ΔΥΘΡΟΗ ΣΟΤ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΟΤ

ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΗΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΊΓΡΤΜΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΓΔΧΠΟΝΗΑ ΣΜΖΜΑ ΦΤΣΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΣΟΜΔΑ ΓΔΧΡΓΗΑ-ΓΔΝΔΣΗΚΖ-ΦΤΣΟΠΡΟΣΑΗΑ ΔΥΘΡΟΗ ΣΟΤ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΟΤ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΑΠΟΣΟΛΗΓΟΤ ΥΡΤΟΤΛΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2012 1

ΑΛΔΞΑΝΓΡΔΗΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΊΓΡΤΜΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΓΔΧΠΟΝΗΑ ΣΜΖΜΑ ΦΤΣΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΣΟΜΔΑ ΓΔΧΡΓΗΑ-ΓΔΝΔΣΗΚΖ-ΦΤΣΟΠΡΟΣΑΗΑ ΔΥΘΡΟΗ ΣΟΤ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΟΤ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΑΠΟΣΟΛΗΓΟΤ ΥΡΤΟΤΛΑ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ: ΝΑΒΡΟΕΗΓΖ ΔΜΜΑΝΟΤΖΛ ΔΠΗΚΟΤΡΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2012 2

Δπραξηζηίεο Θα ζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπσλ θαζεγεηή θ. Ναβξνδίδε Δκκαλνπήι γηα ηελ θαζνδήγεζε θαη ηελ πνιύηηκε βνήζεηα θαζ νιε ηε δηάξθεηα ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο θαη γηα ηελ εκπηζηνζύλε πνπ κνπ έδεημε θαη ηελ αλάζεζε ηεο παξαπάλσ πηπρηαθήο εξγαζίαο Θα ζεια επίζεο λα απεπζύλσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνπο γνλείο κνπ, νη νπνίνη ζηήξημαλ ηηο ζπνπδέο κνπ κε δηάθνξνπο ηξόπνπο, θξνληίδνληαο γηα ηελ θαιύηεξε δπλαηή κόξθσζε κνπ. 3

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1. Δηζαγωγή... 6 2. Γεληθή πεξηγξαθή ηνπ θαιακπνθηνύ... 7 2.1 Δμάπισζε θαη νηθνλνκηθή ζεκαζία... 7 2.2. Βνηαληθή πεξηγξαθή... 8 2.2.1 Ρηδηθό ζύζηεκα...8 2.2.2 Βιαζηόο...9 2.2.3. Φύιια...10 2.2.4 Σαμηαλζία θαη θαξπόο...11 2.2.5 Σύπνη θαιακπνθηνύ... 11-12 3. Καιιηέξγεηα ηνπ θαιακπνθηνύ... 13 3.1 Κιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο...13 3.2 Δδαθνινγηθέο ζπλζήθεο...13 3.3 Λίπαλζε...13-14 3.4 πγθνκηδή...14 4

4. Δρζξνί ηνπ θαιακπνθηνύ.... 15 4.1 Λεπηδόπηεξα...15 4.1.1 Αγξόηηδεο Καξαθαηκέ (Agrotis spp)....15-17 4.1.2 Πξάζηλν ζθνπιήθη (Helicoverpa armigera).....17-20 4.1.3 Ππξαιίδα ή ππξάνπζηα (Οstrinia nubilalis).......20-22 4.1.4 εζάκηα ή ζθνπιήθη ηνπ θαιακπνθηνύ (Sesamia nonagrioides)..22-24 4.1.5 πνληόπηεξα (Spodoptera spp)...25-27 4.2 Κνιεόπηεξα......27 4.2.1 ηδεξνζθώιεθεο (Αgriotes sp.).....27-30 4.2.2 Γηαβξσηηθό θνιεόπηεξν (Diabrotica virgifera )..30-32 4.3 Οκόπηεξα.....33 4.3.1 Αθίδεο (Rhopalosiphum maidis).....33-35 4.4 Γίπηεξα....35 4.4.1 Τιέκπηα (Delia platura)..... 35-37 4.5 Δρζξνί πνπ πξνζβάινπλ απνζεθεπκέλα πξντόληα......38 4.5.1 Ππξαιίδα ησλ αιεύξσλ (Anagasta kuehniella ).....38-39 4.5.2 Φείξα ηνπ ζηαξηνύ ( Oryzaephilus surinamensis...39-41 5. Βηβιηνγξαθία...42-45 5

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ ηελ εξγαζία απηή ζα αζρνιεζνύκε ζην πξώην θεθάιαην κε ηελ γεληθή πεξηγξαθή ηνπ θαιακπνθηνύ: βνηαληθή πεξηγξαθή, ξηδηθό ζύζηεκα, ηα θύιια, ηνλ βιαζηό, ηηο ηαμηαλζίεο θαη ηηο πνηθηιίεο ηνπ. ην επόκελν θεθάιαην ζα αζρνιεζνύκε κε ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ θαιακπνθηνύ, ηηο θαηάιιειεο θιηκαηνινγηθέο θαη εδαθνινγηθέο ζπλζήθεο, ηελ ιίπαλζε θαη ηελ ζπγθνκηδή. ην ηειεπηαίν θεθάιαην ζα πεξηγξάςσ ηνπο ερζξνύο ηνπ θαιακπνθηνύ πνπ πξνζβάιινπλ ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ θαιακπνθηνύ αιιά θαη ηελ αληηκεηώπηζε ηνπο. 6

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΓΔΝΗΚΖ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΟΤ 2.1. Δμάπιωζε θαη νηθνλνκηθή ζεκαζία Σν θαιακπόθη ή αξαβόζηηνο (Zea mays L.) είλαη ζηηεξό ηεο νηθνγέλεηαο ησλ Αγξσζησδώλ, θαη είλαη ην ηξίην ζε ζπνπδαηόηεηα ζηηεξό κεηά ην ζηηάξη θαη ην ξύδη θαη θαηάγεηαη από ηελ Ακεξηθάληθε ήπεηξν, πξηλ από 5500 ρξόληα ην θαιιηεξγνύζαλ νη Ίλθαο, θαη νη Μάγηα. Η Διιεληθή νλνκαζία ηνπ ζεκαίλεη «ε ζίηνο ησλ Αξάβσλ» θαη εηζήρζε ζηελ Διιάδα ην 1600 από ηε Βόξεηα Αθξηθή. ήκεξα ε εηήζηα παξαγσγή ηνπ θαιακπνθηνύ ζηε Διιάδα θηάλεη ηνπο 1,6 εθαηνκκύξην ηόλνπο, θαιιηεξγείηαη θπξίσο ζηε Μαθεδνλία, ηε Θξάθε, ηε ηεξεά Διιάδα θαη ηελ Πεινπόλλεζν. Οη Η.Π.Α έρνπλ ηε κεγαιύηεξε παξαγσγή ζηνλ θόζκν κε 290 εθαηνκκύξηα ηόλνπο εηεζίσο. Αθνινπζνύλ αλάινγα κε ηελ παξάγσγε ε Κίλα, ε Βξαδηιία θαη ην Μεμηθό. Σν θαιακπόθη ρξεζηκνπνηείηε γηα ηελ παξάγσγε ςσκηνύ θαη ηελ παξάγσγε ιαδηνύ (αξαβνζηηέιαην). Δηθόλα 2.1 εθηάζεηο κε θαιακπόθη ηα παιηά ρξόληα Σν άκπιν ηνπ θαιακπνθηνύ ρξεζηκνπνηείηε ζηελ δαραξνπιαζηηθή γηα ηελ παξάγσγε ακπινύρσλ πξντόλησλ. Oη θόθθνη ηνπ θαιακπνθηνύ, κε ηελ θαηάιιειε επεμεξγαζία, κπνξνύλ λα γίλνπλ αιθνόιε γηα βηνκεραληθή ρξήζε. O θαξπόο ρξεζηκνπνηείην θπξίσο σο δσνηξνθή.σν θαιακπόθη θαιιηεξγείηε θαη γηα ηελ παξάγσγε βηνκάδαο θαη θαηαιακβάλεη 3 % ζηελ Διιάδα (Παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ 2008). 7

