ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ 28 ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940

1 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ 28 ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 Τα βαριά σύννεφα του πολέµου έχουν από καρό τυλίξει την Ευρώπη. Πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί, µε πλούσια ιστορία και πολιτισµό, στενάζουν κάτω από τη βάρβαρη µπότα του φασιστικού άξονα. Η µικρή Ελλάδα στέκεται µε δέος µπροστά σ αυτή την κοσµοχαλασιά. Προτιµά να αποφύγει τη θεοµηνία του πολέµου, αν και ο θρασύδειλος τορπιλισµός της Έλλης από τους Ιταλούς δεν της αφήνει και πολλά περιθώρια. Κι έτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940, ο πρώτος από τους δυο συνεταίρους, ο Ιταλός Μουσολίνι, δοκίµασε να βάλει το πόδι του στα ιερά ελληνικά χώµατα. Ακούστε το πρώτο πολεµικό ανακοινωθέν: (1 ο ΗΧΗΤΙΚΟ 1 ο πολεµικό ανακοινωθέν Ρ.Σ.Αθηνών) «Αι Ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάµεις προσβάλλουν από τις 5.30 π.µ. σήµερον τα ηµέτερα στρατεύµατα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής µεθορίου. Αι ηµέτεραι δυνάµεις αµύνονται του πάτριου εδάφους.» Μερικές ώρες νωρίτερα ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα ζήτησε από τον τότε πρωθυπουργό της χώρας Ιωάννη Μεταξά την παράδοση της Ελλάδας. Η απάντηση όλων των Ελλήνων ήταν ΟΧΙ! Ωστόσο το ελληνικό επιτελείο στρατού και ο πρωθυπουργός δεν ήταν καθόλου σίγουροι για την έκβαση του πολέµου. Πάντως η παρέλαση που σχεδίαζε να κάνει ο Μουσολίνι, καταλαµβάνοντας την Ελλάδα, σκόνταψε πάνω στην λαχτάρα του Έλληνα για λευτεριά.

2 Να τι έγραψε ο δηµοσιογράφος Παύλος Παλαιολόγος στο «Ελεύθερο Βήµα» για την κήρυξη του πολέµου: «Σειρήνες και κωδωνοκρουσίες. ευτεριάτικο πρωινό. Ανήσυχες µορφές στα παράθυρα. Κοιτάζονται οι γείτονες, συνεννοούνται µε το βλέµµα, και µένουν σύµφωνοι. Τα πάντα για την τιµή. εν είναι η µανία του πολέµου που τους εµπνέει, δεν είναι το πάθος της περιπέτειας. Είναι η συναίσθηση της αξιοπρέπειας. Όταν αυτή είναι εκτεθειµένη σε κινδύνους, τότε το τροπάριο της ειρηνοφιλίας διακόπτεται. Όχι από αγάπη προς τον πόλεµο. Από αγάπη προς αυτή την ειρήνη. Γιατί, τίποτα δεν εξυπηρετεί την ειρήνη χειρότερα από την καλοπροαίρετη διάθεση των λαών να δέχονται ραπίσµατα. Κακός είναι ο πόλεµος. Αλλά δεν υπάρχει κάτι πιο απαίσιο κι απ αυτόν ακόµα, η λάσπη που πέφτει και κηλιδώνει τις υπολήψεις των λαών, όταν θελήσουν να την αποφύγουν µε θυσία την τιµή τους. Τέτοιες κηλίδες τίποτα δεν είναι ικανό να τις καθαρίσει. Ούτε το σβήσιµο της γενεάς που τις έχει προκαλέσει. Οι γενεές φεύγουν, αλλά µένουν οι σελίδες της ιστορίας, για να θυµίζουν την ντροπή. Μένουν οι µεταγενέστεροι, και ζητούν ευθύνες, από τη στάχτη µας» Κι έτσι, η µικρή Ελλάδα βρέθηκε µέσα στη θύελλα του παγκόσµιου πολέµου

