ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΒΟΒΟΥΣΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΒΟΒΟΥΣΑ 34

35

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΟΒΟΥΣΑΣ 36

37

1. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Σύµφωνα µε την απογραφή του 2001 (στοιχεία ΕΣΥΕ) ο µόνιµος πληθυσµός της Βοβούσας είναι 150 κάτοικοι, ενώ σύµφωνα µε τις δικές µας πληροφορίες 1 «οι πραγµατικοί µόνιµοι κάτοικοι» δεν ξεπερνούν τους 100. 2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΗΛΙΚΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΝΤΡΕΣ ΣΥΝΟΛΟ 0-14 4 6 10 15-24 8 13 21 25 39 3 12 15 40 54 16 13 29 55 64 22 18 40 65 79 11 15 26 80 + 7 2 7 ΣΥΝΟΛΟ 71 79 150 Ο ι κ ο ν ο µ ι κ ώ ς ε ν ε ρ γ ο ί Απασχολούµενοι Ά ν ε ρ γ ο ι Σύνολο Σύνολο Οικονοµικώς µη ενεργοί Σύνολο Πρωτογενής Τοµέας NACE A-B ευτερογενής Τοµέας NACE C-F Τριτογενής Τοµέας NACE G-Q ε δήλωσαν κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας 76 72 56 4 8 4 4 69 1 Ερευνητές: Κ. Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 38

Κύριοι κλάδοι βιοµηχανίας/ απασχόλησης (NACE major groups) A Γεωργία, κυνήγι, δασοπονία (NACE 01-02) B Αλιεία (NACE 05) C Μεταλλευτικές επιχ., εξορύξεις (NACE 10-14) D Βιοτεχνίες (NACE 15-37) E Παροχή ηλ. ενέργειας, φυσικού αερίου και νερού (NACE 40-41) F όµηση (NACE 45) G Εµπόριο, επισκευές (NACE 50-52) H Εστίαση και σίτιση (NACE 55) I Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες (NACE 60-64) J Οικονοµική διαµεσολάβηση (NACE 65-67) K Κτηµατοµεσιτικά (NACE 70-74) L ηµόσια διοίκηση και άµυνα (NACE 75) M Εκπαίδευση (NACE 80) N Υγειονοµική και κοινωνική περίθαλψη (NACE 85) O Άλλες κοινωνικές, κοινοτικές και προσωπικές υπηρεσίες (90-93) P Ιδιωτικά νοικοκυριά µε βοηθητικό προσωπικό (NACE 95) Q ιεθνείς φορείς και οργανισµοί (NACE 99) 39

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β2 ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2 2 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 40