2.2 Βνηαληθή πεξηγξαθή Σν θαιακπόθη (Zea mays L.) είλαη εηήζην θπηό, ςειό κε ρνληξό όξζην θαη ζπκπαγή βιαζηό, καθξηά θαη ζηελά θύιια. Αλήθεη ζηελ ππννηθνγέλεηα Μaydeae ηεο νηθνγέλεηαο Poaceae (Πννεηδή) ή Gramineae (Αγξσζησδώλ) θαη απνηειεί ην κνλαδηθό είδνο ηνπ γέλνπο Zea.H ππννηθνγέλεηα Maydeae πεξηιακβάλεη 8 γέλε: 3 ακεξηθαληθήο θαη 5 αλαηνιηθήο πξνέιεπζεο (Καξακάλνο 1999). 2.2.1 Ρηδηθό ζύζηεκα Σν ξηδηθό ζύζηεκα ηνπ θαιακπνθηνύ είλαη ζπζζαλώδεο ζρεηηθά επηθαλεηαθό, ώζηε λα εθκεηαιιεύεηαη θαιύηεξα ηελ εδαθηθή γνληκόηεηα, έρεη ηξηώλ εηδώλ ξίδεο: α) ηηο κόληκεο εκβξπαθέο, β) ηηο κόληκεο θαη γ) ηηο ελαέξηεο. α. Οη εκβξπαθέο ξίδεο, πνπ δηαθξίλνληαη ζηελ πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή, ν ξόινο ηνπο είλαη ε ζξέςε ηνπ θπηνύ κε λεξό θαη αλόξγαλα άιαηα θπξίσο ζηα πξώηα ζηάδηα αλάπηπμεο. Οη εκβξπαθέο ξίδεο είλαη δπλαηόλ λα παξακείλνπλ ελεξγέο ζ' όιε ηε δσή ηνπ θπηνύ θαη λα θζάζνπλ κέρξη 1.5 κέηξν βάζνο. β. Μόληκεο ξίδεο εθθύνληαη θάησ από ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θαη απνηεινύλ ηελ θύξηα κάδα ηνπ ξηδηθνύ ζπζηήκαηνο. Η αλάπηπμή ηνπο ραξαθηεξίδεηαη από ηελ ηάζε λα πξνρσξνύλ ζηα πξώηα ζηάδηα νξηδόληηα 30-60 εθαηνζηά θαη θαηόπηλ λα εηζρσξνύλ ζηα βαζύηεξα ζηξώκαηα ηνπ εδάθνπο γ. Σηο ελαέξηεο ξίδεο εθθύνληαη από ηνπο πξώηνπο 2-3 θόκβνπο πάλσ από ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. Δίλαη δπλαηόλ λα εηζρσξήζνπλ ζην έδαθνο θαη ηόηε απνθηνύλ ηελ ιεηηνπξγηθόηεηα θαλνληθώλ ξηδώλ, ζηεξίδνληαο ηαπηόρξνλα θαη ην θπηό. 8

Οη ξίδεο ηνπ θαιακπνθηνύ είλαη ιεπθέο ή ειαθξώο θίηξηλεο θαη ζε νξηζκέλεο πνηθηιίεο κε θπαλό-πνξθπξό κεηαρξσκαηηζκό. Σν πνξθπξό ρξώκα θαη ν θαζηαλόο κεηαρξσκαηηζκόο ζπλήζσο είλαη έλδεημε πξνζβνιήο από έληνκν ή αζζέλεηα. (Καξακάλνο 1999). 2.2.2 Βιαζηόο Ο βιαζηόο ηνπ θαιακπνθηνύ (Δηθόλα 2.2) είλαη θάιακνο ζπκπαγήο,θπιηλδξηθήο δηαηνκήο θαη έρεη 9-22 κεζνγνλάηηα δηαζηήκαηα θαη είλαη εζσηεξηθά γεκάηνο κε εληεξηώλε. Σν ύςνο ηνπ βιαζηνύ ηνπ πνηθίιεη, κεξηθέο πξώηκεο πνηθηιίεο έρνπλ θνληνύο βιαζηνύο, νη νπνίνη είλαη πεξίπνπ 1 κέηξν ελώ νη νςηκόηεξεο πνηθηιίεο κπνξεί λα μεπεξάζνπλ ηα 3 κέηξα. ην ύςνο ηνπ θπκαίλεηε από 0,7 κέρξη 5 κέηξα, ε δηάκεηξνο από 1,3 έσο 5cm. Ο βιαζηόο ηνπ θαιακπνθηνύ πξέπεη λα είλαη δπλαηόο θαη ζθιεξόο δηόηη κεηά ηελ σξίκαλζε πξέπεη λα είλαη αλζεθηηθόο ζηηο πξνζβνιέο από κύθεηεο θαη ζηνλ άλεκν. Σν ρξώκα ηνπ βιαζηνύ πνηθίιεη, ζπλήζσο είλαη πξάζηλν αιιά ππάξρνπλ θαη νξηζκέλεο πνηθηιίεο ησλ νπνίσλ ν βιαζηόο έρεη έληνλν πνξθπξό ρξώκα θπξίσο ζηνπο θόκβνπο. (θήθαο 1995, www Plant protection, 2012). Δηθόλα 2.2 βιαζηόο ηνπ θαιακπνθηνύ 9

2.2.3 Φύιια Σν θύιιν ηνπ θαιακπνθηνύ (Δηθόλα 2.3), έρεη θύιια κε παξάιιεια λεύξα, πνπ αλαπηύζζνληαη αλά έλα ζε θάζε θόκβν. Σν θύιιν απνηειείηε από ην έιαζκα θαη ηνλ θνιεό ζε ζπγθεθξηκέλνπο γελνηύπνπο ζην ζεκείν έλσζεο ηνπ θνιενύ κε ην έιαζκα ζρεκαηίδεηε ην γισζζίδην. Σν ρξώκα ελόο θύιινπ είλαη πξάζηλν ζηε βάζε θαη ζηε θνξπθή, ζε νξηζκέλεο πνηθηιίεο ππάξρεη θπαλόο κεηαρξσκαηηζκόο, απηό απνηειεί ραξαθηεξηζηηθό ηεο θάζε πνηθηιίαο αξηζκόο ησλ θύιισλ είλαη ραξαθηεξηζηηθό ηεο θάζε πνηθηιίαο, ζπλήζσο είλαη 7-45. Σν θπηό ηνπ θαιακπνθηνύ δελ κπνξεί λα παξάγεη λέα θύιια όηαλ θαηαζηξαθνύλ ηα παιηά. λέα θύιια κπνξνύλ λα παξαρζνύλ κόλν από λένπο βιαζηνύο.( Παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ, 2008). Δηθόλα 2.3 θύιια ηνπ θαιακπνθηνύ 2.2.4 Σαμηαλζία θαη θαξπόο Σν θαιακπόθη είλαη κόλνηθν θαη δίθιηλεο θπηό,ηα αξζεληθά θαη ηα ζειπθά άλζε βξίζθνληαη ζην ίδην θπηό ζε δηαθνξεηηθό ζεκείν. Η ζειπθή ηαμηαλζία νλνκάδεηε ζπάδηθαο 10

είλαη ζηάρπο θαη ζρεκαηίδεηε ζηελ άθξε ησλ πιεπξηθώλ δηαθιαδώζεσλ ηνπ θεληξηθνύ ζηειέρνπο. Η αξζεληθή ηαμηαλζία είλαη θόβε ζρεκαηίδεηαη ζηελ θνξπθή ηνπ θπηνύ. Σν θαιακπόθη είλαη έλα θπηό πνπ γνληκνπνηείηαη κε ηνλ άλεκν, ε γύξε πνπ παξάγεηαη από ηνπο αλζήξεο κπνξεί λα θηάζεη ζηάρεηο ζε απόζηαζε 400-500 κέηξσλ. Ο θαξπόο ηνπ θαιακπνθηνύ είλαη θαξύνςε, θαη απνηειείηε από: i) Σν πεξηθάξπην (tip cap): Η πεξηνρή πξόζθπζεο ηνπ θαξπνύ κε ηνλ ζπάδηθα. ii) Σν πεξίβιεκα (pericarp): O ξόινο ηνπ είλαη λα πξνζηαηεύεη ην εζσηεξηθό ηνπ θαξπνύ από δηαθνξέο πξνζβνιέο παζνγόλσλ. iii) Σν ελδνζπέξκην(endosperm): είλαη απνζήθε ησλ ζξεπηηθώλ νπζηώλ πνπ είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θπηνύ κεηά ηελ βιάζηεζε ηνπ ζπόξνπ. iv) Σν έκβξπν. (embryo): είλαη ε κηθξνγξαθία ηνπ λεαξνύ θπηνύ θαη είλαη πξντόλ ηεο εμέιημεο ηνπ δπγσηνύ θπηηάξνπ. (θήθαο, 1995). 2.2.5 Σύπνη θαιακπνθηνύ Γηαθξίλνπλ έμη ηύπνπο θαιακπνθηνύ (Δηθόλα 2.4) : 1. Σν κηθξόθνθθν (pop corn) 2. Σν ζθιεξό (flint corn) 3. Σν νδνληόκνξθν ( dent corn) 4. Σν αιεπξώδεο (floury corn) 5. Σν γιπθό (sweet corn) 6. Σν ελδεδπκέλν (pod corn) 11

