ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΠΟΛΥΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΕΝΤΑΓΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ Από το Νικόλαο Β. Σαραφόπουλο ιατριβή Πάτρα, Ιούνιος 2005

2 Στις όµνα και Αλεξάνδρα-Μαρία Ευχαριστίες Προς τους Καθηγητές µου Σισσούρα Άρη, Κονδάκη Ξενοφώντα και Ασπράγγαθο Νικόλαο

3 Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Περικλής (Κεφ. 13) Τα δε Προπύλαια της ακροπόλεως εξειργάσθη µεν εν πενταετία Μνησικλέους αρχιτεκτονούντος, τύχη δε θαυµαστή συµβάσα περί την οικοδοµίαν εµήνυσε την θεόν ουκ αποστατούσαν, αλλά συνεφαπτοµένην του έργου και συνεπιτελούσαν. ο γαρ ενεργότατος και προθυµότατος των τεχνιτών αποσφαλείς εξ ύψους έπεσε και διέκειτο µοχθηρώς, υπό των ιατρών απεγνωσµένος. αθυµούντος δε του Περικλέους, η θεός όναρ φανείσα συνέταξε θεραπείαν, η χρώµενος ο Περικλής ταχύ και ραδίως ιάσατο τον άνθρωπον. επί τούτω δε και το χαλκούν άγαλµα της Υγιείας Αθηνάς ανέστησεν εν ακροπόλει παρά τον βωµόν, ος και πρότερον ην ως λέγουσιν. Μετάφραση : Τα Προπύλαια της Ακροπόλεως τέλειωσαν µέσα σε πέντε χρόνια µε αρχιτέκτονα το Μνησικλή. Ένα αξιοθαύµαστο περιστατικό, που συνέβη τον καιρό της οικοδόµησης, έδειξε πως η θεά δεν έµενε αδιάφορη για το έργο αυτό, αλλά αντίθετα συµµετείχε και βοηθούσε και η ίδια για να τελειώσει. Ο πιο εργατικός και πρόθυµος τεχνίτης παραπάτησε κάποια φορά κι έπεσε από ψηλά και βρισκόταν σε κακή κατάσταση, ξεγραµµένος από τους γιατρούς. Ο Περικλής ήταν γι αυτό πολύ στενοχωρηµένος, αλλά του παρουσιάστηκε στον ύπνο η θεά και του υπέδειξε µια θεραπεία, που την εφάρµοσε ο Περικλής και γιατρεύτηκε ο άνθρωπος σύντοµα κι εύκολα. Γι αυτό έστησε στην Ακρόπολη, κοντά στο βωµό που, καθώς λέγουν, υπήρχε και πριν, το χάλκινο άγαλµα της Υγείας Αθηνάς.*

4 * Φαίνεται πως εδώ διαφυλάχτηκε παλαιός λατρευτικός «τόπος», που πέρασε και στις χριστιανικές παραδόσεις. ίνω ένα παράδειγµα, αναφερόµενο στην Παναγία της Πέτρας (Λέσβου) : «Όταν ήθελαν να χτίσουν την εκκλησία, ένα περιστέρι κρατώντας µεταξωτή κλωστή χάραξε τα θεµέλια του ναού και του αυλογύρου, ξετυλίγοντας καταγής τη µεταξωτή κλωστή. Με φόβο και τρόµο οι µαστόροι έκτιζαν τον αυλότοιχο στην άκρη του απότοµου βράχου πατώντας σε κρεµασµένες σκαλωσιές και η δουλειά δεν προχωρούσε γρήγορα. Η Μεγαλόχαρη, όµως, έκαµε και εδώ το θαύµα της, για να τους δώσει θάρρος. Το πρώτο Σαββατόβραδο ο επιστάτης κρατώντας στο ένα χέρι το καραφάκι µε το ρακί και στο άλλο το δίσκο µε τα ποτήρια, γύριζε τις σκαλωσιές κερνώντας τους µαστόρους. Για µια στιγµή όπως παραπάτησε και γκρεµίσθηκε. Τροµαγµένοι όλοι, τεχνίτες και εργάτες, κοίταξαν κάτω περιµένοντας να τον δούνε ξαπλωµένο και νεκρό εβδοµήντα πήχες κάτωθέ τους. Έτριβαν τα µάτια των, όταν τον είδαν όρθιο µε το καραφάκι και το δίσκο στα χέρια του να τους φωνάζει : «Μη φοβάσθε παλικάρια, η Χάρη της µας βοηθεί», και αµέσως ξανανέβηκε στο βράχο και συνέχισε το κέρασµα». (Πλάτωνος Ζαφείρογλου, ιερέως, Η Παναγία της Πέτρας, Πέτρα 1971, σ. 12 και 14, και Π.Π. Ελευθεριάδου, Η Γλυκοφιλούσα της Πέτρας, Ηµερολόγιον Σκόκου, 1912, σ. 226 κ.ε.). Πηγή : Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Περικλής. ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 1993 (Μετάφραση-σχόλια : Μ. Γ. Μερακλής), σελ. 62-64 και 225.

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πίνακας περιεχοµένων 5 Πρόλογος Σύνοψη 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Επισκόπηση και προοπτικές για την υγιεινή και ασφάλεια των 16 εργαζοµένων. 1.1. Σύντοµη ιστορική αναφορά 16 1.2. Επισκόπηση του νοµοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια και την 19 υγιεινή των εργαζοµένων (Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση) και των σχετικών ερευνών 1.3. Επισκόπηση των δράσεων των Φορέων ελέγχου για την ασφάλεια και 41 την υγιεινή και των ενεργειών των Κοινωνικών Εταίρων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Το πρόταγµα της Πρόληψης και η Προαγωγή Υγείας 51 2.1. Επανάδειξη της πρόληψης και στόχοι προστασίας της υγείας 51 2.2. Οι διαστάσεις της Προαγωγής Υγείας 53 2.2.1. Η αφετηρία της Προαγωγής Υγείας (και Ασφάλειας) 53 2.2.2. Το νέο πλαίσιο της Προαγωγής Υγείας στο χώρο εργασίας 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. Ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας Προαγωγής Υγείας 60 3.1. Σκοποί, σχεδιασµός και µεθοδολογία της έρευνας 60 3.1.1. Σκοποί της έρευνας 60 3.1.2. Σχεδιασµός και µεθοδολογία 61 3.2. Στοιχεία των επιχειρήσεων 63 3.3. Ενέργειες για την Προαγωγή της Υγείας 68 3.4. Καθιέρωση ενεργειών για Προαγωγή Υγείας 72 3.5. Σχεδιασµός και προτεραιότητες 79 3.6. Εκτίµηση των µεταβολών στη δεκαετία 1991-2001 82 3.6.1. Προληπτικές ιατρικές εξετάσεις 82 3.6.2. Συµπεριφορά και στάσεις απέναντι στην υγεία 87 3.6.3. Αλλαγές στην οργάνωση και τη δοµή των επιχειρήσεων 89 3.6.4. Κοινωνικά προγράµµατα και υποστηρικτικές πολιτικές 92

6 3.6.5. Ασφάλεια και φυσικό περιβάλλον εργασίας 95 3.6.6. Παράγοντες παρακίνησης ενεργειών, προβλήµατα και οφέλη 104 3.6.7. Τµήµα Επαγγελµατικής Υγείας και Πολιτική 108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4. Συνάρθρωση των στοιχείων Προαγωγής Υγείας και των εργαλείων 112 Σχεδιασµού και ιοίκησης Επαγγελµατικής Υγείας και Ασφάλειας. Το Ολιστικό Πρότυπό µας 4.1. Οικονοµικός σχεδιασµός και επαγγελµατικός κίνδυνος 112 4.1.1. Μεθοδολογική προσέγγιση 112 4.1.2. απάνες κατά το σχεδιασµό των δραστηριοτήτων 113 4.1.3. απάνες κατά τη διάρκεια λειτουργίας των δραστηριοτήτων 119 4.1.4. Απώλειες οικονοµικές σχετιζόµενες µε απώλειες προϊόντων 121 4.2. ιοίκηση Επαγγελµατικής Ασφάλειας 133 4.2.1. Κλασική ιοίκηση Ασφάλειας 133 4.2.2. Η συνεισφορά της Εργονοµίας 134 4.2.3. ιοίκηση Ολικής Ποιότητας 142 4.2.4. ιαχείριση Ποιότητας και Προαγωγή Υγείας στους χώρους 144 εργασίας 4.3. Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και επαγγελµατική υγεία και ασφάλεια 151 4.4. Εκτίµηση των Κινδύνων. Γραπτή πολιτική υγείας και ασφάλειας 157 4.5. Ανάδειξη των Συνολικών αλληλοσυµπληρούµενων δράσεων για την 168 προαγωγή της υγείας και ασφάλειας 4.6 Το Ολιστικό Πρότυπό µας 175 Ανακεφαλαίωση 182 Βιβλιογραφία 186 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 1.Α. Το Ερωτηµατολόγιο (και οι απαντήσεις) της έρευνας 208 1.Β. Πίνακες του Κεφαλαίου 3 219 2. Νοµοδιατάγµατα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. 258