41

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ζαγόρι, από πολύ παλιά ήταν από τις πιο αξιόλογες και σηµαντικές ενότητες του ηπειρωτικού χώρου. Γεωγραφικά χωρίζεται σε τρεις περιοχές, το υτικό, το Κεντρικό και το Ανατολικό. Η Βοβούσα βρίσκεται στο Ανατολικό Ζαγόρι και αποτελεί ένα από τα χωριά του λεγόµενου Βλαχοζάγορου καθώς οι κάτοικοί της είναι Βλάχοι. Τα χωριά του Βλαχοζάγορου µπορούµε να τα χωρίσουµε σε δύο µέρη: Την πρώτη οµάδα αποτελούν τα χωριά που βρίσκονται κατά µήκος της κοιλάδας του Αώου και είναι το Βρυσοχώρι, το Ηλιοχώρι, η Λάιστα, και η Βοβούσα. Τη δεύτερη οµάδα αποτελούν τα χωριά της περιοχής που είναι γνωστή µε το όνοµα Παλιοβλαχιά. Βρίσκονται κατά µήκος της µικρής κοιλάδας του Βάρδα, ενός παραποτάµου του Αράχθου. Όσον αφορά την προέλευση των Βλάχων, υπάρχουν τρεις απόψεις 1. Πως οι Βλάχοι ήρθαν από τη Ρουµανία (υποστηρικτές της άποψης αυτής είναι οι Κ.Παπαρηγόπουλος, Ν.Βέης, Π.Αραβαντινός, Λ.Χαλκοκονδύλης, Ι. Λαµπρίδης). 2. Πως είναι αυτόχθονες (την άποψη την υποστηρίζουν οι Κ.Κούµας, Α.Κεραµόπουλος, Μ.Χρυσοχόου, Τ.Κατσουγιάννης, Σ.Λιάκος). 3. Πως οι Βλάχοι της Πίνδου και οι Βλάχοι της Θεσσαλίας προέρχονται από την Ιταλία και συγκεκριµένα από την πόλη Αµπρούτσε, από την οποία πήραν και το όνοµα Αµπρουτζόβλαχοι. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής στηρίζονται στο εδάφιο του Κιννάµου που αναφέρει «Βλάχων πολύν οµιλών οι των εξ Ιταλίας άποικοι το πάλαι είναι λέγονται». ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κύρια ασχολία των κατοίκων της Βοβούσας η οποία εξακολουθεί να αποτελεί και παραδοσιακή παραγωγική δραστηριότητα είναι η υλοτοµία. Περιοχή των µεγάλων και πυκνών δασών, η Βοβούσα εξακολουθεί να ζει από την υλοτοµία, τη διαχείριση του δάσους και την εµπορία των δασικών προιόντων. Σήµερα στην περιοχή της Βοβούσας δραστηριοποιούνται και υλοτοµούν τόσο στα κοινοτικά άση όσο και σε εκείνα του ηµοσίου τρεις υλοτοµικοί συνεταιρισµοί οι οποίοι έχουν µέλη µόνον Βοβουσιώτες υλοτόµους. Συνολικά οι συνεταιρισµοί αριθµούν 33 µέλη δηλ περίπου έχει 10 µέλη-συνεταιριστές ο κάθε ένας. Επίσης στα όρια του οικισµού και κατά µήκος του Αώου λειτουργούν σήµερα 5 «πριόνια» δηλ εργαστήρια που κάνουν την δευτερογενή επεξεργασία του ξύλου. Η επεξεργασµένη ξυλεία κατώτερης ποιότητας χρησιµοποιείται στην παραγωγή σκεπόξυλων για την κατασκευή των στεγών ενώ το καλό ξύλο πηγαίνει στα εναποµείναντα τρία εργαστήρια που το επεξεργάζονται και φτιάχνουν τραπέζια, έπιπλα και άλλα είδη «µαραγκικής» Παλιότερα και µέχρι πρόσφατα η υλοτοµική δραστηριότητα συµπληρώνονταν σηµαντικά από αυτήν την µεταποιητική υποδοµή του ξύλου που χρησιµοποιούνταν στην «µαραγκοσύνη» κυρίως για την κατασκευή επίπλων, πατωµάτων κ.α. Σήµερα λειτουργούν µόνον τα τρία εργαστήρια τα οποία απασχολούν από 2 άτοµα το καθένα και τα οποία βρίσκονται στην ηλικία της συνταξιοδότησης, ενώ δεν διαφαίνεται κάποιο ενδιαφέρον από τους νεώτερους 42

από ντόπιους είτςε από ξένους να συνεχίσουν την δραστηριότητα και να αντικαταστήσουν αυτούς που αποχωρούν. Έτσι σταδιακά µία σηµαντική υποδοµή θα αχρηστευθεί και µια δραστηριότητα επεξεργασίας του ξύλου θα σταµατήσει. Παρ όλα αυτά η υλοτοµία εξακολουθεί να είναι η κυριότερη οικονοµική δραστηριότητα η οποία όµως εµφανίζει πλέον σηµάδια σταδιακής συρρίκνωσης. Χαρακτηριστικό είναι π.χ. το πρόβληµα της απορρόφησης των στύλων από την ΕΗ. Για πολλά χρόνια η ΕΗ προµηθεύονταν στύλους από την Βοβούσα, ενώ στο άµεσο µέλλον αυτό θα σταµατήσει. Επίσης ένα σηµαντικό πρόβληµα είναι η εισαγωγή ανταγωνιστικής και φθηνής ξυλείας κυρίως από την Ρωσία και τελευταία από την Βουλγαρία (καθώς και άλλα προβλήµατα τα οποία προέκυψαν από τις συνεντεύξεις). Ο τουρισµός θεωρείται και για την Βοβούσα (όπως και την υπόλοιπη ορεινή περιοχή του Ζαγορίου και της Β.Πίνδου) µια σηµαντική οικονοµική δραστηριότητα την οποία δείχνει να υιοθετεί και στην οποία δείχνει να «υπολογίζει» για την παραπέρα ανάπτυξή της. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει µια σταδιακή και σταθερή ανάπτυξη των τουριστικών υποδοµών στο επίπεδο της διαµονής και της εστίασης ενώ η Κοινότητα δραστηριοποιείται αρκετά στον τοµέα της οργάνωσης των υποστηρικτικών υποδοµών όπως είναι για παράδειγµα η λειτουργία ΚΕΠ καθώς και η σύσταση Αναπτυξιακής Εταιρείας. Τέλος η κτηνοτροφία βρίσκεται σε µία φθίνουσα πορεία. Στην περιοχή της Βάλια Κάλντα εξακολουθούν να έρχονται κτηνοτρόφοι από την περιοχή των Γρεβενών και από τα χειµαδιά της Θεσπρωτίας. Τίποτε όµως δεν φανερώνει σηµάδια σταθερότητας ή ανάκαµψης της κτηνοτροφίας. Οι κάτοικοι της Βοβούσας ασχολούνται µε την κτηνοτροφία ελάχιστα κυρίως στο επίπεδο της οικόσιτης κτηνοτροφίας. 43

