Από το «ΕΥΡΩΠΗ: ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑ», μετάφραση: Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος. Εκδ. Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα

Jean A. Pirlot Βιέννη Από το «ΕΥΡΩΠΗ: ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑ», μετάφραση: Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος. Εκδ. Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα Οι έλικες του αεροπλάνου αναταράζουν τον αέρα με εκκωφαντικό θόρυβο, ακολουθεί ένα απότομο τράνταγμα και οι τροχοί έχουν ξεκολλήσει από το έδαφος. Ζωσμένος στο κάθισμα του «Γιάνκη Κλίππερ», ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε-Καλέργης σφίγγει ελαφρά το χέρι της γυναίκας του Ίντα, ύστερα σκύβει λίγο και χαμογελάει στην Έρικα, την κόρη τους. Ο κόμης Κουντενχόβε δεν πετάει για πρώτη φορά πάνω από τον Ατλαντικό όμως, η σημερινή πτήση είναι διαφορετική τον οδηγεί στην εξορία. Άγνωστο για πόσο καιρό. Στη Λισαβόνα που χάνεται βαθμιαία στο βάθος του ορίζοντα, χιλιάδες άλλοι πρόσφυγες σχηματίζουν ουρές μπροστά στις πόρτες των προξενείων και των ταξιδιωτικών γραφείων. Δεν ενδιαφέρει αν τόπος του προορισμού είναι η Βραζιλία, η Βενεζουέλα, το Μεξικό ή ο Καναδάς. Εκείνο που έχει σημασία είναι το να παρεμβληθεί ανάμεσα στους φυγάδες και στις γερμανικές στρατιές ο απέραντος ωκεανός. Ορισμένοι πεισματάρηδες επιμένουν να φθάσουν στην Αγγλία, για να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα. 3 Αυγούστου 1940. Ο ήλιος σκορπάει γενναιόδωρα τις ακτίνες του σαν για να τονίσει πιο έντονα την αντίθεση ανάμεσα στη σκοτεινή μοίρα των ανθρώπων και στο φέγγος του ανέφελου ουρανού. Με σφιγμένα χείλη και το μέτωπο αυλακωμένο από ρυτίδες, ο 1 / 46

Κουντενχόβε βυθίζεται σε σκέψεις. Είναι σε θέση, καλύτερα από κάθε άλλον, να κάμει το θλιβερό απολογισμό: τόσες χαμένες ευκαιρίες, τόσες αδικαιολόγητες δειλίες, τόσες ανέφελες επάρσεις. Εδώ και είκοσι χρόνια, αγωνίζεται επίμονα για μια Ευρώπη ενωμένη. Οι αρχηγοί κρατών, οι υπουργοί, οι νομομαθείς, οι διπλωμάτες, που προσπάθησε μάταια να προσεταιρισθεί, πορεύονται τώρα και αυτοί τους δρόμους της «εξόδου». Τι απέμεινε από τις διακηρύξεις τους για νομιμότητα και εθνική κυριαρχία; Η θύελλα, που ξέσπασε, έχει σαρώσει όλες αυτές τις αρχές για τις οποίες ήταν τόσο περήφανοι και τις οποίες προσπαθούσαν ζηλότυπα να προασπίσουν. Τα πάντα πρέπει να ξαναρχίσουν από το μηδέν. Αλλά στο πρόσωπο του κόμη Κουντενχόβε δεν ζωγραφίζεται πικρία ή απογοήτευση. Αντίθετα, το βλέμμα του προδίδει θέληση και πίστη. Μόνο που στο βάθος της ψυχής του φωλιάζει μια βασανιστική ανησυχία. Φοβάται μήπως ο Χίτλερ μαζί με τους Μουσολίνι, Πεταίν και Φράνκο, εγκαταστήσει ένα «Ευρωπαϊκό Διευθυντήριο», που θα διέπεται από τις δικές τους απαράδεκτες αρχές. Ασυναίσθητα ο κόμης αιχμαλωτίζεται από το μεγαλειώδες θέαμα που προσφέρουν τα σύννεφα, τα οποία αιωρούνται τώρα πάνω από τον Ατλαντικό. Το αεροπλάνο πετάει μαζί με τον ήλιο και έτσι παρατείνεται για τρεις ακόμη ώρες η μέρα. Μια μέρα βαθιάς περισυλλογής, μια έξοχη καλοκαιριάτικη μέρα που τη φωτίζουν χρυσαφιές, κόκκινες και γαλαζοπράσινες ανταύγειες. Ποια θα είναι άραγε η υποδοχή που θα του κάμουν στις Ηνωμένες Πολιτείες; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως εκεί ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε εξακολουθεί να έχει πανίσχυρους φίλους. Το είχαν άλλωστε αντιληφθεί και οι αρμόδιοι του αμερικανικού γενικού προξενείου στη Λισαβόνα: η τηλεγραφική διαταγή για να θεωρηθούν τα διαβατήρια και στη συνέχεια η εντολή να κρατηθούν θέσεις στο αεροπλάνο είχαν υπογραφεί από τον ίδιο τον Κόερντελ Χωλλ, που ήταν τότε υπουργός των Εξωτερικών. Όμως δεν αποκλειόταν να είχαν μεσολαβήσει αλλαγές στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την τελευταία επίσκεψη. Στα 1925, ο Κουντενχόβε είχε κάμει μια εκπληκτική διαπίστωση. Η αμερικανική κοινή γνώμη ήταν διχασμένη υπήρχαν οι «απομονωτικοί» και οι «διεθνιστές». Οι πρώτοι ήταν αντίθετοι στη συμμετοχή των ΗΠΑ στην Κοινωνία των Εθνών, ενώ οι δεύτεροι αξίωναν την ενεργό παρουσία της χώρας τους σ' αυτό το διεθνές βήμα της Γενεύης. Αλλά οι δύο παρατάξεις είχαν εκδηλώσει το ίδιο ζωηρό ενδιαφέρον για τη δημιουργία της «Πανευρώπης». Ο γερουσιαστής Μπόρα, φανατικός «απομονωτικός», είχε δώσει τότε την εξήγηση του 2 / 46

