ΔΡΓΟ "Τεσνικέρ πποδιαγπαθέρ για ηην πποκήπςξη ηος έπγος ηηρ σαπηογπάθηζηρ ειδών εθνικού, κοινοηικού και διεθνούρ ενδιαθέπονηορ"

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ ΣΜΖΜΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΔΡΓΟ "Τεσνικέρ πποδιαγπαθέρ για ηην πποκήπςξη ηος έπγος ηηρ σαπηογπάθηζηρ ειδών εθνικού, κοινοηικού και διεθνούρ ενδιαθέπονηορ" ΑΘΖΝΑ ΝΟΔΜΒΡΗΟ 2006 1

ΠΡΟΛΟΓΟ Σν παξφλ έξγν ζρεδηάζηεθε κε θχξην γλψκνλα ηελ θάιπςε ησλ θελψλ πνπ παξνπζηάδνπλ εζληθέο βάζεηο δεδνκέλσλ φπσο ε "BIOGREECE 95" ζε φ,ηη αθνξά, θπξίσο, πιεζπζκηαθά δεδνκέλα γηα ηα είδε θπηψλ θαη δψσλ ηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ζην Παξάξηεκα ΗΗ ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ. Απηφ θξίζεθε απαξαίηεην πξνθεηκέλνπ ε Διιάδα λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο επξσπατθέο ππνρξεψζεηο ηεο ζε φ,ηη αθνξά ηε δεκηνπξγία ηνπ δηθηχνπ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ Natura 2000. Λακβάλνληαο, σζηφζν, ππφςε θαη ηελ αλαγθαηφηεηα γηα κειέηε ησλ πιεζπζκψλ πνιιψλ άιισλ εηδψλ ηεο ειιεληθήο ρισξίδαο θαη παλίδαο, φπσο εηδψλ ελδεκηθψλ ή πξνζηαηεπφκελσλ απφ ηε δηεζλή θαη εζληθή λνκνζεζία, θαηά ηελ επηινγή ησλ κεζφδσλ εξγαζίαο πεδίνπ έγηλε πξνζπάζεηα ψζηε νη πξνηεηλφκελεο κέζνδνη λα θαιχπηνπλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα είδε θαη λα κελ πεξηνξίδνληαη απνθιεηζηηθά ζηα είδε ηνπ Παξαξηήκαηνο ΗΗ ηεο Οδεγίαο. Δπηπιένλ, νη ππνρξεψζεηο ηεο Διιάδαο φζνλ αθνξά ζηηο εθζέζεηο πνπ πξέπεη λα ππνβάιεη γηα ηελ πνξεία ηεο εθαξκνγήο ηεο νδεγίαο, πεξηιακβάλνπλ θαη δεδνκέλα γηα ηελ θαηαλνκή ζηνλ ρψξν θαη ηελ θαηάζηαζε ησλ πιεζπζκψλ θαη εθηφο ησλ πεξηνρψλ Natura 2000. Χο εθ ηνχηνπ, ν πξνηεηλφκελνο ζρεδηαζκφο αλακέλεηαη λα δψζεη ζηνηρεία εμάπισζεο εηδψλ θαη πιεζπζκηαθά δεδνκέλα (θπξίσο εθηίκεζε ηεο αθζνλίαο θαη ηεο ππθλφηεηαο ησλ πιεζπζκψλ) γηα φια ηα είδε ησλ Παξαξηεκάησλ ΗΗ, IV θαη V ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ, ησλ Παξαξηεκάησλ Η θαη ΗΗ ηεο χκβαζεο ηεο Βέξλεο, ηνπ Παξαξηήκαηνο ΗΗ ηεο χκβαζεο ηεο Βαξθειψλεο θαη ηνπ Παξαξηήκαηνο Η ηεο χκβαζεο ηεο Βφλλεο, θαζψο επίζεο θαη γηα είδε ηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ζην Κφθθηλν Βηβιίν ησλ Απεηινχκελσλ πνλδπινδψσλ ηεο Διιάδαο θαη ζην Κφθθηλν Βηβιίν ησλ Απεηινχκελσλ Φπηψλ ηεο Διιάδαο, θαη είδε δψσλ πνπ ζεσξνχληαη θξηζίκσο θηλδπλεχνληα απφ ηελ IUCN, θαη είδε θπηψλ πνπ ζεσξνχληαη θξηζίκσο θηλδπλεχνληα θαη θηλδπλεχνληα ζε κεζνγεηαθφ επίπεδν απφ ηελ IUCN. ηηο πξνδηαγξαθέο γηα ηηο πιεζπζκηαθέο κειέηεο δελ πεξηιακβάλνληαη ηα είδε Monachus monachus, Caretta caretta, Chelonia mydas, Dermochelys coriacea, Ursus arctus θαη Canis lupus γηα ηα νπνία ππάξρνπλ κειέηεο πνπ έρνπλ ήδε εθπνλεζεί. ε φηη αθνξά ζηελ επηινγή ησλ πεξηνρψλ εθηέιεζεο ηνπ παξφληνο έξγνπ επηζεκαίλεηαη φηη πεξηιακβάλνπλ αθελφο ην ζχλνιν ησλ πεξηνρψλ ηνπ εζληθνχ 2

θαηαιφγνπ φπνπ ζα γίλνπλ κειέηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο θαη πιεζπζκηαθήο εθηίκεζεο ησλ εηδψλ θαη αθεηέξνπ πεξηνρέο εθηφο δηθηχνπ Natura 2000 φπνπ ζα επηβεβαησζεί ε παξνπζία ησλ κειεηνχκελσλ εηδψλ θαη ζα γίλνπλ εθηηκήζεηο ζρεηηθήο αθζνλίαο θαη ππθλφηεηαο. Σέινο επηζεκαίλνληαη θαη ηα αθφινπζα: Ο αθξηβήο αξηζκφο θαη ην πεξηερφκελν ησλ ραξηψλ αλά πεξηνρή φπσο θαη νη Οδεγίεο απεηθφληζεο, ηα ηαζεξφηππα, χκβνια, Υξσκαηνιφγην, Οδεγίεο ραξηνγξαθηθήο ζχλζεζεο, Τπνκλήκαηα ραξηψλ, ιεδάληεο, θιπ. ζα εμεηδηθεπηνχλ πεξαηηέξσ αθνχ νξηζηηθνπνηεζνχλ νη εηδηθέο πξνδηαγξαθέο ηνπ έξγνπ απφ ηελ Τπεξεζία ζαο. Σν πιηθφ ην νπνίν ζα παξαδνζεί απφ ηε Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία ζηηο νκάδεο κειέηεο, φπσο ηνπνγξαθηθνί ράξηεο, ράξηεο θαη ςεθηαθά αξρεία ηχπσλ νηθνηφπσλ, ςεθηαθά ππφβαζξα πεξηνρψλ, βάζεηο BioGreece & Bio Map, ζα νξηζηηθνπνηεζεί ζηελ πνξεία. Δπίζεο αλακέλεηαη λα ζπδεηεζεί κε ηε Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία ε δηαζθάιηζε παξαρψξεζεο/ ρξεζηκνπνίεζεο ζηνηρείσλ απφ άιια έξγα φπσο Life, ΔΠΠΔΡ, θιπ. ηελ εξγαζία απηή ζπκκεηείραλ νη παξαθάησ: Αλαζηάζηνο Λεγάθηο, επίθ. θαζεγεηήο Παλ. Αζελψλ (ζπληνληζηήο) Κπξηάθνο Γεσξγίνπ, επίθ. θαζεγεηήο Παλ. Αζελψλ Μαξία Θεζζαινχ-Λεγάθε, επίθ. θαζεγήηξηα Παλ. Αζελψλ Υιφε Αδακνπνχινπ, Γξ. Βηνινγίαο Γηψξγνο Γηαλλάηνο, MSc Γηαρείξηζε Παλίδαο Πελειφπε Γειεπέηξνπ, Γξ. Βηνινγίαο ηέιηνο Καηζαλεβάθεο, Γξ. Βηνινγίαο Κψζηαο σηεξφπνπινο, Γξ. Βηνινγίαο Γεκήηξεο Σζαπάξεο, βηνιφγνο Μέξνο ηεο έθζεζεο βαζίζηεθε ζην ζρέδην γηα ην ηεχρνο εηδηθψλ πξνδηαγξαθψλ ηνπ έξγνπ «Αλαγλψξηζε, πεξηγξαθή θαη ραξηνγξαθηθή απεηθφληζε ησλ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο ζε πεξηνρέο ελδηαθέξνληνο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο θχζεο» πνπ θαηαξηίζηεθε απφ ην ΔΚΒΤ & ζπλεξγάηεο ηνπ. 3

ΔΡΓΟ "Τεσνικέρ πποδιαγπαθέρ για ηην πποκήπςξη ηος έπγος ηηρ σαπηογπάθηζηρ ειδών εθνικού, κοινοηικού και διεθνούρ ενδιαθέπονηορ" ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 4 I. ΔΗΑΓΩΓΖ ΟΡΓΑΝΩΖ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ 5 II. ΠΡΟΓΗΑΓΡΑΦΔ ΑΝΑΓΝΩΡΗΖ, ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΚΑΗ ΥΑΡΣΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΠΔΗΚΟΝΗΖ ΣΩΝ ΔΗΓΩΝ ΥΛΩΡΗΓΑ ΚΑΗ ΠΑΝΗΓΑ 11 1. Αλαγλψξηζε θαη θαηαγξαθή 11 2. Πξνθαηαξθηηθή θάζε 11 3. Αλαιπηηθή θάζε (Δξγαζία πεδίνπ) 12 4. πλζεηηθή θάζε (Δπεμεξγαζία δεδνκέλσλ πεδίνπ) 47 5. Παξαδνηέα πξντφληα νκάδσλ εξγαζίαο 48 III. ΠΡΟΓΗΑΓΡΑΦΔ ΠΑΡΑΓΟΣΔΑ ΒΑΖ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ 49 1. Φάζεηο εξγαζίαο 49 2. Δλφηεηεο δεδνκέλσλ ηεο παξαδνηέαο ςεθηαθήο βάζεο 49 3. Παξαδνηέν ςεθηαθφ πιηθφ 49 IV. ΠΡΟΓΗΑΓΡΑΦΔ ΔΚΣΤΠΩΔΩΝ 51 1. χκβνια ραξηψλ-υξσκαηνιφγην 51 2. Δίδε ραξηψλ πνπ ζα εθηππσζνχλ 51 V. ΔΝΓΔΗΚΣΗΚΟ ΥΡΟΝΟΓΗΑΓΡΑΜΜΑ ΔΚΣΔΛΔΖ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ 52 VI. ΚΟΣΟΛΟΓΖΖ 53 VII. ΠΗΝΑΚΔ ΔΗΓΩΝ ΥΛΩΡΗΓΑ ΚΑΗ ΠΑΝΗΓΑ 54 4

I. ΔΗΑΓΩΓΖ ΟΡΓΑΝΩΖ ΣΟΤ ΔΡΓΟΤ Πεξηερόκελν έξγνπ Σν έξγν "Σερληθέο πξνδηαγξαθέο γηα ηελ πξνθήξπμε ηνπ έξγνπ ηεο ραξηνγξάθεζεο εηδψλ εζληθνχ, θνηλνηηθνχ θαη δηεζλνχο ελδηαθέξνληνο" πεξηιακβάλεη: - ηελ αλαγλψξηζε, ηελ πεξηγξαθή ζε φηη αθνξά ζηελ ρσξηθή θαηαλνκή θαη ζηελ πιεζπζκηαθή θαηάζηαζε, θαη ηελ ραξηνγξαθηθή απεηθφληζε επηιεγκέλσλ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο ζηηο πεξηνρέο ηνπ Δζληθνχ Καηαιφγνπ ηνπ Γηθηχνπ Natura 2000 (296 πεξηνρέο, εθ ησλ νπνίσλ 22 είλαη επξχηεξεο θαη πεξηιακβάλνπλ κηθξφηεξεο πεξηνρέο, επνκέλσο ζχλνιν 274 πεξηνρέο) αιιά θαη εθηφο πεξηνρψλ Natura 2000, εθεί φπνπ ζπλαληψληαη ηα είδε απηά. - ηελ εηζαγσγή ησλ παξαπάλσ δεδνκέλσλ ζε γεσγξαθηθή θαη πεξηγξαθηθή βάζε δεδνκέλσλ, ηε ζπκπιήξσζε θαη δηφξζσζε ηεο βάζεο δεδνκέλσλ BIOGREECE 95 κε ηα ζηνηρεία ηεο σο άλσ αλαγλψξηζεο, πεξηγξαθήο θαη ραξηνγξάθεζεο, - ηελ πξνεηνηκαζία θαη εθηχπσζε ραξηψλ αθζνλίαο θαη εμάπισζεο ησλ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο. Σα αλσηέξσ ζα εθηειεζηνχλ ζχκθσλα κε ηα επφκελα θεθάιαηα ησλ Δηδηθψλ πξνδηαγξαθψλ. Δίδε πξνο κειέηε Σα είδε πνπ ζα κειεηεζνχλ πεξηιακβάλνπλ ηηο εμήο θαηεγνξίεο: Σα είδε ησλ παξαξηεκάησλ ΗΗ, IV θαη V ηεο νδεγίαο 92/43/ΔΟΚ Σα είδε ηνπ παξαξηήκαηνο Η ηεο νδεγίαο 79/409/ΔΟΚ Σα είδε ησλ παξαξηεκάησλ Η θαη ΗΗ ηεο χκβαζεο ηεο Βέξλεο Σα είδε ηνπ παξαξηήκαηνο Η ηεο χκβαζεο ηεο Βφλλεο Σα είδε ηνπ παξαξηήκαηνο ΗΗ ηεο χκβαζεο ηεο Βαξθειψλεο Σα είδε πνπ εληάζζνληαη ζηηο θαηεγνξίεο Δ (θηλδπλεχνληα) θαη V (ηξσηά) ηνπ Κφθθηλνπ Βηβιίνπ ησλ Απεηινπκέλσλ πνλδπινδψσλ Σα είδε πνπ εληάζζνληαη ζηηο θαηεγνξίεο Δ (θηλδπλεχνληα) θαη Ex (εμαθαληζζέληα, απφ ηα νπνία θάπνηα μαλαβξέζεθαλ) ηνπ Κφθθηλνπ Βηβιίνπ ησλ Απεηινπκέλσλ Φπηψλ 5

