέµου και όχι αποτέλεσµα χορήγησης φαρµακευτικών σκευασµάτων, ήταν σαφές ότι συµφωνούσαν µε τις επιστηµονικές εξελίξεις της εποχής και ειδικότερα µε τον νεοεµφανιζόµενο τοµέα της Ψυχολογίας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 οι ψυχολόγοι σηµείωσαν τεράστιες το- µές, διεισδύοντας στον ανθρώπινο νου και αποκαλύπτοντας τους διάφορους παράγοντες που τον επηρεάζουν. Υποστήριξαν ότι αν διακοπούν αυτοί οι παράγοντες, τότε σχεδόν όλα είναι πιθανά. Στις ΗΠΑ, ένας ψυχολόγος που φάνηκε ότι απέδειξε αυτή την άποψη ήταν ο Τζον Γουότσον. Όντας γνωστός ως πατέρας της Επιστή- µης της Συµπεριφοράς της επιστήµης που προβλέπει και ελέγχει την ανθρώπινη συµπεριφορά, ο Γουότσον αποφάσισε το 1920 να αποδείξει τον αντίκτυπο που έχει η «επέµβαση» πάνω στην ανθρώπινη προσωπικότητα, µε την πραγµατοποίηση ενός αλλόκοτου (και βάναυσου) πειράµατος σ ένα µόλις έντεκα µηνών αγοράκι, τον µικρό Άλµπερτ. Στο πείραµα αυτό έδωσαν στον Άλµπερτ να παίξει µ ένα ήµερο λευκό ποντίκι και αµέσως οι δυο τους έγιναν στενοί φίλοι. Κατόπιν, ο Γουότσον σκέφτηκε να εξετάσει αν µπορούσε να τροποποιήσει τεχνητά την αντίληψη που είχε ο Άλµπερτ για τον ποντικό, µεταµορφώνοντάς τον από φίλο σε εχθρό. Από εκείνη τη στιγµή και µετά, κάθε φορά που άφηναν το ποντίκι στο πάρκο του Άλµπερτ, ο Γουότσον χτυπούσε µια µεγάλη µεταλλική επιφάνεια µ ένα σφυρί πίσω από το κεφάλι του µικρού, προκαλώντας έτσι εκκωφαντικό θόρυβο. Έντρο-

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 21 µος ο Άλµπερτ συνέδεσε το θόρυβο αυτόν µε το ποντίκι. Σύντοµα, η θέα και µόνο του ποντικού ήταν αρκετή για να αρχίσει ο µικρός να κλαίει. Τελικά, ο Άλµπερτ έκλαιγε και µε άλλα µικρά ζώα ή οτιδήποτε τριχωτό έβλεπε. Έκλαιγε ακόµα και όταν έβλεπε τα γένια του Α - Βασίλη ή άτοµα µε άσπρα µαλλιά. Ο Γουότσον θεώρησε ότι βρισκόταν σε καλό δρόµο για να διατυπώσει τη θεωρία της ανθρώπινης προσωπικότητας. Γι αυτόν, το κατάλληλο είδος «επέµβασης» ήταν δυνατόν να προγραµµατίσει τη συµπεριφορά των παιδιών από τη γέννησή τους και µετά. «ώστε µου ένα µωρό», έλεγε γεµάτος υπερηφάνεια, «και θα το κάνω να µάθει να σκαρφαλώνει και να χρησιµοποιεί τα χέρια του για να κατασκευάσει κτίρια από πέτρες ή ξύλα Θα το µεταµορφώσω σε κλέφτη, πιστολέρο ή ναρκοµανή Θα το κάνω κωφάλαλο, αλλά και σαν την Έλεν Κέλερ Ο άνθρωπος πλάθεται, δε γεννιέται». Στο πλαίσιο της εργασίας του ο Γουότσον χρησιµοποίησε τεχνικούς όρους, που κάλλιστα θα µπορούσαν να επηρεάσουν τον Τζορτζ Όργουελ όταν εφεύρε το «Newspeak», είκοσι χρόνια µετά στο µυθιστόρηµά του 1984, όρους όπως «εµφύτευση», «ενσωµάτωση» και «ξεµάθηση». Όλα αυτά φαίνονταν πολύ τροµακτικά. Η CIA έκανε την εξής υπόθεση: αν υπάρχει η δυνατότητα να κατασκευάσεις έτσι ένα χαρακτήρα, τότε γιατί να µην είναι δυνατόν να αποδοµήσεις µε τον ίδιο τρόπο ένα χαρακτήρα; Μια εικόνα τού τι συνέβαινε δόθηκε µετά τη λιποταξία του Ούγγρου αντικαθεστωτικού, του Λάγιος Ρουφ, το 1956. Ο Ρουφ, που συνελήφθη στη Βουδαπέστη το 1953 επειδή διένειµε πολιτικού περιεχοµένου φυλλάδια, ανακρίθηκε στο ίδιο κέντρο της Μυστικής Αστυνοµίας που είχε ανακριθεί και ο καρδινάλιος Μιντζέντι (ισχυρίστηκε ότι συνάντησε αρκετές φορές στη φυλακή τον Μιντζέντι). Λόγω αυτού του γεγονότος κρίθηκε ως ο πιο κατάλληλος για να σχολιάσει τα όσα συνέβαιναν µέσα στα κρατικά ανακριτικά κέντρα της Ουγγαρίας. Ενώπιον µιας επιτροπής της Αµερικανικής Γερουσίας, αλλά και αργότερα µέσα από τις σελίδες του βιβλίου του µε τίτλο The Brainwashing Machine (Το µηχάνηµα πλύσης εγκεφάλου), ο Ρουφ ανέφερε λεπτοµερώς τη φρικιαστική αντιµετώπιση που έτυχε στα χέρια της Μυστικής Αστυνοµίας. Ύστερα από τις συνήθεις απόπειρες για πολύ αυστηρή ανάκριση (στο ξεκίνηµα του ζητήθηκε να

28 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ οµολογήσει και όταν εκείνος αρνήθηκε, ο ανακριτής του τον χτύπησε στο πρόσωπο µ ένα µαντεµένιο τασάκι και του έσπασε δύο δόντια), ο Ρουφ οδηγήθηκε σ ένα δωµάτιο όπου του είπαν ότι ο Μιντζέντι «λύγισε». Ένας γιατρός τον πήρε παράµερα και τον προειδοποίησε εµπιστευτικά ότι στο «Μαγικό ωµάτιο» ή θα οµολογούσε ή θα κατέληγε να γίνει σχιζοφρενής. Το δωµάτιο αυτό καθαυτό, αλλά και ό,τι υπήρχε σ αυτό, είχε ακανόνιστο σχήµα για να µην υπάρχουν ορθές γωνίες και για να δη- µιουργείται οπτικός αποπροσανατολισµός. Η πόρτα είχε οβάλ σχή- µα. Στο εσωτερικό του τα φώτα περιστρέφονταν διαρκώς και στους τοίχους προβάλλονταν κινούµενες εικόνες. Τα έπιπλα ήταν διαφανή και το κρεβάτι επικλινές σε βαθµό που να µην µπορεί να κοιµηθεί άνθρωπος πάνω του. Από κρυµµένα ηχεία µεταδίδονταν παράξενοι ήχοι, έτσι ώστε ο Ρουφ να πήγαινε να κοιµηθεί µε µουσική, αλλά να ξυπνούσε µε ουρλιαχτά γυναικών που βασανίζονταν. Το ωράριο χορήγησης φαγητού δεν ήταν σταθερό. Μερικές φορές τού έφερναν φαγητό δύο φορές, σε χρονική απόσταση πέντε λεπτών µεταξύ τους, για να του προκαλέσουν σύγχυση. Συχνά, του χορηγούσαν φάρµακα, πήγαινε για ύπνο γυµνός, αλλά ξυπνούσε ντυµένος ή το αντίστροφο. Κάποια φορά τον ξύπνησε ένας γιατρός, ο οποίος