ΠΡΟΛΟΓΟΣ - ΣΥΝΟΨΗ 7

8 Πρόλογος - Σύνοψη Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στην πολυπαραµετρική ανάλυση, σύζευξη και αξιολόγηση των ενεργειών προαγωγής υγείας και ασφάλειας στις επιχειρήσεις. Αφετηρία των σχετικών δράσεων αποτελεί το πεδίο της κλασικής υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Η δε ολοκλήρωσή τους, κατά πρωτότυπο τρόπο, εντάσσεται στην ολιστικού χαρακτήρα εκτίµηση επαγγελµατικών κινδύνων και τη διαχείριση ποιότητας της εργασιακής ζωής, ως πρόταγµα ενός ολοκληρωµένου υποδείγµατος, στο οποίο καταλήγουµε. Επισκόπηση (Review) Στο πρώτο Κεφάλαιο, γίνεται επισκόπηση (review) του πεδίου της Υγιεινής και Ασφάλειας. Κατ αρχάς, αξιολογούνται κριτικά οι βασικές επιστηµονικές κατευθύνσεις πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων (όπως τεκµηριώνονται βιβλιογραφικά), που οι διαπιστώσεις τους συνοψίζονται στις ακόλουθες ενότητες στόχους : προτεραιότητα της πρόληψης απέναντι στην επανόρθωση, διεύρυνση της στενής ερµηνείας της ασφάλειας, ώστε να ληφθούν υπόψη και τα προβλήµατα υγείας στους χώρους εργασίας, διεύρυνση της έννοιας της επαγγελµατικής υγείας σε βαθµό ώστε, µερικές φορές, να καθίσταται αναπόσπαστο τµήµα της γενικής πολιτικής σε θέµατα υγείας, η αναγκαιότητα να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες ασφάλειας και υγείας από το στάδιο κατασκευής των χώρων εργασίας, παραγωγής βλαβερών ουσιών και σχεδιασµού µηχανηµάτων, και η συµµετοχή των κοινωνικών οµάδων και των ειδικών επιστηµόνων στη διαµόρφωση της νέας πρακτικής και κανόνων συνεργασίας. ιαπιστώνεται αρχικά (Μελέτες: ιεθνούς Γραφείου Εργασίας 1977, Ευρωπαϊκού Ιδρύµατος για τη Βελτίωση των Συνθηκών ιαβίωσης και Εργασίας 1986, Ινστιτούτου Υγιεινής, Ασφάλειας και Συνθηκών Εργασίας 2000 κλπ) έλλειµµα συγκροτηµένης θεωρίας, στοχευµένων ερευνών, αναλυτικών προσεγγίσεων και κλαδικών µελετών. Μια νέα κινητικότητα αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια και αρχίζει να σχηµατοποιείται µε σταθερά βήµατα.

9 Στη συνέχεια, αναλύεται µεθοδικά, στην ιστορική του προέλευση και στις σηµερινές του διαστάσεις, το νοµοθετικό πλαίσιο για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προκύπτει ότι η νοµοθεσία µε την Ευρωπαϊκή οµογενοποίησή της κατέχει κεντρικό ρόλο στη διαµόρφωση των απαιτήσεων. Αποτελεί όµως ζητούµενο η επεξεργασία κανόνων δράσης και συγκεκριµένων κωδίκων πρακτικής. Ακολούθως, επισκοπούνται κριτικά οι δράσεις των Φορέων ελέγχου των συνθηκών του εργασιακού περιβάλλοντος, σύµφωνα µε τις θεµελιώδεις οργανωτικές Αρχές της αρ. 81 ιεθνούς Σύµβασης Εργασίας, οι συνεισφορές των Ασφαλιστικών Ταµείων και του Συστήµατος Υγείας, και οι ενέργειες των Ενώσεων Εργοδοτών και Εργαζοµένων. ιαπιστώνεται ασυνέχεια στην άσκηση Κρατικής πολιτικής πρόληψης, έλλειψη συντονισµού από τις συναρµόδιες Υπηρεσίες και δόµησης ενός αποτελεσµατικού συστήµατος ελέγχων. Οι δε Ενώσεις των Κοινωνικών Εταίρων, αφού η Συλλογική Σύµβαση Εργασίας του 1981 αδράνησε, µόλις µετά µία δεκαετία µε την ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας, αναλαµβάνουν συγκεκριµένη δράση. Όλη η ανωτέρω επισκόπηση µας οδηγεί στη διατύπωση µίας αρχικής πρότασης, για υπέρβαση της συγκυρίας µε τη δόµηση ενός συνολικού προληπτικού συστήµατος σε επιστηµονική βάση, µε ευελιξία και αποτελεσµατικές δράσεις προστασίας της υγείας και ενιαίο καθοδηγητικό κέντρο διασφάλισης επικοινωνίας, συµµετοχής, συντονισµού, συνεκτικότητας, λειτουργικότητας και επανακαθορισµού των στοιχείων διαµόρφωσης του κύκλου της ποιότητας στην εργασιακή ζωή. Το πεδίο της Έρευνας Στο δεύτερο Κεφάλαιο, σύµφωνα µε τα παραπάνω, οδηγούµαστε στην οριοθέτηση και προσδιορισµό του πεδίου έρευνας της διατριβής. Η Προαγωγή της Υγείας και Ασφάλειας αναδεικνύεται σήµερα ως η αιχµή των ενεργειών πρόληψης των κινδύνων και προστασίας των εργαζοµένων. Αναλύονται τα ικανά και αναγκαία στοιχεία της πραγµατοποίησης και καθιέρωσης των ενεργειών Προαγωγής Υγείας και Ασφάλειας και αναδεικνύονται οι προϋποθέσεις και όροι σχεδιασµού και προτεραιοτήτων δράσης των επιχειρήσεων. Η Προαγωγή της Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία επηρεάζει µια µεγάλη ποικιλία παραγόντων που έχουν σχέση µε τις µορφές απασχόλησης και οι

10 οποίοι συµβάλλουν στη βελτίωση της υγείας των εργαζοµένων. Οι παράγοντες αυτοί, που στηρίζονται και επικυρώνονται από τις επιστηµονικές εργασίες, είναι: οι αρχές και οι µέθοδοι της διοίκησης, που αναγνωρίζουν ότι οι εργαζόµενοι αποτελούν αποφασιστικό παράγοντα επιτυχίας της επιχείρησης, η συµµετοχή των εργαζοµένων µέσω της ενθάρρυνσης ανάπτυξης πρωτοβουλιών και της δηµιουργίας κινήτρων και υπευθυνότητας, οι αρχές οργάνωσης της εργασίας, οι οποίες παρέχουν στους εργαζόµενους την κατάλληλη ισορροπία ανάµεσα στις εργασιακές απαιτήσεις, το γενικότερο έλεγχο της δικής τους εργασίας, το επίπεδο των δεξιοτήτων και την κοινωνική στήριξη, και η πολιτική διοίκησης του ανθρώπινου δυναµικού, η οποία ενσωµατώνει κατά ενεργό τρόπο τα θέµατα Προαγωγής της Υγείας και ολοκληρωµένες υπηρεσίες επαγγελµατικής υγείας και ασφάλειας. Αφετηρία για την ανάπτυξη καθοδηγητικού πλαισίου δράσης, την τεκµηρίωση και ανάλυση των καινοτοµικών πρωτοβουλιών στους χώρους εργασίας για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των επαγγελµατικών ασθενειών και ατυχηµάτων, αποτέλεσε τετραετές πρόγραµµα (1989-1992) του Ευρωπαϊκού Ιδρύµατος για τη Βελτίωση των Συνθηκών ιαβίωσης και Εργασίας, στο οποίο συµµετείχαµε. Επιπλέον, δύο γεγονότα έχουν δηµιουργήσει µια νέα κινητικότητα σε σχέση µε την προαγωγή της υγείας στους χώρους εργασίας. Το πρώτο είναι η Οδηγία Πλαίσιο σχετικά µε την υγεία και ασφάλεια (Οδηγία του Συµβουλίου 89/391, Π.. 17/1996), η οποία προετοίµασε το έδαφος για την αναθεώρηση της παραδοσιακής νοµοθεσίας και των πρακτικών σε ότι αφορά την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία. Το δεύτερο είναι η διαρκώς αυξανόµενη θεώρηση µιας σύγχρονης συλλογικής στρατηγικής που στοχεύει στην πρόληψη των ασθενειών στους χώρους εργασίας (συµπεριλαµβανοµένων των επαγγελµατικών ασθενειών και ατυχηµάτων, των ασθενειών που συνδέονται µε την εργασία και των νέων µορφών καταπόνησης και πρόκλησης άγχους) και στην εδραίωση δυναµικών προαγωγής της υγείας και ευεξίας των εργαζοµένων ( ιακήρυξη Λουξεµβούργου, 26 Νοεµ. 1997, Υπόµνηµα του Κάρντιφ, 24 Απρ. 1998, και Ευρωπαϊκό ίκτυο για την προαγωγή της υγείας στους χώρους εργασίας).