Σα είδε πνπ εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία CR (θξηζίκσο θηλδπλεχνληα) ηνπ Κφθθηλνπ Καηαιφγνπ ηεο IUCN θαη ζηηο θαηεγνξίεο CR θαη EN ηνπ θαηαιφγνπ ηεο MIPSG (Mediterranean Island Plant Specialist Group ηεο IUCN). 6

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί θαηαγξάθνληαη ηα πξνηεηλφκελα είδε αλά θαηεγνξία. Πίλαθαο 1. Αξηζκφο εηδψλ γηα ηα νπνία πξνηείλεηαη ε θαηαγξαθή ηεο εμάπισζεο θαη ηεο ζρεηηθήο αθζνλίαο ζε φιε ηελ Διιάδα. ε παξέλζεζε, ν αξηζκφο εηδψλ γηα ηα νπνία πξνηείλεηαη ε ρσξηθή θαη πιεζπζκηαθή κειέηε ζηηο πξνηεηλφκελεο πεξηνρέο Natura 2000 Οκάδα 92/43 79/409 πκβ. Βέξλεο, χκβ. Βφλλεο χκβ. Βαξθει. Κνθθ. Βηβι. IUCN χλνιν παξ. ΗΗ, IV, V παξ. Η Παξ. Η, ΗΗ παξ. Η παξ. ΗΗ Απεηι. πνλδ. θαη. Δ, V θαη Φπηψλ, θαη. Δ θαη Δx θαη. CR/ MIPSG θαη. En, CR Φπηά 63 +36 +29 +12 140 Θειαζηηθά 60 (57) +3 (+3) +0 +6 (+6) 69 (66) Πηελά 145 (145) +167 (167) +0 +1 (1) +3 (3) 316 (316) Δξπεηά 44 (41) +1 (+1) +0 +0 (+0) +1 (+1) 46 (43) Ακθίβηα 13 (13) 13 (13) Φάξηα 36 (36) +5 (+5) +0 +8 (+8) +6 (+6) 55 (55) πφγγνη +3 (3) 3 (3) Κληδφδσα 1 (1) +1 (1) 2 (2) 7

Γαθηπιηνζθψιεθεο 1 (1) 1 (1) Γίζπξα Μαι. 5 (5) +1 (1) 6 (6) Γαζηεξφπνδα Μαι. 3 (3) +9 (9) 12 (12) Γεθάπνδα Καξθ. 3 (3) +1 (1) 4 (4) Οξζφπηεξα 2 (2) 2 (2) Οδνληφγλαζα 5 (5) 5 (5) Λεπηδφπηεξα 15 (15) +0 15 (15) Κνιεφπηεξα 9 (9) 9 (9) Δρηλφδεξκα 1 (1 ) +2 (2) 3 (3) 8

ηα είδε πνπ ζα κειεηεζνχλ ζηηο πξνηεηλφκελεο πεξηνρέο Natura 2000 δελ πεξηιακβάλνληαη ηα είδε Monachus monachus, Caretta caretta, Chelonia mydas, Dermochelys coriacea, Ursus arctus θαη Canis lupus. Γηα ηα είδε απηά ππάξρνπλ δεδνκέλα απφ άιιεο κειέηεο πνπ έρνπλ ήδε ρξεκαηνδνηεζεί. Όπσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα, ε πξνζζήθε ζηα είδε ησλ νδεγηψλ 92/43 θαη 79/409, ησλ εηδψλ ησλ ζπκβάζεσλ Βέξλεο, Βφλλεο θαη Βαξθειψλεο θαζψο θαη ησλ εηδψλ ησλ Κφθθηλσλ Βηβιίσλ θαη ηεο IUCN, δελ επηβαξχλεη ηδηαίηεξα ην πξφγξακκα ηεο ραξηνγξάθεζεο. Ζ κφλε εμαίξεζε είλαη ηα πηελά, φκσο ε θαηαγξαθή ηεο παξνπζίαο ησλ επηπιένλ εηδψλ δελ απαηηεί πεξηζζφηεξν ρξφλν ή πεξηζζφηεξα άηνκα. Ο πιήξεο θαηάινγνο ησλ εηδψλ πνπ πξνηείλνληαη γηα κειέηε ππάξρεη ζην θεθ. VII. Πεξηνρέο κειέηεο Οη πεξηνρέο φπνπ ζα εθηειεζζεί ην έξγν είλαη α. νη πεξηνρέο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ εζληθφ θαηάινγν πεξηνρψλ πνπ έρνπλ πξνηαζεί γηα έληαμε ζην Δπξσπατθφ Οηθνινγηθφ Γίθηπν Natura 2000 θαη β. νη πεξηνρέο φπνπ ζχκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία ζπλαληψληαη ηα κειεηνχκελα είδε. Οκάδεο εξγαζίαο Οη εξγαζίεο πνπ ζα γίλνπλ ζην πιαίζην απηνχ ηνπ έξγνπ πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ απφ επηζηήκνλεο νη νπνίνη ζα είλαη ζρεηηθνί κε ην αληηθείκελν θαη νη νπνίνη δηαζέηνπλ αλάινγε εκπεηξία θαζψο θαη δεκνζηεπκέλν έξγν. Γηα θαιχηεξε ιεηηνπξγηθφηεηα ην έξγν κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε ελφηεηεο νη νπνίεο κπνξνχλ λα εθηειεζηνχλ αλεμάξηεηα. Ζ κειέηε ηεο ριωξίδαο κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε ηξεηο γεσγξαθηθέο ελφηεηεο, αληίζηνηρεο κε απηέο ζηηο νπνίεο είρε ρσξηζηεί ην έξγν ηεο ραξηνγξάθεζεο ησλ νηθνηφπσλ: Δλφηεηα Α: Βνξεην-Αλαηνιηθή Διιάδα, Βνξεην-Κεληξηθή Διιάδα, ηκήκα ηεο Αλαηνιηθήο - Κεληξηθήο Διιάδαο (Πελεηφο, Όζζα), Νεζηά Βνξείνπ Αηγαίνπ. Δλφηεηα Β: Βφξεηα Πίλδνο, Νφηηα Πίλδνο, ηκήκα ηεο Αλαηνιηθήο-Κεληξηθήο Διιάδαο, Πεινπφλλεζνο, Γπηηθή ηεξεά Διιάδα, Ηφληα λεζηά. 9

Δλφηεηα Γ: Αλαηνιηθή ηεξεά Διιάδα, λεζηά Γπηηθνχ Αηγαίνπ, Κξήηε, Κπθιάδεο, λεζηά Αλαηνιηθνχ Αηγαίνπ. Ο ζπληνληζκφο ησλ εξγαζηψλ κπνξεί λα γίλεη απφ κηα επηηξνπή πνπ ζα απνηειείηαη απφ ηνπο επηθεθαιήο ησλ ηδξπκάησλ πνπ ζα ζπκκεηέρνπλ. Γηα ηελ παλίδα πξνηείλεηαη ν δηαρσξηζκφο ζε νκάδεο εξγαζίαο αλάινγα κε ην αληηθείκελν κειέηεο. Έηζη πξνηείλνληαη νη εμήο νκάδεο εξγαζίαο: Νπρηεξίδεο Υεξζαία Θειαζηηθά (εληνκνθάγα, ηξσθηηθά, ζαξθνθάγα, αξηηνδάθηπια) Θαιάζζηα Θειαζηηθά Πηελά Δξπεηά Ακθίβηα Φάξηα γιπθνχ λεξνχ Θαιάζζηα ςάξηα Θαιάζζηα αζπφλδπια Υεξζαία αζπφλδπια θαη αζπφλδπια γιπθνχ λεξνχ Οη νκάδεο εξγαζίεο κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ αλεμάξηεηα, ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο θαη κε μερσξηζηφ πξνυπνινγηζκφ. Ο ζπληνληζκφο ησλ νκάδσλ πξνηείλεηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί απφ ηελ Διιεληθή Εσνινγηθή Δηαηξεία. Οη νκάδεο εξγαζίαο, ηφζν ηεο ρισξίδαο φζν θαη ηεο παλίδαο ζα ζπλεξγαζηνχλ κε έλα ή πεξηζζφηεξα γξαθεία κειεηψλ ηα νπνία ζα αλαιάβνπλ ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ εθηχπσζε ησλ ραξηψλ. Δπίζεο ζα ζπλεξγαζηνχλ κε έλαλ θνξέα ν νπνίνο ζα αλαιάβεη ηε δηαρείξηζε ηεο βάζεο δεδνκέλσλ. πλνςίδνληαο, ην έξγν κπνξεί ρσξηζηεί ζε 17 ππνέξγα: 3 γηα ηε ρισξίδα, 10 γηα ηελ παλίδα, 2 γηα ην ζπληνληζκφ, 1 γηα ηε ραξηνγξάθεζε θαη 1 γηα ηε βάζε δεδνκέλσλ. 10

ΗΗ. ΠΡΟΓΗΑΓΡΑΦΔ ΑΝΑΓΝΩΡΗΖ, ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΚΑΗ ΥΑΡΣΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΠΔΗΚΟΝΗΖ ΣΩΝ ΔΗΓΩΝ ΥΛΩΡΗΓΑ ΚΑΗ ΠΑΝΗΓΑ 1. Αλαγλώξηζε θαη θαηαγξαθή Γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ εηδψλ ζα πξέπεη λα αθνινπζεζνχλ ε Euro+Med Plantbase γηα ηε ρισξίδα, ε Fauna Europaea γηα ηε ρεξζαία παλίδα θαη ηελ παλίδα ησλ γιπθψλ λεξψλ θαη ε European Register of Marine Species γηα ηε ζαιάζζηα παλίδα. ηελ θαηαγξαθή ζα πξέπεη λα αλαθέξνληαη ηα νλφκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο νδεγίεο θαη ζηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο. ηελ πεξίπησζε πνπ θάπνην φλνκα έρεη αιιάμεη, ζα πξέπεη λα αλαθέξεηαη ηφζν ην λέν φζν θαη ην παιαηφ φλνκα. 2. Πξνθαηαξθηηθή θάζε Αξρηθά ζα γίλεη ζπιινγή θαη θαηαγξαθή ηεο ππάξρνπζαο δεκνζηεπκέλεο, βηβιηνγξαθίαο (ηνπιάρηζηνλ θαηά ηα ηειεπηαία 30 έηε), γηα θάζε κειεηνχκελν είδνο ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο ηεο Διιάδαο απφ ηηο νκάδεο εξγαζίαο ηνπ έξγνπ. Θα αθνινπζήζεη απνδειηίσζε ησλ πεξηερνκέλσλ ζηνηρείσλ (π.ρ. ηνπνζεζία παξαηήξεζεο/ζπιινγήο ηνπ είδνπο, εκεξνκελία/ρξνλνινγία, πιεζπζκηαθά ζηνηρεία, θ.ιπ.) θαη ζηε ζπλέρεηα ζα γίλεη αλάιπζε θαη αμηνιφγεζε ησλ ζπγθεληξσζέλησλ ζηνηρείσλ, πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζζνχλ κε αθξίβεηα νη ειιείςεηο θαη νη αλάγθεο ηεο έξεπλαο. Οη ειιείςεηο ζα θαζνξίζνπλ ηελ έθηαζε θαη ην κέγεζνο ηεο απαηηνχκελεο εξγαζίαο πεδίνπ γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο εμάπισζεο θαη ηεο αθζνλίαο ησλ εηδψλ, ηφζν εληφο φζν εθηφο ησλ πεξηνρψλ Natura 2000. Σα βηβιηνγξαθηθά δεδνκέλα πνπ ζα αθνξνχλ ζηελ βηνινγία θαη εμάπισζε ησλ εηδψλ ζα θαηαρσξεζνχλ ζηα αληίζηνηρα πεδία ηεο βάζεο δεδνκέλσλ, ε νπνία ζα δνζεί απφ ηε Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία θαη ζα είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηηο βάζεηο BioGreece 95 (βάζε πξνηεηλφκελσλ πεξηνρψλ ζην Γίθηπν NATURA 2000) θαη BioMap 99 (βάζε ηνπ έξγνπ Υαξηνγξάθεζεο ηχπσλ νηθνηφπσλ) θαη Γεσγξαθηθφ ζχζηεκα πιεξνθνξηψλ (G.I.S.) 11