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β3 ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 3 3 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 44

45

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Η γειτνίαση της Βοβούσας µε τον Εθνικό ρυµό της Βάλια Κάλντα αποτέλεσε τον πιο σηµαντικό παράγοντα στην κατεύθυνση ανάπτυξης του τουρισµού καθώς η περιοχή προσελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών και κυρίως των οργανωµένων ορειβατικών οµάδων και συλλόγων. Την τελευταία πενταετία σηµειώνεται µία µικρή αύξηση στις υποδοµές κυρίως µέσω της αξιοποίησης από τους ιδιώτες ευρωπαϊκών χρηµατοδοτικών εργαλείων και προγραµµάτων όπως το LEADER. Παράλληλα η Κοινότητα διεκδικεί και πετυχαίνει την δηµιουργία ενός Περιπτέρου Ενηµέρωσης για την χλωρίδα, την πανίδα και την γεωγραφία της περιοχής το οποίο σχεδιάζεται να λειτουργήσει στα πλαίσια του Εθνικού Πάρκου της Β. Πίνδου και µε ευθύνη του Φορέα ιαχ/σης του Πάρκου όποτε και όταν αυτό θεσµοθετηθεί.. Η αρχική του χρηµατοδότηση και η κατασκευή του ξεκινά το 2001 µέσω του Επιχειρησιακού προγράµµατος «Περιβάλλον» (Ε.Π.ΠΕΡ) απο την Αναπτυξιακή Εταιρεία της Νοµαρχίας Ιωαννίνων «ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε», (µαζί µε άλλα δύο Κέντρα Πληροφόρησης και άλλα δύο Περίπτερα Ενηµέρωσης επισκεπτών), ενώ µε πρωτοβουλία της Κοινότητας συστήνεται το 2003 η Αναπτυξιακή Κοινοτική Επιχ./ση Βοβούσας.(ΑΚΕΒ) Σήµερα η Κοινότητα διαθέτει δύο ξενώνες των 10 δωµατίων, τρία σπίτια που προσφέρουν ενοικιαζόµενα δωµάτια και ένα ιδιωτικό καταφύγιο τύπου hostel το οποίο έχει χωρητικότητα 50 ατόµων. Συνολικά η Κοινότητα διαθέτει περίπου 104 κρεβάτια για την διαµονή των επισκεπτών. Σε επίπεδο παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών στον τουρισµό υπάρχει µόνο το Περίπτερο Ενηµέρωσης 4. Η υποδοχή και συνοδεία οµάδων επισκεπτών στον πυρήνα του Εθνικού ρυµού, γίνεται από τους ντόπιους καθαρά εµπειρικά, µε στοιχειώδη οργάνωση, χωρίς την απαιτούµενη εξειδίκευση και φυσικά χωρίς την ανάλογη αµοιβή. Υπάρχει έλλειψη αποτελεσµατικών δοµών στήριξης και οργάνωσης αυτών των δράσεων. Σηµαντική παρέµβαση για την ενίσχυση του τουριστικού προιόντος της Βοβούσας αποτελεί η υλοποίηση δυο σηµαντικών έργων µε πρωτοβουλία της Κοινότητας. Συγκεκριµένα υλοποιούνται µέσω του προγράµµατος INTERREG III, η κατασκευή ενός Μουσείου Υδροκίνησης καθώς και η κατασκευή οργανωµένων εγκαταστάσεων καγιάκ και ράφτιγκ στον Αώο. Ενθαρρυντική εξέλιξη επίσης είναι η συνεργασία που ξεκίνησε ανάµεσα στους ξενώνες και τα γραφεία τουρισµού περιπέτειας που οργανώνουν εκδροµές και ξεναγήσεις στην περιοχή του ρυµού Βάλια Κάλντα ( η οποία σήµερα βρίσκεται στην «καρδιά» του νεοσύστατου Εθνικού Πάρκου της Β.Πίνδου) 4 Όταν έγινε η συλλογή των στοιχείων και η καταγραφή των τάσεων της Κοινότητας στους διάφορους τοµείς δεν είχε ακόµη θεσµοθετηθεί επισήµως το Εθνικό Πάρκο της Β.Πίνδου. Αυτό έγινε τον εκέµβριο του 2005!Γι αυτό είναι δυνατόν κάποια δεδοµένα να έχουν αλλάξει έως σήµερα. Παρ όλα αυτά και σήµερα τα Κέντρα Ενηµέρωσης και τα Περίπτερα Πληροφόρησης των επισκεπτών εξακολουθούν να είναι κλειστά λόγω έλλειψης χρηµατοδότησης. 46