Ο κηθξόθνθθνο ηύπνο έρεη κηθξνύο θόθθνπο θαη νιόθιεξν ην ελδνζπέξκην είλαη θεξαηνεηδήο,ρξεζηκνπνηείηε γηα ηελ παξαζθεπή pop- corn. ηνλ ζθιεξό ηύπν, ην εμσηεξηθό πεξίβιεκα ηνπ θόθθνπ εκπνδίδεη ηε ζπξξίθλσζή ηνπ αθνύ δεκηνπξγεί έλα πέπιν ζθιεξνύ θινηνύ. Ο ζπγθεθξηκέλνο ηύπνο πξνηηκάηαη ζηε θνλζεξβνπνηία. ηνλ νδνλησηό ηύπν, ηα ζπόξηα είλαη ζπξξηθλσκέλα ζηε θνξπθή. Δίλαη ν πνην παξαγσγηθόο θαη δηαδεδνκέλνο ηύπνο ζηελ ρσξά καο αιιά θαη παγθνζκίσο. Ο αιεπξώδεο ηύπνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαζθεπή θπξίσο αιεπξηνύ, νη δε θόθθνη ηνπ απνηεινύλ κία ακπιώδε κάδα. Ο γιπθόο ηύπνο έρεη ζπόξηα κε γιπθηά λόζηηκε γεύζε, ζπξξηθλσκέλα ελώ ην ζάθραξν ηνπ θπηνύ δελ κεηαηξέπεηε ζε άκπιν. Οη θόθθνη ηνπ ηξώγνληαη απεπζείαο από ην βξαζκέλν ή ςεηό ζπάδηθα. Ο ελδεδπκέλνο ηύπνο ρξεζηκνπνηείηε κνλό ζε βειηησηηθά πξνγξάκκαηα. (Παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ, 2008). Δηθόλα 2.4 πνηθηιίεο ηνπ θαιακπνθηνύ 12

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. Καιιηέξγεηα ηνπ θαιακπνθηνύ 3.1 Κιηκαηνινγηθέο απαηηήζεηο Σν θαιακπόθη θαιιηεξγείηε ζε πεξηνρέο κε δηαθνξεηηθέο απαηηήζεηο, είλαη θπηό ηξνπηθήο πξνέιεπζεο, αλαπηύζζεηε ζε πεξηνρέο πνπ επηθξαηνύλ πςειέο ζεξκνθξαζίεο. Γελ κπνξεί λα αλαπηπρηεί όηαλ ε κέζε ζεξκνθξαζία είλαη κηθξόηεξε από 19 C. Η άξηζηε ζεξκνθξαζία από 25 έσο 30 C. Σν θαιακπόθη έρεη κεγάιεο αλάγθεο ζε λεξό εμαηηίαο ηεο κεγάιεο πνζόηεηαο ζε μεξάο νπζία πνπ ζρεκαηίδεη, γηα ηθαλνπνηεηηθή απόδνζε ε βξνρόπησζε θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο αλάπηπμεο πξέπεη λα θπκαίλεηαη από 450 έσο 600mm. ηελ ρσξά καο όπνπ ε βξνρόπησζε είλαη πεξηνξηζκέλε ηνπο θαινθαηξηλνύο κήλεο ε άξδεπζε είλαη απαξαίηεηε.(καξακάλνο, 1999) 3.2 Δδαθνινγηθέο απαηηήζεηο Σν θαιακπόθη δίλεη θαιπηέξα απνηειέζκαηα ζε εδάθε πειώδε έσο ηιπνπεισδε, κε θαιεί ζηξάγγηζε, πεξηεθηηθόηεηα ζε νξγαληθή νπζία θαη γόληκα. Σν θαηάιιειν ph είλαη ειαθξά όμηλν κέρξη νπδέηεξν 5,6 έσο 7,5 άξηζην είλαη ην 6,8. Σν θαιακπόθη είλαη από ηα θπηά πνπ είλαη κέηξηα επαίζζεην ζηελ αληνρή ηνπ ζηελ αιαηόκεηα ηνπ εδάθνπο. (Παπαθώζηα, 1997) 3.3 Λίπαλζε Σν Καιακπόθη ιόγσ ηεο κεγάιεο πνζόηεηαο βηνκάδαο πνπ παξάγεη, απνξξνθά κεγάιεο πνζόηεηεο ζξεπηηθώλ ζηνηρείσλ (Πίλαθαο 3.1). Σνπιάρηζηνλ 12 ζξεπηηθά ζηνηρεία ρξεηάδεηαη λα είλαη δηαζέζηκα ζην έδαθνο ζε επαξθείο πνζόηεηεο ζηα δηάθνξα ζηάδηα αλάπηπμεο ηνπ θπηνύ, γηα λα κπνξέζεη λα ηα απνξξνθήζεη, λα αλαπηπρζεί θπζηνινγηθά θαη λα απνδώζεη ην κέγηζην παξαγσγηθό δπλακηθό ηνπ πβξηδίνπ. Βαζηθά ζηνηρεία ζξέςεο θαιακπνθηνύ βέβαηα είλαη ην Άδσην (Ν), ν Φώζθνξνο (Ρ), ην Κάιην (Κ) θαη δεπηεξεπόλησο Ca, Mg, Mn, Zn, Fe, B θαη Cu (Καηζαληώλεο, 1991). 13

Πίλαθαο 3.1: Πνζόηεηεο ζε θηιά δηαθόξσλ ζξεπηηθώλ ζηνηρείσλ πνπ απνξξνθά ε θαιιηέξγεηα γηα παξαγσγή 1000 θηιώλ θαξπνύ/ζηξέκκα θαη θαηαλνκή ζηα δηάθνξα θπηηθά κέξε Καιακπνθηνύ. 3.4 πγθνκηδή Η ζπγθνκηδή ηνπ θαιακπνθηνύ ζπληζηάηε λα γίλεηαη ζην ζηάδην ηνπ γάιαθηνο ηνπ ζπόξνπ, εάλ ηξππεζεί κε ηνλ αληίρεηξα θαη εθηνμεπηή γαιαθηώδεο ρπκόο ηόηε είλαη έηνηκν γηα ζπγθνκηδή. Μεηά ηελ ζπγθνκηδή ην θαιακπόθη πξέπεη λα ςύρεηε ζηνπο 0 C γηαηί κεηώλεηε ε πνηόηεηα ηνπ πνιύ γξήγνξα, ζπγθνκηδή πξέπεη λα γίλεηε ηεο απνγεπκαηηλέο ή βξαδηλέο ώξεο, γίλεηε κε ην ρέξη γηα κηθξέο εθηάζεηο θαη γηα κεγάιεο εθηάζεηο ρξεζηκνπνηνύληα κεραλέο ζπγθνκηδήο. Η ζπγθνκηδή γίλεηαη γύξσ ζηα ηέιε Απγνύζηνπ κέρξη ηα κέζα Οθησβξίνπ, αλάινγα κε ηελ πνηθηιία. (Παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ, 2008). Δηθόλα 3.1: ζεξηδναισληζηηθή κεραλή 14

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4. Δρζξνί ηνπ θαιακπνθηνύ 4.1 Λεπηδόπηεξα 4.1.1 Αγξόηηδεο Καξαθαηκέ (Agrotis spp) Σάμε :Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα: Noctuidae Ξεληζηέο: Πξνζβάιιεη : θαιακπόθη, ηεύηια, ηνλ θαπλό, παηάηα, βακβάθη θαη ην ακπέιη. Μνξθνινγία εληόκνπ Σα ελήιηθα (πεηαινύδεο) έρνπλ κήθνο 2cm πεξίπνπ θαη γθξηδνθάζηαλν ρξώκα (Δηθόλα 4.1). Οη πξόζζηεο πηέξπγεο έρνπλ ζθνπξόηεξν ρξώκα θαη δηαθνζκνύληαη κε λεθξνεηδή ζεκάδηα θαη γξακκέο δηθ-δαθ. Οη νπίζζηεο πηέξπγεο ζην αξζεληθό είλαη ιεύθεο ελώ ζην ζειπθό είλαη γθξίδεο. Δηθόλα 4.1 ελήιηθα ηνπ Agrotis spp Οη πξνλύκθεο (θάκπηεο) είλαη άηξηρεο, θπιηλδξηθέο, γθξίδνπ ρξώκαηνο θαη θζάλνπλ ζε κήθνο ηνπο θηάλεη ηα 4,5-5 cm (Δηθόλα 4.2) (Δπζπκηάδεο, 2010 ). 15

Δηθόλα 4.2 πξνλύκθε ηνπ Agrotis spp Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν λπκθώλεηαη ηελ Άλνημε θαη ηα ηέιεηα πνπ ζα πξνθύςνπλ ζα γελλήζνπλ ηα αβγά. Σν ζειπθό γελλάεη πεξίπνπ 1000 αβγά ηα νπνία εθθνιάπηνληαη κόλν εάλ ε ζεξκνθξαζία είλαη πάλσ από 10 C. Οη κηθξέο πξνλύκθεο ηξέθνληαη ζηελ αξρή κε ην παξέγρπκα ηεο θάησ επηθάλεηαο ησλ θύιισλ, αξγόηεξα όκσο ηξέθνληαη κνλό ηε λύρηα θαη ηε κέξα βξίζθνληαη θνπινπξηαζκέλεο ιίγα εθαηνζηά κέζα ζην έδαθνο. Όηαλ κεγαιώζνπλ νη πξνλύκθεο θεύγνπλ από ην θαηαθύγην θαη επηηίζνληαλ ζε λεαξά.ηελ ρσξά καο έρεη πεξηζζόηεξεο από 3 γελεέο ηνλ ρξόλν. πκπηώκαηα Πξνζβάινπλ σο πξνλύκθεο ηα λεαξά θπηά κε απνηέιεζκα ηελ απνθνπή ηνπ ζηειέρνπο θνληά ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο (Δηθόλα 4.3), νη λεαξέο πξνλύκθεο αλνίγνπλ κηθξέο ηξύπεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ θύιινπ όηαλ είλαη εθηεηακέλεο κπνξεί λα ρξεηαζηεί επαλαζπνξά. Οη κεγάιεο πξνλύκθεο δαγθώλνπλ θαη θόβνπλ ηα ζηειέρε ησλ λεαξώλ θπηώλ ηνπ θαιακπνθηνύ ζηε βάζε ηνπο (Παπαθώζηα, 2008). Ιδηαίηεξα επλντθέο ζπλζήθεο γηα ηελ εκθάληζή ηνπο είλαη μεξόο, δεζηόο θαηξόο θαη όηαλ ην έδαθνο είλαη θαιπκκέλν από δηδάληα. ε πγξό έδαθνο νη λεαξέο πξνλύκθεο δελ επηβηώλνπλ. 16