3. Αλαιπηηθή θάζε- εξγαζίεο πεδίνπ Α. Επγαζίερ πεδίος γενικά Ζ εξγαζία πεδίνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζε δπν δεηγκαηνιεπηηθέο πεξηφδνπο (Α δεηγκαηνιεπηηθή πεξίνδν: πξψηνο ρξφλνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ θαη Β δεηγκαηνιεπηηθή πεξίνδν: δεχηεξνο ρξφλνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ). ε θάζε πεξίνδν ζα δηελεξγεζνχλ νη απαξαίηεηεο δεηγκαηνιεςίεο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ έξγνπ. ε θάζε πεξηνρή ηνπ έξγνπ ζα γίλνπλ δεηγκαηνιεςίεο γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ ππαξρφλησλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ εηδψλ, γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο εμάπισζεο ησλ πιεζπζκψλ ηνπο θαη γηα ηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο δηαηήξεζήο ηνπο. Σα ζηνηρεία ηα νπνία ζα ζπιιέγνληαη θαηά ηελ εξγαζία πεδίνπ ζα θαηαγξάθνληαη ζηα πεδία ηεο βάζεο δεδνκέλσλ θαη ζηα εηδηθά έληππα πνπ ζα παξαδνζνχλ ζηηο νκάδεο απφ ηελ Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία. α. Πεξηνρέο Natura 2000 ε θάζε πεξηνρή αλά ηχπν νηθνηφπνπ θαη γηα θάζε νκάδα νξγαληζκψλ ζα γίλνπλ επνρηθέο δεηγκαηνιεςίεο θαηά ηελ Α δεηγκαηνιεπηηθή πεξίνδν θαη ζπκπιεξσκαηηθέο θαηά ηελ Β δεηγκαηνιεπηηθή πεξίνδν, ζχκθσλα κε ηελ αλαιπηηθή κεζνδνινγία πνπ παξαηίζεηαη ζηε ζπλέρεηα. Ο αθξηβήο ρξφλνο εθηέιεζεο ησλ δεηγκαηνιεςηψλ ζα θαζνξηζηεί αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ βηνινγηθνχ θχθινπ ησλ εηδψλ (π.ρ. πεξίνδνο αλζνθνξίαο, πεξίνδνο κέγηζηεο δξαζηεξηφηεηαο, πεξίνδνο αλαπαξαγσγήο θ.ιπ.). Οη δεηγκαηνιεπηηθέο κέζνδνη πνπ ζα εθαξκνζηνχλ, αλάινγα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε νκάδαο, αλαθέξνληαη μερσξηζηά γηα θάζε νκάδα νξγαληζκψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο θαη παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα. Γηα φια ηα είδε ρισξίδαο θαη παλίδαο ζα θαηαγξάθνληαη ηα παξαθάησ: ε θαηεγνξία ηνπ νηθνηφπνπ ζηνλ νπνίν ζπλαληψληαη (θπζηθφο - εκηθπζηθφο - ηερλεηφο). ηζηνξηθά ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηνπο κέρξη ζήκεξα ρεηξηζκνχο ηνπ νηθνηφπνπ, αιιά θαη ησλ εηδψλ. νη αλζξψπηλεο επηδξάζεηο θαη νη θπζηθέο δηεξγαζίεο κέζα ζηε δεηγκαηνιεπηηθή επηθάλεηα, ζηελ πεξηνρή ηνπ ηφπνπ θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή. 12

ε επίπεδν ελδηαηηήκαηνο ηνπ θάζε είδνπο ζα αμηνινγνχληαη: α) ε θπζηθή θαηάζηαζε ηνπ κε βάζε ηελ θιίκαθα, Πνιχ θαιή (Α), Μέηξηα (Β) θαη Τπνβαζκηζκέλε (Γ), β) ε αληηπξνζσπεπηηθφηεηα κε βάζε ηελ θιίκαθα, Άξηζηε (3), Ηθαλνπνηεηηθή (2), Μηθξή (1) ή θαη Μεδακηλή (0), γ) ν βαζκφο δηαηήξεζεο ηεο δνκήο θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ελδηαηηήκαηνο πνπ εμππεξεηνχλ ηα είδε κε βάζε ηελ θιίκαθα, Δμαίξεηε (3), Ηθαλνπνηεηηθή (2), Μηθξή ή Μεησκέλε (1), δ) νη δπλαηφηεηεο απνθαηάζηαζεο ηνπ ελδηαηηήκαηνο ζην νπνίν απαληνχλ ηα είδε κε βάζε ηελ θιίκαθα, Δχθνιε (3), Γπλαηή κε κέηξηα πξνζπάζεηα (2), Αδχλαηε (1). Γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο κεζνδνινγίαο βάζεη ηεο νπνίαο πξνηείλεηαη λα κειεηεζνχλ ηα είδε ηα νπνία απαληνχλ ζηηο πεξηνρέο ηνπ δηθηχνπ Natura 2000 ειήθζεζαλ ππφςε νη ηδηαηηεξφηεηεο ησλ επηκέξνπο δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ νξγαληζκψλ (π.ρ. ρεξζαίνη - πδξφβηνη νξγαληζκνί, ηχπνη ελδηαηηεκάησλ φπνπ απαληνχλ, ζπλήζεηεο - ζπκπεξηθνξά, βηνινγηθνί θχθινη ησλ εηδψλ, θ.ιπ.), ηα νηθνλνκηθά κεγέζε, αιιά θαη ν φγθνο ηνπ φινπ έξγνπ. Λφγσ ηνπ φγθνπ ηνπ εγρεηξήκαηνο θξίζεθε ζθφπηκν ε κεζνδνινγία ε νπνία ζα επηιεγεί γηα θάζε επηκέξνπο νκάδα λα είλαη θαηάιιειε γηα φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξα είδε θαη λα παξέρεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξα νηθνινγηθά ζηνηρεία γηα θάζε είδνο. Έηζη, ιακβάλνληαο ππφςε ηα αλσηέξσ, νη κεζνδνινγίεο νη νπνίεο επηιέρζεθαλ, θαη πεξηγξάθνληαη ζηε ζπλέρεηα, απνηεινχλ έλα ζπκβηβαζκφ αλάκεζα ζην επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλν θαη παξαδεθηφ θαη ζην πξαθηηθά εθηθηφ. Οη ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο θάζε κεζφδνπ ζην πεδίν ζα νξηζηηθνπνηεζνχλ απφ ηελ Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία, κεηά απφ ζρεηηθή ζπλάληεζε κε εηδηθνχο - εθπξνζψπνπο ησλ νκάδσλ εξγαζίαο. Δπηπιένλ, ζπκπιεξσκαηηθά ησλ κεζφδσλ πνπ πεξηγξάθνληαη, ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζπλεληεχμεηο θαη εξσηεκαηνιφγηα γηα ηε ζπιινγή ζηνηρείσλ γηα είδε κε ηδηαίηεξα θξππηηθή ζπκπεξηθνξά, φπνπ θξηζεί αλαγθαίν απφ ηηο εξεπλεηηθέο νκάδεο θαη κεηά απφ ζπλελλφεζε κε ηε Γηεπζχλνπζα Τπεξεζία. 13

β. Πεξηνρέο εθηφο δηθηχνπ Natura 2000 Γεηγκαηνιεςίεο ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζηηο πεξηνρέο φπνπ ζχκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία έρνπλ θαηαγξαθεί ηα κειεηνχκελα είδε θαη ηδηαίηεξα ζηηο παξπθέο ηεο πεξηνρήο εμάπισζήο ηνπο. ηφρνο ησλ δεηγκαηνιεςηψλ είλαη ε θαηαγξαθή ησλ εηδψλ ζε ηεηξάγσλα 50 x 50 km πνπ αληηζηνηρνχλ ζην γεσδαηηηθφ ζχζηεκα αλαθνξάο ΔΓΑ. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ ηελ επνρή ηεο κέγηζηεο δξαζηεξηφηεηαο ή εκθάληζεο ησλ εηδψλ θαη θαηά ηηο δχν δεηγκαηνιεπηηθέο πεξηφδνπο. Γεδνκέλα πνπ ζα θαηαγξαθνχλ ζα είλαη ε παξνπζία ησλ εηδψλ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίεο θαη ε ζρεηηθή ηνπο αθζνλία ρξεζηκνπνηψληαο θιίκαθα αθζνλίαο απφ 1-5: 1- ζπάλην, 2- πεξηζηαζηαθφ, 3 ζπρλφ, 4 θνηλφ, 5 άθζνλν. Καη εδψ, ζπκπιεξσκαηηθά ησλ κεζφδσλ πνπ πεξηγξάθνληαη, ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζπλεληεχμεηο θαη εξσηεκαηνιφγηα γηα ηε ζπιινγή ζηνηρείσλ γηα είδε κε ηδηαίηεξα θξππηηθή ζπκπεξηθνξά, φπνπ θξηζεί αλαγθαίν απφ ηηο εξεπλεηηθέο νκάδεο. Β. Χλωπίδα Οη δεηγκαηνιεςίεο γηα ηε δηεξεχλεζε/κειέηε ησλ εηδψλ ρισξίδαο ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζε θάζε πεξηνρή ηνπ έξγνπ, αλά ηχπν νηθνηφπνπ, φπνπ απαληνχλ είδε ηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ζηνλ θαηάινγν πνπ αθνινπζεί. ε θάζε πεξηνρή ζα γίλνπλ ηνπιάρηζηνλ 3 επηζθέςεηο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δχν δεηγκαηνιεπηηθψλ πεξηφδσλ ψζηε λα θαιχπηνπλ φιν ην θάζκα ησλ βηνκνξθψλ (Γεψθπηα, Θεξφθπηα, Υακαίθπηα, Ζκηθξππηφθπηα θιπ.). Δπηπιένλ επηζθέςεηο κπνξεί λα απαηηνχληαη αλάινγα κε ηελ πεξίνδν αλζνθνξίαο ησλ εηδψλ. Παξαθάησ δίλνληαη γεληθέο αξρέο γηα ηε κεζνδνινγία ησλ δεηγκαηνιεςηψλ. Λεπηνκεξέζηεξε κεζνδνινγία ζα αλαπηπρζεί γηα θάζε θπηφ, αλάινγα κε ηελ θαηαλνκή, ην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ, ηνλ ηχπν ηνπ ελδηαηηήκαηνο θαη ηελ εθηθηφηεηα ησλ κεηξήζεσλ. Ζ θαηακέηξεζε ησλ πιεζπζκψλ ησλ εηδψλ ζα γίλεη αλαιφγσο κε ηελ θαηαλνκή ηνπο θαη ην κέγεζνο ησλ πιεζπζκψλ. 1) Δίδε κε ιίγεο ζέζεηο, εληνπηζκέλεο απνηθίεο θαη κηθξνχο πιεζπζκνχο (2000-10000 άηνκα). Καηακέηξεζε φισλ ησλ σξίκσλ αηφκσλ, ζε φιεο ηηο ζέζεηο. Δπηπξφζζεηε δεηγκαηνιεςία ηεο θπηνθνηλφηεηαο (θιίκαθα Braun-Blanquet). 14