Τέλος από τις συνεντεύξεις που έγιναν σε ένα αρκετά µεγάλο δείγµα (περίπου 20%) Βοβουσιωτών η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί ότι η ανάπτυξη του τουρισµού στην Βοβούσα αυτην την στιγµή είναι σε µέτριο επίπεδο αλλά µε προοπτική περαιτέρω ανάπτυξης. 47

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β4 ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ & ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ 5 5 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 48

49

ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ Πέραν του τουρισµού και της υπάρχουσας από παλιά υλοτοµίας, δεν διακρίνονται άλλες αναπτυξιακές τάσεις στην Κοινότητα. Έτσι αν παρατηρήσουµε όλα τα προγράµµατα και τις δράσεις που ήδη έχουν εγκριθεί και υλοποιούνται ή που έχουν υποβληθεί και είναι υπό έγκριση ή τις µελέτες που εκπονούνται για λογαριασµό της Κοινότητας, θα διαπιστώσουµε ότι πέρα από αυτές που αφορούν τις υποδοµές, οι υπόλοιπες αφορούν αναπλάσεις του χωριού, την αναβάθµιση της παροχής των τουριστικών υπηρεσιών και του τουρισµού γενικότερα καθώς και την υλοτοµία. Ενδεικτικά αναφέρουµε τα έργα, τα προγράµµατα καθώς και τις µελέτες που «τρέχουν» σήµερα και τα οποία θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψιν στην κατανόηση των προθέσεων της Κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας, όσον αφορά τις κατευθύνσεις που δίνουν στην ανάπτυξη του χωριού αλλά και να µας οδηγήσουν στην επεξεργασία και την παρουσίαση ρεαλιστικών µελλοντικών σεναρίων τα οποία µπορούµε να δουλέψουµε στα εργαστήρια. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΠ ΗΠΕΙΡΟΥ (µη δηµόσια δασοπονία ) 1) ύο δεξαµενές για δασοπυρόσβεση στις θέσεις Γράψη και Ρούτζι, προϋπολογισµού 40,000 ευρώ και για σύνταξη µελετών 3000 ευρώ. 2) Σύνταξη διαχειριστικής µελέτης Κοινοτικών δασών για τη διαχείριση της δεκαετίας από 2004-2013, προϋπολογισµού 37.737 ευρώ Και τα δύο έργα έχουν ήδη ανατεθεί. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΝΑ 2 Αισθητική παρέµβαση στη Βοβούσα, διαµόρφωση χώρου, Προϋπολογισµού 14.673 ευρώ, εκτελείται. ΜΕΛΕΤΕΣ 1) ιαµόρφωση ανακατασκευή καλντεριµιών και πάρκιγκ στην είσοδο του χωριού, προϋπολογισµού 150,000 ευρώ. 2) ιαµόρφωση χώρου γυφτοκάλυβο-θέση θέας, προϋπολογισµού 100,000 ευρώ. 3) ιαµόρφωση θέσης Σάλας (υπό σχεδιασµό ) 4) Τοίχοι αντιστηρίξεως για προστασία από τους χείµαρρους Λούλας και Κόδρου, προϋπολογισµού 150,000 ευρώ. 5) Προστασία από κατολίσθηση του Πάνω Μαχαλά. Έργο προτεινόµενο από Περιφέρεια Ηπείρου προς Υπουργείο, προϋπολογισµού 60,000 ευρώ 6) Βελτίωση βοσκοτόπων, προϋπολογισµού 50,000 ευρώ 7) Συντήρηση σήµανση δικτύου µονοπατιών ( εγκεκριµένη προµελέτη από ιεύθυνση ασών Ιωαννίνων ), προϋπολογισµού 150,000 εύρώ 50