φαινομένου. «Δεν πρέπει να σας εκπλήσσει το γεγονός. Η ύπαρξη Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας θα μας απάλλασσε από την υποχρέωση να παρέμβουμε πάλι σ' έναν καινούργιο δικό σας πόλεμο. Το πράγμα είναι απλό». Κατά τον Κουντενχόβε, υπήρχαν και άλλοι λόγοι που δικαιολογούσαν τον ενθουσιασμό των Αμερικανών για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης: το κοινό θεωρούσε ότι η σχετική κίνηση αποτελούσε «έμμεση αναγνώριση από τον παλιό κόσμο της σύνεσης που επιδείκνυε ο καινούργιος κόσμος» και η ερμηνεία αυτή κολάκευε τον αμερικανικό εγωισμό. Τόσο στη Νέα Υόρκη, στο Σικάγο, στη Φιλαδέλφεια, όσο και στο Μπόστον, το Πίτσμπουργκ ή την Ουάσιγκτον, ο Κουντενχόβε δεν είχε δυσκολευτεί να εξηγήσει και να αναλύσει το σχέδιο του, απευθυνόμενος σε πυκνό πάντα ακροατήριο. Δεν ήταν όμως πολύ εύκολο να απαντάει με σαφή τρόπο και ευθύ, όπως αρέσει στους Αμερικανούς, στις πρακτικές και απλές ερωτήσεις των ακροατών του. Γιατί δεν έχετε ακολουθήσει μέχρι σήμερα το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής; Πώς κατορθώνουν οι βιομήχανοί σας να κάνουν εξαγωγή αφού έχετε τόσα πολλά σύνορα και εκατοντάδες δασμούς; Ποια εξήγηση δίνετε στο γεγονός ότι οι λαοί που αλληλομάχονται στην Ευρώπη κατορθώνουν να συζούν αρμονικά στις ΗΠΑ; Έχουμε εδώ Γερμανούς και Πολωνούς, Έλληνες και Ιρλανδούς, Γάλλους και Ιταλούς, που δεν πολεμούν μεταξύ τους. Οι σαράντα καλεσμένοι στο γεύμα που παρέθεταν ο κ. και η κ. Βίνσεντ Άστορ είχαν σιωπήσει όταν ο Φρανκ Μιούνσυ άρχισε την ομιλία του. Αυτός ο πολυεκατομμυριούχος εκδότης ήξερε να επιβάλλεται στο ακροατήριο του. 3 / 46

Είμαι βέβαιος πως μόνο το σχέδιο του κόμη Κουντενχόβε είναι ικανό να σώσει την Ευρώπη και γι' αυτό θέτω στη διάθεση του τις εφημερίδες, την περιουσία και την προσωπική επιρροή μου. Η δήλωση αυτή, που ακολούθησε την ομιλία του Κουντενχόβε για την Πανευρώπη, προξένησε βαθιά εντύπωση σε όλους. Ο «προφήτης της Ευρώπης» είχε κάμει έτσι τη γνωριμία με τον αυθορμητισμό και τη γενναιοδωρία των Αμερικανών, αλλ' επίσης και με την ιδιάζουσα ευγένειά τους. Ο Μιούνσυ είχε αποφύγει με πολλή λεπτότητα να αναφερθεί στην πολύωρη πρωινή συνομιλία του με τον κήρυκα της Πανευρώπης. Το υπερωκεάνιο «Μάτζεστικ» αποσπάται σιγά-σιγά από την προκυμαία. Η χειμωνιάτικη ομίχλη σκεπάζει με πυκνό πέπλο τη δαιμονισμένη κίνηση του λιμανιού απ' όπου ακούγεται μόνο η υπόκωφη οχλοβοή του. Ο Κουντενχόβε εγκαταλείπει τη Ν. Υόρκη ικανοποιημένος από την πρώτη του επαφή με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αφήνει πίσω του μια «Επιτροπή Αμερικανικής Συνεργασίας για την Πανευρωπαϊκή Ένωση», που προεδρεύεται από τον Δρ. Στέφαν Ντάγκαν, διευθυντή του Ινστιτούτου Διεθνούς Παιδείας της Νέας Υόρκης. Κύριο χαρακτηριστικό της επιτροπής είναι η ποιοτική σύνθεσή της. Μέλη της είναι προσωπικότητες περιωπής, όπως ο Φέλιξ Φρανκφούρτερ, επιφανής νομομαθής, Φρέντερικ Ντιλάνο, θείος του Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο στρατηγός Χένρυ Άλλεν, οι Πωλ και Φήλιξ Βάρμπουργκ, μέλη της «Φόρεϊν Πόλισυ Ασοσιέισιον» (Σύνδεσμος Εξωτερικής Πολιτικής), ο Τζων Ντέιβις, πρώην πρεσβευτής στο Λονδίνο, η Κάρρι Τσάπμαν Κατ, δυναμική πρόεδρος του φεμινιστικού κινήματος, ο πάντα δραστήριος και ενεργητικός Νίκολας Μάρρεϋ Μπάτλερ, πρόεδρος του Πανεπιστημίου Κολούμπια και του Ιδρύματος Κάρνετζυ για την Ειρήνη. Πράγματι, τα πάντα πρέπει τώρα να ξαναρχίσουν από το μηδέν. Είναι η διαπίστωση με την οποία τελειώνει η αναπόληση των περασμένων. Οι φόβοι των «απομονωτικών» επαληθεύθηκαν απόλυτα στα 15 χρόνια που πέρασαν: δεν χωράει αμφιβολία ότι αυτοί οι Ευρωπαίοι τρελαίνονται για πόλεμο! Καθώς προσγειώνεται 4 / 46

το αεροπλάνο στο αεροδρόμιο Λα Γκουάρντια, ο Κουντενχόβε καταλαμβάνεται παροδικά από αίσθημα αποθάρρυνσης. Πόσο είναι απέραντος ο ωκεανός! Πώς να πιστέψει κανείς ότι οι Αμερικανοί θα τον διασχίσουν μια ακόμη φορά για να προσφέρουν βοήθεια στην Αγγλία, στην Ευρώπη; Ο Όττο Τολίσους δεν είναι μόνο ο γνώριμος στους αναγνώστες των Τάιμς της Νέας Υόρκης αρθρογράφος. Αποτελεί επίσης μια οικεία φωνή για τους ακροατές του ραδιοσταθμού της Ν. Υόρκης, όπου πρωταγωνιστεί σε μια δημοφιλή εκπομπή που έχει τον τίτλο «Ινφορμέισιον, πληζ» (πληροφόρηση, παρακαλώ). Με ύφος κουτοπόνηρο, που είναι αποκλειστικότητα του, βομβαρδίζει με καταιγιστικές ερωτήσεις το κοινό που είναι συγκεντρωμένο στο στούντιο και ξαφνικά: Ποιος είναι ο ιδρυτής της Κίνησης που αγωνίζεται για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης; Ο Μπριάν, απαντάει κάποιος. Όχι. Λάθος. Είναι ο κόμης Κουντενχόβε-Καλέργης. Βρίσκεται ακόμη στη ζωή; ρωτάει άλλος. Οι συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην Ευρώπη είναι τέτοιες, που δεν αποκλείεται να έχει πεθάνει, απαντάει μελαγχολικά ο Τολίσους. Η Πανευρώπη, λοιπόν, έχει αφήσει ίχνη στις μνήμες των ανθρώπων, ίσως και στις καρδιές τους; Ο σύντομος διάλογος του ραδιοσχολιαστή με το ακροατήριο του επιδρά πάνω στον Κουντενχόβε σαν μαστίγωμα. Χωρίς καθυστέρηση, επικοινωνεί με τον Τολίσους, τον βεβαιώνει ότι είναι ζωντανός, ολοζώντανος, και τον πείθει να γίνει και αυτός συνήγορος της 5 / 46