11 Με βάση τα ανωτέρω έχει επιλεχθεί ως αντικείµενο της έρευνας η Προαγωγή της Υγείας και Ασφάλειας. Ενσωµατώνει δυναµικά τις κλασικές δραστηριότητες υγιεινής και ασφάλειας στις νέες αντιλήψεις της διεπιστηµονικής έρευνας και µας παρέχει τη δυνατότητα να αξιολογήσουµε τα συνολικά αποτελέσµατα των παρεµβάσεων. Επίσης, προσφέρεται µε βάση τις τεχνικές υποκίνησης και αλλαγής συµπεριφοράς που χρησιµοποιεί να εκτιµήσουµε τις πρωτοβουλίες που συµµετέχουν οι εργαζόµενοι. Τέλος, η Προαγωγή της Υγείας και Ασφάλειας µε βάση τις οργανωτικές αλλαγές που επιζητά και τις σύγχρονες µεθόδους επικοινωνίας που εγκαθιστά, µας δίνει τη δυνατότητα να αξιολογήσουµε τις προτεραιότητες και στόχους των επιχειρήσεων. Ανάλυση: εδοµένα και επισηµάνσεις της εµπειρικής έρευνας Στο τρίτο Κεφάλαιο η διατριβή προχωρά στην ανάλυση των δεδοµένων της εµπειρικής έρευνας. Εστιάζεται, κυρίως, στις δράσεις για την εργασιακή υγιεινή (τριάντα ενέργειες καταταγµένες σε πέντε οµάδες: εξετάσεις, συµπεριφορά, οργάνωση, κοινωνικά προγράµµατα, ασφάλεια και φυσικό περιβάλλον) και δευτερευόντως σε αυτούς που συµµετέχουν και αναλαµβάνουν τις πρωτοβουλίες. Οι ειδικότεροι σκοποί - ΤΟΜΕΣ που διερευνήθηκαν είναι : Ο εντοπισµός παραδειγµάτων θετικής δράσης για την προαγωγή της υγείας των εργαζοµένων, που υλοποιούνται στο δείγµα των επιχειρήσεων. Η επισήµανση των κυριότερων λόγων και κινήτρων για την ανάπτυξη και εφαρµογή ενεργειών εργασιακής υγιεινής. Η ανάδειξη των διαδικασιών και ενεργειών προαγωγής της υγείας στους χώρους εργασίας, µε ιδιαίτερη µνεία των συµµετοχικών θεσµών και των τρόπων και µεθόδων επίτευξης των στόχων. Η υποσηµείωση των εµποδίων, αλλά και των παραγόντων υποστήριξης ενεργειών και πρωτοβουλιών, περιλαµβανοµένης και της εν γένει κοινωνικής κουλτούρας και συγκρότησης. Η αναφορά των οµάδων και φορέων, που αναλαµβάνουν σχετικές πρωτοβουλίες τόσο µέσα, όσο και έξω από τις επιχειρήσεις, και η έκταση στην οποία συµµετέχουν και συνεισφέρουν. Η καταγραφή µερικών συσχετίσεων ανάµεσα στο κόστος των δράσεων, τα αντίστοιχα ευεργετήµατα και τη συνολική αποτελεσµατικότητα των ενεργειών προαγωγής της υγείας, και

12 Η αξιολόγηση των ενεργειών και η αξιολόγηση της µεταβολής τους στη δεκαετία 1991-2001. Μεθοδολογικά τα δεδοµένα για τις παραπάνω επισηµάνσεις έχουν συλλεγεί µε τη συµπλήρωση από διακόσιες (200) προεπιλεγµένες επιχειρήσεις ή οργανισµούς ενός ειδικού Ερωτηµατολογίου (Παράρτηµα 1), κατά το χρονικό διάστηµα 2000-2001. Οι (200) προεπιλεγµένες επιχειρήσεις είναι αυτές που ανταποκρίθηκαν σε σχετική µελέτη το 1991 (εκ του συνόλου των 535 επιχειρήσεων, σε Εθνικό επίπεδο, που διέθεταν Όργανα βελτίωσης των συνθηκών εργασίας σύµφωνα µε το Ν. 1568/1985) και αποτελούν αφενός ασφαλές δείγµα και αφετέρου παρέχουν τη δυνατότητα αξιολόγησης των µεταβολών στη δεκαετία 1991-2001. Το Ερωτηµατολόγιο της έρευνας αποτελείται από τέσσερα κύρια Τµήµατα: - Τµήµα Α : Στοιχεία (χαρακτηριστικά) των επιχειρήσεων - Τµήµα Β : Ενέργειες για προαγωγή της υγείας (καταγραφή) - Τµήµα Γ : Καθιέρωση ενεργειών (εφαρµογή, συµµετοχή) και - Τµήµα : Σχέδια και προτεραιότητες. Τα στοιχεία της έρευνας παρατίθενται σε µια σειρά πίνακες και διαγράµµατα µε συσχετίσεις (ανά µέγεθος, τοµέα, δραστηριότητες των επιχειρήσεων και ύπαρξη ειδικών Οργάνων πρόληψης) και διασταυρούµενη ανάλυση των αποτελεσµάτων. Καταδεικνύεται η σηµαντικότητα ύπαρξης από τις επιχειρήσεις Τµήµατος Επαγγελµατικής Υγείας-Ασφάλειας και σχετικής (Γραπτής) Πολιτικής, η οποία επιβεβαιώνεται από τα επίσηµα στοιχεία του 2001 που αφορούν 1863 επιχειρήσεις καταγεγραµµένες από το Σώµα Επιθεώρησης Εργασίας. Ανάδειξη συνολικής πρότασης Στο τέταρτο Κεφάλαιο, επιχειρείται η ποιοτική στοιχειοθέτηση και συγκρότηση µιας τελικής πρότασης η οποία αναδεικνύει τα κεντρικά αποτελέσµατα της έρευνας. Στην ουσία η πρόταση δοµείται και επεκτείνεται στις αποτελεσµατικές δράσεις µε ορίζοντα το µέλλον, στηριζόµενη αφενός στα σύγχρονα εργαλεία οικονοµικού σχεδιασµού και διοίκησης και αφετέρου στην κοινωνική δυναµική (κυρίως στο πεδίο των εργαζοµένων). Για την ακρίβεια εισάγονται, αξιολογούνται και συναρθρώνονται ως δοµικά στοιχεία πηγών οι συνεισφορές των: Εργονοµικών παρεµβάσεων, Αρχών της Οργάνωσης Εργασίας, ιοίκησης Ασφάλειας,

13 ιοίκησης Ολικής Ποιότητας, Οικονοµικού Σχεδιασµού, Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και Εκτίµησης Επαγγελµατικών Κινδύνων, ως γραπτή πολιτική υγείας και ασφάλειας. Μέσα από αυτή την προσέγγιση διαµορφώνεται ένα Πρότυπο το οποίο απαντά στην απαίτηση µιας ΣΥΝΟΛΙΚΟΤΗΤΑΣ στην άσκηση των δράσεων υγιεινής και ασφάλειας. Αυτό το Ολιστικό Πρότυπο θεµελιώνεται και δοµείται µε την παρούσα διατριβή και η οπτική που εισάγει είναι το ζητούµενο στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τεκµηρίωση Τέλος, παρατίθεται η Βιβλιογραφία η οποία είναι ενσωµατωµένη στο κείµενο και τεκµηριώνει τις παραµέτρους ανάλυσης, σύνθεσης και αξιολόγησης των στοιχείων της παρούσας διατριβής. Συνεισφορά της έρευνας και διεύρυνση των στοιχείων της Πιστεύουµε ότι το προτεινόµενο πρότυπο που εδράζεται σε αυτή τη σφαιρική, πολυδιάστατη αντιµετώπιση των συνθηκών εργασίας (ως καινοτοµική επιστηµονική πρόταση αλλά και απαίτηση της διαµορφούµενης ενεργού πράξης) συνεισφέρει θετικά στην κατανόηση της αναγκαιότητας για: διεπιστηµονική προσέγγιση στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, σύνδεσή της και µε άλλες παραµέτρους (αύξηση παραγωγικότητας, εξοικονόµηση πόρων κλπ), εισαγωγή σύγχρονων εργαλείων διοίκησης του ανθρώπινου δυναµικού, οργάνωσης εργασίας και διαχείρισης των επαγγελµατικών κινδύνων. Ο συνολικός σχεδιασµός (ως πρόταγµα της έρευνας και της δράσης) συµβάλλει στη µόνη ασφαλή πορεία των επιχειρήσεων προς την επιτυχία. Οι ολιστικού χαρακτήρα λύσεις προάγουν την ποιότητα της εργασιακής ζωής, αλλά και την ποιότητα της παραγωγής ( Υγιείς εργαζόµενοι σε υγιείς επιχειρήσεις ). Η θεµελίωση του προτύπου της πολυπαραµετρικής ανάλυσης και αξιολόγησης παρέχει τη δυνατότητα να αντληθούν στοιχεία νέων πρωτοβουλιών και να διευρυνθεί η περαιτέρω επιστηµονική έρευνα για :

14 ποσοτικοποίηση, µέσω δεικτών, των παραµέτρων που συνθέτουν την ολότητα του πεδίου βελτίωση των συνθηκών εργασίας, εκτίµηση της ειδικής βαρύτητας των δράσεων που εντάσσονται στο ενιαίο πρότυπο, και υλοποίηση καθοδηγητικών ερευνών (µελέτες πιλότοι) για µια σειρά επιλεγµένους και αντιπροσωπευτικούς κλάδους επιχειρήσεων. Κάλλιον το προλαµβάνειν ή θεραπεύειν Ιπποκράτης

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Κριτική αποτίµηση και προοπτικές για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων

16 1. Επισκόπηση και προοπτικές για την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζοµένων. 1.1. Σύντοµη ιστορική αναφορά Στην Αρχαία Ελλάδα, νοµίζουµε για πρώτη φορά, γίνεται αναφορά στον επαγγελµατικό κίνδυνο µε την φράση απευκταίαι εργασίαι (Σαραφόπουλος 1986). Ειδικότερα, ο Ιπποκράτης (460-377 π.χ.) διατύπωσε τις πρώτες σκέψεις για τις νόσους που οφείλονταν στην επαγγελµατική δραστηριότητα του ανθρώπου. Περιγράφει µε λεπτοµέρεια τις τοξικές ιδιότητες του µολύβδου στους εργαζόµενους σε ορυχεία µολύβδου, καθώς και την πάθηση που χαρακτηρίζεται σαν κολικός της µολυβδίασης. Ο Ιπποκράτης, επίσης, αναφέρει περιπτώσεις νόσων επαγγελµατικού χαρακτήρα, που εκδηλώθηκαν σε εργάτες ορυχείων και έχουν την συµπτωµατολογία της αγκυλοστοµίασης. Ο Ξενοφών (430-354 π.χ.) περιγράφει τις συνθήκες εργασίας διαφόρων τεχνιτών και υποδεικνύει µέτρα για τη µείωση των δυσµενών συνεπειών της εργασίας. Ο Πλάτων (427-347 π.χ.) αναφέρει τις παραµορφώσεις που προέρχονται από την επαγγελµατική απασχόληση (επαγγελµατικά στίγµατα) και δίνει εξηγήσεις για τον µηχανισµό της εµφάνισής τους. Επίσης, ο Αριστοτέλης (384-322 π.χ.) περιγράφει για πρώτη φορά τα εργατικά ατυχήµατα και αναφέρει για το µονοξείδιο του άνθρακα ότι ο ατµός του άνθρακος βαρύνει την κεφαλήν και προκαλεί πολλάκις τον θάνατον. Το τελευταίο επαναλαµβάνει κι ο Γαληνός (131-201 µ.χ.) αναγράφοντας κατά την καύσιν του άνθρακος παράγεται σύνθεσις αέρος ξένη προς το ανθρώπινον σώµα και επιβλαβής δι αυτό. Ο Νίκανδρος (2 ος π.χ. αιώνας) έχει µελετήσει τη µολυβδίαση, όπως και ο Λουκρήτιος 98-55 π.χ.) που περιγράφει τις συνθήκες εργασίας στα µεταλλεία του Λαυρίου Αττικής.