3 ΠΟΙΗΜΑ «ΟΧΙ» - 28 η Οκτωβρίου 1940 Παρακαλούνε τη γιαγιά τα εγγονάκια πάλι - Το παραµύθι µας, καλή! Κι αρχίζει εκείνη αγάλι: - Ψηλά πάνω στα σύνορα πέρασαν χρόνια τώρα φουσάτα σιδερόφρακτα πλακώσανε τη χώρα Κι είπανε στην Ελλάδα µας: «Τη χώρα σου ζητάµε. Σκέψου καλά το τι θα πεις! Τι δίνεις; Σε ρωτάµε. Σε άρνησή σου, ξέρε το, θε να µιλήσει η λόγχη!». Κι η Ελλάδα βροντοφώναξε απ άκρη σ άκρη «ΟΧΙ» Και να! Χτυπούν οι βάρβαροι! Βουίζουνε οι λόγκοι! Θεριεύει η Πίνδος! Θάνατος, αντάρα, αίµα, βόγκοι! Κανόνια, τανκς, καπνός, φωτιά, κραυγή, κατάρα, ρόγχοι. Μα πάνω απ όλα αντιλαλεί περίτρανα το «ΟΧΙ» Πολέµησαν οι ιγενείς! οξάσαν την Ελλάδα και χάρισαν στη λευτεριά παγκόσµια λαµπράδα! Νίκησε η ελληνική ψυχή! Νίκησε πέρα ως πέρα, µε το τσαρούχι του τσολιά και µε τη λέξη «ΑΕΡΑ»! Είκοσι οκτώ ναι σήµερα, µη χάσετε τη µέρα! Κάποτε αυτή συγκλόνισε ολόκληρη τη σφαίρα! Χαράξτε στην ψυχούλα σας πως η Ελλάδα το χει να πέφτει για τη λευτεριά και ν απαντάει «ΟΧΙ»

4 Η κήρυξη του πολέµου σκόρπισε ένα φοβερό ενθουσιασµό στον ελληνικό λαό. Σαν βουερό κύµα πληµµύρισαν τους δρόµους τα πλήθη, λες και ήταν µέρα γιορτής. Πηγαίνοντας να καταταχθούν στο στρατό σκαρφάλωναν στα τραµ, στα λεωφορεία, και κρέµονταν σαν τσαµπιά σταφύλια, ενώ η ιαχή δονούσε την ατµόσφαιρα, ΟΧΙ, ΟΧΙ! Ακούστε το πρώτο ανακοινωθέν του ραδιοφωνικού σταθµού Αθηνών (2 ο ΗΧΗΤΙΚΟ 2 ο πολεµικό ανακοινωθέν Ρ.Σ.Αθηνών) Κι έτσι, η µικρή Ελλάδα βρέθηκε µέσα στη θύελλα του παγκόσµιου πολέµου Απόσπασµα από το ποίηµα του Γιάννη Ρίτσου, «Κύριο Άρθρο για την εφηµερίδα της Γης»: (3 ο ΗΧΗΤΙΚΟ 0.24 ΟΡΧΗΣΤΡΙΚΟ - χαµηλά) ΠΟΙΗΜΑ ΟΚΤΩΒΡΗΣ 1940 Ανοίγουν τα παράθυρα κι όσοι µένουν χαιρετούν αυτούς που φεύγουν. Και φεύγουν όλοι. Γέµισαν οι πόλεις τύµπανα και σηµαίες. Ορθή η αυγή σηµαιοστολίζει τα όνειρά µας και η Ελλάδα λάµπει µες στα φώτα των ονείρων µας. Ο ήλιος πλυµένος µε το καθάριο πρόσωπο στραµµένο στον άνθρωπο χαιρετάει τους δρόµους που τραβούν στη µάχη.

5 Αυτοκίνητα περνούν γεµάτα πλήθος. Αποχαιρετιούνται στις πόρτες και γελούν. Ύστερα ακούγονται τ άρβυλα στην άσφαλτο, το µεγάλο τραγούδι των αντρίκειων βηµάτων, που µακραίνει και σβήνει στο βάθος του δρόµου ως το βραδινό σταθµό µε τα χαµηλωµένα φώτα. Εκεί τα τρένα περιµένουν. Σφυρίζουν για λίγο έξω από την πόλη. Ακούγονται οι αποχαιρετιστήριοι πυροβολισµοί. Κι ύστερα όλα σωπαίνουν και περιµένουν. ιαβάζουµε τα τελευταία παραρτήµατα: Νικούµε. Νικούµε. Πάντα νικάει το δίκιο! Μια µέρα θα νικήσει ο άνθρωπος. Μια µέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεµο. Μια µέρα θα νικήσουµε για πάντα. 1η Αφηγήτρια /της Κι έτσι, η µικρή Ελλάδα βρέθηκε µέσα στη θύελλα του παγκόσµιου πολέµου Από τις πρώτες κιόλας µέρες φάνηκε ότι, για µια ακόµη φορά, στη ζυγαριά του πολέµου, το ακατάβλητο φρόνηµα του Έλληνα θα βάραινε πιο πολύ από τις λόγχες και τις πολεµικές µηχανές, που τόσο άφθονα είχε ο αντίπαλος. «Ποτέ στην πολεµική ιστορία των λαών δεν ωφείλοντο τόσα πολλά, από τόσους πολλούς, προς τόσο ολίγους.»