Πανευρωπαϊκής ιδέας στην Αμερική. Διαλέξεις, άρθρα, επαφές με προσωπικότητες κοντεύουν πια να γίνουν ρουτίνα. Αλλά οι ακροατές είναι τώρα πιο επιφυλακτικοί από άλλοτε. Ανήσυχος ο Κουντενχόβε σημειώνει κάπου: «Σύμφωνα με την αντίληψη των Αμερικανών, μια Ευρώπη Ενωμένη δεν μπορεί παρά να είναι μια Ευρώπη χιτλερική. Όλοι θεωρούν ότι Πανευρώπη χωρίς Χίτλερ είναι κάτι αδιανόητο και απραγματοποίητο. Η κοινή γνώμη θα μεταπεισθεί μόνο όταν εμπλακεί στον πόλεμο και η Αμερική...» Ακίνητοι στις όχθες της λίμνης μεγάλοι ερωδιοί με γαλάζιο πτέρωμα παραμονεύουν τους υπερτροφικούς βατράχους. Κάποτε έρχονται και ελάφια για να ποτισθούν από τα ήρεμα νερά της «Μπιγκ Μουζ». Τόσο ο Ρίχαρντ όσο και η γυναίκα του Ίντελ αγαπούν το καταφύγιό τους στα Αϊνταροντάκς, την επιβλητική και δασοσκεπή οροσειρά που βρίσκεται στα βόρεια της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Η κόμισσα πέτυχε, μάλιστα, να εξημερώσει «τσιπ-μονκς», αυτά τα παράξενα ζωάκια με το κιτρινόμαυρο τρίχωμα, που είναι κάτι μεταξύ σκίουρου και ποντικού. Πίσω από τη μικρή ξύλινη κατοικία, το πυκνό δάσος, που απλώνεται και πέρα από τα καναδικά σύνορα, διακόπτεται από ξέφωτα όπου στις λίμνες με τα κρυστάλλινα νερά καθρεφτίζονται τα πανύψηλα δέντρα. Σ' αυτό τον τόπο, ο Κουντενχόβε έχει την αίσθηση πως βρίσκεται πάλι στο περιβάλλον όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια εκεί στη Βοημία όπου υψώνεται ο γέρικος οικογενειακός πύργος. Αρχικά, οι Κουντενχόβε ήταν εγκατεστημένοι στη Βραβάντη, τη μεγάλη εύφορη περιοχή που ανήκε στο Φίλιππο τον Καλό, δούκα της Βουργουνδίας από το έτος 1430. Ο γάμος του Μαξιμιλιανού των Αψβούργων με τη Μαρία της Βουργουνδίας είναι καθοριστική για τη μοίρα των Κουντενχόβε. Επί τέσσερις ολόκληρους αιώνες θα υπηρετή-σουν πιστά την πανίσχυρη 6 / 46

αυτοκρατορική οικογένεια, αφού μεταφερθούν πρώτα στη Φλάνδρα και αργότερα στην Αυστρία. Οι Καλέργηδες εξάλλου συνδέονται και αυτοί με την ιστορία, είναι απόγονοι των Φωκά, της βυζαντινής εκείνης οικογένειας που ξεκίνησε από την Καππαδοκία και της οποίας δύο μέλη, ο Νικηφόρος ο II και ο Βάρδας, έγιναν αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Κατά το 12ο αιώνα, ο Αλέξιος Φωκάς επονομάστηκε «Καλέργης» (όνομα σύνθετο από τις λέξεις «καλόν» και «έργον»), γιατί πέτυχε να συνάψει μια συμφέρουσα συνθήκη ειρήνης που ένωσε την, Κρήτη με τη Βενετία. Λίγο-πολύ, οι Καλέργηδες βρίσκονται παντού και όπως ήταν φυσικό κυρίως στη Βενετία: η μητέρα της Δυσδαιμόνας της ηρωίδας του Σαίξπηρ που στραγγαλίστηκε από τον Οθέλλο ήταν Βενετσιάνα Καλέργη. Υπήρχαν όμως Καλέργη και στη Ρωσία, όπου ένας απ' αυτούς, ο Ιωάννης, νυμφεύθηκε την πανέμορφη Μαρία Νεσσελρόντε, ανιψιά του πανίσχυρου καγκελάριου του Τσάρου. Την κόρη τους Μαρία κι αυτή συνάντησε στο Παρίσι και νυμφεύθηκε ο Φραντς Κουντενχόβε, ο πάππος του Ρίχαρντ φον Κουντενχόβε-Καλέργη. Στον οικογενειακό πύργο του Ρόνσμπεργκ, στη Βοημία, ο μικρός Ρίχαρντ ανεβαίνει κάποτε-κάποτε στο δεύτερο όροφο και γλιστράει κρυφά μέσα στο γραφείο του πατέρα του. Πρόκειται για μια μεγάλη, φωτεινή αίθουσα που στεγάζει και πλούσια βιβλιοθήκη. Εκεί, οι προτομές του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Μάρκου Αυρήλιου, του Καντ και του Σοπενχάουερ περιστοιχίζουν σαν άγρυπνοι φρουροί ένα θαυμάσιο ολόχρυσο Βούδα. Δύο μεγάλοι πίνακες του Μιχαήλ Αγγέλου, που εικονίζουν το Χριστό και το Μωυσή, πλαισιώνουν μια παράξενη προσωπογραφία του Ζαρατούστρα. Στα κενά των τοίχων, ανάμεσα στα παράθυρα, κρέμονται καλλιγραφημένες ρήσεις από το Κοράνι, που η παρουσία τους δεν φαίνεται να ξαφνιάζει τους ευκαιριακούς επισκέπτες. Ο μικρός Ρίχαρντ ξεκλέβεται και έρχεται κρυφά εδώ, γιατί του αρέσει να στριφογυρίζει με αργές κινήσεις μια γιγάντια υδρόγειο σφαίρα. Ο σημερινός Ρίχαρντ αναπολεί τη σκηνή εκείνη και επαναλαμβάνει το μονόλογο που έκανε τότε: «Η μεγάλη πράσινη κηλίδα, που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην Ιαπωνία και την Αυστρία, παριστάνει την πατρίδα της γιαγιάς μου, τη Ρωσία που κυβερνήθηκε επί σαράντα χρόνια από το θείο της, τον Νεσσελρόντε. Η Αυστρία, η Βοημία και η Ουγγαρία μου είναι γνώριμες. Το ίδιο και η Γερμανία, της οποίας περνούσαμε χωρίς δυσκολία τα δασωμένα σύνορα όταν κάναμε τους περιπάτους μας με αμάξι. Για τις Κάτω Χώρες ξέρω πως υπήρξαν η κοιτίδα 7 / 46