17 Τέλος, πολλά αρχαιολογικά ευρήµατα αποδεικνύουν την προσπάθεια των ανθρώπων για να προστατευθούν από τους κινδύνους. Ο Όµηρος (9 ος ή 8 ος π.χ. αιώνας) µας δίνει µια τέτοια απόδειξη στην Οδύσσειά του λέγοντας για το Λαέρτη που απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίας (Ω στίχος 228) : περί δε κνήµησι βοείας κνηµίδας ραπτάς δέδετο, γραπτύς αλεείνων, χειρίδας τ επί χερσί βάτων ένεκ (Μετάφραση : γύρω από τις κνήµες του είχε δεµένες κνηµίδες για να αποφύγει τις αµυχές, επίσης φορούσε χειρόκτια στα χέρια του για προστασία από τα αγκάθια ). Κατά τη σύσταση (απελευθέρωση) του Νέου Ελληνικού Κράτους (6-1-1827) η κοινωνική µέριµνα και η σχετική νοµοθεσία ήταν σχεδόν ανύπαρκτες. εν υπήρχαν δικαιώµατα στην εργασία, όπως τα εννοούµε σήµερα, παρά µόνον µια υποτυπώδης και ατελής προστασία. Η πρώτη προσπάθεια για την οργάνωση της κοινωνικής ασφάλισης σηµειώνεται µε το Βασιλικό ιάταγµα της 18 ης εκεµβρίου 1836, που προέβλεπε την δηµιουργία Ειδικού Ταµείου για την περίθαλψη των απόµαχων ναυτικών. Αυτό, όµως, άρχισε να λειτουργεί ύστερα από 25 χρόνια µε το νόµο ΧΛΘ/1861 Περί Ναυτικού Αποµαχικού Ταµείου (Περάκης 1965). Το ίδιο έτος εκδίδεται και ο Νόµος ΧΗ/1861 Περί µεταλλείων, που προέβλεπε την περίθαλψη των εργατών µεταλλείων και των οικογενειών τους σε περίπτωση δυστυχήµατος. αργότερα εκσυγχρονίστηκε µε το Νόµο ΒΩΜΑ/1901 Περί περιθάλψεως των εν µεταλλείοις και µεταλλουργείοις παθόντων και των οικογενειών αυτών, που κωδικοποιήθηκε µε το Προεδρικό ιάταγµα της 23 ης Μαρτίου 1925. Το 1861 αποτέλεσε δειλά την αφετηρία άσκησης Κρατικής πολιτικής πρόνοιας για τους εργαζοµένους. Λαµβάνεται µέριµνα για την παροχή συνταξιοδοτήσεων στους ηµοσίους υπαλλήλους (1861), στους υπαλλήλους της Εθνικής Τράπεζας (1867) και της Τράπεζας Αθηνών (1900), στο Προσωπικό των Ελληνικών Σιδηροδρόµων και λοιπά (Πετρόγλου 1974, Χατζηδηµητρίου 1984). Σηµαντική προσπάθεια, όµως, αρχίζει µετά την Επανάσταση του 1909 και τα πρώτα βήµατα του αστισµού στην Ελλάδα. Έτσι έχουµε τη νοµοθέτηση διαταγµάτων, µετά από αιτήµατα των εργαζοµένων, που αναφέρονται :

18 - στη διάρκεια της ηµερήσιας εργασίας - στην ανάπαυση κατά τις Κυριακές - στην απαγόρευση της εργασίας των ανηλίκων - στην προστασία της µητρότητας - στην πληρωµή του εργατικού µισθού, στην καταγγελία των συµβάσεων εργασίας και στην εκδίκαση των εργατικών διαφορών - στην µεταεργασιακή µέριµνα και στη βελτίωση των κοινωνικών ασφαλίσεων - στον επαγγελµατικό προσανατολισµό των µαθητευοµένων και λοιπά. Ειδικότερα, ψηφίζονται στη Βουλή των Ελλήνων οι εξής Νόµοι : - Ο Νόµος ΓπΛΒ/15-11-1911 Περί συστάσεως Τµήµατος Εργασίας και Κοινωνικής Προνοίας εις το Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας. - Ο Νόµος ΓπΛ /21-11-1911 Περί υγιεινής και ασφαλείας των εργατών και περί ωρών εργασίας, που κωδικοποιήθηκε µε το Βασιλικό ιάταγµα της 25 ης Αυγούστου 1920. - Ο Νόµος ΚΣΤ/28-1-1912 Περί των όρων ιδρύσεως βιοµηχανικών εργοστασίων. - Ο Νόµος ΚΘ/7-2-1912 Περί εργασίας γυναικών και ανηλίκων. - Ο Νόµος 281/1914 Περί Σωµατείων, που περιέχει διατάξεις για τα αλληλοβοηθητικά Ταµεία, για προαιρετική ασφάλιση κ.λπ. - Ο Νόµος 551/1914 Περί ευθύνης προς αποζηµίωσιν των εξ ατυχηµάτων εν τη εργασία παθόντων εργατών ή υπαλλήλων, που κωδικοποιήθηκε µε το Βασιλικό ιάταγµα της 24 ης Ιουλίου 1920, και - Ο Νόµος 2868/1922 Περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως των εργατών και ιδιωτικών υπαλλήλων. Το παραπάνω Νοµοθετικό έργο προκάλεσε αρκετό θόρυβο και αντιδράσεις και στην πράξη αντιµετώπισε πάµπολλα προβλήµατα. Βέβαια, οι συνθήκες, κάτω από τις οποίες δούλευαν οι εργαζόµενοι, σιγά-σιγά καλυτέρεψαν : αυτό οφείλεται στην εκσυγχρονιστική κοινωνική αντίληψη της Πολιτείας, στην οργάνωση και παρεµβάσεις των εργατικών σωµατείων, στην (δειλή) ανάπτυξη της ελληνικής βιοµηχανίας, στα νέα στοιχεία της τεχνολογίας και επιστήµης και στα µηνύµατα από τις αναπτυγµένες χώρες της Ευρώπης (Σαραφόπουλος 1987, ηµαρόγκωνας κ.λπ. 1987).

19 1.2. Επισκόπηση του νοµοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια και την υγιεινή των εργαζοµένων (Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση) και των σχετικών ερευνών. Ι. Τις υποχρεώσεις των εργοδοτών για τη λήψη γενικών ή συγκεκριµένων µέτρων στους χώρους εργασίας ρυθµίζουν : - Ο Νόµος ΓπΛ /1911, που διατηρήθηκε σε ισχύ µε το άρθρο 38 του Εισαγωγικού Νόµου του Αστικού Κώδικα, όπως κωδικοποιήθηκε µε το Βασιλικό ιάταγµα της 25 ης Αυγούστου 1920, και - Το άρθρο 662 του Αστικού Κώδικα (Αναγκαστικός Νόµος 2250/1940 και σήµερα Προεδρικό ιάταγµα 456/1984). Με την εξουσιοδότηση του άρθρου 6 του παραπάνω Β.. της 25 ης Αυγούστου 1920, εκδόθηκαν µετά από πρόταση του Υπουργείου Εργασίας : - πολλά εκτελεστικά διατάγµατα, που καθορίζουν συγκεκριµένα και µε λεπτοµέρειες τις υποχρεώσεις των εργοδοτών για τη λήψη µέτρων ασφαλείας για τους εργαζόµενους σε ορισµένους κλάδους ή επαγγέλµατα και σε ειδικές συνθήκες εργασίας. σπουδαιότερα είναι το γενικό διάταγµα για το σύνολο της βιοµηχανίας βιοτεχνίας (14-3-1934) και το γενικό διάταγµα για τις κατασκευές (οικοδοµές και τεχνικά έργα, 1981) και ακολουθούν οι ρυθµίσεις για µέτρα ασφαλείας και υγιεινής των εργαζοµένων σε : - µεταφορικές ταινίες (1976) - πιεστήρες (πρέσες, 1978) - συγκολλήσεις (1978) - µεταφορά ρευστών πυρακτωµένων υλών (1978) - εξωτερικά ικριώµατα (σκαλωσιές, 1978) και - ναυπηγοεπισκευαστικές εργασίες (1984). - πολλοί ειδικοί κανονισµοί για την ασφάλεια και υγιεινή των εργαζοµένων σε διάφορους βιοµηχανικούς κλάδους, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται : - οι σταφιδαποθήκες και οι αποθήκες σύκων (1923) - τα ξυλουργεία (1937) - τα σφαγεία και τα αλαντοποιεία (1938) - τα αυτοκινητοστάσια (συνεργεία επισκευής αυτοκινήτων, 1968)