τον ρώτησε γιατί αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Και πραγµατικά, όταν άγγιξε το λαιµό του διαπίστωσε ότι ήταν γδαρµένος και έφερε µώλωπες, σαν να είχε όντως αποπειραθεί να κρεµαστεί. «Το Μαγικό ωµάτιο», έγραψε ο Ρουφ, «ήταν το πιο ανατριχιαστικό εργαστήριο των Σοβιετικών για την πνευµατική καταστροφή, ένας ψυχολογικός ατοµικός αντιδραστήρας, που είναι η συµβολική κορυφή της κοµµουνιστικής οργάνωσης, όπως το δια- µάντι στη µύτη ενός τρυπανιού». Τον άφησαν ελεύθερο µόνο έπειτα από απεργία πείνας και αφού στο µεταξύ έσπασε οτιδήποτε µπορούσε να καταστραφεί. Ίσως η αφήγηση του Ρουφ να έχει µια δηµοσιογραφική πινελιά^ αλλά ήταν αρκετή να πείσει πολλούς για την αλήθεια των ισχυρισµών ότι τα ψυχολογικά πειράµατα σαν του Τζον Γουότσον είχαν αποτελέσµατα στο ανατολικό µπλοκ. Στο µεταξύ, το ενδιαφέρον της CIA στην Επιστήµη της Συµπεριφοράς σύντοµα οδήγησε σε περαιτέρω υποθέσεις. Το έργο του Γουότσον χρωστούσε πολλά στον φυσιολόγο Ιβάν Παβλόφ, ο οποίος πριν από είκοσι χρόνια χτυπούσε κου-

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 23 δούνια και άναβε φώτα για να προκαλεί την έκκριση σάλιου στο στόµα σκύλων. Ο Παβλόφ, ο οποίος είχε χρησιµοποιήσει τον όρο «εξαρτηµένο αντανακλαστικό» για να περιγράψει το φαινόµενο και ο οποίος είχε προχωρήσει τα πειράµατά του περισσότερο από κάθε άλλον στην υφήλιο, ήταν Ρώσος. Αν η κλασική εξάρτηση µπορούσε να εφαρµοστεί έτσι και στον άνθρωπο, το µυστικό της εφαρµογής πιθανότατα βρισκόταν στη Σοβιετική Ένωση. Η άποψη ότι οι Σοβιετικοί χρησιµοποιούσαν την κατά Παβλόφ εξάρτηση για να κάνουν κατήχηση στους πολιτικούς κρατούµενους, διατυπώθηκε για πρώτη φορά από έναν Αµερικανό δηµοσιογράφο, τον Έντουαρντ Χάντερ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο Χάντερ, εντυπωσιασµένος από τους ισχυρισµούς των κοµ- µουνιστών αντικαθεστωτικών που έλεγαν ότι «αναµορφώθηκαν» παρά τη θέλησή τους στην Κίνα, άρχισε να ερευνά το φαινόµενο. Καθώς για κάποιο διάστηµα εργαζόταν στο Χονγκ Κονγκ ως ανακριτής πρώην κοµµουνιστών κρατουµένων, επινόησε έναν όρο για τη διαδικασία που θα έπαιζε σηµαντικό ρόλο στον τοµέα των πληροφοριών και στις υποθέσεις που διατυπώνονταν από τον Τύπο. Ο Χάντερ διαπίστωσε ότι οι Κινέζοι ήταν αποφασισµένοι να αναµορφώσουν τους παραστρατηµένους κοµµουνιστές µέσω της κακοµεταχείρισής τους και στη συνέχεια χρησιµοποιώντας συγκεκριµένες επιβραβεύσεις και τιµωρίες να τους πείσουν για τα καλά του σοσιαλισµού. Ο όρος γι αυτή τη διαδικασία