6 Τα λόγια αυτά, του τότε πρωθυπουργού της Αγγλίας, ταίριασαν απόλυτα για τους άλλους «ολίγους», την φούχτα των Ελλήνων φαντάρων που τόλµησαν να αψηφήσουν τον πανίσχυρο Άξονα, την ώρα που η Ευρώπη ήταν βυθισµένη στην απόγνωση και τον τρόµο, αλλάζοντας την έκβαση του Β Παγκόσµιου Πολέµου. (Χορωδία - το τραγούδι: «ΗΡΩΕΣ») Θα γράψει ο Γιάννης Ρίτσος: «Ολόρθοι στάθηκαν, πλάι πλάι, στρατός και λαός αδερφωµένοι, απέναντι στο µαύρο µηχανοκίνητο θεριό. Οι γυναίκες των χωριών της Ηπείρου υποδέχονταν τους ταλαιπωρηµένους από τις κακουχίες φαντάρους µας µε πίτες, πορτοκάλια, γλυκά, ρακί και δάφνες του βουνού. Να είστε ευλογηµένοι τους έλεγαν». ΠΟΙΗΜΑ «Οι γυναίκες της Πίνδου» Στις Πίνδου τις τραχιές πλαγιές -γη κι ουρανό να ορίζουνβλέπω τις Ηπειρώτισσες ψηλά ν ανηφορίζουν. Πρώτες στο µέγα κάλεσµα και στο µεγάλο χρέος. Με τα φυσέκια στην ποδιά, µε τα άρµατα στην πλάτη

7 Για τ άπαρτα, τ απάτητα της λευτεριάς τα κάστρα Στους επικούς ορίζοντες λάµπουνε σαν τ άστρα Είναι συγκλονιστικό το ποίηµα που έγραψε ο Νικηφόρος Βρεττάκος για τις γυναίκες της Πίνδου: ΠΟΙΗΜΑ ΜΑΝΑ ΚΑΙ ΓΙΟΣ (1940) Στης ιστορίας το διάσελο όρθιος ο γιος πολέµαγε κι η µάνα κράταε τα βουνά, όρθιος να στέκει ο γιος της µπρούντζος, χιόνι και σίδερο. Κι αχολόγαγε η Πίνδος σα να χε ο ιόνυσος γιορτή. Τα φαράγγια κατέβαζαν τραγούδια κι αναπήδαγαν τα έλατα και χόρευαν οι πέτρες κι όλα φώναζαν: «Ίτε παίδες Ελλήνων» Φωτεινές σπάθες οι ψυχές, σταύρωναν στον ορίζοντα ποτάµια πισωδρόµιζαν, τάφοι µετακινιόνταν. Κι οι µάνες τα κοφτά γκρεµνά σαν Παναγιές τ ανέβαιναν. Με την ευκή στον ώµο τους κατά το γιο πηγαίναν και τις αεροτραµπάλιζε ο άνεµος φορτωµένες κι έλυνε τα τσεµπέρια τους κι έπαιρνε τα µαλλιά τους κι έδερνε τα φουστάνια τους και τις σπαθοκοπούσε, µ αυτές αντροπατάγανε, ψηλά, πέτρα την πέτρα κι ανηφορίζαν στη γραµµή, όσο που µες στα σύννεφα χάνονταν ορθοµέτωπες η µια πίσω απ την άλλη.