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ & ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΙΝ ΟΥ Η απόφαση για την εκπόνηση του πιλοτικού αναπτυξιακού προγ/τος αποφασίσθηκε τον Αύγουστο του 2004 µε πρωτοβουλία του υφυπουργού Οικονοµίας κ.φώλια. Η πρόταση καλύπτει ολόκληρη την περιοχή που διοικητικά µοιράζεται στους νοµούς Ιωαννίνων, Γρεβενών και Τρικάλων. Το πρόγραµµα είναι συνολικού ύψους 80.000.000 ευρώ και έχει τέσσερις βασικούς άξονες: υποδοµές, ποιότητα ζωής, επιχειρηµατικότητα, φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά, αναβάθµιση ανθρώπινου δυναµικού. Για την περιοχή της Βοβούσας προβλέπεται η ασφαλτόστρωση του οδικού δικτύου που ενώνει την Βοβούσα µε το Περιβόλι και τον Νοµό Ιωαννίνων µε τον Νοµό Γρεβενών. 51

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β5 ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 6 6 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 52

53

ΑΞΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ/ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΥ ΙΕΠΕΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 1. Ο οικισµός της Βοβούσας καθώς και η ευρύτερη περιοχή της Κοινότητας, σύµφωνα µε την τελική ΚΥΑ ( ΦΕΚ 639/ /14.6.05) υπάγεται στο νεοιδρυθέν Εθνικό Πάρκο της Β. Πίνδου και βρίσκεται στην ζώνη του Εθνικού Πάρκου όπου ισχύουν οι προβλεπόµενες από την ΚΥΑ διατάξεις. 2. Η Βοβούσα και η ευρύτερη κοινοτική της έκταση γειτνιάζει µε περιοχή η οποία περιλαµβάνεται στην ζώνη ΙΙ «περιοχή οικοτόπων και ειδών». Συγκεκριµένα γειτνιάζει µε την ζώνη ΙΙα που περιλαµβάνει τις περιοχές : Βίκου Αώου Κουκουρούντζος Βάλια Κάλντα 3. Τέλος η Βοβούσα γειτνιάζει και επηρεάζεται άµεσα από την περιοχή της Βάλια Κάλντα η οποία υπάγεται στην ζώνη Ι «Περιοχές προστασίας της Φύσης». Ουσιαστικά η ζώνη Ιγ είναι ο παλαιός πυρήνας του Εθνικού ρυµού της Βάλια Κάλντα. 4. Όλη η περιοχή της Βάλια Κάλντα βάσει της οδηγίας 92/43 «για την ιατήρηση των Φ.Οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» αποτελεί περιοχή «Natura» (GR 131003) 5. Επίσης η περιοχή της Βάλια Κάλντα βάσει της οδηγίας 79/409/ΕΕ «για την διατήρηση των άγριων πτηνών» ανήκει στις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA)» οι οποίες εµπεριέχονται και αυτές στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «Natura». 6. Όσον αφορά το Εθνικό Θεσµικό πλαίσιο η Βάλια Κάλντα αποτελεί αναγνωρισµένο Εθνικό ρυµό από το 1966 µε συνολική έκταση 69.270 στρ.(33.930 ο πυρήνας και 35340 η περιφερειακή ζώνη) 7. Το ηµόσιο άσος Βοβούσας Φλαµπουραρίου συνολικής έκτασης 8.610 στρεµµάτων είναι κηρυγµένο ως «Καταφύγιο Θηραµάτων» από το 1986. Στο συγκεκριµένο δάσος απαγορεύεται το κυνήγι επ αόριστον µε ευθύνη του ασαρχείου Μετσόβου. 8. Η Βοβούσα θεωρείται παραδοσιακός οικισµός βάσει του απο 19.6.95 Π. /µα (ΦΕΚ 423 / / 20.6.95). Το Π. /µα περιλαµβάνει τους θεσµοθετηµένους παραδοσιακούς οικισµούς ενώ η περιοχή ορίζεται ως Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου λόγω των καθοριζοµένων, µε το παραπάνω διάταγµα, ειδικών όρων και περιορισµών δόµησης ανά ζώνη (οµάδα οικισµών). ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Κατάσταση φυσικού περιβάλλοντος. Υπαρκτές ή διαφαινόµενες απειλές: Όσον αφορά την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, 1. Η έλλειψη ουσιαστικής και αποτελεσµατικής διαχείρισης είναι ο βασικότερος παράγοντας που µπορεί να αποτελέσει απειλή για την υποβάθµιση του οικοσυστήµατος. Για παράδειγµα η ασχεδίαστη ή τυχαία τουριστική ανάπτυξη, η ανυπαρξία χωροταξικού σχεδίου και σχεδίου χωροθέτησης δραστηριοτήτων, η ανυπαρξία διαχειριστικών σχεδίων των απειλούµενων και σπάνιων ειδών της πανίδας όπως τα µεγάλα θηλαστικά (αρκούδα), µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται ανασφάλεια στους κατοίκους οι οποίοι βλέπουν µε καχυποψία και εχθρότητα τις δράσεις για την προστασία των σπάνιων ειδών. 54