ήταν «xi-nao» και σηµαίνει «πνευµατική κάθαρση». Στις 24 Σεπτεµβρίου 1950, ο Χάντερ δηµοσίευσε στη Miami Daily News ένα άρθρο-σταθµό σχετικά µε τη διαδικασία αυτή, παραποιώντας τον όρο «πνευµατική κάθαρση» (mind cleanse) για να φτιάξει έναν όρο που νόµιζε ότι θα ήταν πιο ελκυστικός για τους αναγνώστες της ύσης. Ο όρος αυτός ήταν «πλύση εγκεφάλου» (brainwash). Μετά την επιτυχία που είχε το άρθρο του µε θέµα την «πλύση εγκεφάλου» στην Κίνα, ο Χάντερ έστρεψε την προσοχή του στις εικονικές ίκες της Μόσχας, στον καρδινάλιο Μιντζέντι και στις παράξενες οµολογίες των αιχµαλώτων πολέµου στην Κορέα. Ήταν απίθανο τα θύµατα του ανατολικού µπλοκ να είχαν υποστεί πλύση εγκεφάλου; Κατά τον Χάντερ, όχι. Σε δύο βιβλία που ακολούθησαν, εξέτασε τη διαδικασία αναλυτικότερα. «Η πρόθεση», έγραψε, «είναι να αλλάξει το µυαλό ριζικά, ώστε αυτός στον οποίο ανή-

30 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ κει να γίνει µια ζωντανή κούκλα ένα ανθρώπινο ροµπότ και χωρίς αυτή η φρικαλεότητα να είναι ορατή εξωτερικά». Η πλύση εγκεφάλου µεταµόρφωσε τα άτοµα σε ανήµπορα να αντιδράσουν όργανα, ενώ η οµολογία τους προέκυψε µε τρόπο που θύµιζε «παίξιµο µαγνητοφωνηµένου σεναρίου». Σύµφωνα µε τον Χάντερ, οι µπολσεβίκοι συνειδητοποίησαν γρήγορα τις επιπτώσεις του έργου του Παβλόφ. Πράγµατι, λίγο µετά τη Ρωσική Επανάσταση, ο Παβλόφ τιµήθηκε από το Κοµµουνιστικό Κόµµα και χαρακτηρίστηκε δηµοσίως ως ο µεγαλύτερος εν ζωή Σοβιετικός επιστήµονας. Λίγο καιρό αργότερα άρχισε να λαµβάνει σηµαντικά ποσά για έρευνα, ενώ του κατασκεύασαν ένα εντυπωσιακό νέο εργαστήριο στο Κολτούσι. Σε αντίθεση µε άλλους Ρώσους επιστήµονες, στον Παβλόφ δόθηκαν απεριόριστες ευκαιρίες να ταξιδέψει στο εξωτερικό για να διευρύνει τις έρευνές του. «ε χωρεί αµφιβολία», έγραψε ο Χάντερ, «ότι ο Παβλόφ ήταν ο πλέον προστατευόµενος και προνοµιούχος άνθρωπος στη Σοβιετική Ένωση εκτός Κρεµλίνου». Υπήρχε µια µέθοδος πίσω από αυτή την ειδική µεταχείριση. Σε µια επίσκεψή του στο Λονδίνο το 1928, όταν έγινε επίτιµο µέλος του Royal College of Physicians, ο Παβλόφ είπε σ έναν πρώην συνάδελφό του, στον Μίχα λ Κοροστέβετς, ότι λίγο µετά την Επανάσταση δέχτηκε µε έκπληξη προσωπική πρόσκληση από τον Λένιν να επισκεφθεί το Κρεµλίνο. Όταν συναντήθηκαν οι δύο άντρες και ο Λένιν τον ρώτησε για την έρευνά του, ο Παβλόφ του εξήγησε τη δουλειά του µε τους σκύλους. «Πράγµατι, όλα αυτά είναι πολύ συναρπαστικά», τον διέκοψε ο ανυπόµονος Λένιν. Όµως εκείνον πιο πολύ τον ενδιέφεραν οι άνθρωποι