Δηθόλα 4.3: πξνζβνιή ζηα ζηειέρε ηνπ θαιακπνθηνύ από Agrotis spp. Καηαπνιέκεζε Οη αγξόηηδεο κπνξνύλ λα αληηκεησπηζηνύλ κε ρεκηθά,θαιιηεξγεηηθά θαη βηνινγηθά κέζα θαη κε ζπλδπαζκό ηνπο.ηελ ρεκηθή θαηαπνιέκεζε θαιπηέξα απνηειέζκαηα δίλνπλ ηα δνιώκαηα κε εληνκνθηόλν νπζία ηα θαιιηεξγεηηθά κέζα πεξηιακβάλνπλ, θαηεξγαζία εδάθνπο, βαζηά νξγώκαηα γηα ηελ θαηαζηξνθή ησλ πξνλπκθώλ πνπ είλαη ζην έδαθνο. Καηαζηξνθή ησλ δηδαλίσλ θαη ζηξάγγηζε ησλ πγξώλ εδαθώλ(δπζπκηάδεο, 2010 ). 4.1.2 Πξάζηλν ζθνπιήθη (Helicoverpa armigera) Σάμε:Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα: Noctuidae Ξεληζηέο: Πξνζβάιιεη : θαιακπόθη, ηνλ θαπλό, βακβάθη, ληνκάηα θαη πηπεξηά Μνξθνινγία εληόκνπ Σα ελήιηθα (πεηαινύδα) έρνπλ κήθνο 1.2-2.3 cm (Δηθόλα 4.4), ην άλνηγκα ησλ θηεξώλ θηάλεη ηα 3-4.5 cm. Σα θηεξά δελ έρνπλ ραξαθηεξηζηηθό ρξώκα αιιά ηα πίζσ θηεξά έρνπλ ππνθαζηαλέο θειίδεο. 17

Δηθόλα 4.4 Δλήιηθα ηνπ Helicoverpa armigera Η πξνλύκθε (θάκπηα) (Δηθόλα 4.5) κπνξεί λα θζάζεη ζε κήθνο πεξίπνπ 4 cm θαη ην ρξώκα ηεο πνηθίιιεη από αλνηρηνθάζηαλν κέρξη πξάζηλν. Σν θεθάιη ησλ πξνλπκθώλ είλαη ραξαθηεξηζηηθά ζηξόγγπιν. Δηθόλα 4.5 Πξνλύκθεο ηνπ Helicoverpa armigera Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν δηαρεηκάδεη κε ηελ κνξθή πνύπαο ζε θειί πνπ δεκηνπξγεί κέζα ζην έδαθνο, κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνύ πεζαίλεη ηνλ ρεηκώλα γηαηί είλαη δύζθνιε ε δηαρείκαζε ηνπ. Σν ζύιαθν γελλάεη 1000 απγά ηα όπνηα ηα αθήλεη ζηε πάλσ επηθάλεηα ησλ θύιισλ ή ζηεο αξζεληθέο ηαμηαλζίεο. Η έμνδνο ηνπ αξρίδεη ζηηο αξρέο Μαΐνπ θαη ε πηήζε ζηακαηήζεη ηνλ Οθηώβξην. Σν έληνκν έρεη 3 γελεέο ηνλ ρξόλν, ε πξώηε εκθαλίδεηε ζηα κέζα Ινπλίνπ, ε δεύηεξε ηέιε Ινπιίνπ κε αξρέο Αύγνπζηνπ θαη ε ηξίηε ηέιε Αύγνπζηνπ θαη όιν ησλ επηέκβξην. Η πνην επηθίλδπλε γελεά 18

είλαη ε δεύηεξε γηαηί αλαπηύζζνληαη κεγάιε πιεζπζκνί θαη πξνζβάινπλ όια ηα αλαπαξαγσγηθά κέξε ηνπ θπηνύ. πκπηώκαηα ην θαιακπόθη ηελ κεγαιύηεξε δεκηά ηελ θάλεη ε πξνλύκθε πξνζβάιεη ηα θύιια ζηα λεαξά θπηά ηηο ηαμηαλζίεο θαη κεηά ηνπο ζπάδηθεο ζηνπο νπνίνπο πξνθαιεί ηελ ζνβαξόηεξε δεκηά (Δηθόλα 4.6). Η θάκπηα εηζρσξεί ζηνλ ζπάδηθα πξνρσξεί θαηά κήθνο ηνπ θαη ηνλ ηξώεη πιεπξηθά. Οη θάκπηεο ηξέθνληαη ζπλήζσο από ηνπο αλώξηκνπο θαξπνύο, θαη νη ζπόξνη είλαη αζύκκεηξα θαγσκέλνη,πξνθαινύλ βαζηέο ηξύπεο θαη απνζέηνπλ εθεί ηα πεξηηηώκαηά ηνπο. Δηθόλα 4.6 πξνζβνιή ζηνλ ζπάδηθα από ηνλ Helicoverpa armigera Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά: ρεηκσληάηηθεο θαη αλνημηάηηθεο θαιιηεξγεηηθέο εξγαζίεο (όξγσκα/ δηζθνβάξλα) θαη κε ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ρσξαθηνύ, θαηαζηξέθνληαη πνιιέο ζηνέο λύκθσζεο ηνπ εληόκνπ θαη επέξρεηαη ζαλάησζε ζε κεγάιν πνζνζηό. Με ρεκηθά κεηξά :αληηκεηώπηζε κε ςεθαζκό ζην θαηάιιειν ζηάδην ησλ θπηώλ κε θαηάιιεια εληνκνθηόλα όπσο: Δθιεθηηθά ζθεπάζκαηα ηνπ Bacillus thuringiensis, Σν ζρεηηθά εθιεθηηθό diflubenzuron Σν spinosad ζην νπνίν ην έληνκν δελ έρεη αλαπηύμεη αλζεθηηθόηεηα 19

Σα ππξεζξηλνεηδή: beta-cyfluthrin, cyfluthrin, cypermethrin, deltamethrin, θαη zeta cypermethrin (Παπαθώζηα-Σαζνπνύινπ 2008,www Plant protection, 2012) 4.1.3 Ππξαιίδα ή ππξάνπζηα (Οstrinia nubilalis) Tάμε: Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα: Pyralididae Ξεληζηέο: Πξνζβάιιεη ην θαιακπόθη, ην ζόξγν, ην θαπλό, ην θερξί, ηηο πηπεξηέο θαη ην βακβάθη. Μνξθνινγία Δλήιηθν: Η πεηαινύδα (Δηθόλα 4.7) έρεη κήθνο 1 cm θαη ε δηάκεηξνο ησλ αλνηγκέλσλ θηεξώλ θπκαίλεηε έσο 2 cm. Σν ζειπθό έρεη αρπξνθίηξηλν ρξώκα ζηα κπξνζηηλά θηεξά ελώ ζην αξζεληθό είλαη ζθνύξν θίηξηλν, επίζεο ην αξζεληθό είλαη πνην κηθξό θαη πνην ιεπηό ην ζώκα ηνπ από ην ζειπθό. Δηθόλα 4.7 Δλήιηθν ηεο Ostrinia nubilalis Πξνλύκθε: Η πξνλύκθε (Δηθόλα 4.8) έρεη κήθνο ζώκαηνο 0,20-0,30 cm, έρεη ρξώκα ξόδηλν θαη θαηά κήθνο ηνπ ζώκαηνο ηεο θέξεη αλνηρηνθόθθηλεο γξακκέο.σν θεθάιη ηεο είλαη έληνλν ζθνύξν, επίπεδν θαη πνηέ ζηξνγγπινπνηεκέλν. 20