2) Δίδε κε πνιιέο ζέζεηο, πνιιέο απνηθίεο θαη κεγάινπο πιεζπζκνχο. Γεηγκαηνιεςίεο αλά ηχπν νηθνηφπνπ φπνπ απαληνχλ ηα είδε. Ο αξηζκφο ησλ δεηγκαηνιεςηψλ θαζνξίδεηαη απφ ηελ έθηαζε θαη ηελ νκνηνγέλεηα ηνπ νηθνηφπνπ, ηελ θαηαλνκή ηνπ είδνπο θαη ηελ εθηθηφηεηα ησλ κεηξήζεσλ απφ πιεπξάο θφζηνπο θαη αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. Δπηιέγνληαη δεηγκαηνεπηθάλεηεο κε ηπραίν ηξφπν. Γίλεηαη είηε θαηακέηξεζε φισλ ησλ σξίκσλ αηφκσλ θάζε επηθάλεηαο εθηίκεζε κε βάζε ηελ θιίκαθα <50, 51-250, 251-1000, 1001-2500, 2501-5000, 5001-10000. Σα άηνκα ησλ εηδψλ πνπ δελ είλαη αλζηζκέλα ζα θαηακεηξνχληαη θαη ζα θαηαγξάθνληαη. Άηνκα πνπ θέξνπλ ζεκεία θαηαλάισζεο απφ ζεξεπηέο ή ζπιινγήο ή αζζέλεηαο θαηακεηξνχληαη θαη θαηαγξάθνληαη. Δθηφο ησλ αλσηέξσ, ζην εηδηθφ έληππν/δειηίν θαηαγξαθήο δεδνκέλσλ ζα θαηαγξάθνληαη επίζεο ηα ζηνηρεία: Δίδνο, Αξηζκφο δεηγκαηνιεςίαο, εκεξνκελία, Θέζε (Σνπνζεζία) - Πεξηνρή GR, πληεηαγκέλεο κε κεηξήζεηο GPS, Μέγεζνο επηθάλεηαο, Κάιπςε (%) ηνπ είδνπο ή εηδψλ ζηελ επηθάλεηα, Γεληθή θάιπςε, Έθζεζε, Κιίζε, Οξενγξαθηθή δηακφξθσζε, Τςφκεηξν, Γεσινγηθφ ππφζηξσκα, Σχπνο νηθνηφπνπ, Καηεγνξία νηθνηφπνπ (δηάθξηζε ζε Φπηνθνηλσλία ή Κνηλφηεηα ή άιιε Σαμηλνκηθή κνλάδα), Βαζκφο αλαγέλλεζεο (αλ είλαη εθηθηφ), Καηάζηαζε δηαηήξεζεο,, Κνηλσληθφηεηα, Καηάζηαζε δηαηήξεζεο, Απνκφλσζε, Βαζκφο ή θαηεγνξία απεηιήο, θιπ. ε εηδηθφ πεδίν ηεο βάζεο ζα δίλνληαη αθφκε γηα θάζε είδνο ηα ζπλψλπκα, ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηαο, θιπ. Γηα ηε κειέηε εθηφο πεξηνρψλ Natura 2000, ζην εηδηθφ έληππν θαηαγξαθήο δεδνκέλσλ ζα θαηαγξάθνληαη ηα ζηνηρεία: Δίδνο, Ζκεξνκελία, Θέζε (ηνπνζεζία), πληεηαγκέλεο, Σεηξάγσλν 50x50km ΔΓΑ, Πνζνζηφ θάιπςεο, Έθζεζε, Κιίζε, Οξενγξαθηθή δηακφξθσζε, Τςφκεηξν, Γεσινγηθφ ππφζηξσκα, Σχπνο νηθνηφπνπ, Καηεγνξία νηθνηφπνπ (δηάθξηζε ζε Φπηνθνηλσλία ή Κνηλφηεηα ή άιιε Σαμηλνκηθή κνλάδα), Βαζκφο ή Καηεγνξία απεηιήο ηνπ είδνπο, ρεηηθή αθζνλία ζε θιίκαθα 1-5, ηνηρεία γηα ηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο θιπ. ε εηδηθφ πεδίν ηεο βάζεο ζα δίλνληαη αθφκε γηα θάζε είδνο ηα ζπλψλπκα, ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηαο, θιπ. 15

Γ. Πανίδα ΓΔΝΗΚΑ Γηα ηε κειέηε ζηηο πεξηνρέο Natura 2000, ζην εηδηθφ έληππν θαηαγξαθήο δεδνκέλσλ ζα θαηαγξάθνληαη ηα ζηνηρεία: Δίδνο, Αξηζκφο δεηγκαηνιεςίαο, Ζκεξνκελία, Θέζε (Σνπνζεζία) - Πεξηνρή GR, πληεηαγκέλεο κε κεηξήζεηο GPS, Έθζεζε, Κιίζε, Οξενγξαθηθή δηακφξθσζε, Τςφκεηξν, Γεσινγηθφ ππφζηξσκα, Σχπνο νηθνηφπνπ, Καηεγνξία νηθνηφπνπ (δηάθξηζε ζε Φπηνθνηλσλία ή Κνηλφηεηα ή άιιε Σαμηλνκηθή κνλάδα), Βαζκφο ή Καηεγνξία απεηιήο ηνπ είδνπο, ηνηρεία πνπ αθνξνχλ ζηε κέζνδν δεηγκαηνιεςίαο (π.ρ. κέγεζνο δεηγκαηνιεπηηθήο κνλάδαο, αξηζκφο κνλαδηαίσλ δεηγκάησλ, αξηζκφο αηφκσλ πνπ θαηακεηξήζεθαλ αλά είδνο, θ.ιπ.), ζηνηρεία γηα ηε δξαζηεξηφηεηα, ηηο ζπλήζεηεο θαη ην βηνινγηθφ θχθιν ηνπ είδνπο (ή ησλ εηδψλ), ζηνηρεία γηα ηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο, ην βαζκφ απνκφλσζεο, θιπ. ε εηδηθφ πεδίν ηεο βάζεο ζα δίλνληαη αθφκε γηα θάζε είδνο ηα ζπλψλπκα, ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηαο, θιπ. Γηα ηε κειέηε εθηφο πεξηνρψλ Natura 2000, ζην εηδηθφ έληππν θαηαγξαθήο δεδνκέλσλ ζα θαηαγξάθνληαη ηα ζηνηρεία: Δίδνο, Ζκεξνκελία, Θέζε (ηνπνζεζία), πληεηαγκέλεο, Σεηξάγσλν 50x50km ΔΓΑ, Έθζεζε, Κιίζε, Οξενγξαθηθή δηακφξθσζε, Τςφκεηξν, Γεσινγηθφ ππφζηξσκα, Σχπνο νηθνηφπνπ, Καηεγνξία νηθνηφπνπ (δηάθξηζε ζε Φπηνθνηλσλία ή Κνηλφηεηα ή άιιε Σαμηλνκηθή κνλάδα), Βαζκφο ή Καηεγνξία απεηιήο ηνπ είδνπο, ρεηηθή αθζνλία ζε θιίκαθα 1-5, ηνηρεία γηα ηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο θιπ. ε εηδηθφ πεδίν ηεο βάζεο ζα δίλνληαη αθφκε γηα θάζε είδνο ηα ζπλψλπκα, ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηαο, θιπ. ΘΖΛΑΣΗΚΑ Υεηξφπηεξα: Θα κειεηεζνχλ κε ηε ρξήζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαηαγξαθήο θαη αλάιπζεο ππεξήρσλ (ερνεληνπηζηέο, bat detector). Πξφθεηηαη γηα κηα ζπζθεπή κεηαηξνπήο ησλ ππεξήρσλ πνπ εθπέκπνπλ ηα ρεηξφπηεξα ζε ήρνπο πνπ αληηιακβάλνληαη νη άλζξσπνη. Ζ κέζνδνο απηή ζεσξείηαη ηθαλνπνηεηηθή θαη αξθεηά απνηειεζκαηηθή ζε ζρέζε κε ην θφζηνο θαη ηελ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηαη. Ζ ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο αλαγλσξίδεη ηα ρεηξφπηεξα ζε επίπεδν γέλνπο θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ζε επίπεδν είδνπο. Γηα ηελ πιεξέζηεξε ηαπηνπνίεζε ησλ εηδψλ θαη εθφζνλ είλαη δπλαηφλ, ν ερνεληνπηζκφο ζα πξέπεη λα ζπλδπαζηεί κε ζπιιήςεηο κε δίρηπα ή κε παξαηεξήζεηο θαηά ηε ρεηκέξηα 16

λάξθε. Μεηά ηελ εξγαζία πεδίνπ νη εγγξαθέο κεηαθέξνληαη ζε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή φπνπ αλαγλσξίδνληαη ηα γέλε θαη είδε κε ηε βνήζεηα εηδηθνχ ινγηζκηθνχ. Ζ εθαξκνγή ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζφδνπ ζα δψζεη ζηνηρεία γηα ηελ εμάπισζε ησλ ρεηξνπηέξσλ ζηηο πεξηνρέο ηνπ δηθηχνπ Natura 2000, ελψ κε ηελ θαηάιιειε επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ κπνξεί λα γίλεη ζρεηηθή εθηίκεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ πιεζπζκψλ. Καηά ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζην πεδίν ζα γίλνπλ είηε δηαδξνκέο κε ηα πφδηα, είηε δηαδξνκέο κε απηνθίλεην είηε εγγξαθέο ππεξήρσλ ζε επηιεγκέλεο ζηαζεξέο ζέζεηο. Ζ επηινγή ζα γίλεηαη θαηά πεξίπησζε απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εξεπλεηέο αλάινγα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε πεξηνρήο κειέηεο (π.ρ. έθηαζε, αλάγιπθν, πξφζβαζε, θ.ιπ) θαη ηνπο ηχπνπο νηθνηφπσλ πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί ζε θάζε πεξηνρή. Γηα ηελ επηινγή ησλ δηαδξνκψλ ή ησλ ζηαζεξψλ ζέζεσλ δεηγκαηνιεςίαο νη νηθφηνπνη κίαο πεξηνρήο ζα νκαδνπνηεζνχλ ζε κεγάιεο ελφηεηεο βιάζηεζεο (πρ. δάζε θσλνθφξσλ, δάζε πιαηπθχιισλ, ζακλψλεο, πδάηηλα νηθνζπζηήκαηα). Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα πξέπεη λα γίλνληαη απφ ην ζνχξνππν έσο αξγά ην βξάδπ θαη λσξίο ην πξσί. Θα πξαγκαηνπνηεζνχλ 2 επνρηθέο δεηγκαηνιεςίεο θαηά ην πξψην έηνο θαη ζπκπιεξσκαηηθέο δεηγκαηνιεςίεο, θαηά ην δεχηεξν έηνο, φπνπ θξηζεί αλαγθαίν. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ απφ ηελ αξρή ηεο άλνημεο έσο θαη ην θζηλφπσξν. Λαγφγπξνο (Citellus citellus): Ο Λαγφγπξνο είλαη εδαθφβην ηξσθηηθφ ηνπ νπνίνπ ε κειέηε δελ θαιχπηεηαη απφ ηελ κέζνδν ησλ παγίδσλ δσληαλήο ζχιιεςεο (βι. παξαθάησ). Εεη ζε απνηθίεο θαη απηφ πνπ είλαη ζεκαληηθφ γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ είδνπο είλαη ε ραξηνγξάθεζε ησλ απνηθηψλ ηνπο ε νπνία ζα γίλεη κε απεπζείαο παξαηήξεζε θαη ρξήζε GPS. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα θαιχςνπλ 2 έηε θαη ζα πξαγκαηνπνηείηαη 1 δεηγκαηνιεςία αλά έηνο, ζε θάζε πεξηνρή κειέηεο, ζηα θαηάιιεια ελδηαηηήκαηα. Ζ θαιχηεξε επνρή γηα ηε κειέηε ηνπ ιαγφγπξνπ είλαη απφ ηα κέζα ηεο άλνημεο έσο ην θαινθαίξη. Γελδξφβηα ηξσθηηθά: Sciurus anomalus, Dryomys nitedula, Muscardinus avellanarius, Myomimus roachi Γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ δελδξφβησλ ηξσθηηθψλ ρξεζηκνπνηείηαη ε νπηηθή επαθή ζε θχθινπο αθηίλαο 50m. ε ηπραίεο ζέζεηο ηνπ δάζνπο επηιέγνληαη ζεκεία θαη 17