2. Οι διαφαινόµενες απειλές δεν προέρχονται από παραλείψεις τόσο σε επίπεδο θεσµικού πλαισίου για το περιβάλλον, το οποίο θέτει αρκετές ασφαλιστικές δικλείδες, όσο από το έλλειµµα που συχνά εµφανίζει το σύστηµα, στην εφαρµογή αυτού του πλαισίου. Κάτι τέτοιο γίνεται εµφανές όταν στο όνοµα της ανάπτυξης των ορεινών περιοχών καταργούνται περιβαλλοντικά κεκτηµένα. Για παράδειγµα για πολλά χρόνια (από το 1981) έως και σήµερα δόθηκαν πολύ αγώνες τόσο από τις τοπικές κοινωνίες όσο και από περιβαλλοντικές οµάδες και συλλόγους και σε κάποιες περιπτώσεις και από την τοπική αυτοδιοίκηση για την αποτροπή καταστροφών στο όνοµα της ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό παράδειγµα οι επανειληµµένες προσπάθειες κατασκευής ΥΗΕ και φράγµατος στην Βάλια Κάλντα και την περιοχή της Βοβούσας. Σήµερα που η ιδιωτικοποίηση της ενέργειας είναι πραγµατικότητα θα πρέπει να περιµένουµε επανάληψη των προσπαθειών από ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες θα προσπαθήσουν να παρακάµψουν το θεσµικό πλαίσιο για το περιβάλλον και να ωφεληθούν ανάλογα. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ & ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. υνατά και αδύνατα σηµεία.: υνατά σηµεία ως προς την διαχείριση και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θα πρέπει να θεωρήσουµε Α. Όλο το θεσµικό πλαίσιο που αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες φυσικές αξίες και την αναγκαιότητα προστασίας τους και το οποίο διέπει την ευρύτερη περιοχή της Βάλια Κάλντα Β. Την ύπαρξη σχετικά και σε αναλογία µε άλλες περιοχές και χωριά της Β. Πίνδου, οργανωµένου κοινωνικού ιστού καθώς και η ύπαρξη µιας οργανωµένης παραγωγικής βάσης µε αιχµή την διαχείριση του δάσους και την υλοτοµία. Γ. Την ήπια ανάπτυξη του τουρισµού που γίνεται µε σχετικά αργούς ρυθµούς γεγονός που µπορεί να επιτρέψει την καλύτερη οργάνωσή του καθώς και την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των µηχανισµών ελέγχου και διαχ/σης της ευρύτερης περιοχής της Βάλια Κάλντα µέσα από την θεσµοθέτηση του Εθνικού Πάρκου της Β. Πίνδου. Αδύνατα σηµεία θα πρέπει να θεωρήσουµε Α. Την ελλιπή και σε πολλές περιπτώσεις την παντελή αδυναµία εκ µέρους των υπηρεσιών που φέρουν την ευθύνη διαχείρισης της ευρύτερης περιοχής της Βάλια Κάλντα να εφαρµόσουν τα αυτονόητα και τον νόµο όσον αφορά την αποτελεσµατική φύλαξη και προστασία. Β. Την απουσία εµπεριστατωµένης και υπεύθυνης ενηµέρωσης των τοπικών κοινωνιών για την σηµασία σωστής διαχείρισης της περιοχής. Η απουσία σωστής προσέγγισης των τοπικών κοινωνιών και της αντίστοιχης ενηµέρωσης ευνοεί την ανάπτυξη της παραπληροφόρησης. Η διαχείριση γίνεται αντιληπτή ως απαγόρευση και οδηγεί στην άρνηση και την καταστροφολογία. Γ. Την έλλειψη κτηµατολογίου σε συνδυασµό µε την εγκατάλειψη των γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Προφανώς έχει προκαλέσει υπερδάσωση κάποιων περιοχών γεγονός που ίσως συνιστά και υποβάθµιση. (θα πρέπει να ερευνηθεί). 55

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β6 ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 7 7 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 56