Δηθόλα 4.8 πξνλύκθε ηεο Ostrinia nubilalis Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν μερεηκσληάδεη σο πξνλύκθε ζην ρακειόηεξν κέξνο ηνπ κίζρνπ, κε ηελ κνξθή αλαπηπγκέλεο πξνλύκθεο δηαρεηκάδεη κέζα ζηα ζηειέρε ησλ πξνζβεβιεκέλσλ θπηώλ. Έρεη 1-3 γελεέο αλά έηνο ζηελ Δπξώπε, ελώ ζηα Βόξεηα θξάηε έρεη κόλν κία. Μέζα ζην κίζρν γίλεηε ε αλάπηπμε ησλ ρξπζαιίδσλ ηελ Άλνημε θαη ηα πξώηα έληνκα αξρίδνπλ λα πεηνύλ ζην πξώην δεθαπελζήκεξν ηνπ Μαΐνπ. Οη πεηαινύδεο γελλνύλ ηα απγά ηνπο ζηε βάζε ηνπ ζπζάλνπ. Κάζε ζειπθό γελλάεη γύξσ ζηα 550 απγά, Καζνξηζηηθόο παξάγνληαο ηεο σνηνθίαο είλαη ε ύπαξμε πγξαζίαο πεξίπνπ 96% θαη ζεξκνθξαζία 29 C. πκπηώκαηα Οη πξνλύκθεο ηξέθνληαη ζηα θύιια θάλνληαο ζεηξέο ραξαθηεξηζηηθώλ κηθξώλ νπώλ, ζηελ ζπλερεία νη κεγαιύηεξεο πξνλύκθεο εηζρσξνύλ ζην ζηέιερνο θαη ηξέθνληαη από ηελ εληεξηώλε πξνθαιώληαο αδπλάηηζκα ηνπ ζηειέρνπο θαη πιάγηαζκα κεηά από δπλαηό άλεκν. Σν έληνκν πξνθαιεί δεκίεο ζηεο αξζεληθέο ηαμηαλζίεο θαη πνην ζνβαξέο ζηνπο ζπάδηθεο. 21

Δηθόλα 4.9 ζπκπηώκαηα από Ostrinia nubilalis Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά: Η ακεηςηζπνξά κεηώλεη ηνλ θίλδπλν κόιπλζεο θαη ηνλ αξηζκό ησλ εληόκσλ ζην ρσξάθη, θαηαζηξνθή ησλ ζηειερώλ ηεο πξνεγνύκελεο θαιιηέξγεηαο ώζηε λα ζθνησζνύλ νη πξνλύκθεο πνπ δηαρεηκάδνπλ ζην εζσηεξηθό ηνπο. Με ρεκηθά κεηξά :Παξαθνινπζήζεη ησλ πηήζεσλ ηνπ εληόκνπ θαη επέκβαζε κε θεξνκνληθέο παγίδεο, όηαλ δελ ρξεζηκνπνηεζνύλ παγίδεο, επεκβαίλνπκε κόλν όηαλ ην πνζνζηό πξνζβνιήο μεπεξλάεη ην 5%. Φεθαζκνί κε ηα εμήο εληνκνθηόλα: deltamethrine, carbaryl, diazinon. (www Plant protection, 2012). 4.1.4 εζάκηα ή ζθνπιήθη ηνπ θαιακπνθηνύ (Sesamia nonagrioides) Σάμε:Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα: Noctuidae Ξεληζηέο: θαιακπόθη,ξύδη,ζηηάξη, θξηζάξη,βξώκε,δαραξνθάιακν βακβάθη. θαη ιηγόηεξν ην 22

Μνξθνινγία Δλήιηθν: Η πεηαινύδα έρεη κήθνο 0,12-0,15 cm,έρνπλ βξαρύ ζώκα θαη ν ζώξαθαο ηνπο είλαη θαιπκκέλνο κε ππθλέο ηξίρεο. Σν άλνηγκα ησλ θηεξώλ 30 έσο 40 mm, ηα ζειπθά είλαη κεγαιύηεξα από ηα αξζεληθά (Δηθόλα 4.10). Σν ρξώκα ηνλ πηεξύγσλ είλαη αλνηρηό θαζηαλό. Δηθόλα 4.10 ελήιηθν Sesamia nonagrioides Πξνλύκθε: Σν κήθνο ηεο θηάλεη 0,30-0,35 cm,έρεη ιεπθό ή ιεπθνθίηξηλν θαη νξηζκέλεο θνξέο ξόδηλν ρξσκαηηζκό, ην θεθάιη ηεο έρεη ζθνύξν ρξσκαηηζκό. (Δηθόλα 4.11). Καηά κήθνο ηνπ ζώκαηνο ππάξρνπλ ξαβδώζεηο ζθνύξνπ ρξώκαηνο Δηθόλα 4.11 πξνλύκθε Sesamia nonagrioides Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν δηαρεηκάδεη σο πξνλύκθε ζηνπο ζπαζκέλνπο ζπάδηθεο θαη ζηα ππνιείκκαηα ησλ θαιιηεξγεηώλ,αθήλεη ηα απγά ηνπ θάησ από ηελ ζήθε ησλ θύιισλ.σα ζειπθά γελλνύλ 800 23

απγά, απηά εθθνιάπηνληαη κεηά από 14 εκέξεο, ε αλάπηπμε ησλ πξνλπκθώλ δηαξθεί πεξίπνπ 45 εκέξεο. Έρνπλ 2-3 γελεέο ηνλ ρξόλν. πκπηώκαηα Η πξνζβνιή από ηηο πξνλύκθεο (Δηθόλα 4.12) πξνθαιεί ηε κάξαλζε ηνπ αθξαίνπ θύιινπ θαη ηελ θαηαζηξνθή ηεο θνξπθήο ησλ λεαξώλ θπηώλ θαη ησλ ζηειερώλ κε απνηέιεζκα ηε θαζπζηέξεζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ. Οη πξνλύκθεο εληνπίδνληαη θαη ζηνπο ζπάδηθεο ησλ νπνίσλ ηξώλε ηελ ξάρε θαη ηνπο ζπόξνπο.σα ζεκαληηθόηεξα πξνβιήκαηα δεκηνπξγνύληαη από ηελ 2 θαη ηελ 3 γελεά. Δηθόλα 4.12 πξνζβνιή από Sesamia nonagrioides Καηαπνιέκεζε Η θαηαζηξνθή ησλ ππνιεηκκάησλ ηεο θαιιηέξγεηαο κεηά ηελ ζπγθνκηδή βνεζά ζηελ κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ, ζπλερήο έιεγρνο ηεο πηήζεσο ηνπ εληόκνπ κε θεξνκνληθέο παγίδεο. Πεηξακαηηθά έγηλε πξνζπάζεηα λα θαηαπνιεκεζεί ην έληνκν κε ηε κέζνδν ηεο «καδηθήο παγίδεπζεο» ησλ αξζεληθώλ κε θεξνκνληθέο παγίδεο. Βηνινγηθή θαηαπνιέκεζε κε ζηόρν ηεο πξνλύκθεο κε bacillus thuringiensis.(παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ 2008, Γάκπα. 2009). 24

4.1.5 πνληόπηεξα (Spodoptera spp) Σάμε:Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα: Noctuidae Ξεληζηέο: Καιακπόθη,θαπλό θαη ην βακβάθη. Μνξθνινγία Δλήιηθν: Έρεη κήθνο 0,10-0,15 cm,ηα κπξνζηηλά θηεξά έρνπλ απαιό γθξη ρξσκαηηζκό ελώ ηα πίζσ θηεξά έρνπλ ιεπθό ρξσκαηηζκό (Δηθόλα 4.13). Δηθόλα 4.13 ελήιηθν Spodoptera Πξνλύκθε: Έρεη κήθνο κέρξη 0,30 cm,ην ρξώκα πνηθίιεη ζπλήζσο είλαη πξάζηλν κέρξη κειαλό, εκθαλίδεηαη ηελ λύρηα θαη θξύβεηε ηελ ήκεξα (Δηθόλα 4.14). 25

Δηθόλα 4.14 πξνλύκθε Spodoptera Βηνινγηθόο θύθινο Ο βηνινγηθόο θύθινο νινθιεξώλεηαη ζε 30 εκέξεο ην θαινθαίξη, ζε 60 εκέξεο ηελ άλνημε θαη ην θζηλόπσξν, θαη 80 έσο 90 εκέξεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκώλα. Γηαρεηκάδεη ζην έδαθνο ζαλ ρξπζαιιίδα,ην ζειπθό γελλάεη πάλσ από 1000 απγά,ζε ζσξνύο από 20 έσο 60 απγά ζηελ θάησ επηθάλεηα ηνπ θύιινπ. Οη πξνλύκθεο δνπλ ζηελ αξρή νκαδηθά θαη κεηά δηαζθνξπίδνληαη,ην έληνκν έρεη 3-7 γελεέο ηνλ ρξόλν,(εμαξηάηε από ην θιίκα ηεο πεξηνρήο).δίλαη κεηαλαζηεπηηθό έληνκν. πκπηώκαηα ην θαιακπόθη πξνζβάιεη θπξίσο ηα θύιια θαη αξγόηεξα ηελ θνβε θαη ηνλ ζπαδηθα.οη πξνλύκθεο ηξέθνληαη ζηελ θάησ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο ε πάλσ επηθάλεηα κπνξεί λα κείλεη άζηθηε, ηξππνύλ ηα θύιια θαη αθήλνπλ ηξύπεο κε αθαλόληζηε κνξθή.(δηθόλα 4.15)Οη κεγάιεο πξνλύκθεο ηξώλε όιν ην θύιισκα θαη αθήλνπλ κνλό ηα θύξηα λεπξά. 26