8 Κι ύστερα από το πρώτο ξάφνιασµα άρχισε το θαύµα. Από την ηµερήσια διαταγή της 8 ης Μεραρχίας, στις 30 Οκτωβρίου 1940: «Λήξαντος του προκαλυπτικού αγώνος, από σήµερον η µεραρχία κατέχει την ωργανωµένην τοποθεσία δι όλων των δυνάµεών της. Επί της τοποθεσίας αυτής θα δοθεί ο αποφασιστικός αγών προς τον εχθρόν. Ο αγών θα διεξαχθεί µετά πείσµατος κι επιµονής. Ουδεµία ιδέα εις ουδένα να υπάρχει περί υποχωρήσεως». Οι φαντάροι µας τράβαγαν για την πρώτη γραµµή, να πυκνώσουν τις ανέτοιµες γραµµές µας, µέσα σε φοβερές κακουχίες. Ας δούµε πώς περιγράφει ο ποιητής µας Οδυσσέας Ελύτης την πορεία στο µέτωπο. (4ο ΗΧΗΤΙΚΟ η φωνή του Μ. Κατράκη από το Άξιον Εστί) Ξηµερώνοντας του Άι-Γιαννιού µε την αύριο των Φώτων λάβαµε τη διαταγή να κινήσουµε πάλι µπροστά για τα µέρη όπου δεν έχει καθηµερινές και σχόλες. Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαµε ασταµάτητα ένας πίσω απ τον άλλο ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη όπου φορές εκαταβούλιαζε ίσαµε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόµους έξω καθώς µες στην ψυχή µας. Και τις λίγες φορές όπου κάναµε στάση να ξεκουραστούµε, µήτε που αλλάζαµε κουβέντα, µονάχα σοβαροί κι αµίλητοι,

9 φέγγοντας µ ένα µικρό δαδί, µία-µία εµοιραζόµασταν τη σταφίδα Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναµε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόµασταν µε λύσσα, ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίµατα. Τι µας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιµό, κι ήταν αυτό πιο κι απ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σηµάδι ότι κινούσαµε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαµε µπροστά να κερδίσουµε το δρόµο, πρωτού ξηµερώσει και µας βάλουνε στόχο τα αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το χει συνήθιο του, στην ίδια πάντοτε ώρα, ξηµέρωνε το φως. Τότε, χωµένοι µες στις ρεµατιές, γέρναµε το κεφάλι από το µέρος το βαρύ, όπου δεν βγαίνουνε όνειρα. Και τα πουλιά µας θύµωναν, που δεν δίναµε τάχα σηµασία στα λόγια τους ίσως και που ασκηµίζαµε χωρίς αιτία την πλάση (5 ο ΗΧΗΤΙΚΟ ΟΡΧΗΣΤΡΙΚΟ χαµηλά) «4 Νοεµβρίου 1940. Κάπου στο µέτωπο» «Αγαπηµένοι µου,

10 Περπατώ και σας σκέφτοµαι, σας σκέφτοµαι και περπατώ. Μέρες τώρα περπατάµε για να φτάσουµε στα σύνορα. Που να φανταζόµουν τι πεζοπορία µε περίµενε, όταν άπλωνα τις αρίδες µου στην πολυθρόνα του σαλονιού. Έχω να βγάλω τις µπότες µου από τότε που τις έβαλα στην Αθήνα. ε βρίσκω τον καιρό. Μόλις καθίσω ή γείρω λιγάκι το κορµί µου, µε παίρνει ο ύπνος από την κούραση. Η µεγαλύτερη επιθυµία µου αυτή τη στιγµή που σας γράφω είναι να µπορούσα να κάνω ένα ζεστό ποδόλουτρο, µα ποιος ξέρει πότε θα έχω την τιµή Αχ, πόσο µου λείπουν τα χάδια σας και ιδίως εκείνες οι µεσηµεριάτικες φωνές σας, όταν χτυπούσα το κουδούνι κι άκουγα από µέσα τον οικογενειακό συναγερµό: «Ο µπαµπάς! Ήρθε ο µπαµπάς!» Μακάρι να δώσει ο θεός να γυρίσω γρήγορα. Να χτυπήσω το κουδούνι και πάλι, να µ ακούσει όλη η γειτονιά: «Ανοίξτε! Ήρθε ο µπαµπάς!». Να µε ρωτήσετε: «Μπαµπά, τι µας έφερες;» Και να σας αποκριθώ: «Σας έφερα τη Νίκη!» Το αίµα του ελληνικού λαού, που πότισε τα βουνά της Πίνδου, δεν άργησε να φέρει τα πρώτα µηνύµατα της νίκης. Από την ηµερήσια διαταγή της 8 ης Μεραρχίας: «Ήρθεν η ευλογηµένη υπό του Θεού ηµέρα, κατά την οποίαν θα εκδιώξωµεν τον εχθρόν εκ του πατρίου εδάφους, εις το οποίον εισήλθεν ούτος άνευ κηρύξεως πολέµου. Ήδη ολόκληρος η µεραρχία αναλαµβάνει από σήµερον γενικήν αντεπίθεσιν εφ ολοκλήρου του µετώπου της και δι όλων σχεδόν των δυνάµεών της.»