των Κουντενχόβε, ενώ για το Βέλγιο είχα μάθει ότι ήταν για αιώνες ο τόπος της διαμονής τους. Στο Παρίσι είχε πραγματοποιηθεί η συνάντηση των γονέων του πατέρα μου και στις Βερσαλίες κάποιος πρόγονός μου με το επώνυμο Κουντενχόβε ντε λα Φρεττύρ είχε διατελέσει ακόλουθος της άτυχης βασίλισσας Μαρίας-Αντουανέτας. Η Ισπανία μου θυμίζει τον Ζακ ντε Κουντενχόβε που είχε έλθει από τη Ρώμη έφιππος για να μεταδώσει στον αυτοκράτορα Κάρολο 5ο τη δραματική είδηση, που αφορούσε την κατάληψη και λεηλασία της Αιώνιας Πόλης από τους στασιαστές Γερμανούς μισθοφόρους. Διακρίνοντας τη Μεσόγειο, σκεπτόταν τους Καλέργη της Κρήτης και της Βενετίας. Μια μικρή κουκκίδα ήταν η Ιερουσαλήμ, για την οποία είχε πολεμήσει, στην πρώτη σταυροφορία, ο ιδρυτής του οίκου Κουντενχόβε, Γερόλφος. Η Αγγλία μου θύμιζε το μισάνθρωπο και εκατομμυριούχο πρόγονο Καλέργη και στις Σκανδιναβικές χώρες αναζητούσα την πόλη του Μπέργκεν, πατρίδα της μητέρας του... Ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε είναι κάτι περισσότερο από Ευρωπαίος. Επηρεασμένος από τον πατέρα του Χάινριχ, άνθρωπο μεγάλης αξίας, είναι ως το κόκαλο κοσμοπολίτης. Προτού επιστρέψει στο Ρόνσπεργκ και εγκατασταθεί εκεί μόνιμα, ο κόμης Χάινριχ ήταν διπλωμάτης: Αθήνα, Ρίο ντε Τζανέιρο, Κωνσταντινούπολη, Μπουένος Άϊρες, Τόκιο... Κατά τα ταξίδια του, μελέτησε και έμαθε τα ελληνικά, τα τουρκικά, τα αραβικά, τα εβραϊκά, τα γιαπωνέζικα... Μιλάει 18 γλώσσες και οι γνώσεις του αναφορικά με τις διάφορες θρησκείες είναι απέραντες. Επιτετραμμένος στην αυστροουγγρική πρεσβεία στο Τόκιο, ερωτεύεται την Μιτσούκο Αογιόμα αυτός είναι 31 χρονών και εκείνη 18. Για πρώτη φορά Ευρωπαίος διπλωμάτης αποφασίζει να νυμφευθεί μια Γιαπωνέζα, αλλά ο Χάινριχ ντε Κουντενχόβε-Καλέργη ξεπερνάει όλα τα εμπόδια. Να γιατί ο Ρίχαρντ ντε Κουντενχόβε-Καλέργη, γεννημένος στο Τόκιο στις 17 Νοεμβρίου 1894, έχει μαζί με τα άλλα βαφτιστικά ονόματα και το γιαπωνέζικο Ετζίρο. Στον πύργο του Ρόνσπεργκ επικρατεί ο κοσμοπολιτισμός. Οι γονείς μιλάνε μεταξύ τους γιαπωνέζικα, αλλά με τα παιδιά η μητέρα χρησιμοποιεί τα αγγλικά και ο πατέρας τα γερμανικά. Γύρω από το μεγάλο τραπέζι συγκεντρώνονται για τα γεύματα, εκτός από την οικογένεια και ο Αυστριακός παιδαγωγός, η Αγγλίδα δασκάλα και η Γαλλίδα συνάδελφός της, ο Βαβαρός γραμματέας, η Ουγγαρέζα ακόλουθος, ο Αλβανός (μωαμεθανός) καθηγητής των τουρκικών, ο καθηγητής για τα ρωσικά και τέλος ο Τσέχος αρχιεπιστάτης των κτημάτων. Ζωντανή απόδειξη της ανθρώπινης θηριωδίας είναι ο θαλαμηπόλος Μπαμπίκ Καλιτζιάν και ο γιος του Σαχάγκ. Τους είχε γλιτώσει από το θάνατο ο Κουντενχόβε, την εποχή που ήταν 8 / 46

διαπιστευμένος στην Υψηλή Πύλη και ο Σουλτάνος Αβδούλ-Χαμήτ είχε διατάξει τη σφαγή όλων των Αρμενίων. Ούτε ο Ρίχαρντ αλλ' ούτε και τα έξι αδέλφια του αγόρια και κορίτσια μπορούσαν να καταλάβουν γιατί έπρεπε να εκτελεσθεί ένας άνθρωπος τόσο αγαθός όσο ήταν ο Μπαμπίκ. Ο κόσμος μέσα στον οποίο ζουν οι ενήλικοι δεν παύει να αποτελεί αστείρευτη πηγή εκπλήξεων για τα παιδιά της οικογένειας Κουντενχόβε. Ο πύργος του Ρόνσπεργκ, χτισμένος πάνω σ' ένα λόφο, δείχνει σαν φρουρός που φυλάει την πεδιάδα της Βοημίας. Πολλές φορές στο πέρασμα των αιώνων, τα ισχυρά τείχη του αντιστάθηκαν σε βίαιες επιθέσεις επιδρομέων. Όταν το έλκηθρο γλιστράει πάνω στο χιόνι, δεν κάνει περισσότερο από μισή ώρα για να φτάσει στα σύνορα που χωρίζουν την Αυστρία από τη Γερμανία. Εκεί βρίσκεται το κυνηγητικό περίπτερο, το Ντιάναχοφ, απ' όπου ξεκινούν για εκδρομές οι εύθυμες συντροφιές. Χωμένα μέσα σε γούνες, μαστιγωμένα από τον παγερό άνεμο, τα παιδιά απορούν και ρωτούν: Γιατί κάνουν τόσο ανόητες ερωτήσεις οι τελωνοφύλακες; Τι ζητούν να «δηλώσουμε»; Η ζεστασιά και τα χαρούμενα γέλια τους δεν θα κρατήσουν για πολύ καιρό. Ύστερα από λίγα χρόνια, η Βοημία, που η Αυστρία δεν θα έχει πια τη δύναμη να κρατήσει, θα γίνει το μήλο της έριδας των Γερμανών και των Τσέχων. Σε απόσταση μιας μόλις λεύγας από τον πύργο Ρόνσπεργκ, υπάρχουν άλλα σύνορα, που δεν είναι εδαφικά, αλλά πολιτιστικά, από το ένα μέρος οι Γερμανοί, από τ' άλλο οι Σλάβοι. Στο κοντινό χωριό, οι δύο κοινότητες ζουν μαζί αρμονικά και ειρηνικά, αλλά ο Ρίχαρντ κάνει κιόλας ορισμένες διαπιστώσεις που τον εκπλήσσουν: Ήμουν ακόμα παιδί διηγείται συχνά όταν ανακάλυψα ότι δύο από τους ηγέτες του αντιτσεχικού κινήματος στο Ρόνσπεργκ είχαν σλαβικά ονόματα, όπως Ντβόρατσεκ και Μρίκβικα, ενώ οι δύο Τσέχοι που κατοικούσαν μαζί μας στον πύργο ο αρχιεπιστάτης των κτημάτων και ο καθηγητής ιχνογραφίας της μητέρας μου δεν δυσφορούσαν καθόλου για τα γερμανικά επώνυμά τους, που ήταν αντίστοιχα Μπόντενσταϊν και Έμμινγκερ. Δεν χρειαζόμαστε τις πατρικές εξηγήσεις πάνω στα φυλετικά προβλήματα για να καταλάβουμε ότι τα λεγόμενα «προαιώνια κληρονομικά μίση» δεν ήταν παρά προϊόντα αμάθειας, προκαταλήψεως και απατηλής προπαγάνδας. 9 / 46