20 - τα βυρσοδεψεία και οι αποθήκες δερµάτων (1968) και - τα τυπογραφεία (1968) και η κατασκευή συσσωρευτών µολύβδου (1968) και - τέλος, εκδόθηκαν διάφοροι νόµοι για την προστασία των εργαζοµένων από συγκεκριµένους παράγοντες του περιβάλλοντος εργασίας, όπως : - ο µόλυβδος (και τα χρώµατά του, 1937, 1938) - το βενζόλιο (1975 και 1976) - το µονοµερές βινυλοχλωρίδιο (1980) και - οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες (1981). Σύµφωνα µε το άρθρο 662 του Αστικού Κώδικα, που έχει συµπληρωµατικό χαρακτήρα, ο εργοδότης οφείλει να διαρρυθµίζει τα σχετικά µε τη διαµονή, τις εγκαταστάσεις και τα µηχανήµατα ή εργαλεία, έτσι ώστε να προστατεύεται η ζωή και η υγεία του εργαζόµενου. Ακόµη, αξιώσεις προστασίας γεννούν και οι γενικές διατάξεις του Συντάγµατος της Ελλάδας (1975) : - περί σεβασµού και προστασίας της ανθρώπινης προσωπικότητας και αξιοπρέπειας (άρθρο 2 παρ. 1) και - περί του δικαιώµατος της απόλυτης προστασίας, της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας (άρθρο 5 παρ. 2), σε συνδυασµό µε το ότι : η εργασία αποτελεί δικαίωµα και τελεί υπό την προστασίαν του Κράτους, µεριµνώντος δια την δηµιουργίαν συνθηκών απασχολήσεως πάντων των πολιτών και δια την ηθικήν και υλικήν εξύψωσιν του εργαζοµένου πληθυσµού (άρθρο 22 παρ. 1). Η υποχρέωση των εργοδοτών να τηρούν µέτρα ασφαλείας και υγιεινής µπορεί να επιβάλλεται και µε Συλλογικές Συµβάσεις Εργασίας ή ιαιτητικές Αποφάσεις. Αυτή όµως η δυνατότητα δεν έχει αξιοποιηθεί όπως έπρεπε. Η πρώτη προσπάθεια γίνεται µε την υπογραφή Συλλογικής Σύµβασης την 12 η Μαϊου 1981 για την εφαρµογή του θεσµού των διµερών επιτροπών (εργαζόµενοι και εργοδότες) υγιεινής και ασφαλείας εργαζοµένων στα ορυχεία, µεταλλεία και λατοµεία, στη βιοµηχανία και την παραγωγή ηλεκτρισµού (ΦΕΚ 311Β/29-5-1981), η οποία δυστυχώς έµεινε ανενεργή. Κατά την υπογραφή της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύµβασης Εργασίας του 1985, η Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ) και

21 ο Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών (ΣΕΒ) εκφράζουν τη θέληση υλοποίησης της παραπάνω Σύµβασης. Νέα ώθηση για ενεργοποίηση του παραπάνω πλαισίου, για τις ηµόσιες Επιχειρήσεις, δίνει ο Νόµος 1365/1983 για την Κοινωνικοποίηση των Επιχειρήσεων ηµόσιου χαρακτήρα ή Κοινής Ωφέλειας και τα Προεδρικά ιατάγµατα αριθµ. 57, 58 και 59/1985 που εκδόθηκαν σε εφαρµογή του σχετικού Νόµου. έτσι, υπογράφονται Συλλογικές Συµβάσεις Εργασίας για διµερείς επιτροπές ασφάλειας και υγιεινής από το Προσωπικό του Οργανισµού Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας ΟΤΕ (στις 22-9-1983) και από το Προσωπικό της ηµόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισµού (στις 27-5-1984) (Μητρόπουλος 1985, ΓΣΕΕ 1983). Στο θέµα αυτό θα επανέλθουµε παρακάτω. Αξίζει όµως να σηµειωθεί οτι πολλές Συλλογικές Συµβάσεις, που αφορούν τους εργαζοµένους στη Βιοµηχανία, έχουν καθιερώσει όρους επιπλέον πληρωµής για ανθυγιεινό επίδοµα (παράδειγµα : 10% στο βασικό µισθό) και όχι την απαίτηση για την ουσιαστική βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Νέα σηµαντική νοµοθετική προσπάθεια, µετά το 1983, αναλαµβάνει το Υπουργείο Εργασίας. Εκτός από την ολοκλήρωση του νοµοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια στις κατασκευές (οικοδοµές και τεχνικά έργα) και τις ναυπηγοεπισκευαστικές εργασίες, έχουµε την ψήφιση από τη Βουλή του Νόµου 1568/1985, που αποτελεί Νόµο-Πλαίσιο για την Υγιεινή και Ασφάλεια των εργαζοµένων. Με το Ν. 1568/85 επιχειρείται µια βαθειά τοµή και καθιερώνονται κριτήρια αντιµετώπισης των συνθηκών εργασίας µε περισσότερη συνέπεια και πληρότητα. Οι βασικές κατευθύνσεις του συνοψίζονται στις εξής ενότητες στόχους : - προτεραιότητα της πρόληψης απέναντι στην επανόρθωση, - διεύρυνση της στενής ερµηνείας της ασφάλειας, ώστε να ληφθούν υπόψη και τα προβλήµατα υγείας στους χώρους εργασίας, - διεύρυνση της έννοιας της επαγγελµατικής υγείας σε βαθµό ώστε, µερικές φορές, να καθίσταται αναπόσπαστο τµήµα της γενικής πολιτικής σε θέµατα υγείας, - η αναγκαιότητα να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες ασφάλειας και υγείας από το στάδιο κατασκευής των χωρών εργασίας, παραγωγής βλαβερών ουσιών και σχεδιασµού µηχανηµάτων, και

22 - η συµµετοχή των κοινωνικών οµάδων και των ειδικών επιστηµόνων στη διαµόρφωση της νέας πρακτικής και κανόνων συνεργασίας. Πιο συγκεκριµένα, ο Νόµος πλαίσιο για την Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζοµένων προβλέπει για όλους τους οικονοµικούς κλάδους και δραστηριότητες (βλ. Πίνακα 1.1) : - όργανα βελτίωσης των συνθηκών εργασίας σε επίπεδο επιχειρήσεων (εκλογή επιτροπής υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων, απασχόληση τεχνικού ασφάλειας και γιατρού εργασίας) - όργανα βελτίωσης των συνθηκών εργασίας σε εθνικό επίπεδο (συµβούλιο υγ-ασφ. της εργασίας, νοµαρχιακές επιτροπές υγ-ασφ), - καθιέρωση κριτηρίων διαµόρφωσης των χώρων και θέσεων εργασίας, - πρόληψη του επαγγελµατικού κινδύνου από µηχανές, - προστασία των εργαζοµένων από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες, και - επαναπροσδιορισµό των υποχρεώσεων και ευθυνών των εργοδοτών. Κατ εξουσιοδότηση του Νόµου 1568/1985 και προς ολοκλήρωση του νοµοθετικού έργου εκδόθηκαν τα παρακάτω Προεδρικά ιατάγµατα : - Π.. 298/1986, που επεκτείνει την εφαρµογή του παραπάνω Νόµου και στις επιχειρήσεις που εποπτεύονται από το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας. - Π.. 307/1986 για την προστασία της υγείας των εργαζοµένων που εκτίθενται σε ορισµένους χηµικούς παράγοντες κατά την εργασία τους (περιλαµβάνονται 45 ουσίες). - Π.. 94/1987 για την προστασία των εργαζοµένων από τους κινδύνους που παρουσιάζονται συνεπεία της έκθεσης στο µεταλλικό µόλυβδο και στις ενώσεις ιόντων του (οδηγία ΕΟΚ 82/605/28-7-1982). - Π.. 294/1988 για τον καθορισµό ειδικοτήτων Τεχνικού Ασφάλειας και τον ελάχιστο χρόνο απασχόλησης του Τεχνικού Ασφάλειας και του Γιατρού Εργασίας. - Π.. 70α/1988 κύρωση της Οδηγίας ΕΟΚ 83/477/17-9-1983 για την προστασία των εργαζοµένων από τον αµίαντο. - Π.. 225/1989 για τα µέτρα υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων σε υπόγεια τεχνικά έργα. (Μπανούτσος και Σαραφόπουλος 1994, Υπ. Εργασίας 1996 και 1997).

23 Τέλος, το νοµοθετικό πλαίσιο δεν αποτελεί παρά το κλειδί για να δηµιουργηθεί και στη Χώρα µας µια συνολική πρακτική επιστηµονικού χαρακτήρα, αξιόπιστη, έγκυρη και ικανή να ευαισθητοποιήσει και να προσανατολίσει θετικά εργαζόµενους, εργοδότες και επιστήµονες. Κάθε αργοπορία αξιοποίησης και διεύρυνσης του πλαισίου θα παρατείνει τη σχετική µας καθυστέρηση στο πεδίο της ποιότητας της εργασιακής ζωής.