εμεξεπλάηαη ε πεξηνρή γχξσ απφ ην ζεκείν ζε αθηίλα 50 m. Γίλεηαη θαηαγξαθή φισλ ησλ αηφκσλ πνπ ζα δνπλ έλαο ή θαηά πξνηίκεζε 2 παξαηεξεηέο. Ζ δηαδηθαζία επαλαιακβάλεηαη ζε άιιν θχθιν ην θέληξν ηνπ νπνίνπ πξέπεη λα απέρεη ηνπιάρηζηνλ 100 m απφ ην θέληξν ηνπ πξνεγνχκελνπ θχθινπ θαη ζηε ζπλέρεηα ζε άιινπο θχθινπο πνπ βξίζθνληαη ζε επζεία γξακκή. πλνιηθά ρξεζηκνπνηνχληαη 10 θχθινη. Με απηφλ ηνλ ηξφπν κεηξηέηαη ε ππθλφηεηα ησλ αηφκσλ = αξηζκφο αηφκσλ / x εθηάξηα. Ζ κέζνδνο δελ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα αθξαίσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ. Δδαθφβηα ηξσθηηθά θαη εληνκνθάγα: Cricetulus migratorius, Nannospalax leucodon, Nannospalax nehringi, Crocidura suaveolens Κξήηεο Δγθαηάζηαζε παγίδσλ δσληαλήο ζχιιεςεο, θαηά κήθνο δηαδξνκψλ νη νπνίεο επηιέγνληαη ηπραία. Ζ εγθαηάζηαζε ησλ παγίδσλ ζα πξέπεη λα θαιχπηεη ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο νηθνηφπσλ πνπ απαληνχλ ζε θάζε πεξηνρή κειέηεο. Σν κήθνο ησλ δηαδξνκψλ θαη ν αξηζκφο ησλ παγίδσλ αλά ηχπν νηθνηφπνπ θαη αλά πεξηνρή αλακέλεηαη λα θαζνξηζηεί ζην πεδίν, βάζεη ηεο εκπεηξίαο ησλ εξεπλεηψλ, απφ ηελ έθηαζε ηεο θάζε πεξηνρήο θαη απφ ηελ πνηθηιφηεηα θαη ηελ κσζατθφηεηα/ θεξκαηηζκφ ησλ ηχπσλ νηθνηφπσλ/ ελδηαηηεκάησλ. Δπηζεκαίλεηαη φηη γηα ηελ επηινγή ησλ δηαδξνκψλ, κεγάιεο ζεκαζίαο είλαη ε δνκή ηεο βιάζηεζεο θαη ε θάιπςε ηνπ εδάθνπο (γηα παξάδεηγκα ζε δαζηθέο πεξηνρέο νη δηαδξνκέο πξέπεη λα επηιέγνληαη έηζη ψζηε λα θαιχπηνληαη εθηάζεηο κε δηαθνξεηηθφ βαζκφ ζπγθφκσζεο, δηάθελα, νηθφηνλνη, θ.ιπ.). ε θάζε δηαδξνκή νη παγίδεο ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη θάζε 30 m, αλά δεχγε, θαη νη παγίδεο θάζε δεχγνπο ζα πξέπεη λα απέρνπλ κεηαμχ ηνπο 1,5 m. Θα πξέπεη λα γίλεη ηνπιάρηζηνλ κία δεηγκαηνιεςία ζε θάζε πεξηνρή κειέηεο θαη ε θαηαιιειφηεξε επνρή (ε νπνία εμαξηάηαη απφ ην πςφκεηξν θαη ην γεσγξαθηθφ πιάηνο) θαη ζα θαζνξηζηεί απφ ηηο νκάδεο εξγαζίαο. Γεληθψο, επηζεκαίλεηαη φηη θαηαιιειφηεξε ζεσξείηαη ε πεξίνδνο απφ ηνλ Απξίιην έσο θαη ηνλ Ηνχιην. Απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο είλαη λα έρνπλ μππλήζεη ηα δψα απφ ηε ρεηκέξηα λάξθε θαη λα κελ έρνπλ βγεη αθφκε ηα λεαξά. Δπίζεο, ζα πξέπεη λα απνθεχγνληαη νη βξνρεξέο κέξεο. ε θάζε δεηγκαηνιεςία νη παγίδεο ζα πξέπεη λα αθήλνληαη λα ιεηηνπξγνχλ γηα ηνπιάρηζηνλ 3 λχρηεο θαη λα ειέγρνληαη θάζε απγή θαη ζνχξνππν. Ζ αλαγλψξηζε ησλ εηδψλ ζα γίλεηαη ζην πεδίν αιιά εάλ ν εξεπλεηήο δελ έρεη εκπεηξία ή ππάξρνπλ ακθηβνιίεο ηφηε ζα πξέπεη λα ηνπνζεηεζνχλ δείγκαηα αηφκσλ ζε νηλφπλεπκα γηα λα αλαγλσξηζηνχλ ζην εξγαζηήξην. Δπηζεκαίλεηαη φηη ηα δψα ζα 18

πξέπεη λα ζαλαηψλνληαη αθαξηαία θαη απαξαηηήησο πξηλ λα ηνπνζεηεζνχλ ζην νηλφπλεπκα. Ζ άιιε κέζνδνο πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ηφζν γηα ηα εδαθφβηα φζν θαη ηα δελδξφβηα κηθξά ζειαζηηθά είλαη ε αλάιπζε εκεζκάησλ αξπαθηηθψλ πηελψλ. Ζ κέζνδνο απηή βαζίδεηαη ζηελ αλάιπζε εκεζκάησλ ζην εξγαζηήξην. Σα εκέζκαηα είλαη ζβφινη ηνπο νπνίνπο απνβάιινπλ σο εκέζκαηα ηα λπθηφβηα αξπαθηηθά πνπιηά θαη πεξηέρνπλ φ,ηη δελ κπνξνχλ λα πέςνπλ απφ ηε ιεία ηνπο (π.ρ. νζηά, θξαλία θαη ηξίρεο κηθξψλ ζειαζηηθψλ αιιά θαη ηκήκαηα εληφκσλ απφ ρηηίλε). Σα εκέζκαηα ζα ζπιιέγνληαη απφ θσιηέο, ζέζεηο ηξνθνιεςίαο ή ζέζεηο νκαδηθνχ μερεηκσληάζκαηνο λπρηφβησλ αξπαθηηθψλ πνπιηψλ, ζα κεηαθέξνληαη ζην εξγαζηήξην θαη κε ηε βνήζεηα νδεγψλ πξνζδηνξηζκνχ ζα αλαγλσξίδνληαη ηα πεξηερφκελά ηνπο. Έλαο έκπεηξνο, ζηελ αλάιπζε απηή, επηζηήκνλαο κπνξεί ζρεηηθά ζχληνκα θαη αλέμνδα λα εμάγεη θαιά απνηειέζκαηα γηα ηα ζειαζηηθά πνπ δνπλ ζηελ πεξηνρή ηξνθνιεςίαο ησλ αξπαθηηθψλ. Σζαθάιη (Canis aureus): Ζ κέζνδνο ε νπνία ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζπλίζηαηαη ζηελ αθνπζηηθή παξαηήξεζε ηνπ είδνπο, θαηά κήθνο δηαδξνκψλ, κεηά απφ πξφθιεζε απαληήζεσλ κε ρξήζε ερνγξαθεκέλσλ θαιεζκάησλ. Γίλεη απνηειέζκαηα θπξίσο γηα ηελ εμάπισζε ηνπ είδνπο αιιά θαη ζηνηρεία γηα ζρεηηθή εθηίκεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ πιεζπζκψλ ηνπ. Πξηλ εθαξκνζηεί ε κέζνδνο ζα πξέπεη λα πξνεγεζνχλ ζπλεληεχμεηο απφ ηνπο θαηνίθνπο ησλ πεξηνρψλ κειέηεο, φπσο θαη αλαγλψξηζε ησλ πεξηνρψλ, πξνθεηκέλνπ λα επηιεγνχλ δηαδξνκέο ζηα θαηάιιεια ελδηαηηήκαηα. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα γίλνπλ ζε ζέζεηο αλά 3-4 ρικ. πάλσ ζηηο δηαδξνκέο, αλάινγα κε ηελ κνξθνινγία ηνπ εδάθνπο. ε θάζε ζέζε δεηγκαηνιεςίαο ζα αλαπαξάγνληαη ερνγξαθεκέλα θαιέζκαηα ηνπ είδνπο θαη ζα θαηαγξάθνληαη νη απαληήζεηο. Ζ θαηαγξαθή ησλ απαληήζεσλ ζα πεξηιακβάλεη, θαηά πξνζέγγηζε, ηε δηεχζπλζε (κε ρξήζε ππμίδαο) θαη ηελ απφζηαζε απφ ηελ νπνία έξρεηαη ην θάιεζκα. Δπηθνπξηθά κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη πξνβνιέαο γηα νπηηθή παξαηήξεζε θπξίσο φηαλ δελ ππάξρεη απάληεζε απφ ηηο νκάδεο ησλ ηζαθαιηψλ ή φηαλ ε αληαπφθξηζε είλαη απφ θνληηλή απφζηαζε νπφηε κπνξνχκε λα εληνπίζνπκε ηα άηνκα ηεο αληαπνθξηλφκελεο νκάδαο. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα ήηαλ θαιφ λα δηαξθέζνπλ 2 έηε θαηά ηα νπνία ζα πξαγκαηνπνηείηαη 1 δεηγκαηνιεςία αλά έηνο, ζε θάζε πεξηνρή κειέηεο, ε νπνία ζα θαιχπηεη φια ηα πηζαλά ελδηαηηήκαηα παξνπζίαο ηνπ είδνπο. Σα ηζαθάιηα απαληνχλ 19

άκεζα ζηα θαιέζκαηα ηελ επνρή πνπ δεπγαξψλνπλ (ηέιε Φεβξνπαξίνπ - αξρέο Μαξηίνπ) θαη φηαλ έρνπλ κηθξά (Ηνχιηνο- Αχγνπζηνο- επηέκβξηνο), γη απηφ θαη νη δεηγκαηνιεςίεο ζα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ θαηά ηηο πεξηφδνπο απηέο. Δπηζεκαίλεηαη φηη ε ζεξηλή πεξίνδνο έρεη δψζεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα πξέπεη λα γίλνληαη απφ ην ζνχξνππν έσο θαη ηξεηο ψξεο κεηά ηε δχζε ηνπ ήιηνπ. Με ηε κέζνδν απηή εθηφο απφ ηελ εμάπισζή ηνπο ζηελ πεξηνρή, θαηαγξάθεηαη θαη έλαο ειάρηζηνο πιεζπζκφο αηφκσλ πνπ απνηειεί κία θαιή εθηίκεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ πιεζπζκνχ. Βίδξα (Lutra lutra): Ζ κέζνδνο ε νπνία ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζπλίζηαηαη ζηελ θαηαγξαθή, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο πεδίνπ, φισλ ησλ ελδείμεσλ παξνπζίαο ηνπ είδνπο (π.ρ. ίρλε, πεξηηηψκαηα θιπ.) φπσο ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ζηελ θαηαιιειφηεηα ηεο πεξηνρήο σο θαηαθχγην γηα ην είδνο. Καηά ηελ εξγαζία πεδίνπ ζα δηεξεπλψληαη νη φρζεο ζε ιίκλεο, πνηάκηα θαη έιε, θάζε 10 m ηνπιάρηζηνλ, γηα ηελ αλεχξεζε ηρλψλ θαη πεξηηησκάησλ. Όιεο νη ελδείμεηο παξνπζίαο ηνπ είδνπο ζα θαηαγξάθνληαη ζην εηδηθφ έληππν θαηαγξαθήο δεδνκέλσλ ελψ παξάιιεια ζα ζπιιέγνληαη θαη ζηνηρεία αλαθνξηθά κε ηα ελδηαηηήκαηα ηεο πεξηνρήο θαη ζηνηρεία γηα ηελ αλζξψπηλε επίδξαζε. Σα πεξηηηψκαηα ηεο βίδξαο έρνπλ ραξαθηεξηζηηθή κνξθνινγία, θαη θπξίσο κηα ραξαθηεξηζηηθή κπξσδηά κφζρνπ, κε ζπλέπεηα λα δηαθξίλνληαη εχθνια απφ ηα πεξηηηψκαηα άιισλ εηδψλ ζειαζηηθψλ πνπ ζπλππάξρνπλ ζηελ πεξηνρή (αιεπνχ, θνπλάβη, αζβφο, θιπ). Γεδνκέλνπ φηη ε βίδξα αθήλεη ηα πεξηηηψκαηα ζε εκθαλή ζεκεία γηα ηελ νξηνζέηεζε ηνπ δσηηθνχ ηεο ρψξνπ, ηδηαίηεξε πξνζνρή πξέπεη λα δίλεηαη ζην ςάμηκν ζε πέηξεο, πεζκέλνπο θνξκνχο, ζσξνχο θιαδηψλ θαη θαιακηψλ, ξίδεο δέλδξσλ, αλαρψκαηα, θάησ απφ γέθπξεο θιπ. Σα ίρλε αλαδεηνχληαη ζην καιαθφ ρψκα θαη ηελ ιάζπε θνληά ζηηο φρζεο. Οη δηαζηάζεηο ηνπο είλαη 6 x 6 cm γηα ην κπξνζηά πφδη θαη 6 x 7.5 cm γηα ην πίζσ. Ζ δνκή ηνπο είλαη ραξαθηεξηζηηθή θαη κε κηθξή εθπαίδεπζε ζην πεδίν κπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ ζρεηηθά εχθνια. Ζ παξαθνινχζεζε κε ηελ κέζνδν ηεο θαηαγξαθήο ησλ ελδείμεσλ παξνπζίαο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη επηζθέςεηο ζε φιν ην κήθνο ηεο φρζεο ησλ πνηακψλ θαη ησλ ιηκλψλ κίαο πεξηνρήο κειέηεο (κία ζέζε αλά 10 ρικ. αθηνγξακκήο). Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα γίλνπλ ηελ άλνημε ή ην θαινθαίξη θαη φρη κεηά απφ έληνλεο βξνρνπηψζεηο ή έληνλε αχμεζε ηεο παξνρήο πνηακψλ θαη ζα πεξηιακβάλνπλ κία δεηγκαηνιεςία αλά έηνο, ζε θάζε πεξηνρή κειέηεο, ε νπνία ζα θαιχπηεη φια ηα 20