Πρέπει να έχει κανείς ζωηρή φαντασία για να αναπαραστήσει τον τρόπο με τον οποίο κυλούσε στις αρχές του αιώνα μας η ζωή μιας αριστοκρατικής οικογένειας στην αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία. Γόνος παλιάς αρχοντικής οικογένειας, πλούσιος και ανεξάρτητος όπως ήταν τότε οι γαιοκτήμονες ο κόμης Χάινριχ έχει εξασφαλίσει το σεβασμό των κολίγων του αλλά και την εκτίμηση των αξιωματούχων της αυτοκρατορίας, καθώς και των αρχόντων της Εκκλησίας. Έχοντας αυτά τα εφόδια, θα μπορούσε να διδάξει στα παιδιά του το συγκαταβατικό εγωισμό, την ευγενική αδιαφορία και την εξεζητημένη έπαρση που διέκριναν τους εύπορους αριστοκράτες. Ο Χάινριχ Κουντενχόβε έχει ευτυχώς άλλη γνώμη για τον τρόπο συμπεριφοράς μέσα στην κοινωνία και κάποτε έγραψε: «Θεωρώ τον εαυτό μου υπηρέτη όλων εκείνων που αναζητούν χωρίς προκαταλήψεις την πραγματική αλήθεια». Ο Ρίχαρντ θα συγκρατήσει από τα παιδικά του χρόνια αυτό το μήνυμα και θα συντηρήσει αλώβητη αυτή την παρακαταθήκη για τη σύνεση της οποίας είχε αδιάψευστες αποδείξεις. Ο Χάινριχ Κουντενχόβε καταγγέλλει αυστηρά τον αντισημιτισμό στο βιβλίο που δημοσιεύει με τίτλο «Η ουσία του αντισημιτισμού» και που βασίζεται κυρίως στη διδακτορική διατριβή του. Μια τέτοια τοποθέτηση ήταν για την εποχή εκείνη πραγματικό τόλμημα. Τότε υπήρχαν στην Αυστρία δύο ισχυρά κόμματα που διακήρυτταν απροκάλυπτα τον αντισημιτισμό τους: οι «χριστιανοσοσιαλιστές» που, με αρχηγό τον Δρα Λούγκερ, αναμασούσαν τα παλιά θρησκευτικά αναθέματα και οι «λαϊκοί Γερμανοί» του φον Σάινερερ που συνοδοιπορούσαν με τους πρώτους και ανέπτυξαν μια καθαρά αντιρατσιστική θεωρία. Στο έργο του αυτό, που επαινέθηκε και από τον Φρόυντ σαν μια από τις καλύτερες πραγματείες για το θέμα, ο κόμης Χάινριχ εξιστορεί την πορεία του αντισημιτισμού από τον καιρό του Αντιόχου του Δ' της Συρίας, ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Σύμφωνα με το συγγραφέα, ο φθόνος, η αμάθεια και η μισαλλοδοξία που τροφοδοτούν τα φυλετικά μίση, αποτελούν άμεση απειλή που στρέφεται εναντίον του πολιτισμού μας. Για την αντιμετώπιση του εβραϊκού προβλήματος, προτείνει δύο παράλληλες λύσεις: αφομοίωση των Εβραίων της Ευρώπης και δημιουργία ανεξάρτητου κράτους για τους Εβραίους από τις ανατολικές περιοχές. Με το θάρρος που τον διακρίνει, ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε θα επανεκδώσει το βιβλίο στη Βιέννη, το 1935, με πολλές εκσυγχρονιστικές προσθήκες. Όμως, οι σκληρότερες και αγριότερες σελίδες του δεν είχαν ακόμη γραφεί. 10 / 46

*** Χάνσι, βρήκες την πυξίδα; Ντικ, δείξε μου τη Μέκκα πάνω στο χάρτη. Μέσα στο δωμάτιο του πύργου, όπου θα εγκατασταθεί από την επόμενη μέρα ο Αβδουλάχ-Μαχμούν Σουχραγουώρθυ, ο Χάινριχ Κουντενχόβε κάνει μάθημα στους δύο μεγαλύτερους γιους του για το μουσουλμανικό πολιτισμό και τους κανόνες της καλής συμπεριφοράς. Και οι τρεις μαζί προσπαθούν να βρουν ποιος είναι ο πιο σωστός προσανατολισμός για το μικρό χαλί που πάνω του θα κάνει τις καθημερινές προσευχές ο καλεσμένος τους. Δεν παραλείπεται καμιά από τις λεπτομέρειες που αποβλέπουν στην άψογη φιλοξενία και στο σεβασμό των συνηθειών του νεαρού, ο οποίος έρχεται εδώ για να τελειοποιηθεί στα γερμανικά. Το ποτήρι του θα περιέχει λεμονάδα και όχι το εύγευστο άσπρο Τοκάι του Κρεμς ή την μπίρα από το Στόκαου. Στο πιάτο του μια φέτα από μοσχαρίσιο κρέας θα αντικαταστήσει το χοιρινό ή το λαγό που τρώνε οι άλλοι ομοτράπεζοι. Χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, ο Αβδουλάχ-Μαχμούν θα γοητέψει τα παιδιά. Η ψηλή κορμοστασιά, οι ήρεμες και γεμάτες χάρη κινήσεις του μοιάζουν να τονίζουν τη σύνεση των λόγων του. Ο Ρίχαρντ είναι μαγεμένος από τις ιδέες του νεαρού μωαμεθανού που θέλει την Ινδία ανεξάρτητη και απαλλαγμένη από τη βρετανική κυριαρχία.ό φιλοξενούμενος του Ρόνσπεργκ ονειρεύεται κυρίως το «Πανισλάμ», μια ένωση που θα περιλάβει όλες τις χώρες, από τις Ινδίες ως το Μαρόκο, και που θα αγνοήσει τις ιδιομορφίες των λαών τους για να συνενώσει κάτω από το σκήπτρο ενός χαλίφη τριακόσια εκατομμύρια μουσουλμάνων. Πρόκειται, μήπως, για κίνημα υπερεθνικό; Η ιδέα θα ριζώσει στο μυαλό του μικρού Ρίχαρντ. Ο Χάινριχ Κουντενχόβε δεν συμμερίζεται τις απόψεις του προσκαλεσμένου του αναφορικά με την ανεξαρτησία των Ινδιών, αλλά τον ενθαρρύνει ζωηρά για την πραγματοποίηση άλλου σχεδίου: Ο Μωάμεθ είναι σχεδόν άγνωστος στην Ευρώπη, θά 'πρεπε να μεταφρασθούν κατάλληλα οι πιο ωραίοι αφορισμοί του. Σεις, με την άρτια γνώση της αγγλικής και της αραβικής γλώσσας, είστε ο πιο ενδεδειγμένος να αναλάβει το έργο αυτό. Η πραγματοποίησή του θα αποτελέσει ουσιαστική συμβολή στην προσπάθεια για την αμοιβαία κατανόηση των λαών. 11 / 46