24 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Νόµος 1568/11-10-1985 (ΦΕΚ 177Α/18-10-1985) Α. ΟΡΓΑΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Επιτροπή Υγιεινής Ασφάλειας Τεχνικός Ασφάλειας Γιατρός Εργασίας -- αρµοδιότητες -- αριθµός αντιπροσώπων -- εκλογή µελών, προστασία -- ρόλος συµβουλίων εργαζοµένων (άρθρα 12, 13 Ν. 1767/88, ΦΕΚ 63Α/6-4-88) -- προσόντα (Π.. 294/88) -- συµβουλευτικές αρµοδιότητες -- επίβλεψη συνθηκών εργασίας -- προσόντα -- συµβουλευτικές αρµοδιότητες -- επίβλεψη της υγείας των εργαζοµένων -- ειδικότητα (Π.. 213/86, 132/87, Π 415/94 (άρθρο 1 παρ. 11) Ν. 3144/03 (άρθρο 9 παρ. 1) και Ν. 3227/04 (άρθρο 29). -- χρονικά όρια απασχόλησης Τεχνικού Ασφάλειας και Γιατρού Εργασίας (Π.. 294/88, ΦΕΚ 138Α/21-6-88). -- συνεργασία Επιτροπής Υγιεινής Ασφάλειας, Τεχνικού Ασφάλειας και Γιατρού Εργασίας -- επιµόρφωση µελών Επιτροπής, Τεχνικού και Γιατρού -- εφαρµογή των παραπάνω (1-1-1986) σε επιχειρήσεις µε 150 εργαζοµένους και άνω (σταδιακή επέκταση στους 50 εργαζόµενους µε Π..) -- εκλογή Ε.Υ.Α.Ε. για οικοδοµικά έργα άνω των 100 εργαζοµένων (Π.. 315/87 ΦΕΚ 149Α/25-8-87) -- επέκταση εφαρµογής και στο ηµόσιο, ΝΠ και ΟΤΑ µε Απόφ. 88555/3293/88 (ΦΕΚ 721Β/4-10-88), που κυρώθηκε µε το άρθρο 39 του Ν. 1836/89 (ΦΕΚ 79Α/14-3-89) -- καθολική επέκταση µε Π.. 17/1996 (ΦΕΚ 11Α/18-1-96), κύρωση Οδηγίας - πλαίσιο ΕΟΚ/391/89.

25 Β. ΟΡΓΑΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο Συµβούλιο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας στο Α.Σ.Ε. Νοµαρχιακές Επιτροπές Υγιεινής και Ασφάλειας -- σύνθεση (συµµετοχή και Φορέων) -- σύνθεση -- αρµοδιότητες -- αρµοδιότητες ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Γ Κτιριολογικές απαιτήσεις Πρόληψη του επαγγελµατικού κινδύνου από µηχανές -- σχεδιασµός χώρων εργασίας (Π.. 16/96, ΦΕΚ 10Α/18-1-96) -- σχέδια διαφυγής - διάσωσης -- συντήρηση έλεγχος -- διατήρηση θέσεων εργασίας και διαδρόµων κυκλοφορίας -- κριτήρια διαµόρφωσης των χώρων και θέσεων εργασίας (αερισµός, θερµοκρασία, φωτισµός) -- υποχρεώσεις κατασκευαστών, εισαγωγέων και προµηθευτών µηχανών, κ.λπ. Π.. 377/96 (ΦΕΚ 160Α/15-9-93), Π.. 18/96 -- προστασία από µηχανικούς και ηλεκτρικούς κινδύνου Π.. 395/94 (ΦΕΚ 220Α/19-12-94), Π.. 89/99 (ΦΕΚ 94Α/13-5-99) κ.λπ. Ε

26 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΦΥΣΙΚΟΥΣ, ΧΗΜΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΓΕΣ -- Υποχρεώσεις εργοδοτών, παρασκευαστών, εισαγωγέων και προµηθευτών. -- Μέτρα προστασίας των εργαζοµένων που εκτίθενται σε παράγοντες (έλεγχος συγκεντρώσεων, αντικατάσταση υλικών, ενηµέρωση, κ.λπ.). -- Ιατρικός έλεγχος των εργαζοµένων. -- Ειδική πληροφόρηση εργαζοµένων που εκτίθενται σε παράγοντες. ΕΞΟΥΣΙΟ ΟΤΙΚΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ Με Προεδρικά ιατάγµατα θα καθορισθούν (εντός 6µήνου) : - οριακές τιµές έκθεσης των εργαζοµένων (Π.. 307/1986 ΦΕΚ 135Α/29-8-1986, Π.. 94/87 ΦΕΚ 54Α/22-4-87, Π.. 70α/88 ΦΕΚ 31Α/17-2-88 κ.λπ. Π.. 90/99 ΦΕΚ 94Α/13-5-99, Π.. 338, 339/2001 κ.λπ.) - η περιοδικότητα ελέγχων, µετρήσεων και δειγµατοληψιών - η ελάχιστη συχνότητα εκτέλεσης κλινικών ή παρακλινικών εξετάσεων - η λήψη µέτρων προσωρινής ή οριστικής έκθεσης πάνω από τις οριακές τιµές των βιολογικών δεικτών - ο τρόπος τήρησης και ενηµέρωσης : καταλόγου εργαζοµένων που εκτίθενται σε παράγοντες, βιβλίου αποτελεσµάτων των ελέγχων και ιατρικών ατοµικών φακέλων. ΣΤ ΤΕΛΙΚΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ - όργανα ελέγχου (Τεχνικοί Επιθεωρητές Υπουργείου Εργασίας, Σ.Ε.Π.Ε.) - παροχή στοιχείων εχεµύθεια οργάνων - γενικές υποχρεώσεις εργοδοτών - εργαζοµένων - διοικητικές και ποινικές κυρώσεις (άρθρα 33, 35 Ν. 1568/85 και τελικώς άρθρα 24, 25 Ν. 2224/94) - εξουσιοδοτική διάταξη (για έκδοση Π..). Πηγή : Βαλαβανίδης και Σαραφόπουλος (1988). Συµπλ. : Σαραφόπουλος (2005).

27 Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (βλ. αναλυτικά Πίνακα 1.2), µε βιοµηχανική παράδοση και υποδοµές και παρουσία κοινωνικού διαλόγου, έχουµε ολοκλήρωση των σχετικών εξελίξεων στη δεκαετία του 1970, µε κεντρικούς άξονες τους : - αυξανόµενος ρόλος των κοινωνικών εταίρων στη διαµόρφωση κανόνων. Έτσι, είναι πιθανότερο οι προϋποθέσεις να είναι ρεαλιστικές και αποδεκτές στο χώρο εργασίας, - ύπαρξη νόµων πλαισίων για το εργασιακό περιβάλλον, - διεύρυνση των νόµων και κανονισµών, µε την υπαγωγή περισσοτέρων οµάδων εργατών, - αναγκαιότητα να ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις ασφάλειας από το πρώτο στάδιο προγραµµατισµού µιας εγκατάστασης, - ανάγκη για καλύτερη εκπαίδευση εργατών κι επιστηµόνων, - ανάγκη βελτίωσης του κύρους των Επιθεωρητών Εργασίας, λόγω του πολύ σηµαντικού ρόλου τους, και - ενίσχυση του προληπτικού ρόλου των υπηρεσιών υγείας στη βιοµηχανία. Η Κοινή Ευρωπαϊκή δράση πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων πήρε νέα διάσταση µε τη δηµιουργία Συµβουλευτικής Επιτροπής για την Ασφάλεια και Υγιεινή (1974) και τη σύνταξη του πρώτου προγράµµατος σχετικών ενεργειών (1978) (βλ. Πίνακα 1.3). Το 1988 η Επιτροπή της Ε.Ε. εξέδωσε το τρίτο Πρόγραµµα δράσης της, το οποίο το Συµβούλιο αναγνώρισε ως χρήσιµο πλαίσιο για την έναρξη εφαρµογής του άρθρου 118Α της Συνθήκης ΕΟΚ (1987) και την ανάπτυξη µιας συµπληρωµατικής σχέσης µε τις Οδηγίες που βασίζονται στο άρθρο 100Α της Συνθήκης (Οδηγίες Τεχνικής Εναρµόνισης : σχεδιασµός, κατασκευή και εµπορία προϊόντων). Το Πρόγραµµα ράσης έδωσε έµφαση στην κοινωνική διάσταση κατά την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς και εποµένως αφορά την εφαρµογή και του Κοινωνικού Χάρτη (1989). Η προσέγγιση της Επιτροπής βασιζόταν σε τρεις κύριους στόχους : την ανάγκη της συνεχούς βελτίωσης της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας σε ευρύ µέτωπο, το καθήκον προστασίας των εργαζοµένων από τους κινδύνους εργατικών ατυχηµάτων και επαγγελµατικών ασθενειών, και τη συµβολή στην καλύτερη προστασία κατά την εργασία µε την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς.