57

Αξία και κατάσταση δοµηµένου περιβάλλοντος: Όσον αφορά το θεσµικό πλαίσιο ισχύει και για την περιοχή της Βοβούσας το από 19.6.95 Π. /µα (ΦΕΚ 423/ /20-6-95) για την περιοχή του Ζαγορίου το οποίο τροποποιεί το από 26.9.79 Π./ µα «περί χαρακτηρισµού ως παραδοσιακών των υφιστάµενων προ του έτους 1923 οικισµών της ευρύτερης περιοχής Ζαγορίου». Η Βοβούσα χαρακτηρίζεται παραδοσιακός οικισµός για τον οποίον ισχύουν ειδικοί όροι και συγκεκριµένοι περιορισµοί δόµησης. Η ενεργοποίηση αυτού του θεσµικού πλαισίου είναι καθοριστική για την διατήρηση και την προστασία από περαιτέρω υποβάθµιση του δοµηµένου χώρου της Κοινότητας. Η Βοβούσα ήταν από τα µεγαλύτερα και ωραιότερα χωριά της περιοχής του Ανατολικού Ζαγορίου (λεγόµενου βλαχοζάγορου) µε αρχιτεκτονική παρόµοιας του Μετσόβου. Στην ιστορική της διαδροµή η πολύ σηµαντική γεωγραφική θέση της (αποτελούσε πέρασµα που ένωνε την Θεσσαλία µε την Ήπειρο) την κατέστησε πολλές φορές «µήλον της έριδος» ανάµεσα σε αντιµαχόµενες πλευρές µε αποτέλεσµα να καταστραφεί 2 φορές. Η τελευταία µεγάλη καταστροφή για την Βοβούσα ήρθε το 1943 όταν και κάηκε ολοσχερώς από τους Γερµανούς µε αποτέλεσµα να καταστραφεί η οικιστική της δοµή. Τα µόνα σηµεία αναφοράς που κράτησε µέχρι και σήµερα είναι το πέτρινο µονότοξο γεφύρι της και η εκκλησία της. Ξαναχτίστηκε αλλά η οικιστική της δοµή δεν παραπέµπει στην πριν την καταστροφή κατάσταση. Παρ όλα αυτά και σήµερα η Βοβούσα έχει το δικό της ξεχωριστό χρώµα µε τα όµορφα σπίτια και τις κόκκινες χαρακτηριστικές της τσίγκινες στέγες της. Αποτελεί ένα οµοιόµορφο οικιστικά σύνολο που µπορεί να µην έχει την «αίγλη» της πέτρας και της πλάκας αλλά «κουβαλά» και αντανακλά κάτι πολύ πιο σηµαντικό. Την ιστορία και την εξέλιξη του τόπου και της κοινωνίας στον χρόνο. Κι αυτό προσδίδει τεράστια αξία στο δοµηµένο της περιβάλλον που σε συνδυασµό µε την αξεπέραστη γεωγραφική της θέση και το µοναδικό της φυσικό περιβάλλον την κατατάσσουν στα πιο σηµαντικά και όµορφα χωριά της περιοχής µε τις µεγαλύτερες προοπτικές ανάπτυξης. 58

59

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β7 ΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ 8 8 Σύνταξη κειµένου Κ.Τζιόβας, Γ.Μαρίνος, WWF Ελλάς, Πρόγραµµα Β.Πίνδου 60