και όχι οι σκύλοι. Τι είχε µάθει ο Παβλόφ για τους ανθρώπους στην πορεία των πειραµάτων του; Σύµφωνα µε τον Χάντερ, ο Λένιν ανέθεσε κάποια ειδική αποστολή στον Παβλόφ. Ο Παβλόφ έπρεπε να γράψει µια συνοπτική περίληψη για το έργο του, αλλά εκείνος επρόκειτο να χρησιµοποιήσει αυτές τις γνώσεις σε ανθρώπινα όντα και όχι σε σκύλους. Όσο διάστηµα θα έγραφε το συγκεκριµένο βιβλίο, του ζήτησε να µείνει στη Μόσχα και συγκεκριµένα ως «επισκέπτης» στο Κρεµλίνο. Πιθανόν ο Λένιν να είχε συνειδητοποιήσει ότι ήταν αδύνατον να δηµιουργήσει τον Νέο Σοβιετικό Πολίτη µόνο µε την πειθώ. Αν

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 25 ήθελε να πετύχει η Επανάσταση, χρειαζόταν ένα µέσο µαζικής στροφής του ρωσικού πληθυσµού προς το σοσιαλισµό. Οι νέες τεχνικές εξάρτησης κατά Παβλόφ θα εφαρµόζονταν πρώτα σε Ρώσους, ύστερα σε Κινέζους, κατόπιν στις δηµοκρατίες της Κεντρικής Ευρώπης και, τέλος, στις υπόλοιπες χώρες του κόσµου. Τρεις µήνες µετά τη συνάντησή τους, ο Παβλόφ παρέδωσε στον Λένιν ένα χειρόγραφο 400 σελίδων. Ο Λένιν το πήρε, το διάβασε και το επέστρεψε χαρούµενος την επόµενη κιόλας ηµέρα. Έσφιξε γερά το χέρι του Παβλόφ και του είπε ότι είχε εγγυηθεί το µέλλον της Επανάστασης. «Το χειρόγραφο του Παβλόφ», έγραψε ο Χάντερ, «το οποίο αποτέλεσε τη βάση εργασίας για τη σφαιρική επέκταση του συστήµατος κοµµουνιστικού ελέγχου, δεν έφυγε ποτέ από το Κρεµλίνο». Έκτοτε, οι τεχνικές του Παβλόφ εφαρµόζονται σ ολόκληρο τον κόσµο και µεταξύ άλλων πιο πρόσφατα στα αµερικανικά στρατεύµατα στην Κορέα. Ο Αµερικανός συνταγµατάρχης των Πεζοναυτών, ο Φρανκ Σουέιµπλ, είναι µια απόδειξη. Όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ µετά το τέλος του πολέµου, δήλωσε στο Στρατοδικείο πως γνώριζε από την πρώτη στιγµή της ανάκρισής του ότι η Πρώτη Μοίρα της Πολεµικής Αεροπορίας δε χρησιµοποιούσε βιολογικά όπλα στην Κορέα. «Ήξερα ότι δεν είχαµε βιολογικά όπλα», δήλωσε, «αλλά όλα τα υπόλοιπα εγώ τα θεωρούσα αλήθεια. Οι συσκέψεις, τα αεροσκάφη και πώς θα εφάρµοζαν τις αποστολές τους Τα λόγια τα έλεγα εγώ, αλλά οι σκέψεις ήταν δικές τους». Η τεχνική αυτή έδειξε ότι απέδιδε πραγµατικά. Υπάρχουν ενδείξεις πως οι απόψεις του Χάντερ και η θεωρία ότι η κατά Παβλόφ εξάρτηση εφαρµόστηκε σκόπιµα σε ανθρώπους στο σοβιετικό µπλοκ ελήφθησαν σοβαρά υπόψη. Ένα άρθρο στο τεύχος του Μαρτίου του 1953 του American Journal of Psychiatry αναφέρει ότι το έργο του Παβλόφ στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές του 1950 προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον στη Ρωσία. Αυτό το πήρε αµέσως σοβαρά υπόψη της και η CIA. «Ένα µεγάλο µέρος της σοβιετικής ψυχολογίας», έγραψε το 1958 ένας εµπειρογνώµονας, «ασχολείται µε την προσαρµογή των εννοιών του Παβλόφ για τα εξαρτηµένα αντανακλαστικά». Η CIA γνώριζε επίσης ότι οι τεχνικές αυτές εφαρµόζονταν και σε ανθρώπους. Το 1955

26 ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΣΤΡΙΤΦΙΛΝΤ κάποιος πληροφοριοδότης, που πρόσφατα είχε επισκεφθεί το Ινστιτούτο Εγκεφάλου στη Μόσχα, ανέφερε σε αξιωµατούχο τα εξής: Η σοβιετική κυβέρνηση απαιτεί από όλα τα εργαστήρια Φυσιολογίας να διεξάγουν έρευνα σχετικά µε τα εξαρτηµένα αντανακλαστικά Ο πληροφοριοδότης παρατήρησε δύο περιπτώσεις στις οποίες τα αντανακλαστικά ήταν εξαρτηµένα. Σε µία από αυτές τις περιπτώσεις εκείνη ενός µικρού παιδιού παρήχθη συρίγγιο στη σιελογόνο. Το παιδί «εκπαιδεύτηκε» έτσι που όποτε σκεφτόταν ή έλεγε τον αριθµό 4, παρατηρούνταν έκκριση σάλιου στο στόµα του. Όταν έκαναν το πείραµα µπροστά στον πληροφοριοδότη, του ζήτησαν να διαιρέσει το 8 µε το 2 και πριν ακόµα πει προφορικά τον αριθµό 4, παρατηρήθηκε έκκριση σάλιου. Οι πραγµατικές ιδιότητες των τεχνικών πλύσης εγκεφάλου του Παβλόφ ήρθαν στο φως µόνο µε τη δηµοσίευση του βιβλίου του Γουίλιαµ Σάργκαντ Battle for the Mind (Η µάχη για το µυαλό), το 1956. Ο Σάργκαντ, που ήταν επιφανής ψυχίατρος στο νοσοκοµείο Σεντ Τόµας του Λονδίνου, ανέπτυξε µια θεωρία σχετικά µε τον τρόπο µε τον οποίο οι τεχνικές µπορούσαν να κάνουν τον άνθρωπο να αντιστρέψει τα πιο προσωπικά πιστεύω του. Σύµφωνα µε τον Σάργκαντ, η πιο σηµαντική ανακάλυψη του Παβλόφ ήρθε όχι ως αποτέλεσµα των συστηµατικών πειραµάτων του, αλλά τυχαία. Το 1924 σηµειώθηκε µια τροµακτική πληµµύρα στο Λένινγκραντ. Η στάθµη του νερού είχε ανεβεί τόσο γρήγορα που τα σκυλιά του Παβλόφ, παγιδευµένα µέσα στο εργαστήριο, κινδύνευαν να πνιγούν και αναγκάζονταν να κολυµπούν µέσα στα κλουβιά τους, κρατώντας απεγνωσµένα το µουσούδι τους έξω από το νερό. Ευτυχώς, ένας βοηθός του Παβλόφ πήγε έγκαιρα και τα απεγκλώβισε. Μόλις η στάθµη του νερού υποχώρησε και η οµάδα του Παβλόφ ξεκίνησε πάλι τις εργασίες της, έγινε φανερό ότι κάτι παράξενο είχε συµβεί. Είχαν σβηστεί όλα τα εξαρτηµένα αντανακλαστικά των σκύλων, όπως η έκκριση σάλιου. Για τα σκυλιά η εµπειρία από τον παραλίγο πνιγµό τους ήταν τόσο τροµακτική που σβήστηκε όλη η συµπεριφορά που είχαν µάθει. Τα σκυλιά του Παβλόφ υπέστησαν πλύση εγκεφάλου από το φόβο τους.