11 (Χορωδία - το τραγούδι: «Πήραµε το Αργυρόκαστρο») Η κατάληψη της Κορυτσάς, την 26 η µέρα από την αρχή του πολέµου, ήταν η απαρχή µιας θριαµβευτικής πορείας. Σχεδόν κάθε δυο-τρεις µέρες, ένα ορόσηµο λεβεντιάς. Κορυτσά, Μοσχόπολις, Πόγραδετς, Πρεµετή, Άγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο, Χιµάρα. Το ίδιο θαύµα έγινε για µια άλλη φορά στον ίδιο τόπο, απ τον ίδιο λαό. 1821-1940. Αλλά η Κορυτσά δεν ήταν µόνο η νίκη, ο θρίαµβος. Ήταν η πρώτη νίκη της παράταξης των ελεύθερων εθνών. Με το δικό µας παράδειγµα, αναθάρρησαν οι λαοί της γης. Το χαρµόσυνο άγγελµα της νίκης των ελληνικών όπλων θέρµανε την ελπίδα στα στήθη των φιλελεύθερων ανθρώπων και διέλυσε την πλάνη για το αήττητο του περίφηµου Άξονα. Ελεύθεροι και σκλάβοι έστρεψαν τα βλέµµατα στον ορίζοντα της Ελλάδας, για ν αντικρίσουν το ουράνιο φως της απολύτρωσης, για ν αντλήσουν θάρρος από τη µικρή σε έκταση, µα µεγάλη σε κατορθώµατα Ελλάδα. Ας δούµε όµως πώς περιγράφει αυτό το θαύµα ένας ξένος ανταποκριτής, στην εφηµερίδα «Νίκη», στις 21-12-1940: Ένας στρατιώτης που επέστρεφε από το αυτοκίνητο µε την κουραµάνα και ήλθε προς το µέρος µας. Ήταν µούσκεµα. Η βροχή γυάλιζε στο µέτωπό του και γλιστρούσε στα µάγουλά του. Ήταν βουτηγµένος στη λάσπη ως τα γόνατα.

12 ώδεκα ώρες τώρα οδηγούσε ένα µουλάρι και µόλις τώρα σταµατούσε να πάρει συσσίτιο. Έριξε µια µατιά µέσα στ αυτοκίνητό µας και είδε ότι δεν τρώγαµε. Μας έτεινε τότε ένα καρβέλι, που είχε βραχεί κι αυτό από τη βροχή, και µ ένα ολόλαµπρο χαµόγελο ξεχυµένο σ όλο το πρόσωπό του µας είπε: - Το θέλετε; υστυχώς δεν έχω τίποτε άλλο να σας προσφέρω. Σκεφτείτε τον απλό εκείνο στρατιώτη που µας πρόσφερε το ψωµί του µέσα στη βροχή. Αυτός είναι η Ελλάς! Αυτός και οι χιλιάδες των συντρόφων του εκπροσωπούν τις δυνάµεις της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αρετής που πρέπει να νικήσουν, και θα νικήσουν, τις δυνάµεις της αθλιότητας και της καταπίεσης. Η 27 η Οκτωβρίου 1940 επισηµαίνεται σε ένα σύγχρονο αµερικανικό ιστορικό έργο ήταν η τελευταία µέρα της φάσης νίκης του Άξονα. Από την εποµένη, µε την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέµου, η ποιοτική µοναδικότητα της αντίστασης των Ελλήνων επηρέασε αποφασιστικά την πορεία της παγκόσµιας σύρραξης. Οι ηγέτες των µεγάλων κρατών εκφράζονται µε λόγια θαυµασµού για την χώρα µας και υπόσχονται αναγνώριση και δικαίωση για τις θυσίες της. Τα ραδιόφωνα και ο παγκόσµιος Τύπος υµνούν την Ελλάδα. Ο ηρωικός τσολιάς µας γίνεται θρύλος στη φαντασία εκατοµµυρίων ανθρώπων, και οι γυναίκες της Ηπείρου γίνονται το αντικείµενο του παγκόσµιου θαυµασµού. Ουδέποτε λαός έφτασε σε τέτοιο µεσουράνηµα δόξας. Ο ενθουσιασµός των Ελλήνων για τις νίκες φαίνεται µέσα από τις επιστολές τους:

13 Πόπη Χατζηιωάννου, Πειραιάς Προς τον Αντώνιον Χατζηιωάννου «Αντώνη µου. Αυτή τη στιγµή µάθαµε τη νέα νίκη µας, δηλαδή την κατάληψη της Κλεισούρας. ε µπορείς να φανταστείς τι κακό που γίνεται! άκρυα χαράς και υπερηφάνειας τρέχουν από µικρούς και µεγάλους στα φλογισµένα µάτια µας. Αντρούλη µου κοντεύουµε να φτάσουµε στον αντικειµενικό µας σκοπό. Τώρα περιµένουµε µε αγωνία να πάρουµε το Ελβασάν και τον Αυλώνα και κατευθείαν στη θάλασσα! Και ύστερα θα σας περιµένουµε στους δρόµους, στα λιµάνια, στα παράθυρα, στις αυλές, στις ξώπορτες, µε λαχτάρα και δάκρυα στα µάτια, να σας στεφανώσουµε µε το αµάραντο στεφάνι της δόξας» 21 Φεβρουαρίου 1941 Και µια µάνα γράφει στο γιο της: «Ψώνιζα, όταν ακούσαµε τις καµπάνες. εν ξέρεις, γιόκα µου, τι γίνεται όταν ακούµε τις καµπάνες. Ανάσταση! Εγώ δε, τόσο πολύ αισθάνοµαι και χαίροµαι, που αρχίζω να κλαίω» 1 η Αφηγήτρια Το ευθυµογράφηµα και η γελοιογραφία που κυριάρχησαν στον Τύπο της εποχής του Σαράντα, αποτελούν στοιχεία αναντίρρητης ιστορικής αξίας. Από τις πρώτες µέρες της ελληνικής αντεπίθεσης, στον Τύπο κυριάρχησε ο τσολιάς, το τσαρούχι, το Αέρα, οι µακαρονάδες και ο κολονέλος, οι καρικατούρες του δικτάτορα Μουσολίνι. Κι όχι µονάχα στον Τύπο αλλά και στο θέατρο, όπου επικράτησε η εύθυµη επιθεώρηση, παράγωγο κι αυτή του πολέµου πια.

14 Αλησµόνητες µένουν οι γελοιογραφίες του Φωκίωνα ηµητριάδη στα «Αθηναϊκά Νέα» της εποχής. Ας ακούσουµε το τραγουδάκι «Κορόιδο Μουσολίνι», από επιθεώρηση της εποχής (Χορωδία - το τραγούδι: «Κορόιδο Μουσολίνι») Η απελπισία και η δύσκολη θέση που βρέθηκε ο Μουσολίνι φαίνονται καθαρά σ ένα απόκοµµα από το ηµερολόγιο του γαµπρού του Τσιάνο. «Ο Μουσολίνι µε καλεί στο Παλάτσο Βενέτσια». Τον βρήκα πολύ αποθαρρυµένο. Λέγει: «εν υπάρχει άλλη διέξοδος. Είναι παράδοξο και γελοίο. Είµαστε υποχρεωµένοι να ζητήσουµε κατάπαυση των εχθροπραξιών. Αδύνατον. Οι Έλληνες ως πρώτο όρο θα θέσουν να εγγυηθεί προσωπικώς ο Φύρερ, ότι ποτέ δε θα επαναληφθεί η εναντίον τους επίθεση. Προτιµώ να αυτοκτονήσω παρά να τηλεφωνήσω στους Γερµανούς.» Πρέπει να αντισταθούµε και να κρατήσουµε την Αλβανία. Ο Μουσολίνι συµφωνεί µαζί µου και αποφασίζει να γίνει και νέα απόπειρα.» Ήταν φανερό ότι οι µεγαλόστοµες υποσχέσεις του Μουσολίνι στον Ιταλικό λαό και στο γερµανό συνέταιρό του για θριαµβευτικές νίκες είχαν πέσει στο κενό. Η πολυδιαφηµισµένη ιταλική πολεµική µηχανή είχε αποτύχει και ο ίδιος ο ιταλός δικτάτορας είχε γελοιοποιηθεί. (Χορωδία - το τραγούδι: «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του»)