28 Η Οδηγία πλαίσιο ΕΟΚ/391/89 της 12 ης Ιουνίου 1989, σχετικά µε την εφαρµογή µέτρων για την προώθηση της ασφάλειας και της υγείας των εργαζοµένων κατά την εργασία, αποτελεί το πιο σηµαντικό κοινοτικό κείµενο (βλ. Πίνακα 1.4), κατόπιν του οποίου εκδόθηκαν µια σειρά Ειδικές Οδηγίες (βλ. Πίνακα 1.5) (ΙΥΑΣΕ 1992α και 1995, Εθνική Επιτροπή 1992, European Commission 1993). Στη συνέχεια, η Επιτροπή συνέταξε Πράσινο Βιβλίο (17-11-93) σχετικά µε τις επιλογές για την κοινωνική πολιτική της Ένωσης, στο οποίο περιλαµβάνονται και τα θέµατα υγείας ασφάλειας. Προτάθηκε πλαίσιο για σχέδιο δράσης, κατά το πρώτο ήµισυ της τρέχουσας δεκαετίας, µε τον τίτλο : Γενικό πλαίσιο δράσης της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στον τοµέα της ασφάλειας, υγιεινής και της προστασίας της υγείας κατά την εργασία, 1994-2000. Ορισµένα θέµατα στόχοι είναι : µεταφορά (στις εθνικές νοµοθεσίες) των Οδηγιών που εκδόθηκαν, ο ειδικός ρόλος των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων, η ανάπτυξη ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου, η ολοκλήρωση πρακτικών πληροφόρησης και κατάρτισης και ο προσδιορισµός των τοµέων δράσης του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Υγ-Ασφάλειας (έδρα Μπιλµπάο), και ανάπτυξη διεθνούς συνεργασίας (π.χ. µε την Παγκόσµια Οργάνωσης Υγείας WHO (ΠΟΥ), το ιεθνές Γραφείο Εργασίας ILO ( ΓΕ), τη ιεθνή Ένωση Κοινωνικής Ασφάλισης ISSA, κ.λπ.) και προώθηση της τυποποίησης (ρόλος CEN-CENELEC και ISO-CEI). Η σηµαντικότερη βάση για τις κοινοτικές προσπάθειες στον τοµέα της υγείας και ασφάλειας κατά την εργασία εξακολουθεί να είναι το άρθρο 118Α, κατά το οποίο οι ρόλοι των Κρατών Μελών και της Επιτροπής καθορίζονται λαµβάνοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας. Με την καθιέρωση ελάχιστων απαιτήσεων, κοινών σε όλα τα κράτη, η Κοινότητα εξασφάλισε το σεβασµό αυτής της αρχής. Η Επιτροπή θα εφαρµόζει την αρχή της επικουρικότητας όταν εκτιµά την ανάγκη για νέα νοµοθεσία ή άλλες µορφές πρωτοβουλιών. Εποµένως, η Κοινότητα δεν επεµβαίνει στις περιπτώσεις που οι στόχοι επιτυγχάνονται καλύτερα µε το να επαφίεται η αρµοδιότητα δράσης στα κράτη µέλη ή στη συλλογική διαπραγµάτευση µεταξύ των κοινωνικών εταίρων.

29 Η εναρµόνιση της Ελλάδας Στη χώρα µας ο κορµός της Κοινοτικής Νοµοθεσίας έχει κυρωθεί µε Προεδρικά ιατάγµατα, µε κεντρικό ρόλο σ αυτή την πορεία του Εθνικού Συµβουλίου Υγιεινής Ασφάλειας (ΣΥΑΕ), ως το εθνικό όργανο διαβούλευσης (βλ. Πίνακα 1.5). Εφεξής, η προσπάθεια είναι να αφοµοιωθεί όλος αυτός ο όγκος, να αποκτηθεί η αναγκαία τεχνογνωσία, να αξιολογηθούν οι δράσεις, να υπολογισθούν οι επιβαρύνσεις, να λειτουργήσουν τα εντελώς συγκεκριµένα όργανα και µηχανισµοί υλοποίησης και να ενεργοποιηθεί όλος ο εργαζόµενος πληθυσµός. ΙΙ. Ειδικοί Κανονισµοί ρυθµίζουν, από άποψη ορθολογικής δραστηριότητας, ασφάλειας και προστασίας των εργαζοµένων, τις εργασίες για τον εντοπισµό ή εκµετάλλευση ή αξιοποίηση ή επεξεργασία των ορυκτών υλών σε κάθε µεταλλευτικό ή λατοµικό χώρο. Παλαιότερα ίσχυε σχετική απόφαση (1972) του Υπουργού Εθνικής Οικονοµίας. Όµως από 1-3-1985 ο Υπουργός Ενεργείας και Φυσικών Πόρων µε απόφασή του (αριθµ. ΙΙ-5 η /Φ17402/12-12-1984, ΦΕΚ 931Β/31-12-84) έθεσε σε ισχύ το νέο Κανονισµό Μεταλλευτικών και Λατοµικών Εργασιών, ο οποίος περιλαµβάνει σύγχρονες διατάξεις, όπως : - την ίδρυση γραφείου ασφάλειας των εργασιών σε κάθε έργο, για τη συστηµατική παρακολούθηση και εφαρµογή των µέτρων προστασίας των εργαζοµένων, - την απασχόληση γιατρού εργασίας και βοηθητικού προσωπικού (νοσοκόµοι), - γενικά µέτρα προστασίας των εργαζοµένων από φυσικούς και χηµικούς παράγοντες στο εργασιακό περιβάλλον και την καθιέρωση ορίων έκθεσης, - ειδικά µέτρα ασφάλειας για τα µηχανήµατα εξόρυξης, τα συστήµατα φόρτωσης και µεταφοράς και τις υπόγειες εκσκαφές και υποστηλώσεις, - τα µέσα ατοµικής προστασίας των εργαζοµένων και τη σχετική εκπαίδευσή τους, και - τον εφοδιασµό κάθε έργου µε τις απαραίτητες άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας. Το πλαίσιο αυτό, βοηθούµενο από το Νόµο 1428/1984 Εκµετάλλευση λατοµείων αδρανών υλικών και άλλες διατάξεις και το Νόµο 1385/1983 Εποπτικά Συµβούλια των Επιχειρήσεων του κλάδου Μεταλλείων Ορυχείων, φιλοδοξεί να αναπτύξει αξιόλογη πρακτική και αντίστοιχες ουσιαστικές βελτιώσεις για την καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας στο µικρό κλάδο των Μεταλλείων

30 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2 ΘΕΣΜΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΥΓ-ΑΣΦ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (πριν την Οδηγία ΕΟΚ / 391/89) Χώρα Νόµοι πλαίσια για την Υγιεινή Ασφάλεια Εργασίας Οµοσπονδιακή 1964 Ασφάλεια εργασίας, 1974 Βιοµηχανική ασφάλεια, 1963 Γερµανία Ασφάλιση κατά ατυχηµάτων. Κανονισµός 29 Ιουλίου 1980 για επικίνδυνα υλικά. Αρχές : τµήµα 618 Α.Κ. και 120 Εργατικού Κώδικα. Ηνωµένο Νόµος 1974 περί Υγιεινής και Ασφάλειας στην εργ. Βασίλειο (HASAWA), εφαρµογή Απρίλιος 1975 : 7 γενικές υποχρεώσεις και κώδικας συµπεριφοράς. Νόµος εργοστασίων 1961, Πυρασφάλεια Ν. 1971 κ.λπ. ανία Νέος Νόµος για το εργασιακό περιβάλλον σε ισχύ από 1 Ιουλίου 1977. Έκδοση επί µέρους Κανονισµών. Ασφαλιστική κάλυψη ατυχηµάτων 1978. Ολλανδία Νόµος 1980 (συζήτηση από 1977) µε νέο περιεχόµενο στις συνθήκες εργασίας : ετήσια έκθεση επιχειρήσεων, γραµµές επικοινωνίας των κοινωνικών φορέων. Πρώτες ρυθµίσεις για Επιτροπές Υγ-Ασφ. Παρεµβάσεις συλλογικών διαπραγµατεύσεων Ινστιτούτο για την Ασφάλεια (BAU), 1974. Ρόλος Συµβουλίων Έργων, ένωσης Μηχανικών (VDE), προτύπων DIN. Συµφωνία πλαίσιο 1973 της Μπάντεν Βύρτεµπεργκ, 1978, συµφ. σε µεταλλουργίες, τυπογραφεία κ.λπ. Σε εφαρµογή του Ν. 1974 συντάχθηκαν κανονισµοί που ορίζουν ότι οι αναγνωρισµένες εργατικές ενώσεις πρέπει να διορίσουν αντιπροσώπους (ισχύς από Οκτ. 1978). Ο Ν. 1977 υποχρεώνει σε σύσταση Επιτροπών Υγ-Ασφ., που συνυπάρχουν µε τις επιτροπές συνεργασίας και τα συµβούλια έργων. Νόµος του 1971 για συµβούλια έργων και ως επιτροπές Υγ-Ασφ. Από 1975-1976 συµβάσεις που έµµεσα σχετίζονται µε Υγ-Ασφ.

Χώρα Ιταλία Γαλλία Βέλγιο Ιρλανδία Ελλάδα 31 Νόµοι πλαίσια για την Υγιεινή Ασφάλεια Εργασίας Νόµος αρ. 833/23 εκ. 1978 για συνθήκες εργασίας. Νόµος 20 Μαϊου 1970 Χάρτης Εργατών. Νόµος 6 εκ. 1976 και για εκπαίδευση ασφάλειας. Νόµοι 23.12.1982 και 3.1.1985. Νόµος 20 Ιουνίου 1975 για την ασφάλεια, πρόληψη και θεραπεία. Για την ασφάλιση : Β.. 26.11.1982 και 3.6.1970. Νόµος 1980, νέα οπτική στην ασφάλεια βιοµηχανίας. Νόµος 1972 περί επικινδύνων ουσιών. Νόµος 1568/1985 Υγιεινή και Ασφάλεια Εργαζοµένων Π.. 307/1986 επικίνδυνες χηµικές ουσίες. Ατελέσφορα Σχέδια Νόµων 25.4.1975 και 3.5.1979. Πρώτες ρυθµίσεις για Επιτροπές Υγ-Ασφ. Παρεµβάσεις συλλογικών διαπραγµατεύσεων Συµβάσεις ανά κλάδους (χηµείας, µεταλλουργίας, υφαντουργίας, οικοδοµών) από 1969. Νόµος αρ. 300/20.3.1970 για Επιτροπές. Ιταλικό κίνηµα L Ambiente di Lavoro. Ρυθµίσεις για Επιτροπές από 1945 έως και 1976. Εθνική πανεπαγγελµατική συµφωνία για βελτίωση συνθηκών εργασίας 17 Μαρτ. 1975. Ρόλος INRS, έρευνα ANACT και FACT. Ρυθµίσεις για Επιτροπές από 10.1.1952 έως και Β.. 31.3.1960. Συλλογική Σύµβαση 30.6.1971 διευκολύνσεις επιτροπών. 11.3.1965 κοινό Σώµα για οικοδοµές CNAC. Ρυθµίσεις για Επιτροπές Υγ-Ασφ. : τµήµα 73 Ν. του 1955 και τµήµα 3 του Ν. 1980. Προτάσεις φορέων για καθορισµό αρµοδιοτήτων. Ρόλος NISO. Εισάγονται επιτροπές µε Ν. 1568/1985. Ανενεργή Σ.Σ.Ε. 12 ης Μαϊου 1981. Νέα κατεύθυνση µε το άρθρο 7 της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. του 1988, 25 Ιανουαρίου.