61

ΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗ Για να µπορέσουµε να έχουµε µια πιο σαφή αντίληψη του χώρου και της κοινωνίας στην οποία υλοποιούµε ένα παρόµοιο πρόγραµµα, όπως αυτό της Βοβούσας είναι επιτακτική ανάγκη να εντοπίσουµε τόσο τις προστατευτικές δικλείδες, τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες που δίνονται µέσα από το ισχύον (παλιό και νέο) θεσµικό πλαίσιο αλλά ακόµη περισσότερο να ερευνήσουµε τους κινδύνους και τις απειλές καταστρατήγησης που δέχτηκε κάθε φορά και σε διαφορετικές χρονικές στιγµές, προκαλώντας τα αντανακλαστικά και την αντίδραση της τοπικής κοινωνίας µε αποτέλεσµα την αποτροπή των µεθοδεύσεων που θα οδηγούσαν σε υποβάθµιση της περιοχής. Είναι πολύ σηµαντικό να δούµε το «ιστορικό» των αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας γιατί θεωρούµε ότι θα µας βοηθήσει να προσδιορίσουµε και το σενάριο των µελλοντικών απειλών που ίσως εµφανιστούν ξανά στην περιοχή. Ολόκληρη η λεκάνη απορροής του ποταµού Αώου, από τις πηγές του ως το σηµείο ένωσής του µε τον ποταµό Βοϊδοµάτη στον κάµπο της Κόνιτσας, αποτελεί τόπο εξαιρετικά µεγάλης οικολογικής αξίας, στον οποίο διαβιούν πολλά σπάνια και προστατευόµενα είδη άγριων ζώων και φυτών ορισµένα από τα οποία σχετίζονται στενά και εξαρτώνται αποκλειστικά από τα υδάτινα οικοσυστήµατα (π.χ βίδρα, πινδοβίνος, κ.α). Ακριβώς γι αυτό άλλωστε τµήµατα του ποταµού Αώου καθώς και η περιοχή του Βίκου έχουν χαρακτηριστεί ως Εθνικοί ρυµοί µε καθορισµένο πλαίσιο προστασίας ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ή Ιστορίες για...φράγµατα 1981 Κατασκευή,από την κοινοπραξία των Νορβηγικών εταιριών fur Holmen Nocon,του ΥΗΕ και του φράγµατος των πηγών Αώου η οποία συνεχίστηκε έως το 1988 µε τη συµµετοχή Εταιρειών Οδών Οδοστρωµάτων ΑΕ. 1988 Ιούλιος : Από τα εγκαίνια του έργου ο Αώος παύει να ακολουθεί την φυσική του ροή και τα νερά του χύνονται πια στο ποταµό Άραχθο. Καταστροφικές οι επιπτώσεις της εκτροπής για τον ποταµό. Πολλά καλοκαίρια ο Αώος δεν ενώθηκε µε τον Βοϊδοµάτη για µεγάλα χρονικά διαστήµατα. Οι παραποτάµιες κοινότητες και δήµοι διαπίστωσαν ότι χρόνο µε το χρόνο τα νερά του ποταµού ελαττώνονται συνεχώς, µε αποτέλεσµα τα τελευταία χρόνια ο Αώος κατά την καλοκαιρινή περίοδο να θυµίζει ρυάκι παρά ποταµό. 1990: Η ΕΗ βλέποντας ότι τα έργα που εκτελούσε στον Αώο αποδείχθηκαν προβληµατικά, θέλησε να «αξιοποιήσει» και το Αρκουδόρεµα το µοναδικό δηλαδή βασικό τροφοδότη µε νερό του Αώου ποταµού, το οποίο βρίσκεται µέσα στον πυρήνα του Εθνικού ρυµού της Πίνδου- Βάλια Κάλντα. Αναδίπλωση της ΕΗ µετά από έντονες αντιδράσεις (περιβαλλοντικές οργανώσεις και Ευρωπαϊκη Επιτροπή Περιβάλλοντος) και παραποµπή της χώρας µας στο Ευρωπαϊκό ικαστήριο. 1995: Επανέρχεται η ΕΗ µε νέα πρόταση για κατασκευή ΥΗΕ και φράγµατος στον Αώο και συγκεκριµένα 3 χλµ. πάνω από την Βοβούσα µε 62

στόχο τον εµπλουτισµό του υπάρχοντος φράγµατος και των πηγών της τεχνητής λίµνης Αώου. Σύσσωµοι οι κάτοικοι της Βοβούσας και περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας αντέδρασαν στα νέα σχέδια της ΕΗ. 27/4/95 Συγκέντρωση στη Νοµαρχία Ιωαννίνων και καταγγελία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιβάλλοντος, η οποία και απείλησε µε δεύτερη παραποµπή την χώρα µας στα Ευρωπαϊκά ικαστήρια. 24/8/1995 Το ΥΠΕΧΩ Ε µε την υπό αριθµ. 75025/4332 απόφαση απέρριψε, µετά την εισήγηση της ιεύθυνσης Περιβαλλοντικού σχεδιασµού, την κατασκευή του ΥΗΕ φράγµατος. 2001 Σεπτέµβριος : Υπό το νέο νοµοθετικό καθεστώς της απελευθέρωσης της ενέργειας το Υπουργείο Ανάπτυξης προτίθεται να χορηγήσει άδεια στην εταιρεία «ΑΕΓΕΚ Ενέργεια», κατασκευής φράγµατος στον Αώο δυναµικότητας 93 MW. Μετά από κινητοποίηση των οργανώσεων και της τοπικής αυτοδιοίκησης έχουµε διακοπή της διαδικασίας. Βάσει όλων των παραπάνω και δεδοµένου ότι το ζήτηµα της απελευθέρωσης της ενέργειας καθώς και των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εξακολουθεί να είναι ανοικτό και η περιοχή της Ηπείρου, µε την πληθώρα των ποταµών και των παραποτάµων προσφέρεται για την υλοποίηση τέτοιων έργων, θεωρούµε ότι δεν µπορούµε να αποκλείσουµε στα µελλοντικά σενάρια την επανεµφάνιση αυτού του ζητήµατος για την περιοχή της Βάλια Κάλντα και της Βοβούσας γενικότερα.. 63