πηζαλά ελδηαηηήκαηα. Καηά ην δεχηεξν έηνο ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζπκπιεξσκαηηθέο δεηγκαηνιεςίεο φπνπ θξηζεί αλαγθαίν. Λχγθαο (Lynx lynx), αγξηφγαηα (Felis sylvestris), δεληξνθνχλαβν (Martes martes), βξσκνθνχλαβν (Mustela putorius), ζηηθηνηθηίδα (Vormela peregusna) Σα είδε ηεο νηθνγέλεηαο Felidae (αηινπξνεηδή) (ιχγθαο, αγξηφγαηα) θαη ηεο νηθνγέλεηαο Mustelidae (ηθηηδνεηδή) (θνπλάβηα) είλαη είδε πνπ δνπλ ζε δάζε θαη είλαη θπξίσο κηθξνχ κεγέζνπο δψα. Μεξηθά απφ απηά δνπλ ζε ζρεηηθά ρακειέο ππθλφηεηεο (αγξηφγαηα) ή ε παξνπζία ηνπο είλαη νξηαθή (βξσκνθνχλαβν, ζηηθηνηθηίδα) είηε ακθίβνιε (ιχγθαο, δελδξνθνχλαβν) ζηελ Διιάδα. Ζ έξεπλα γηα ηελ παξνπζία ηνπο είλαη επίπνλε θαη ζπλήζσο καθξνρξφληα. εκαληηθφ είλαη λα αλαθέξνπκε φηη γηα ηα αλσηέξσ είδε δελ κπνξνχκε λα βαζηζηνχκε ζε πιεξνθνξίεο γηα ηελ παξνπζία ηνπο απφ θαηνίθνπο ιφγσ ηεο θξππηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπο, θαζψο θαη ηεο απμεκέλεο πηζαλφηεηαο ιάζνπο ζηελ αλαγλψξηζε ηνπο ζην πεδίν. Οη κφλεο πιεξνθνξίεο πνπ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ αμηφπηζηεο, πξνέξρνληαη απφ «ζθιεξά» απνδεηθηηθά ληνθνπκέληα φπσο θσηνγξαθίεο, δέξκαηα ή άιια αλαγλσξίζηκα ζσκαηηθά κέξε ησλ δψσλ. Γεληθφηεξα ε πηζηνπνίεζε παξνπζίαο ησλ δψσλ απηψλ είλαη εμαηξεηηθά δχζθνιε εηδηθφηεξα γηα ηα 3 είδε ηθηίδσλ. Γηα ηελ πεξίπησζε εθηίκεζεο πιεζπζκνχ γηα φια ηα αλσηέξσ είδε είλαη απαξαίηεηνο ν εληνπηζκφο ησλ δηαθνξεηηθψλ αηφκσλ ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο, ελψ γηα ηνλ ιχγθα ν εληνπηζκφο ησλ νηθνγελεηαθψλ νκάδσλ (ζειπθά κε κηθξά) ζε κηα δεδνκέλε πεξηνρή είλαη ζπλήζσο αξθεηφο γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη νη κέζνδνη κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα πηζηνπνηεζεί ε παξνπζία ησλ δψσλ απηψλ, θαζψο θαη νη πεξηνξηζκνί γηα ηε ρξήζε ηνπο αλά είδνο. Α) Υξήζε ηειερεηξηδφκελνπ θσηνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο (θσηνπαγίδαο) ή βίληενθάκεξαο Ζ ζπζθεπή ηνπνζεηείηαη ζε θαηάιιεινπο βηφηνπνπο ή ηνπνζεζίεο φπνπ ππάξρεη απμεκέλε πηζαλφηεηα λα επξεζνχλ ηα ππφ κειέηε δψα. Ζ πεξηνρή κειέηεο ρσξίδεηαη ζε ηεηξάγσλα κε κεγέζε απφ 2-10 η.ρικ., αλάινγα κε ηελ επηθξάηεηα ηνπ είδνπο ππφ κειέηε. ηα ηεηξάγσλα απηά ηνπνζεηνχληαη νη θσηνπαγίδεο ζε θαηάιιεια ζεκεία θαη κνλνπάηηα φπνπ έρνπλ ζεαζεί ίρλε παξνπζίαο ε ζεσξνχληαη ζεκαληηθνί 21

βηφηνπνη γηα ηα ππφ κειέηε είδε, ζπλήζσο κε δφισκα ή ειθπζηηθή νπζία γηα λα πξνζειθχζνπλ ηα δψα. Ζ ηνπνζέηεζή ησλ θσηνπαγίδσλ γίλεηαη κε ηξφπν ψζηε λα θαιχπηεηαη ε ειάρηζηε έθηαζε επηθξάηεηαο ηνπ ζειπθνχ ελήιηθνπ δψνπ. Οη απνζηάζεηο κεηαμχ ησλ θσηνπαγίδσλ ζα πξέπεη λα είλαη ίζε κε ην κηζφ ε ¾ ηεο αθηίλαο ηεο ειάρηζηεο έθηαζεο επηθξάηεηαο ηνπ ζειπθνχ ελήιηθνπ δψνπ. Γηα ηνλ έιεγρν παξνπζίαο ζπάλησλ ζαξθνθάγσλ είλαη θαιφ λα γίλεηαη έξεπλα ζε ζπλερφκελε έθηαζε γηα 100 η.ρικ. ην ειάρηζην θαη νη θσηνπαγίδεο λα παξακέλνπλ ζην ίδην ζεκείν γηα ηνπιάρηζηνλ 28 εκέξεο. Ζ αλαγλψξηζε ησλ αηφκσλ ησλ ππφ κειέηε εηδψλ γίλεηαη απφ ηα δηαθνξεηηθά ζεκάδηα ε ρξσκαηηζκνχο ζην ηξίρσκά ηνπο (πρ. ζρήκα θαη κέγεζνο θειίδσλ ή ξαβδψζεσλ ηξηρψκαηνο, ζρήκα κέγεζνο ζεκαδηψλ ζην ζηήζνο θιπ.). Δθφζνλ κπνξνχλ λα αλαγλσξηζζνχλ άηνκα ηνπ είδνπο θαη έρνπκε επαλαθσηνγξάθεζε αξθεηνχ αξηζκνχ αηφκσλ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δεηγκαηνιεςίαο, είλαη δπλαηφλ λα γίλεη εθηίκεζε ηεο ειάρηζηεο ππθλφηεηαο πιεζπζκνχ ηνπ είδνπο ζηελ πεξηνρή κειέηεο. Ζ πεξηνρή κειέηεο νξίδεηαη απφ ηελ έθηαζε πνπ πεξηιακβάλεηαη απφ ην άζξνηζκα φισλ ησλ πεξηνρψλ επνπηείαο ησλ θσηνπαγίδσλ πνπ θάζε κία νξίδεηαη απφ θχθιν κε θέληξν ην ζεκείν ηνπνζέηεζεο ηεο ζπζθεπήο θαη αθηίλα ίζε κε ηελ αθηίλα ηεο ειάρηζηεο έθηαζεο επηθξάηεηαο ηνπ ζειπθνχ ελήιηθνπ δψνπ. Ο έιεγρνο ησλ θσηνπαγίδσλ πξέπεη λα γίλεηαη θάζε 2 7 εκέξεο. Ζ ηνπνζέηεζε πξνζειθπζηηθψλ νπζηψλ γηα ηελ θσηνγξάθεζε ησλ ζπαλίσλ δψσλ ζεσξείηαη απαξαίηεηε. Πξνζειθπζηηθέο νπζίεο κπνξεί λα είλαη νιφθιεξα πηψκαηα δψσλ, ςάξη ή ζπλδπαζκφο θαη ησλ 2 γηα δψα κε νπνξηνπληζηηθή δίαηηα πνπ πεξηιακβάλνπλ λεθξά δψα ζηε δίαηηά ηνπο. Δπίζεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νπζίεο κε έληνλε νζκή θξεκαζκέλεο ζε αλάινγν χςνο γηα ηελ πξνζέιθπζε ησλ δψσλ ή νχξα γηα είδε κε απζηεξά ειεγρφκελεο επηθξάηεηεο. Γηα ηα αηινξνεηδή (ιχγθαο, αγξηφγαηα) πνπ δελ πξνζειθχνληαη απφ λεθξά δψα κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε νπηηθά εξεζίζκαηα φπσο θξεκαζκέλε θηεξνχγα πηελνχ, κεγάιν θηεξφ, δίζθνο αινπκηλίνπ θιπ. Ζ θαιχηεξε κέζνδνο πξνζέιθπζεο είλαη ε ρξήζε ζπλδπαζκνχ νπηηθψλ εξεζηζκάησλ θαη νζκεγφλσλ δνισκάησλ. Σν είδνο ηνπ ηειερεηξηδφκελνπ θσηνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο (Φσηνγξαθηθφ ζχζηεκα πνπ ελεξγνπνηείηαη κε αηζζεηήξα θσηνθχηηαξν, θσηνγξαθηθφ ζχζηεκα πνπ ελεξγνπνηείηαη κε κεραληθφ ηξφπν, βηληενθάκεξα) ζα θαζνξηζηεί αλάινγα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε πεξηνρήο. 22

Β) Υξήζε δνισκαηηθήο επηθάλεηαο ηελ πεξηνρή πηζαλήο παξνπζίαο ησλ ππφ κειέηε δψσλ ηνπνζεηνχληαη δνιψκαηα ή πξνζειθπζηηθέο νπζίεο ζην θέληξν κηαο δηακνξθσκέλεο επηθάλεηαο αθηίλαο κηθξφηεξεο ηνπ ελφο κέηξνπ. Ζ δνισκαηηθή επηθάλεηα θαιχπηεηαη απφ αλνηρηφρξσκε άκκν ψζηε ην ζεκείν λα είλαη νξαηφ απφ απφζηαζε θαη ηα ίρλε ησλ δψσλ λα απνηππψλνληαη εχθνια. Σα ζεκεία απηά είλαη ζπλήζσο κέξε φπνπ έρνπλ βξεζεί πηζαλά ίρλε παξνπζίαο ππφ κειέηε ησλ δψσλ ή είλαη πνιχ θαινί βηφηνπνη γηα ηα δψα απηά. Σνπνζεηνχληαη ζπλήζσο 6 δνισκαηηθέο επηθάλεηεο, ζε έθηαζε ίζε κε ην κηζφ ηεο κηθξφηεξεο επηθξάηεηαο ηνπ ζειπθνχ ελήιηθνπ δψνπ. Οη επηθάλεηεο ειέγρνληαη θαζεκεξηλά θαη φια ηα ίρλε ησλ δψσλ πνπ πιεζηάδνπλ θαηαγξάθνληαη. Αθνχ θαηαγξαθνχλ είδε θαη άηνκα ηα ίρλε ζβήλνληαη ψζηε κφλν ηα λέα ίρλε λα θαηαγξάθνληαη ηελ επφκελε κέξα. Ζ ζπλνιηθή έθηαζε κειέηεο δελ πξέπεη λα είλαη κηθξφηεξε απφ 20 η.ρικ. Με ηε κέζνδν αλαγλσξίδνληαη θαη θαηαγξάθνληαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηρλψλ απφ δηαθνξεηηθά είδε ή θαη πηζαλφλ άηνκα δψσλ αλά δνισκαηηθή επηθάλεηα. Ζ κέζνδνο εθαξκφδεηαη κφλν ζηελ πεξίπησζε φπνπ κπνξνχλ λα αλαγλσξηζζνχλ κε αθξίβεηα ηα ίρλε ησλ ππφ κειέηε δψσλ. ε πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ ζπγγεληθά θνηλά είδε δψσλ ζηελ πεξηνρή κειέηεο θαη ε αλαγλψξηζε ηρλψλ είλαη πξνβιεκαηηθή δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη απηή ε κέζνδνο. Ζ κέζνδνο είλαη ζρεηηθά ρακεινχ θφζηνπο θαη δελ απαηηεί ηδηαίηεξε εθπαίδεπζε γηα ηελ εθαξκνγή ηεο. Γ) Ηρλειαζία ζην ρηφλη. Δθφζνλ ε πεξηνρή κειέηεο έρεη κεγάιεο πεξηφδνπο κε ρηνλνθάιπςε κπνξεί λα γίλεη ηρλειαζία ζην ρηφλη κε ηε βνήζεηα ζθη, ρηνλνπέδηισλ, κε κεραλάθηα ρηνληνχ ή εθφζνλ ην χςνο ρηνληνχ είλαη αξθεηά ρακειφ κε θαηάιιεια εθηφο δξφκνπ απηνθίλεηα κε ηνλ αλάινγν εμνπιηζκφ. Γχν κέζνδνη ππάξρνπλ: Ζ ηρλειαζία θαηά κήθνο δηαδξνκψλ θαη ε παξαηήξεζε ηρλψλ ζε δνισκαηηθέο επηθάλεηεο ζην ρηφλη. Α) Ζ ηρλειαζία θαηά κήθνο δηαδξνκψλ γίλεηαη σο εμήο: Ζ πεξηνρή κειέηεο ρσξίδεηαη ζε ηεηξάγσλα ησλ 10 η.ρικ. φπνπ φια ηα ίρλε θαηαγξάθνληαη ζε δηαδξνκέο ζπλνιηθνχ κήθνπο φρη ιηγφηεξνπ ησλ 10 ρικ ( 1 ρικ. δηαδξνκήο/η.ρικ.). Ζ πεξηνρή κειέηεο ζα πξέπεη λα είλαη αξθεηνχ κεγέζνπο (ζπλήζσο φρη ιηγφηεξν ησλ 100 η.ρικ.), λα κελ ππάξρνπλ θελά ζηελ θάιπςή ηεο θαη λα επαλαιεθζεί 3 θνξέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα ζηηο ίδηεο αθξηβψο δηαδξνκέο. Με ηε κέζνδν αλαγλσξίδνληαη 23