Δηθόλα 4.15 πξνζβνιή από Spodoptera Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά : όξγσκα, δηζθνβάξλα Όηαλ γίλνληαη νη εξγαζίεο, αζθνύλ πίεζε ζην ρώκα θαη θαηαζηξέθνπλ ηεο πξνλύκθεο. Καηαζηξνθή ησλ μεληζηώλ γύξσ από ηελ θαιιηέξγεηα. Με ρεκηθή θαηαπνιέκεζε κε ηα εμήο εληνκνθηόλα: Methomyl, Acephate, Carbaryl, Γηα λα έρνπκε θαιπηέξα απνηειέζκαηα πξέπεη νη ςεθαζκνί λα γίλνληαη όηαλ νη πξνλύκθεο είλαη κηθξέο. ( www kalliergo, 2012) 4.2 Κνιεόπηεξα 4.2.1 ηδεξνζθώιεθεο (Αgriotes sp.) Σάμε: Κνιεόπηεξα Οηθνγέλεηα: Elateridae Ξεληζηέο: Καιακπόθη,θαπλό,βακβάθη, κεδηθή, θξάνπιεο, ζηηάξη θαη ηελ παηάηα. Μνξθνινγία Δλήιηθν: Δίλαη καθξόζηελν κε ζθνύξν ρξσκαηηζκό θαθέ ή καύξν θαη ην κήθνο ηνπ ζώκαηνο 27

ηνπ θπκαίλεηαη κεηαμύ0, 6-1,2 cm (Δηθόλα 4.16). Σν ραξαθηεξηζηηθό ηνπ είλαη όηαλ βξίζθεηε αλάπνδα πεδάεη ζαλ ειαηήξην θαη λα επαλέξρεηαη ζηελ θαλνληθή ηνπ ζέζε Δηθόλα 4.16 Δλήιηθν ηνπ Αgriotes spp Πξνλύκθε: Δίλαη θπιηλδξηθή θαη ζθιεξή, νη λεαξέο πξνλύκθεο έρνπλ ππόιεπθν ρξσκαηηζκό θαη αξγόηεξα θίηξηλν θαθέ.σν κήθνο ηνπο θπκαίλεηε κεηαμύ 2-2,5 cm (Δηθόλα, 4.17).. Δηθόλα 4.17 Πξνλύκθε ηνπ Αgriotes spp Βηνινγηθόο θύθινο Ο βηνινγηθόο θύθινο κπνξεί λα δηαξθέζεη πνιιά ρξόληα( 5-6) γηα λα νινθιεξσζεί. Σα ζειπθά γελνύλ 120-140 απγά ζε έδαθνο δξνζεξό, ηα απγά θαη νη λεαξέο πξνλύκθεο είλαη επαίζζεηα ζηελ μεξαζία. Σα ελήιηθα εκθαλίδνληαη ζην ηέινο ηνπ θαινθαηξηνύ θαη δηαρεηκάδνπλ ζην έδαθνο.σελ άλνημε γίλεηε ε σνηνθία ζην έδαθνο θαη νη πξνλύκθεο πξνζβάινπλ ηα λεαξά θπηά 28

ηνπ θαιακπνθηνύ,o βηνινγηθόο θύθινο δηαξθεί πνιιά ρξόληα θαη γη απηό κπνξνύκε λα βξνύκε ζην έδαθνο ηελ ηδία ρξνληθή ζηηγκή έληνκα δηαθνξεηηθνύ ζηαδίνπ. πκπηώκαηα Πξνζβάιινπλ ηα ππόγεηα κέξε ηνπ θπηνύ, ην ξηδηθό ζύζηεκα (Δηθόλα 4.18), θαη ηα θπηηθά κέξε θνληά ζηνλ ιαηκό. Σξώλε ηνπο ζπόξνπο πνπ ζπάξζεθαλ, ή ηα λεαξά θπηά θαηά ην θύηξσκα, θαη εηζρσξνύλ ζηε ξίδα ησλ κεγαιύηεξσλ θπηώλ ηξώγνληαο ην εζσηεξηθό ηεο. Απνηέιεζκα είλαη ε αλνκνηόκνξθε θπηεία εμαηηίαο ηεο δεκηνπξγίαο θελώλ θειίδσλ πξνζβνιήο, ζε ζνβαξέο πξνζβνιέο κπνξεί λα ρξεηαζηεί επαλαζπνξά. Δηθόλα 4.18 πξνζβνιή από Αgriotes spp ζηηο ξίδεο Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά : Όξγσκα ηελ θαηάιιειε ρξνληθή πεξίνδν γηα ηελ θαηαζηξνθή απγώλ θαη πξνλπκθώλ. Καινθαηξηλή βαζεηά αλάζηξνθε ηνπ εδάθνπο. Πξόγξακκα ακεηςηζπνξάο κε επηινγή θπηηθώλ εηδώλ πνπ δε πξνζβάιινληαη από ζηδεξνζθώιεθεο. 29

Με ρεκηθή θαηαπνιέκεζε: Δπέλδπζε ηνπ ζπόξνπ κε εληνκνθηόλα Απνηειεζκαηηθά εληνκνθηόλα: chlorpyriphos, endosulfan, carbofuran, fensulfothion, aldicarb. Η εθαξκνγή ηνπο κπνξεί λα γίλεη κε επίπαζε ή ςεθαζκό νινθιήξνπ ηνπ ρσξαθηνύ (Δπζπκηάδεο 2010, Παπαθώζηα θαη Σαζνπνύινπ, 2008). 4.2.2 Γηαβξωηηθό θνιεόπηεξν (Diabrotica virgifera ) Σάμε: Κνιεόπηεξα Οηθνγέλεηα: Chrysomelidae. Ξεληζηέο: θαιακπόθη, παηάηα θαη ην ηεύηιν. Μνξθνινγία Δλήιηθν: Σα ελήιηθα έρνπλ κήθνο 0,4-0,7cm, κε καθξύ σνεηδέο ζώκα. Οη θεξαίεο ηνπ είλαη καθξηέο. Έρνπλ πξαζηλνθίηξηλν ρξσκαηηζκό, επηκήθεο ξαβδώζεηο δηαθόξσλ ζρεκάησλ ππάξρνπλ ζην πεξίβιεκα ηνπ ελειίθνπ (Δηθόλα 4.19). Δηθόλα 4.19 Eλήιηθν ηνπ Diabrotica virgifera 30

Πξνλύκθε: Η πξνλύκθε έρεη κήθνο 0,3-1,5 cm,έρεη ππόιεπθν ρξσκαηηζκό κε έλα ζθνύξν θαζηαλό θεθάιη θαη ζθιεξό δεξκάηην. (Δηθόλα 4.20). Δηθόλα 4.20 Πξνλύκθεο ηνπ Diabrotica virgifera Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν δηαρεηκάδεη σο απγό ζην έδαθνο, έρεη κηα γεληά ην έηνο. Σα απγά βξίζθνληαη ειεύζεξα ζην έδαθνο. Οη λέεο πξνλύκθεο εθθνιάπηνληαη από ηα κέζα Μαΐνπ σο ην ηέινο Ινπλίνπ. Η εθθόιαςε ησλ πξνλπκθώλ αξρίδεη όηαλ ην έδαθνο είλαη αξθεηά δεζηό θαη δελ απαηηείηαη ε ύπαξμε θπηηθώλ ξηδώλ, ππάξρνπλ 3 πξνλπκθηαθά ζηάδηα αλάινγα κε ηελ ζεξκνθξαζία ζπκπιεξώλνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπο ζε 4 έσο 10 εβδνκάδεο, ε λύκθσζε γίλεηε ζην έδαθνο θαη δηαξθεί 1 εβδνκάδα, ηα ελήιηθα θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο από ηέιε Ινπλίνπ έσο κέζα Οθηώβξηνπ. πκπηώκαηα Οη πξνλύκθεο θαηαζηξέθνπλ ην ξηδηθό ζύζηεκα κε απνηέιεζκα ηα θπηά λα κελ κπνξνύλ λα ζηεξηρηνύλ επαξθώο θαη λα πιαγηάδνπλ.σα θπηά παξακέλνπλ αδύλακα,πιαγηαζκέλα, αζηαζή θαη κεηώλεηε ε παξάγσγε ηνπο. Σα πιαγηαζκέλα θπηά πνπ ζηεξίδνληαη ην έλα πάλσ ζην άιιν απνηεινύλ έλδεημε ηεο παξνπζίαο ηνπ εληόκνπ. Οη κεγαιύηεξεο πξνλύκθεο δεκηνπξγνύλ ζηνέο ζην εζσηεξηθό ηεο ξίδαο,βαζηθό γλώξηζκα ηνπ εληόκνπ (Δηθόλα 4.21). Σα ελήιηθα θαηαζηξέθνπλ ην ζπάδηθα θαη ην θύιισκα (Δηθόλα 4.22). 31

Δηθόλα 4.21 πκπηώκαηα από Diabrotica virgifera ζηε ξηδά Δηθόλα 4.22 πκπηώκαηα από Diabrotica virgifera ζην θύιιν θαη ζηνλ ζπάδηθα Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά : Η ακεηςηζπνξά είλαη ην απνηειεζκαηηθόηεξν κέζν θαηαπνιέκεζεο ηνπ εληόκνπ, αλά ηξηεηία πξέπεη λα γίλεηε ελαιιαγή ηνπ θαιακπνθηνύ κε άιιε θαιιηέξγεηα γηα ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ εληόκνπ. Με ρεκηθή θαηαπνιέκεζε: Υξήζε νξγαλνθσζθνξηθώλ ή ππξεζξηλώλ εληνκνθηόλσλ θαηά ηελ ζπνξά κπνξεί λα κείσζε ηνλ πιεζπζκό ηνπ εληόκνπ. (Γάκπα. 2009, www Plant protection 2012 ) 32