Μυστηριώδη νήματα συνδέουν τα μεγάλα πνεύματα του πλανήτη μας. Αόρατες φωτεινές δυνάμεις καταλύουν τα εμπόδια και ξεπερνάνε όρη και ωκεανούς. Ο νεαρός Σουχραγουώρθυ, ακολούθησε τη συμβουλή του κόμη Χάινριχ: κατάρτισε την ανθολογία που δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Οι ρήσεις του Μωάμεθ» στο Λονδίνο όπου είχε στο μεταξύ ιδρυθεί απ' αυτόν η «Πανισλαμική Ένωση». Το περίεργο είναι ότι ο πρόλογος του βιβλίου δεν έχει γραφεί από μουσουλμάνο. Συντάκτης του είναι ένας ινδουιστής, κάποιος Μοχάντας Γκάντι, ένας 35χρονος δικηγόρος που αγωνίζεται στη Νότια Αφρική διεκδικώντας τα δίκαια των φυλετικών αδελφών του,και θα γίνει πασίγνωστος με το όνομα Μαχάτμα. Από τον τόπο διαμονής του, μέσα στην καρδιά της χώρας των Ζουλού, είκοσι χιλιόμετρα από το Ντάρμπαν, ο Γκάντι διατηρεί συνεχή αλληλογραφία με τον Λέοντα Τολστόι. Οι δύο άνδρες τρέφουν τον ίδιο θαυμασμό για το φιλόσοφο Τζων Ράσκιν, που σε βιβλίο του υποστηρίζει ότι ο πλούτος γεννάει τη δουλεία. Έχουν πανομοιότυπες σχεδόν απόψεις για θέματα, όπως η επενέργεια της διατροφής, οι βασικές παιδευτικές αρχές, η αποφυγή της βίας, τα δεινά της εκβιομηχάνισης. Παρασυρμένος από τη μεγαλοψυχία του, αναστατωμένος από την ανικανότητά του να επανορθώσει τις αδικίες, ο Τολστόι θα εγκαταλείψει, το 1910, πλούτη, σπίτι και οικογένεια για να πεθάνει τελικά στο μικρό σιδηροδρομικό σταθμό του Αστάποβο. Στην τσέπη του πανωφοριού του θα βρεθεί ένα βιβλίο: «Οι ρήσεις του Μωάμεθ». Είναι πράγματι εκπληκτική η διαπίστωση ότι μια ιδέα μπορεί να εξοστρακιστεί όπως το βλήμα, πως φράσεις και γραπτά έχουν την ικανότητα να κάμουν την πιο απίθανη περιπλάνηση φθάνοντας στα πέρατα της γης. Αλλά ο Χάινριχ Κουντενχόβε δεν μπόρεσε να χαρεί τις διάφορες φάσεις αυτού του φαινομένου. Πέθανε το 1906, τέσσερα χρόνια πριν από τον Τολστόι, τον οποίο θαύμαζε και συμμεριζόταν το πάθος του για την ειρήνη, σε τέτοιο βαθμό ώστε να απαγορέψει τα παιχνίδια με στολές και μολυβένια στρατιωτάκια. Από τον πατέρα αυτόν, που πέθανε πρόωρα, ο Ρίχαρντ θα κληρονομήσει την όρεξη για μελέτη, το σεβασμό για τις αντιθέσεις και το θάρρος να αγωνίζεται για τις ιδέες του. Τα μπρούντζινα κουμπιά λάμπουν πάνω στο βαθυκύανο χρώμα του αμπέχωνου. Το στρατιωτικό πηλήκιο, το κόκκινο περιλαίμιο με χρυσά σειρήτια είναι εξαρτήματα της στολής που φορούν τα τρία αδέλφια: ο Χάνσι, ο Ρίχαρντ και ο Ρολφ. Ποιες θα ήταν άραγε οι αντιδράσεις του κόμη Χάινριχ αν έβλεπε κοντά στα άλλα και το ξιφίδιο με τη χρυσή 12 / 46

λαβή; Αλλά αυτοί είναι οι κανονισμοί που ισχύουν για τους μαθητές του περίφημου «Τερεζιάνουμ» της Βιέννης, όπου πρέπει να φοιτήσουν υποχρεωτικά οι νεαροί Αυστριακοί αριστοκράτες που προορίζονται να γίνουν διπλωμάτες, αξιωματικοί ή ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί της αυτοκρατορίας. Το λεπτό ξίφος δεν είναι παιχνιδάκι έτυχε να χρησιμοποιηθεί συχνά και για άλλους σκοπούς. Όμως για τους τρεις αδελφούς Κουντενχόβε δεν αποτελεί παρά διακοσμητικό εξάρτημα. Δεν λησμονούν ότι ο πατέρας τους αποποιήθηκε το βαθμό του λοχαγού των Δραγώνων για να είναι ελεύθερος στον αγώνα του εναντίον μιας ανόητης συνήθειας, όπως ήταν η μονομαχία. Την εποχή εκείνη, στις αρχές του αιώνα μας, η Βιέννη δεν είναι μόνο μια πρωτεύουσα είναι επίσης μια ανθρώπινη πυριτιδαποθήκη. Την καρδιά της αυστριακής αυτοκρατορίας έχουν επιλέξει ως τόπο συναντήσεως όλοι όσοι επιδιώκουν την αλλαγή του κόσμου. Εκεί ο Τέοντορ Χερτσλ έδωσε πνοή και δύναμη στο σιωνιστικό κίνημα. Εκεί, ίδρυσε την «Πράβντα» ο Λέον Τρότσκυ, θέλοντας να διατηρήσει άσβεστη τη φλόγα που άναψε στη Ρωσία η επανάσταση του 1905. Εκεί ο Ζόζεφ Πιλσούντσκι αναζητεί τρόπους για να ελευθερώσει πρώτα και να ενώσει ύστερα την Πολωνία που διαμέλισαν και μοιράζονται η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία. Εκεί ο Τόμας Μάζαρυκ προετοιμάζει την επανάσταση των Τσέχων και των Σλοβάκων που ήταν χωρισμένοι εδώ και δέκα αιώνες. Εκεί ο Χούστον Στούαρτ Τσάμπερλαιν, γαμπρός του Ρίχαρντ Βάγκνερ προσπαθεί αναίσχυντα να αποδείξει την υπεροχή των Αρίων και προφητεύει την κυριαρχία τους πάνω στον κόσμο. Εκεί επίσης ζει μέσα στην αθλιότητα ένας νεαρός ζωγράφος που ονομάζεται Άντολφ Χίτλερ. Τον συγκινούν οι ρατσιστικές θεωρίες του Τσάμπερλαιν περισσότερο από ό,τι τα σχέδια και οι χαλκογραφίες της πινακοθήκης Αλμπερτίνα. Ο Χίτλερ αισθάνεται ότι γίνεται Άριος κατά τρόπο αμετάκλητο. Όταν ξεσπάει ο πόλεμος, ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε δεν εκπλήσσεται και πολύ. Είναι γραμμένος στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης με σκοπό να γίνει καθηγητής. Και μια μέρα, η ευτυχία παρουσιάζεται μπροστά του με μορφή ανθρώπινη. Η νέα γυναίκα που πήγε, γι' αυτόν, στο χορό μεταμφιεσμένων του Φόλκστεατερ, που τον ακούει και του μιλάει, σαν να γνωρίζονταν από χρόνια, ονομάζεται Ίντα Ρόλαντ. 13 / 46