θαη θαηαγξάθνληαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηρλψλ απφ δηαθνξεηηθά είδε ή θαη πηζαλφλ άηνκα δψσλ αλά κήθνο δηαδξνκήο. Β) Ζ παξαηήξεζε ηρλψλ ζε δνισκαηηθέο επηθάλεηεο ζην ρηφλη ρξεζηκνπνηεί ην ίδην πξσηφθνιιν δεηγκαηνιεςίαο κε ηηο δνισκαηηθέο επηθάλεηεο κε ηε δηαθνξά φηη ην δφισκα ή ε πξνζειθπζηηθή νπζία ηνπνζεηνχληαη απιά ζην ρηφλη ρσξίο δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ γχξσ. Σνπνζεηνχληαη ζπλήζσο 6 δνισκαηηθέο επηθάλεηεο, ζε έθηαζε ίζε κε ην κηζφ ηεο κηθξφηεξεο επηθξάηεηαο ηνπ ζειπθνχ ελήιηθνπ δψνπ. Οη επηθάλεηεο ειέγρνληαη θαζεκεξηλά θαη φια ηα ίρλε ησλ δψσλ πνπ πιεζηάδνπλ θαηαγξάθνληαη. Αθνχ θαηαγξαθνχλ είδε θαη άηνκα ηα ίρλε ζβήλνληαη ψζηε κφλν ηα λέα ίρλε λα θαηαγξάθνληαη ηελ επφκελε κέξα. Ζ ζπλνιηθή έθηαζε κειέηεο δελ πξέπεη λα είλαη κηθξφηεξε απφ 20 η.ρικ. Με ηε κέζνδν αλαγλσξίδνληαη θαη θαηαγξάθνληαη ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηρλψλ απφ δηαθνξεηηθά είδε ή θαη πηζαλφλ άηνκα δψσλ αλά δνισκαηηθή επηθάλεηα. Ζ πξνζειθπζηηθή νπζία ή ην δφισκα ηνπνζεηνχληαη ζε αλνηρηέο πεξηνρέο ψζηε λα απνηειέζνπλ πφιν έιμεο γηα ηα ππφ κειέηε είδε. εκαληηθή πξνζπάζεηα πξέπεη λα δνζεί ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ηρλψλ ησλ δψσλ ζην ρηφλη. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηρλειαζίαο ζην ρηφλη είλαη φηη ε εξγαζία πεδίνπ ζα πξέπεη λα γίλεηαη απφ εξεπλεηέο κε εκπεηξία θαη γλψζε ζηηο ηδηαίηεξεο ρεηκεξηλέο ζπλζήθεο. Αγξηνθάηζηθν (Capra aegagrus) αγξηφγηδν (Rupicapra rupicapra): Σα ζπγθεθξηκέλα είδε ζα κειεηεζνχλ κε άκεζε παξαηήξεζε θαη θαηακέηξεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ κε θηάιηα θαη ηειεζθφπην ζηα βνπλά φπνπ δνπλ. Οη δεηγκαηνιεςίεο ζα θαιχςνπλ 2 έηε. Θα πξαγκαηνπνηεζεί 1 δεηγκαηνιεςία αλά έηνο ζε θάζε πεξηνρή φπνπ αλακέλεηαη λα απαληά ην θάζε είδνο. Ζ θαιχηεξε επνρή γηα ηε κειέηε ηνπ αγξηνθάηζηθνπ είλαη νη κήλεο απφ Οθηψβξην έσο Γεθέκβξην, ελψ γηα ην αγξηφγηδν νη αξρέο θζηλνπψξνπ. Οη παξαηεξήζεηο θαη θαηακεηξήζεηο ζα πξέπεη λα γίλνπλ θπξίσο θαηά ηηο πξψηεο πξσηλέο ψξεο, ζε θάζε πεξηνρή, κε ηαπηφρξνλε ρξήζε πνιιαπιψλ ζεκείσλ πιενλεθηηθήο ζέαο απφ ηζάξηζκα άηνκα, ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη δηπινκεηξήζεηο ή ππνεθηηκήζεηο ησλ πιεζπζκψλ θαη λα κεησζεί ε δηάξθεηα ησλ αλαγθαίσλ εκεξψλ ζην πεδίν. Δθφζνλ θξηζεί αλαγθαίν, θαη θαηφπηλ ζπλελλφεζεο ησλ νκάδσλ κε ηε Γ.Τ, ελδέρεηαη, θαηά ην 2 ν έηνο ε κειέηε ησλ δχν εηδψλ λα πεξηνξηζηεί ζε δηαδξνκέο κφλν εληφο πεξηνρψλ κε ηθαλνπνηεηηθνχο πιεζπζκνχο. 24

Μεγάια θπηνθάγα: Capreolus capreolus, Cervus elaphus, Dama dama ε πξψηε θάζε απαηηείηαη ε εμαθξίβσζε ηεο παξνπζίαο ησλ εηδψλ ζηηο ππφ δηεξεχλεζε πεξηνρέο θαη κηα αξρηθή εθηίκεζε ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ πιεζπζκψλ ηνπο. Ζ πξνηεηλφκελε κεζνδνινγία γηα απηή ηε θάζε πεξηιακβάλεη ηε ζπγθέληξσζε ζηνηρείσλ κε ηε ζπκπιήξσζε θαηάιιεισλ εξσηεκαηνινγίσλ, ηελ θαηαγξαθή βηνδεισηηθψλ ηρλψλ ή θαη ηελ απεπζείαο παξαηήξεζε ησλ δψσλ. ε δεχηεξε θάζε ζα γίλεη εθηίκεζε ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλφηεηαο ζηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ππξήλεο εμάπισζεο ησλ εηδψλ. Ζ πξνηεηλφκελε κέζνδνο εθηίκεζεο είλαη ε θαηακέηξεζε θνπξαλνζσξψλ (pellet groups) ζε ηπραία ηεηξάγσλα ή δηαδξνκέο. Πην ζπγθεθξηκέλα εληφο ηεο πεξηνρήο κειέηεο ζα επηιεγνχλ ηπραία ηεηξάγσλα (plots) ή ισξίδεο (strip transects) θαη αθνχ θαζαξηζηνχλ απφ ππάξρνληεο θνπξαλνζσξνχο ζα επαλεμεηαζηνχλ κεηά ηελ πάξνδν 1-2 κελψλ. Απφ ηνλ αξηζκφ ησλ θνπξαλνζσξψλ θαη ιακβάλνληαο ππφςε ην ξπζκφ αθφδεπζεο (defecation rate) γηα θάζε είδνο ζα εθηηκεζεί ε πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα. Καηαιιειφηεξε επνρή γηα ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζεσξείηαη ε αξρή ηεο άλνημεο, πνπ νη πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο είλαη ηέηνηεο ψζηε λα πεξηνξίδεηαη ν θίλδπλνο θαηαζηξνθήο ησλ θνπξαλνζσξψλ ζην κεζνδηάζηεκα ησλ 1-2 κελψλ. Δλαιιαθηηθά, ζε πεξηνρέο ππθλήο βιάζηεζεο φπνπ δπζρεξαίλεηαη ε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζα πξνηηκάηαη ε θαηακέηξεζε θνπξαλνζσξψλ ζε δηαδξνκέο (line transects). Κεηψδε: Γηα ηα θεηψδε κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ζηνηρεηψδεο έξεπλα ζε επξχηεξεο ζαιάζζηεο πεξηνρέο νη νπνίεο ζα πεξηιακβάλνπλ ζπκπιέγκαηα πεξηνρψλ ηνπ επηζηεκνληθνχ θαηαιφγνπ κε ζαιάζζην ηκήκα ζηα φξηά ηνπο. χκθσλα κε ηα ππάξρνληα δεδνκέλα απφ ηα ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο εζεινληηθά εξεπλεηηθά έξγα γηα ηε κειέηε ησλ θεησδψλ ζηελ Διιάδα νη ειιεληθέο ζάιαζζεο κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε 9 πεξηνρέο. ε θάζε κία απφ ηηο πεξηνρέο απηέο κπνξεί λα γίλεη εξγαζία πεδίνπ δηάξθεηαο απφ 1 έσο 3 κήλεο ε νπνία ζα πεξηιακβάλεη νπηηθή θαη αθνπζηηθή παξαηήξεζε θεησδψλ ζχκθσλα κε κεζνδνινγία πνπ ζα ζπκθσλεζεί απφ ηνπο εξεπλεηέο. 25

ΠΣΖΝΑ Α) εκεηαθέο κέζνδνη εκεηαθή κέζνδνο είλαη ε θαηαγξαθή πνπιηψλ απφ ζπγθεθξηκέλν ζεκείν παξαηήξεζεο κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά (ηπραίν, επηιεγκέλν ζεκείν ζέαο, ζεκείν ζε θέληξν θάλαβνπ πνπ έρεη ρσξηζζεί, θιπ.). Ζ κέζνδνο ζεκεηαθήο θαηακέηξεζεο είλαη θαηάιιειε γηα - ηελ αλαγλψξηζε δεπγαξηψλ θαη παξακέηξσλ αλαπαξαγσγήο - ηελ εχξεζε κεγέζνπο, θαηάζηαζεο θαη ηάζεο πιεζπζκνχ - ηνλ εληνπηζκφ ησλ ρσξνεπηθξαηεηψλ ησλ πνπιηψλ Γηα ηηο επηκέξνπο νκάδεο πηελψλ αλαιπηηθά νη ζεκεηαθέο κέζνδνη εθαξκφδνληαη σο αθνινχζσο: α) Γηα ζηξνπζηόκνξθα: Γίλεηαη θαηαγξαθή φισλ ησλ αηφκσλ ησλ εηδψλ πνπιηψλ πνπ ζα δνπλ ή ζα αθνχζνπλ έλαο ή θαηά πξνηίκεζε 2 παξαηεξεηέο ζε θαζνξηζκέλα ζεκεία ηεο δεηγκαηνιεπηηθήο επηθάλεηαο θαη ζε αθηίλα φπνπ είλαη δπλαηή ε νιηθή θαηαγξαθή ησλ πηελψλ αλάινγα κε ηνλ βηφηνπν (ζπλήζσο 25-50 κέηξα) θαη ζε απφζηαζε κεγαιχηεξε ηεο αθηίλαο νιηθήο θαηαγξαθήο. Ζ θαηαγξαθή είλαη ρξνληθήο δηάξθεηαο 10 ιεπηψλ αλά ζεκείν. Οη θαηαγξαθέο ζα πξέπεη λα μεθηλνχλ κηζή ψξα κεηά ηελ αλαηνιή ηνπ ειίνπ (ψζηε λα απνθεπρζεί ε πξσηλή θηλεηηθφηεηα) θαη λα δηαξθέζνπλ έσο ηηο 10πκ. ζε δεζηέο εκέξεο ηνπ ρξφλνπ. Ζ δηάξθεηα απηή κπνξεί λα επηκεθπλζεί κέρξη θαη ηηο κεζεκεξηαλέο ψξεο θαηά ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν κεηξάηαη ε ππθλφηεηα ησλ πνπιηψλ = αξηζκφο πνπιηψλ / Υ εθηάξηα θαη ν αξηζκφο εηδψλ πνπιηψλ γηα ην ππφ εμέηαζε ελδηαίηεκα. Ζ κέζνδνο δελ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα αθξαίσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ. β) Γηα αξπαθηηθά πηελά: Έλαο ή θαηά πξνηίκεζε 2 παξαηεξεηέο 1 ψξα κεηά ηελ αλαηνιή ηνπ ειίνπ θαη γηα 4 ψξεο, θαηαγξάθνπλ ζε θαζνξηζκέλα ζεκεία ηεο δεηγκαηνιεπηηθήο επηθάλεηαο φια ηα είδε, ην θχιν θαη ηελ θίλεζε ησλ αξπαθηηθψλ πνπιηψλ πνπ ζα δνπλ απφ ην ζεκείν παξαηήξεζεο. Γηα ηελ απνηχπσζε ζην πεδίν ρξεζηκνπνηείηαη απφθνκκα ράξηε 1:25000 ή 1:50000. Με ηνλ ίδην ηξφπν κπνξνχλ λα 26