15 Όλες όµως οι απόπειρες ήταν µάταιες και οι νίκες της µικρής µας Ελλάδας γίνηκαν οι πρώτες ακτίνες που γλίστρησαν στα πυκνά µαύρα σύννεφα, για να δώσουν µια σταλιά ελπίδα στη γονατισµένη ανθρωπότητα. Τούτη τη νίκη τραγούδησε στο τελευταίο του ποίηµα ο Κωστής Παλαµάς ΠΟΙΗΜΑ Η ΝΙΚΗ Παιδιά µου, ο πόλεµος για σας περνάει θριαµβευτής των αδίκων ο πόλεµος δεν ειν εκδικητής είναι ο θυµός της άνοιξης και της δηµιουργίας. Η Ελλάδα είναι αβασίλευτη µε δάφνες και µε κρίνα της νίκης. Παντοδύναµος την έπλασε τεχνίτης. Η δόξα, το καµάρι της, η αλήθεια είναι δική της. Και αν είναι και στον πόλεµο µέσα η ζωή θυσία, ο τάφος είναι πέρασµα προς την Αθανασία. (6 ο ΗΧΗΤΙΚΟ - Τραγούδι «Παιδιά της Ελλάδος παιδιά» Σ. Βέµπο) Όπως ο πόλεµος δυστυχώς δεν τελείωσε µε τη νίκη αυτή. Υπήρχε κι άλλος εχθρός φοβερότερος, η Ναζιστική Γερµανία, που βιάστηκε να σώσει το ντροπιασµένο σύµµαχό της. Ήτανε τούτο, τάχα, κάτι που δεν το περίµενε η Ελλάδα; Και τότε γιατί ρίχτηκε στον πόλεµο, σίγουρη ότι είχε να παλέψει µε δυο κολοσσούς; Την απάντηση µας τη δίνει ο ποιητής Καφάβης:

16 ΠΟΙΗΜΑ «Θερµοπύλες» Τιµή σ εκείνους όπου στην ζωήν των ώρισαν να φυλάγουν Θερµοπύλες Και περισσότερη τιµή τούς πρέπει όταν προβλέπουν - και πολλοί προβλέπουν πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε Τούτο το στερνό πάλεµα, το ψυχορράγηµα της Ελλάδας στο Ρούπελ, ανάγκασε τους Γερµανούς να καθυστερήσουν τη µεγάλη τους επίθεση εναντίον της Ρωσίας. Όλοι µας ξέρουµε πως αυτός ο πολύτιµος χρόνος που χάθηκε, έθαψε για πάντα τα όνειρα του Χίτλερ στην παγωµένη στέπα. Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερµανοί µπαίνουν στην Αθήνα. Ο Ραδιοφωνικός σταθµός Αθηνών κάνει την τελευταία του εκποµπή. (7 ο ΗΧΗΤΙΚΟ Ανακοινωθέν Ρ.Σ.Αθηνών: «Προς τον ελληνικό λαό») Κι ήρθαν τα µαύρα χρόνια της Κατοχής ΠΟΙΗΜΑ Παιδιά πήρ ο χινόπωρος παιδιά πήρ ο χειµώνας πέσαν τα φύλλα απ τα κλαριά ξεσκώσαν τα ληµέρια παιδιά να ξεχειµάσουµε και τούτο το χειµώνα.

17 Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 πεθαίνει ο ποιητής Παλαµάς. Ο ελληνικός λαός νιώθει πως ο εθνικός ποιητής συντρίβεται από το βάρος της εχθρικής κατοχής, και ουσιαστικά είναι θύµα των κατακτητών. Και ο ποιητής γίνεται αντιστασιακό σύµβολο. Την νεκρολογία του τη γράφει ο ποιητής Βάρναλης και την τελειώνει µε τους παλαµικούς στίχους: Ο Ακρίτας είµαι Χάροντα, δεν περνώ µε τα χρόνια ε χάνοµαι στα Τάρταρα µονάχα ξαποσταίνω Στη ζωή ξαναφαίνοµαι και λαούς ανασταίνω. Η κατοχική κυβέρνηση και οι Γερµανοί νοµίζουν πως µπορούν να εκµεταλλευθούν το γεγονός: η ταφή γίνεται µε έξοδα του κράτους και την κηδεία παρακολουθούν εκπρόσωποι της κυβέρνησης και οι γερµανικές αρχές κατοχής. Τότε όµως, µπροστά στον ανοιχτό τάφο του Παλαµά συµβαίνει µια από τις ωραιότερες αντιστασιακές πράξεις. Ο ποιητής Γιώργης Κατσίµπαλης άρχισε τον Εθνικό Ύµνο, που τον πήραν χιλιάδες στόµατα και η φωνή του Σικελιανού βρόντησε τροµερή Ηχήστε οι σάλπιγγες Καµπάνες βροντερές, δονήστε σύγκορµη τη χώρα, πέρα ως πέρα Βόγγα, Παιάνα! Οι σηµαίες οι φοβερές, στης λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα! 1 η Αφηγήτρια (8 ο ΗΧΗΤΙΚΟ 1.42 Τραγούδι: «Το ακορντεόν»)