4.3 Οκόπηεξα 4.3.1 Αθίδεο (Rhopalosiphum maidis) Σάμε: Οκόπηεξα Οηθνγέλεηα: Aphididae Ξεληζηέο: θαιακπόθη, παηάηα, ηεύηιν, θξηζάξη θαη ην ζηηάξη. Μνξθνινγία Σα ελήιηθα έληνκα έρνπλ κήθνο 0,9-2,4 cm, νη πξνλύκθεο έρνπλ κήθνο 0.3-1 mm. Eρνπλ καιαθό ζώκα θαη ηξέθνληαη κπδώληαο ρπκνύο. Σν ρξώκα ηνπο είλαη κπιε ή πξάζηλν ζην πάλσ κέξνο ηνπ ζώκαηνο ηνπο έρνπλ κηα ιεπηή ιεπθή ζθόλε ( Δηθόλα 4.23). Δηθόλα 4.23 ελήιηθεο θαη πξνλύκθεο ηνπ γέλνπο Rhopalosiphum maidis Βηνινγηθόο θύθινο Σν έληνκν δηαρεηκάδεη ζην ελήιηθν ζηάδην,έρεη κέρξη θαη 9 γεληέο ην ρξόλν,ε αλαπαξαγσγή ησλ αθίδσλ κπνξεί λα είλαη ζπλερήο ζε όιε ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκώλα.σα ζειπθά δελ γελλνύλ 33

απγά αιιά λύκθεο πνπ κνηάδνπλ κε ηα ελήιηθα ε δηαθνξά ηνπο είλαη όηη νη λύκθεο είλαη κηθξέο θαη αλώξηκεο. Σν ζειπθό γελλνύλ κέρξη θαη 70 λέεο αθίδεο. πκπηώκαηα Σν έληνκν εθθξίλεη κειίησκα (ζαθραξώδεο δηάιπκα)ην νπνίν πξνθαιεί: Αλάπηπμε κπθήησλ. Γηαηάξαμε ηεο επηθνλίαζεο. Κάςηκν ηνπ θπηηθνύ ηζηνύ. ηα θύιια ην έληνκν πξνθαιεί: (Δηθόλα 4.24) Κηηξηλσπή θειίδσζε. πζηξνθή ηνπ θύιινπ θαη κάξαλζε. ηάκαηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θύιινπ. Σα άλζε είλαη ζηείξα Δηθόλα 4.24 πκπηώκαηα από Rhopalosiphum maidis ζηα θύιια 34

Καηαπνιέκεζε ε λεαξά θπηά ζπάληα νη πξνζβνιέο επηβάινπλ ηελ ιήςε κέηξσλ: Φεθαζκνί κε θαηάιιεια εληνκνθηόλα : Bacillus thurinngiensis pirimicarb vamidathion dif1ubenzuron fenbetatin Kαηαπνιέκεζε κε θπζηθνύο ερζξνύο: Coleoptera: Coccinellidae : Alloneda dodecaspilota (Ελπίδα), Diptera: Syrphidae : Allograpta Ιάβας Υμενόπτερα: Aphelinidae: Aphelinus gossypii Timberlake, Braconidae : Aphidiinae : Aphidius colemani Viereck. (www Plant protection, 2011.) 4.4 Γίπηεξα 4.4.1 Τιέκπηα (Delia platura) Σάμε: Γίπηεξα Οηθνγέλεηα Anthomyiidae Ξεληζηέο: ηνκάηα,θαπλόο ζπαξάγγη, θξεκκύδη, θαιακπόθη θαη ην ζηηάξη. Μνξθνινγία 35

Δλήιηθν: Μνηάδεη κε κύγα έρεη γθξη ή καύξν ρξσκαηηζκό θαη ην κήθνο ηνπ θηάλεη 0,4-0,6 cm.έχει ςτενή κοιλία και το ςώμα του είναι ςκοφρο και ποιο τριχωτό από τησ μφγασ. (Δηθόλα 4.25) Δηθόλα 4.25 Δλήιηθν ηνπ Delia platura Προνύμφη: Το μπροςτινό άκρο τησ είναι ποιο ςτενό από το πίςω,έχει λευκό ή κίτρινο χρωματιςμό και το μήκοσ τησ φτάνει0,5-0,8 cm. (Δηθόλα 4.26 ) Δηθόλα 4.26 Πξνλύκθεο ηνπ Delia platura Βηνινγηθόο θύθινο Γηαρεηκάδεη κέζα ζην έδαθνο ππό κνξθή πνύπαο. Σα ζειπθά γελλνύλ από 40-100 απγά, ηα απγά ηνπνζεηνύληαη ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θαη εθθνιάπηνληαη ηνλ Ιαλνπαξίνπ. Δάλ ππάξρνπλ ρακειέο ζεξκνθξαζίεο ε εθθόιαςε ζηακάηα. Οη λεαξέο πξνλύκθεο θαηεπζύλνληαη ζην ππόγεην κέξνο ηνπ θπηνύ ζηνπο ηξπθεξνύο βιαζηνύο ή ζηνπο ζπόξνπο πνπ βιαζηάλνπλ θαη ζε ιίγεο εκέξεο ην θπηό καξαίλεηε.έρεη 3-4 γελεέο ηνλ ρξόλν. 36

πκπηώκαηα ηα λεαξά θπηά νη πξνλύκθεο πξνθαινύλ: Καθή εκθάληζε δελδξπιιίσλ Σα πξώηα θύιια έρνπλ ηξύπεο ή ε πξνλύκθε κπνξεί λα θάεη όια ηα πξώηα θύιια Μεησκέλε επξσζηίαο Σν θπηό ζαπίδεη θαη θαηαζηξέθεηε Μεξηθέο θνξέο ρξεηάδεηαη επαλαζπνξά Δηθόλα 4.27 ζπκπηώκαηα ζε λεαξά θπηά από Delia platura Καηαπνιέκεζε Με θαιιηεξγεηηθά κεηξά Να απνθεύγνληαη εδάθε κε πινύζηα νξγαληθή νπζία Αβαζήο ζπνξά γηα γξήγνξε αλάπηπμε ησλ θπηώλ. Πεξηνξηζκόο ηεο εδαθηθήο πγξαζίαο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο ζπνξάο 37

Να ρξεζηκνπνηνύληαη ζπόξνη θαιήο πνηόηεηαο Η ρεκηθή θαηαπνιέκεζε Καηά ηελ ζπνξάο ρξήζεη εληνκνθηόλσλ(phorate) Κάιπςε ηνπ ζπόξνπ κε furathiocarb ζε κηθξνθάςνπιεο ε πεξηνρέο πνπ ελδεκεί ην έληνκν πξέπεη λα ςεθάδεηαη όιν ην ρσξάθη κε diazinon, parathion, carbofuran (θνύιαο. 2009) 4.5 Δρζξνί πνπ πξνζβάινπλ απνζεθεπκέλα πξνϊόληα 4.5.1 Ππξαιίδα ηωλ αιεύξωλ (Anagasta kuehniella ) Σάμε: Λεπηδόπηεξα Οηθνγέλεηα : Pyralidae Ξεληζηέο: Πξνζβάιεη ζπόξνπο θαιακπνθηνύ θαη ζηηαξηνύ, όζπξηα θαη ηνπο μεξνύο θαξπνύο. Μνξθνινγία Δλήιηθν: Έρεη κήθνο 0,10-0,14 cm θαη άλνηγκα πηεξύγσλ 0, 15-0,25 cm. Οη κπξνζηηλέο πηέξπγεο είλαη θαζηαλέο κε ζθνπξόρξσκα ζηίγκαηα θαη νη πίζσ πηέξπγεο είλαη ππόιεπθεο (Δηθόλα 4.28). Δηθόλα 4.28 Δλήιηθν ηνπ Anagasta kuehniella 38

4.29). Πξνλύκθε: Έρεη κήθνο 0,16-0,18cm, θαη έρεη ππόιεπθν ή ξόδηλν ρξσκαηηζκό (Δηθόλα Δηθόλα 4.29 Πξνλύκθε ηνπ Anagasta kuehniella Βηνινγηθόο θύθινο Γηαρεηκάδεη ζαλ πξνλύκθε,ηα ζειπθά γνληκνπνηνύληα θαη γελλνύλ 200-300 απγά.μεηά από 7 εκέξεο θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο νη λεαξέο θάκπηεο θαη αξρίδνπλ λα πθαίλνπλ κε κεηάμηλα λήκαηα κηθξνύο θνιενύο κέζα ζηνπο νπνίνπο παξακέλνπλ θαη ηξέθνληαη (Μπάξηε, 2006). Έρεη 3-4 γεληέο ηνλ ρξόλν. πκπηώκαηα ηνπο ζπόξνπο πξνθαιεί κεγάια εθηεηακέλα θαγώκαηα, αθήλεη βξσκηέο κε ηηο κεηαμσηέο θισζηέο πνπ εθθξίλεη από ην ζώκα ηεο θαη θαηαζηεί ηνπο ζπόξνπο άρξεζηνπο θαη επηθίλδπλνπο γηα ηελ πγεία. (Μπάξηε. 2006) 4.5.2 Φείξα ηνπ ζηαξηνύ ( Oryzaephilus surinamensis ) Σάμε: Κνιεόπηεξα Οηθνγέλεηα : CUCUJIDAE Ξεληζηέο: Πξνζβάιεη ζπόξνπο ηνπ θαιακπνθηνύ θαη ηνπ ζηηαξηνύ, θξνύηα, ζηαθίδα, θαθέ,θαθάν θαη θαπλό. 39