θαηαγξαθνχλ ηα αξπαθηηθά πνπιηά, γηα 3-4 ψξεο πξηλ ηε δχζε ηνπ ειίνπ. Ζ πεξηνρή επφπηεπζεο ειέγρεηαη ζρνιαζηηθά 360 0 γχξσ απφ ην επηιεγκέλν ζεκείν θάζε 5 ιεπηά κε ηε βνήζεηα θπαιηψλ 10x50. Όπνπ ε αλαγλψξηζε είλαη δχζθνιε, θπξίσο γηα κεγάιεο απνζηάζεηο, ρξεζηκνπνηείηαη ηειεζθφπην. Ζ πεξηνρή θαηαγξαθήο απφ ζεκείν ζέαο είλαη δπλαηφλ λα έρεη αθηίλα 3-4 ρηιηνκέηξσλ γηα έκπεηξν παξαηεξεηή κε θηάιηα 10x50. Μνλάδα κέηξεζεο είλαη: αξηζκφο πηελψλ / έθηαζε πεξηνρήο επφπηεπζεο / ψξα παξαηήξεζεο θαζψο θαη αξηζκφο εηδψλ αξπαθηηθψλ γηα ην ζεκείν παξαηήξεζεο. Ζ κέζνδνο δελ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα αθξαίσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ ηδηαίηεξα ηζρπξνχ αλέκνπ. Ζ έληαζε ηνπ αλέκνπ πξέπεη λα κηθξφηεξε απφ 4 ηεο θιίκαθαο Μπνθφξ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα νη παξαηεξήζεηο είλαη πξνηηκφηεξν λα γίλνληαη κέξεο κε ειηνθάλεηα θαη κφλν κεζεκεξηαλέο ψξεο. Γηα λα έρνπκε κεγάιε επηθαλεηαθή θάιπςε ζα πξέπεη ην ζεκείν παξαηήξεζεο λα είλαη πςειφηεξα απφ ηελ πεξηνρή θαηφπηεπζεο ζπλήζσο ζε θνξπθή βνπλνχ ή ιφθνπ. γ) Γηα λπρηόβηα: Σα λπθηφβηα αξπαθηηθά πηελά ζπλήζσο έρνπλ απνθιεηζηηθέο επηθξάηεηεο θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λχρηαο θπξίσο, παξάγνπλ θσλάδνπλ ζπρλά. Ζ θαηαγξαθή κε ηε κέζνδν απηή εθκεηαιιεχεηαη ηε ζπλήζεηα ησλ λπρηνβίσλ σο εμήο: Έλαο παξαηεξεηήο, αλαπαξάγεη κε κεράλεκα αλαπαξαγσγήο ήρνπ (θξάρηε), θσλέο λπθηφβησλ αξπαθηηθψλ ζε επηιεγκέλα ζεκεία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λχρηαο. Οη θσλέο ησλ εηδψλ παίδνληαη θαηά ζεηξά ζσκαηηθνχ κεγέζνπο ησλ πνπιηψλ, αξρίδνληαο απφ ην κηθξφηεξν ζε κέγεζνο είδνο θαη θζάλνληαο σο ην κεγαιχηεξν. πλήζσο ηα άηνκα ηνπ ηδίνπ είδνπο αληαπνθξίλνληαη δειαδή απαληνχλ θαη πιεζηάδνπλ ηνλ παξαηεξεηή. Ζ θαηαγξαθή ησλ λπρηνβίσλ αξρίδεη πεξίπνπ 1 ψξα κεηά ηε δχζε ηνπ ειίνπ θαη δηαξθεί 3 ψξεο πεξίπνπ. Μνλάδα κέηξεζεο είλαη: αξηζκφο πηελψλ / ζεκείν παξαηήξεζεο. Ζ αλαγσγή ζηελ έθηαζε ηεο πεξηνρήο θάιπςεο απφ θάζε ζεκείν είλαη δπλαηφλ λα γίλεη εθφζνλ είλαη γλσζηή ε αθηίλα απφθξηζεο ησλ λπθηφβησλ ζηελ πεξηνρή κειέηεο Ζ κέζνδνο πξέπεη λα εθαξκφδεηαη ζε πνιχ ήζπρα κέξε κε θαιή αθνπζηηθή, ζπλήζσο ςειφ θαη αλνηρηφ ζεκείν παξαηήξεζεο. Θα πξέπεη λα απνθεχγεηαη ε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ θαηά ηε δηάξθεηα έληνλσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ, πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηελ αθνπζηηθφηεηα ηδηαίηεξα ηζρπξνί άλεκνη θαη βξνρνπηψζεηο 27

δ) Γηα παξπδάηηα πγξνηνπηθά: Ζ θαηακέηξεζε ησλ πηελψλ απηψλ ζε ιίκλεο ή αλνηρηέο παξαιίεο γίλεηαη απφ παξαηεξεηέο πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηελ πεξηνρή κειέηεο κε ηξφπν ψζηε λα θαιχπηνπλ ηαπηφρξνλα φιε ηελ επηθάλεηα κειέηεο κε ηειεζθφπην. Καηαγξάθνληαη ηα είδε, ην θχιν, πηζαλφλ ειηθία θαη ζπκπεξηθνξά φισλ ησλ πδξνβίσλ εηδψλ πνπιηψλ πνπ θαηακεηξνχληαη. Γίλεηαη ζπλνιηθή θαηακέηξεζε δειαδή νιηθφο αξηζκφο πηελψλ ζηελ πεξηνρή κειέηεο. Ζ κέζνδνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο κεζνρεηκσληάηηθεο θαηακεηξήζεηο πδξνβίσλ. Ζ κέζνδνο δελ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα αθξαίσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ ε) Γηα πνπιηά πνπ θωιηάδνπλ νκαδηθά: Πνιιά πνπιηά πδξφβηα, παξπδάηηα ή ζαιάζζηα, ζηξνπζηφκνξθα (γιάξνη, ςαξφληα θιπ.), θνξαθνεηδή αιιά θαη αξπαθηηθά (γχπεο, θηξθηλέδηα) - θσιηάδνπλ ζε ζπλσζηηζκέλεο απνηθίεο. Δθφζνλ είλαη γλσζηέο νη ζέζεηο ησλ απνηθηψλ απηψλ κπνξεί λα γίλεη θαηακέηξεζε αηφκσλ ή δεπγαξηψλ ησλ πνπιηψλ απφ παξαηεξεηέο πξσηλέο ή απνγεπκαηηλέο ψξεο. Μνλάδα κέηξεζεο είλαη: ζπλνιηθφο αξηζκφο πνπιηψλ / απνηθία ε αξηζκφο δεπγαξηψλ / απνηθία. Οη παξαηεξεηέο πξέπεη λα επξίζθνληαη ζε απνζηάζεηο πνπ λα κελ ελνρινχλ ηα πνπιηά, ηδηαίηεξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλαπαξαγσγήο θαη ζε είδε επαίζζεηα ζηελ αλζξψπηλε παξνπζία. δ) Γηα νξληζόκνξθα: Σα αξζεληθά νξληζφκνξθα πηελά (πέξδηθεο, θαζηαλνί, ιαγφπνδεο, αγξηφγαινη) θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αλαπαξαγσγήο ζπρλά θάλνπλ έληνλα αηζζεηή ηελ παξνπζία ηνπο κε θσλέο θαη επηδεηθηηθή ή εξηζηηθή ζπκπεξηθνξά. Δπνκέλσο είλαη εχθνινο ν εληνπηζκφο θαη ε θαηακέηξεζή ηνπο. Δθηφο πεξηφδνπ αλαπαξαγσγήο έρνπκε επίζεο θαιά απνηειέζκαηα κε ηελ θαηακέηξεζε πηελψλ κε θαιά νξνζεηεκέλεο επηθξάηεηεο. Γηα ηελ πξνζέιθπζε ησλ ελήιηθψλ αξζεληθψλ πνπιηψλ ρξεζηκνπνηείηαη κεράλεκα αλαπαξαγσγήο ήρνπ (θξάρηεο), πνπ αλαπαξάγεη ηελ θσλή ηνπ πνπιηνχ θαηά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα. Ζ κέηξεζε πξέπεη λα αξρίδεη πνιχ λσξίο ην πξσί, πξηλ ηελ αλαηνιή ηνπ ειίνπ, ελψ κπνξεί λα ζπλερηζηεί θαη κέρξη θαη 2 πεξίπνπ ψξεο ψζηε λα θαιπθζεί κεγάιε έθηαζε. Μνλάδα κέηξεζεο είλαη: αξζεληθά πηελά πνπ αθνχζηεθαλ ή θαη παξαηεξήζεθαλ/ζεκείν δεηγκαηνιεςίαο. Δθφζνλ γλσξίδνπκε ηελ απφζηαζε αληαπφθξηζεο ησλ πηελψλ κπνξνχκε λα θάλνπκε αλαγσγή ζηελ έθηαζε θαη λα έρνπκε: αξζεληθά πνπιηά / η.ρικ. έθηαζεο ζην ζεκείν δεηγκαηνιεςίαο 28

Ζ κέζνδνο απαηηεί θαιέο θαηξηθέο ζπλζήθεο. Γηα λα εμαρζνχλ ζπκπεξάζκαηα γηα ην ζπλνιηθφ κέγεζνο πιεζπζκνχ ησλ πνπιηψλ πξέπεη λα είλαη γλσζηφ ην πνζνζηφ ησλ ελειίθσλ αξζεληθψλ πνπιηψλ ζην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ηνπ είδνπο θαζψο θαη λα είκαζηε βέβαηνη φηη δελ δηπινκεηξήζεθαλ πνπιηά. Β) Μέζνδνη δηαδξνκώλ Μέζνδνο δηαδξνκψλ είλαη ε θαηαγξαθή πνπιηψλ θσιηψλ ή απνηθηψλ ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα επηιεγκέλσλ δηαδξνκψλ κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά αιιά θαη ζπρλφηεηα (ηπραία δηαδξνκή, ηπραία επαλαιακβαλφκελε δηαδξνκή, θιπ.). Ζ κέζνδνο είλαη θαηάιιειε γηα: - αλαγλψξηζε δεπγαξηψλ θαη παξακέηξσλ αλαπαξαγσγήο - εχξεζε ηνπ κέγεζνο, ηεο θαηάζηαζε θαη ηεο ηάζεο ηνπ πιεζπζκνχ - εληνπηζκφ ρσξνεπηθξαηεηψλ - εχξεζε θσιηψλ θαη απνηθηψλ Γηα ηηο επηκέξνπο νκάδεο πηελψλ αλαιπηηθά νη κέζνδνη δηαδξνκψλ εθαξκφδνληαη σο αθνινχζσο: α) Γηα ζηξνπζηόκνξθα: Σα πνπιηά θαηαγξάθνληαη θαηά κήθνο δηαδξνκψλ θαη ζε απνζηάζεηο είηε νξηζκέλνπ εχξνπο φπνπ ζα πξέπεη ν παξαηεξεηήο λα θαηαγξάςεη φια ηα άηνκα πηελψλ ή ζε νπνηαδήπνηε νξαηή απφζηαζε. ηε δεχηεξε πεξίπησζε ζα πξέπεη λα θαηαγξαθεί κε αθξίβεηα ε απφζηαζε ηνπ παξαηεξεηή απφ ηελ αξρηθή ζέζε ηνπ πνπιηνχ θαζψο θαη ε γσλία αλάκεζα ζηνλ άμνλα θίλεζεο ηνπ παξαηεξεηή θαη ηεο επζείαο αλάκεζα ζηε ζέζε ηνπ παξαηεξεηή θαη ηελ αξρηθή ζέζε ηνπ πνπιηνχ. Ζ κέηξεζε κπνξεί λα βγάιεη ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ ππθλφηεηα ησλ πνπιηψλ αλά κνλάδα επηθαλείαο κε ην πξφγξακκα επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ DISTANCE. Σν πξφγξακκα απηφ έρεη ζρεδηαζζεί γηα κε θηλνχκελα αληηθείκελα θαη γηα λα έρνπκε ζηαηηζηηθά επεμεξγάζηκα απνηειέζκαηα ζα πξέπεη λα θαηαγξαθνχλ ηνπιάρηζηνλ 40 αληηθείκελα αλά δεηγκαηνιεπηηθή δηαδξνκή. Ζ κέζνδνο απαηηεί θαιέο θαηξηθέο ζπλζήθεο θαη θαιή νξαηφηεηα. β) Γηα αξπαθηηθά πηελά: Σα πνπιηά θαηαγξάθνληαη θαηά κήθνο δηαδξνκψλ πνπ γίλνληαη θπξίσο κε φρεκα θηλνχκελν κε 30 45 ρικ/ψξα κε κίληκνπκ δχν 29