18 Αλλά και τότε ακόµη, το έθνος γονατισµένο δεν έσκυψε το κεφάλι, αντιστάθηκε στον κατακτητή µε νύχια και δόντια και πλήρωσε βαρύ το τίµηµα της λευτεριάς του. Η ελληνική αντίσταση µε τις οργανώσεις της δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τις αντιστάσεις άλλων λαών. Ο λαός µας αντιστάθηκε αποφασιστικά. Υποφέρει καρτερικά τις διώξεις, τις φυλακίσεις, την εξορία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τη λεηλασία των χωριών, τα βασανιστήρια, τις θανατικές εκτελέσεις Υποµένει την πείνα και τις στερήσεις. Η ολοκληρωτική καταστροφή στο ίστοµο, τα Καλάβρυτα, στο Χορτιάτη και στα Ανώγεια της Κρήτης, δε λυγίζουν τη θέλησή του. Αγωνίζεται εναντίον του κατακτητή. Ανατινάζει αποθήκες πυροµαχικών, αεροδρόµια, πλοία, γέφυρες µε κορυφαία στιγµή την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταµου. Ακόµη και τα µικρά παιδιά αντιστέκονται. ΠΟΙΗΜΑ «ΕΛΕΓΕΊΟ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΑΓΩΝΙΣΤΗ» Πάνω στο χώµα το δικό σου λέµε τα όνοµά µας. Πάνω στο χώµα το δικό σου σχεδιάζουµε τους κήπους και τις πολιτείες µας. Πάνω στο χώµα το δικό σου Είµαστε. Έχουµε πατρίδα. Έχω κρατήσει µέσα µου την τουφεκιά σου. Γυρίζει µέσα µου ο φαρµακερός ήχος του πολυβόλου. Θυµάµαι την καρδιά σου που άνοιξε κι έρχονται στο µυαλό µου

19 κάτι εκατόφυλλα τριαντάφυλλα που µοιάζουνε σαν οµιλία του απείρου προς τον άνθρωπο. Έτσι µας µίλησε η καρδιά σου. Κι είδαµε πως ο κόσµος είναι µεγαλύτερος κι έγινε µεγαλύτερος για να χωρά η αγάπη. Το πρώτο σου παιχνίδι Εσύ. Το πρώτο σου αλογάκι Εσύ. Έπαιξες τη φωτιά. Έπαιξες το Χριστό. Έπαιξες τον Α-Γιώργη και το ιγενή. Έπαιξες τους δείχτες του ρολογιού που κατεβαίνουν απ τα µεσάνυχτα. Οι αγωνιστές µας επικοινωνούν µε τις δυνάµεις των ελεύθερων χωρών έξω από τα σύνορά µας. Μεταδίδουν πληροφορίες, ανατρέπουν τα σχέδια του κατακτητή, του προξενούν σηµαντικές καταστροφές και τον φέρνουν σε σύγχυση και αµηχανία. Κι αυτά µέχρι την ηµέρα που αρχίζει να εγκαταλείπει τα εδάφη µας. Η ελευθερία ξαναγυρίζει στην Πατρίδα της. Η σηµαία του αγκυλωτού σταυρού υποστέλλεται, και στον ιερό βράχο της Ακρόπολης κυµατίζει η Γαλανόλευκη. Επιτέλους! Οι σηµαίες οι φοβερές ξεδιπλώθηκαν στης λευτεριάς τον αέρα. (9 ο ΗΧΗΤΙΚΟ Απαγγελία Ρίτσου: «Ο ελληνικός λαός»)

20 Τα χρόνια πέρασαν. Κοντά 60 χρόνια. Πολλοί ξέχασαν. Όµως κοιµήσου ήσυχος. Ήρωα της Αλβανίας, κοιµήσου χαροκαµένη µάνα και συ, µικρό, πεινασµένο παιδί της Κατοχής. Εµείς δε ξεχνάµε! Για σας υπάρχει πάντα µια ζεστή γωνιά στην καρδιά µας, ένα φρέσκο λουλούδι στον τάφο σας και µια υπόσχεση: Να φυλάξουµε ό,τι ακριβό κληρονοµήσουµε από σας, τη λευτεριά µας! ΕΘΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ ΤΕΛΟΣ