Μνξθνινγία Δλήιηθν: Λεπηό ζθαζάξη θαθέ ρξώκαηνο,ην κήθνο ηνπ θπκαίλεηε 0,2-0,3cm, έρεη 6 πξνεμνρέο ζε θάζε πιεπξά ηνπ ζώξαθα πνπ κνηάδνπλ κε πξηόληα.(εηθόλα 4.30 ) Δηθόλα 4.30 ελήιηθν ηνπ Oryzaephilus surinamensis Πξνλύκθε :Έρεη θηηξηλόιεπθν ρξώκα, κε θαθέ θάςνπια θεθαιήο.σν κήθνο ηεο θηάλεη ηα 0,4cm. (Δηθόλα 4.31 ) Δηθόλα 4.31 πξνλύκθεο ηνπ Oryzaephilus surinamensis Βηνινγηθόο θύθινο Γηαρεηκάδεη ζαλ ελήιηθν ζηηο απνζήθεο, ηα ζειπθά γελλνύλ 100-300 απγά.έρεη 2-3 γεληέο ηνλ ρξόλν, άιια όηαλ ππάξρνπλ πςειέο ζεξκνθξαζίεο θηάλεη ηεο 5-8 γεληέο 40

πκπηώκαηα Οη πξνλύκθεο ηξώλε ηνπο πξνζβεβιεκέλνπο ζπόξνπο θαη ηα ππνιείκκαηα ηνπο, κηα πξνλύκθε κπνξεί λα θάεη πάλσ από έλαλ ζπόξν (Δηθόλα 4.32). (Μπάξηε. 2006) Δηθόλα 4.32 πξνζβνιήο ηνπ Oryzaephilus surinamensis ζε ζπόξνπο θαιακπνθηνύ Αληηκεηωπηζε εληόκωλ απνζεθώλ Οη απνζεθεπηηθνί ρώξνη πξέπεη λα θαζαξίδνληαη ζπρλά. Καζαξηζκόο: νξνθήο, ηνίρσλ, δαπέδνπ θαη γσληώλ. Απνκάθξπλζε ππνιεηκκάησλ θαη εληνκώλ από ηελ απνζήθε. Όηαλ ππάξρνπλ εζνρέο ή ξσγκέο ζα πξέπεη λα θιείλνπλ. Πξηλ ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ πξντόληνο ςεθάδνληαη όιεο νη επηθάλεηεο ηεο απνζήθεο κε εληνκνθηόλν(lindane, MALATHION ) (Μπάξηε. 2006) 41

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γάκπα. Γ (2009), ΔΥΘΡΟΙ ΒΑΜΒΑΚΙΟΤ, ΥΔΙΜΔΡΙΝΧΝ ΙΣΗΡΧΝ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙΟΤ ΚΑΙ ΓΤΝΑΣΟΣΗΣΑ ΟΛΟΚΛΗΡΧΜΔΝΗ ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ. Πηπρηαθή εξγαζία ΑΣΔΙ ΗΡΑΚΛΔΙΟΤ. Σκήκα θπηηθήο παξάγσγεο.ει 54 Καξακάλνο Α. (1999) Σα ζηηεξά ησλ ζέξκσλ θιηκάησλ (αξαβόζηηνο-ζόξγν-ξύδη-θερξίη) Δθδόζεηο : Παπαδήζε, Αζελά.ει 384 Μπάξηε. Δ. (2006), Δληνκνινγηθά πξνβιήκαηα θαη ηξόπνη αληηκεηώπηζεο απηώλ ζε ρώξνπο απνζήθεπζεο ηξνθίκσλ ζηελ Διιάδα. Πηπρηαθή εξγαζία ΑΣΔΙ ΗΡΑΚΛΔΙΟΤ. Σκήκα θπηηθήο παξάγσγεο. ει 74 Παπαθώζηα Γ. (1996-1997) εκεηώζεηο εηδηθήο γεσξγίαο I (ηαηήξα, ςπραλζή, Υνξηνδνηηθά Φπηά).Δθδόζεηο :Τπεξεζία δεκνζηεπκάησλ.ει 312 Παπαθώζηα-Σαζνπνύινπ, Γ. (2008). Δηδηθή Γεσξγία Ι. Σεύρνο Α. Σιτηρά (Χειμερινά, Εαρινά). Δθδόζεηο: ύγρξνλε Παηδεία. ει 415 θνύιαο. Κ (2009),Κπξηόηεξνη ερζξνί βνιβσδώλ ιαραληθώλ. Πηπρηαθή εξγαζία ΑΣΔΙ ΚΡΗΣΗ.Σκήκα θπηηθήο παξάγσγεο. ει 68 θήθαο, Α. (1995). Δηδηθή Γεσξγία Ι. Σιτηρά, Ψυχανθή και Χορτοδοτικά Φυτά. Δθδόζεηο: Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ, Θεζζαινλίθε.ει 286 Καηζαληώλεο,Ν. 1991.Η ιίπαλζε ηνπ αξαβόζηηνπ.γεσξγία Κηελνηξνθία.Σεύρνο 2 :22-25 42

ΞΔΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Chinwada P. ; W.A. Overholt (2001)Natural enemies of maize stemborers on the highveld of Zimbabwe African Entomology Volume 9 Issue 1 p.67-75 Ndemah R., F Schulthess, B. Le Rü, I. Bame (2007) Lepidopteran cereal stemborers and associated natural enemies on maize and wild grass hosts in Cameroon Journal of Applied Entomology Volume 131, Issue 9-10,pages 658 668, Tracy, W.F., 1993. Sweet corn. pp. 777-807., in Genetic Improvement of Vegetables Crops., (Ed) G. Kallo θαη B. O. Bergh, Pergamon Press, Oxford, Great Britain. Turlings Ted CJ, Marco Bernasconi, Rinaldo Bertossa, Franz Bigler, Geneviève Caloz, Silvia Dorn(1998) The Induction of Volatile Emissions in Maize by Three Herbivore Species with Different Feeding Habits: Possible Consequences for Their Natural Enemies Biological Control Volume 11, Issue 2, Pages 122 129 43

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΑΠΟ ΣΟ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟ Plant protection, 2012. Αξαβόζηηνο. [online] Plant Pro. Γηαζέζηκν: http://www.plantprotection.hu/modulok/gorog/maize/morf02_maize.htm [Accessed 01 June 2012] Plant protection, 2012. Αξαβόζηηνο. Πξάζηλν ζθνπιήθη [online] Plant Pro. Γηαζέζηκν: http://www.plantprotection.hu/modulok/gorog/maize/cotton_maize.htm Plant protection, 2012. Αξαβόζηηνο. Ππξαιίδα ηνπ θαιακπνθηνύ [online] Plant Pro. Γηαζέζηκν: http://www.plantprotection.hu/modulok/gorog/maize/cornborer_maize.htm Plant protection, 2011`. ηηαξη. Αθίδεο [online] Plant Pro. Γηαζέζηκν: http://www.plantprotection.hu/modulok/gorog/wheat/aphids_wheat.htm [Accessed 28 June 2012] Ξεξνκεηξηθό θαθελείν Καιακπόθη 2011 [online] Γηαζέζηκν: http://xiromeritikokafenio.blogspot.gr/2011/04/blog-post_16.html [Accessed 10 April 2012] Η πξώηε γεσπνληθή ηζηνζειίδα (agri.gr), (2010), Αληί πξνιόγνπ γηα ην θαιακπόθη. [online]. Γηαζέζηκν:http://www.agri.gr/site/kalampoki/Anti-prologou-gia-to-kalampoki.html. [accessed 27 May 2012] www kalliergo.gr.πνληόπηεξα. [online] Γηαζέζηκν: http://www.kalliergo.gr/component/resource/article/2- %CE%95%CF%87%CE%B8%CF%81%CE%BF%CE%AF%20%CE%BA%CE%B1%CE%B 9%20%CE%91%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF% 82%20%CE%A6%CF%85%CF%84%CF%8E%CE%BD/34-spontoptera-lafygmaprotenia.html[accessed 10 May 2012] Κ+Ν ΔΤΘΤΜΙΑΓΗ αβεε (2010) Έληνκα εδάθνπο ηνπ θαιακπνθηνύ, [online] Γηαζέζηκν: http://www.efthymiadis.gr/inst/redestos/gallery/file/%ce%9a+%ce%9d_%ce%95%ce%a 44

5%CE%98%CE%A5%CE%9C%CE%99%CE%91%CE%94%CE%97_EntomaKalabokiou22x 23%CE%92_Layout%201.pdf[Accessed 120 April 2012] 45