32 Ευρωπαϊκοί και ιεθνείς Οργανισµοί Κανόνας 244 προτύπου Κανονισµού του.γ.ε. (1948) και σύσταση 112 της ιεθνούς Συνδιάσκεψης Εργασίας (Ιουν. 1959) για τις υπηρεσίες υγ-ασφ. στους χώρους εργασίας. Επίσης, ιεθνής Σύµβαση αρ. 155 (1981) και 161 (1985) για το ίδιο θέµα. Αποφάσεις του Συµβουλίου της Ευρώπης 5 (72) και 1 (76) για την εναρµόνιση των µέτρων προστασίας της υγείας και σχετικά µε τις υπηρ. ασφάλειας των επιχειρήσεων. Απόφαση ΕΟΚ της 27.6.1974 περί συστάσεως Συµβουλευτικής Επιτροπής για την Υγ-Ασφ. Απόφαση ΕΟΚ της 29.6.1978 περί προγράµµατος δράσης για την Υγ-Ασφ., επανάληψη µε απόφαση της 27.2.1984. Οδηγία πλαίσιο της ΕΟΚ 391/89. Πηγή : Βαλαβανίδης και Σαραφόπουλος (1988).

33 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.3 ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ο Κοινωνικός Χάρτης του 1989 1. Ελευθερία διακίνησης σε όλη την Κοινότητα, καθώς και ίση µεταχείριση όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, τις συνθήκες εργασίας και τις κοινωνικές παροχές. 2. Ελευθερία εργασίας σε απασχόληση δίκαια αµειβόµενη. 3. Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, ιδιαίτερα για εργαζόµενους µε µερική ή προσωρινή απασχόληση, συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος περιόδου εβδοµαδιαίας ανάπαυσης και ετήσιας αµειβόµενης άδειας. 4. Το δικαίωµα επαρκούς κοινωνικής προστασίας. 5. Το δικαίωµα της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και της ελεύθερης συλλογικής διαπραγµάτευσης. 6. Το δικαίωµα πρόσβασης στην επαγγελµατική κατάρτιση. 7. Το δικαίωµα ίσης µεταχείρισης ανδρών και γυναικών όσον αφορά την πρόσβαση στην απασχόληση, την αµοιβή, τις συνθήκες εργασίας, την εκπαίδευση και την κατάρτιση καθώς και την εξέλιξη της επαγγελµατικής σταδιοδροµίας. 8. Το δικαίωµα για πληροφόρηση, διαβούλευση και συµµετοχή, ιδιαίτερα όσον αφορά την Τεχνολογική αλλαγή, την αναδιάρθρωση, τις απολύσεις υπεραρίθµων και για τους εργαζόµενους σε πολυεθνικές επιχειρήσεις. 9. Το δικαίωµα για την προστασία της υγείας και την ασφάλεια στο χώρο εργασίας συµπεριλαµβανοµένης της κατάρτισης, της πληροφόρησης και της διαβούλευσης, καθώς και της συµµετοχής των εργαζοµένων. 10. ικαιώµατα παιδιών και εφήβων, συµπεριλαµβανοµένου του δικαιώµατος ελάχιστης αµοιβής. 11. Το δικαίωµα των ηλικιωµένων και συνταξιούχων εργαζοµένων για αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. 12. Το δικαίωµα των ατόµων µε ειδικές ανάγκες για πρόσβαση σε προγράµµατα βοηθείας. Ασφάλεια και υγεία κατά την εργασία : τα σηµαντικότερα περιστατικά 1951 Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα Συνθήκη του Παρισιού. 1957 Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα και Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας. Συνθήκη της Ρώµης. Μόνιµο Όργανο για την ασφάλεια και την Υγιεινή στα Ανθρακωρυχεία και τις λοιπές Εξορυκτικές Βιοµηχανίες. 1974 Συµβουλευτική Επιτροπή για την Ασφάλεια, την Υγιεινή και την Προστασία της Υγείας κατά την Εργασία. 1978 Πρώτο πρόγραµµα δράσης για την υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία. 1984 εύτερο πρόγραµµα δράσης για την υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία. 1987 Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. 1988 Τρίτο πρόγραµµα δράσης για την υγεία και την ασφάλεια κατά την εργασία. 1989 Οδηγία Πλαίσιο Κοινωνικός Χάρτης Πρόγραµµα δράσης σχετικά µε την εφαρµογή του Κοινοτικού Χάρτη των θεµελιωδών κοινωνικών δικαιωµάτων των εργαζοµένων. 1992 Ευρωπαϊκό Έτος Ασφάλειας, Υγιεινής και Προστασίας της Υγείας κατά την Εργασία. 1993 Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνθήκη του Μάαστριχτ. Έδρα του Ευρωπαϊκού Οργανισµού για την Ασφάλεια και την Υγεία κατά την Εργασία. 1994 Γενικό πλαίσιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον τοµέα της Ασφάλειας, της Υγιεινής και της Υγείας κατά την Εργασία (1994-2000). Πηγή : Σαραφόπουλος (2002)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.4 ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ Ο ΗΓΙΑΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΕΟΚ / 391/89 34 Τοµέας Εφαρµογής Η οδηγία καλύπτει όλους τους τοµείς δραστηριότητας, δηµόσιους και ιδιωτικούς, αλλά εξαιρεί το οικιακό προσωπικό. Καθήκοντα των εργοδοτών Εξασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας των εργαζοµένων σε κάθε πλευρά εργασίας. Ανάπτυξη συνολικής πολιτικής υγείας και ασφάλειας. Εκτίµηση των κινδύνων, ενηµέρωση των εκτιµήσεων λαµβάνοντας υπόψη τις νέες συνθήκες και λήψη προληπτικών µέτρων. Καταγραφή των κινδύνων και των ατυχηµάτων. Ενηµέρωση των εργαζοµένων και ή των εκπροσώπων τους για τους κινδύνους και τα ληφθέντα µέτρα. Λήψη της γνώµης των εργαζοµένων και ή των εκπροσώπων τους αναφορικά µε όλα τα θέµατα που συνδέονται µε την υγεία και την ασφάλεια. Πρόβλεψη ατοµικής προστασίας για την υγεία και την ασφάλεια. Ορισµός εργαζοµένων για την εκτέλεση δραστηριοτήτων, που συνδέονται µε την πρόληψη επαγγελµατικών κινδύνων. Υγειονοµική παρακολούθηση των εργαζοµένων. ικαιώµατα, ευθύνες και καθήκοντα των εργαζοµένων ικαίωµα διατύπωσης προτάσεων αναφορικά µε την υγεία και την ασφάλεια. ικαίωµα προσφυγής στην αρµόδια αρχή. ικαίωµα παύσης της εργασίας σε περίπτωση σοβαρού κινδύνου. Ευθύνη για τις προσωπικές ενέργειες. Καθήκον υπακοής στις οδηγίες του εργοδότη αναφορικά µε την υγεία και την ασφάλεια. Καθήκον σήµανσης πιθανών κινδύνων. Πηγή : Σαραφόπουλος (2002)

35 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.5 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Ο ΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΑΡΘΡΟ 118 Α 137 παρ. 2 Ε.Ε. Προστασία της εγκύου Νέοι Συνθήκες υγείας και ασφάλειας Εργαζόµενοι µε ειδικές ανάγκες Ιατρική συνδροµή επί των αλιευτικών σκαφών Π 176/97 Π 62/88 Ν. 2918/01, ΥΑ 130621/03 Οδηγία πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ Π 17/96, Π 159/99 ΕΚ 78/2000 Προσωρινοί εργαζόµενοι Π 376/95 Χηµικές ουσίες Ενηµέρωση Εξοπλισµός εργασίας Οριακές τιµές Π Σήµανση Εξοπλισµοί εργασίας 90/99, ασφαλείας Π 395/94, Π 338, 339/01 Π 105/95 Π 89/99, Π 155/04 Καρκινογόνοι Εξοπλισµός ατοµικής παράγοντες προστασίας Π 399/94 Π 396/94 Π 127/00 Οθόνες οπτικής Ειδικές απεικόνισης απαγορεύσεις Π 398/94 Αµίαντος ιακίνηση βαρέων Π 70α/88, φορτίων Π 397/94 Π 175/97 Μόλυβδος Π 94/87 Μονοµερές χλωριούχο βινίλιο Ν.1179/80 Μέτρα γενικής προστασίας Πηγή : Σαραφόπουλος (2005). Κατάσταση εργασίας Τόπος εργασίας Π 16/96 Κινητά και προσωρινά εργοτάξια Π 305/96 Εξορυκτικές βιοµηχανίες Π 177/97 Αλιευτικά σκάφη Π 281/96 Μεταφορές Γεωργία Φυσικοί παράγοντες Θόρυβος Π 85/91 ονήσεις Μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες Βιολογικοί παράγοντες Π 186/95 Π 174/97 Π 15/99