BRAINWASH: ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ 27 Έπειτα από µήνες, και αφού στο µεταξύ έγινε επανεκπαίδευση των σκύλων, ο Παβλόφ αποφάσισε να επιχειρήσει ένα πείραµα. Έβαλε ένα λάστιχο ποτίσµατος κάτω από τη χαραµάδα της πόρτας του εργαστηρίου του και άνοιξε τη βρύση να δει τι θα συνέβαινε. Μόλις το νερό άρχισε να µπαίνει στο χώρο που βρίσκονταν τα σκυλιά, αµέσως πανικοβλήθηκαν όπως και τότε που έγινε η µεγάλη πληµµύρα. Και φυσικά, όταν δοκιµάστηκαν µετά το πείραµα είχαν ξεχάσει πάλι όλη την εξάρτησή τους. Αυτό το φαινόµενο έκανε τον Παβλόφ να ξανασκεφτεί τις θεωρίες του, µε τεράστιες συνέπειες. Ο Παβλόφ γνώριζε ήδη ότι υπήρχαν δύο επίπεδα εξάρτησης στους σκύλους. Αν χτυπούσες επανειληµµένως ένα κουδούνι πριν τους δώσεις τροφή, τελικά το στόµα τους γέµιζε µε σάλιο σε αντίδραση προς τον ήχο του κουδουνιού. Αυτό ονοµάζεται «Ισοδύνα- µη Φάση». Αν εκπαίδευες τους σκύλους να γεµίζει το στόµα τους σάλιο µόλις άκουγαν το κουδούνι και χτυπούσες το κουδούνι χωρίς να τους δώσεις τροφή, οι σκύλοι πάθαιναν σύγχυση και ενεργούσαν µε απρόβλεπτο τρόπο, είτε µε έκκριση είτε χωρίς έκκριση σάλιου, αντιδρώντας έντονα σ ένα αδύναµο ερέθισµα ή µε αδύνα- µο τρόπο σ ένα έντονο ερέθισµα. Αυτό ο Παβλόφ το ονόµασε «Φάση του Παράδοξου». Σ αυτές τις δύο φάσεις τώρα προστέθηκε και µια τρίτη, την οποία ονόµασε «Άκρως Παράδοξη Φάση». Σε τούτη την περίπτωση, δήλωσε ο Παβλόφ, ο πολύ µεγάλος φόβος ή το τραύµα µετασχηµάτιζε τη θετική εξάρτηση σε αρνητική. Όπως συνέβη και στη διάρκεια της πληµµύρας, οι σκύλοι υπέστησαν τέτοιο τραύµα που έκαναν το ακριβώς αντίθετο από εκείνο που είχαν εκπαιδευτεί να κάνουν. Ένας επιθετικός σκύλος µπορούσε να γίνει φιλικός. Ένας φιλικός σκύλος µπορούσε να δαγκώσει έναν εργαζόµενο στο εργαστήριο. Στην «Άκρως Παράδοξη Φάση», οι ιδιότητες του χαρακτήρα αντιστράφηκαν. Από την εργασία του Παβλόφ, ο Σάργκαντ συµπέρανε ότι αν µία εµπειρία ήταν αρκετά βίαιη ή τραυµατική, υπήρχε πιθανότητα να αντιστραφούν οι ιδιότητες της συµπεριφοράς. Κάτω από συνθήκες έντονου τραύµατος, το µυαλό έφτανε σ ένα σηµείο στο οποίο απλώς δε λειτουργούσε πλέον σωστά και τα καλώδιά του διασταυρώνονταν, αντιστρέφοντας την πολικότητα. Το αποτέλεσµα ήταν ριζική αλλαγή προσωπικότητας.