Η Ίντα Ρόλαντ, που κρύβεται εκείνη την αποκριάτικη βραδιά κάτω από ένα ντόμινο, είναι η χαϊδεμένη ηθοποιός της βιεννέζικης κοινωνίας. Οι ζωγράφοι διαγωνίζονται για να κάμουν την προσωπογραφία της, οι διευθυντές θεάτρων της προτείνουν απίθανα συμβόλαια με δελεαστικούς όρους, οι κριτικοί την παρομοιάζουν με τη Σάρρα Μπερνάρ και την Ελεονώρα Ντούζε. Ο ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε, μαγεμένος από τη χάρη και την τέχνη της, παρακολουθεί για πολλά βράδια συνέχεια τις παραστάσεις με τις εμφανίσεις της σε ένα θέατρο του Μονάχου και ύστερα εξομολογείται τη συγκίνηση που αισθάνεται από «τη φρεσκάδα της ύπαρξής της, η οποία, σαν πηγή με κρυστάλλινα νερά, χαρίζει χωρίς φειδώ τη δροσιά της έκφρασης και του παιξίματός της». Η Ίντα Ρόλαντ δεν είναι προικισμένη μόνο με βελουδένια φωνή και μαγνητική προσωπικότητα. Ανάμεσα στ' άλλα χαρίσματα της, ξεχωρίζουν η τετράγωνη λογική και η θετική διαίσθηση. Απ' εδώ και πέρα, ασπάζεται με ειλικρίνεια και ενθουσιασμό τις πολιτικές ιδέες του Ρίχαρντ Κουντενχόβε και θα βοηθήσει στις σπουδές και μελέτες του. Στα τέλη Αυγούστου 1914, τρεις μόλις εβδομάδες ύστερα από την έκρηξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, ο Ρίχαρντ γράφει στην Ίντα τις σκέψεις του αναφορικά μ' αυτή τη σύρραξη: «Κατά τη γνώμη μου, οι φρικαλέες ωμότητες και σφαγές, που διαπράττονται σήμερα στον κόσμο ολόκληρο, δεν είναι η πιο τραγική συνέπεια του πολέμου αυτά όλα θα περάσουν. Βαθιά ανησυχία πρέπει να μας κατέχει για ένα φαινόμενο, την ανείπωτη φρίκη, που φοβάμαι ότι θα διαιωνίζεται, μιας ακατάσχετης επιθετικής νοοτροπίας, η οποία δηλητηριάζει το νου και την ψυχή των ανθρώπων. Η νοοτροπία αυτή, υποδαυλίζεται πάλι από το θρησκευτικό φανατισμό, που ελπίζαμε ότι θα εξαφανιζόταν βαθμιαία και που εκδηλώνεται τώρα παίρνοντας διαφορετική μορφή». Ο ρατσισμός είναι ο πιο θανάσιμος εχθρός του Ρίχαρντ διακρίνει την απαίσια όψη του να κρύβεται πίσω από τον αντισημιτισμό και από άλλες εκδηλώσεις, όπως είναι η εξύμνηση της Άριας φυλής και των γερμανόφωνων λαών. «Το μίσος που υποκινεί τους λαούς σε πράξεις ωμότητας δεν είχε ποτέ, από τον καιρό των θρησκευτικών πολέμων, εκδηλωθεί με τόση αγριότητα, όσο με τη σημερινή. Η αιτία του κακού πρέπει ν' αναζητηθεί στο γεγονός ότι οι άνθρωποι, προφασιζόμενοι πως μιλάνε διαφορετικές γλώσσες, ομαδοποιούνται και σχηματίζουν εθνικές ενότητες. Πρέπει να τραβάει κανείς τα μαλλιά του. Δεν ξέρεις τι είναι εκείνο που εξοργίζει περισσότερο η απύθμενη βλακεία ή μήπως η τραγική σύγχυση των ιδεών. Και για όλα αυτά ευθύνονται οι προφήτες και κήρυκες του άκρατου εθνικισμού με τις παραπλανητικές φυλετικές θεωρίες 14 / 46

τους. Όμως, επιβάλλεται να κατηγορηθούν επίσης εκείνοι που αρνούνται από νωθρότητα να μάθουν ξένες γλώσσες και παραμένουν αγνοί Γερμανοί, ανίκανοι να γίνουν κάποτε Ευρωπαίοι. Φοβάμαι στ' αλήθεια πως δεν υπάρχουν πια στην Ευρώπη κοσμοπολίτες.»και η ένταση αυτού του μίσους δεν παύει να αυξάνει επικίνδυνα, όπως συνέβαινε πριν από χίλια χρόνια με το θρησκευτικό μίσος. Απ' εδώ και πέρα, όλοι οι άνθρωποι με αντικειμενική σκέψη, αδιάφορο σε ποια χώρα ανήκουν, έχουν την υποχρέωση να διαθέσουν τις δυνάμεις τους για την καταπολέμηση αυτού του μίσους, του ψεύδους, των σφαλερών ιδεών, αφού διαφωτίσουν πρώτα τους λαούς για την απάτη που γίνεται σε βάρος τους και παρουσιάζεται με τη μορφή του εθνικισμού. Επιθυμώ ζωηρά να αφοσιωθώ μαζί με άλλους στην αποστολή αυτή. Και πρέπει συ επίσης, Ίντα μου, να λάβεις μέρος στην προσπάθειά μας. Διαφορετικά, ο σημερινός πόλεμος δεν θα είναι το τέλος, αλλά θα γίνει αντίθετα αφετηρία για καινούργιες αναρίθμητες σφαγές (...)». Τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν ήχησαν πια οι σάλπιγγες της ανακωχής, η αυστρο-ουγγρική αυτοκρατορία έχει διαλυθεί ανεπανόρθωτα. Ο Ρίχαρντ θα συμπληρώσει τα είκοσι τέσσερα χρόνια του ηλικία για την ενηλικίωση στην Αυστρία χωρίς καν να ξέρει ποια είναι η υπηκοότητά του. Είναι πολίτης της νεαρής αυστριακής δημοκρατίας ή της Ομόσπονδης Γερμανικής Δημοκρατίας στην οποία η Βιέννη σκέπτεται να προσχωρήσει; Ή μήπως της Τσεχοσλοβακίας, που στο έδαφός της βρίσκεται ο πύργος του Ρόνσμπεργκ; Γιατί από τα τέλη Οκτωβρίου η Τσεχοσλοβακία υπάρχει και χαίρεται την ανεξαρτησία της. Το ίδιο και η Ουγγαρία. Η Γαλικία συνενώθηκε με την αναστημένη Πολωνία, η Κροατία και η Βοσνία με τη Γιουγκοσλαβία. Η Τρανσιλβανία και η Μπουκοβίνα προσαρτώνται στη Ρουμανία, ενώ το Τρεντίνο και η Ιστρία γίνονται ιταλικές επαρχίες. Ο Κουντενχόβε βρίσκει την κατάσταση απογοητευτική και ανησυχητική. Στα ανατολικά της Ευρώπης έχει δημιουργηθεί πρόβλημα όμοιο με εκείνο της Αλσατίας και της Λωρραίνης, που ήταν αιτία αιματηρών διενέξεων ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία υπάρχει όμως μια διαφορά που έγκειται στο γεγονός ότι το καινούργιο πρόβλημα εγκυμονεί δεκαπλάσιους κινδύνους από το παλιό. Τι πρέπει να γίνει για να διατηρηθεί η ειρήνη μεταξύ των είκοσι έξι δημοκρατιών της παλιάς ηπείρου; 15 / 46

Ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε θυμάται πάντοτε μια φράση που είχε πει ο Ναπολέων στον Γκαίτε: «Η πολιτική είναι το πεπρωμένο μας». Έτσι αποφασίζει όχι χωρίς δισταγμούς να στερηθεί τις απολαύσεις που του χάριζαν οι φιλοσοφικές μελέτες, θεωρεί πως δεν επιτρέπεται να αποφύγει τις πολιτικές ευθύνες που πρέπει να αναλαμβάνει κάποτε κάθε καλός πολίτης. Στην Ίντελ που επονομάζεται έτσι για να μη γίνεται σύγχυση με την αδελφή του Ίντα Κουντενχόβε ο Ρίχαρντ αναπτύσσει τις ιδέες του και ακούγοντας τις παρατηρήσεις της ελέγχει την ορθότητα των συλλογισμών του: Ο κόσμος είναι σήμερα χωρισμένος σε πέντε μεγάλες πολιτειακές ενότητες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Σοβιετική Ένωση και η Μεγάλη Βρετανία είναι τρεις άρτια συγκροτημένες και οργανωμένες επικράτειες. Η Κίνα και η Ιαπωνία βρίσκονται στο στάδιο της εξέλιξης. Μόνο η Ευρώπη παραμένει σε χαώδη κατάσταση και είναι τραγικά διασπασμένη από πολιτική άποψη, παρά το γεγονός ότι οι είκοσι έξι δημοκρατίες της έχουν κοινές πολιτιστικές, ιστορικές και θρησκευτικές καταβολές. Αλλά οι είκοσι έξι αυτές χώρες δεν μπορούν να ομονοήσουν έχουν διαφορετικά και συγκροούμενα συμφέροντα. Πολλές ζητάνε αναθεώρηση των συνόρων τους, άλλες πάλι την αρνούνται με πείσμα. Όσο περισσότερο σκέπτομαι, τόσο πιο έντονα με γοητεύει η ιδέα της Πανευρωπαϊκής Ενώσεως. Μέσα στα πλαίσια ενός τέτοιου συστήματος, τα έθνη δεν θα έχουν πια λόγους να συγκρούονται για τα σύνορα τους, που θα είναι πια άχρηστα αφού θα καταργηθούν θα συναφθεί παράλληλα ένα σύμφωνο στρατιωτικής αλληλεγγύης, που ο σεβασμός και η τήρηση του θα εξασφαλίζεται από ένα διαιτητικό δικαστήριο θα δημιουργηθεί τελωνειακή ένωση και θα καθιερωθεί ενιαίο νομισματικό σύστημα. Τα έθνη θα δεσμευθούν για την αναγνώριση και την προστασία των μειονοτήτων. Όλα αυτά θα οδηγήσουν τελικά στην οριστική συμφιλίωση νικητών και ηττημένων. Δεν αμφιβάλλω ότι έτσι θα επικρατήσει η ειρήνη πώς όμως να επιτευχθεί η ευημερία; Το πράγμα είναι απλό. Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες θα αναπτυχθούν ανεμπόδιστα, αν γίνει η ένταξη τους σε μια μεγάλη Ευρωπαϊκή Αγορά και πάψουν οι 16 / 46

τελωνειακοί να εισπράττουν δασμούς στα διάφορα σύνορα. Παράδειγμα οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αποδίδεται η ίδια σημασία στην παραγωγή με υψηλά ημερομίσθια και στην κατανάλωση με τιμές σχετικά χαμηλές. Τι θα γινόταν αν κάθε μια από τις σαράντα οχτώ Πολιτείες αποφάσιζε να οχυρωθεί πίσω από ένα τελωνειακό τείχος; Η Ευρώπη πρέπει να μιμηθεί την Αμερική. Ποιες όμως θα είναι οι αντιδράσεις των γειτονικών μας μεγάλων κρατών; Αναφέρομαι στη Μεγάλη Βρετανία και τη Σοβιετική Ένωση. Ο ρωσικός κίνδυνος αποτελεί τον πρόσθετο λόγο που συνηγορεί για τη δημιουργία της Πανευρώπης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ρωσία, μόλις τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος, θα επιτύχει γρήγορα την ανόρθωσή της χάρη στο φυσικό πλούτο και τον πολυάνθρωπο πληθυσμό της. Και τότε κανένας από τους ευρωπαϊκούς γείτονές της δεν θα μπορέσει να αντισταθεί μεμονωμένα σε μια τόσο πανίσχυρη πίεση: ούτε η Φινλανδία, ούτε η Πολωνία, ούτε η Ρουμανία, ούτε τα βαλτικά, τα παραδουνάβια και τα βαλκανικά κράτη, ούτε οι Σκανδιναβικές χώρες, αλλά ούτε η αφοπλισμένη Γερμανία. Μόνο η συνένωση των τριακοσίων εκατομμυρίων Ευρωπαίων σε ένα κοινό αμυντικό σύστημα θα εξασφαλίσει την ειρηνική συνύπαρξή τους με τα εκατόν πενήντα εκατομμύρια σοβιετικών πολιτών και θα καταστήσει εφικτό τον αμοιβαίο αφοπλισμό. Και η Μεγάλη Βρετανία; Είναι φανερό ότι η θέση που παίρνει η Μεγάλη Βρετανία αποτελεί το πρωταρχικό εμπόδιο για την Ένωση της Ευρώπης. Μη ξεχνάμε όμως πως η νησιωτική Αγγλία, αν και αποτελεί ουσιώδες τμήμα της Ευρώπης, ηγείται ωστόσο μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας που εκτείνεται και στις πέντε ηπείρους. Θα ήταν λοιπόν επικίνδυνο για την Αγγλία να συνδεθεί μονόπλευρα με την Ευρώπη. Αλλά θα δεχθεί ποτέ η Αγγλία μια ένωση της ηπείρου από την οποία θα ήταν η ίδια αποκλεισμένη; Θα αποφασίσει ίσως μπροστά στο ρωσικό κίνδυνο ν' αλλάξει στάση. Υπάρχει λύση, αλλ' είναι πολύ δύσκολη και πολύπλοκη: η ένωση της ηπείρου σε στενή σύνδεση με τη Μεγάλη Βρετανία και την Αυτοκρατορία της. Η Πανευρώπη και η Αυτοκρατορία πρέπει να είναι 17 / 46

αλληλέγγυες σε παγκόσμιο επίπεδο: μ' άλλα λόγια, η Μεγάλη Βρετανία θα πρέπει να προσχωρήσει στο ευρωπαϊκό σύστημα χωρίς να ενσωματωθεί ή να ενταχθεί σ' αυτό. Επιβάλλεται να γίνετε ο Γεώργιος Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης! Ο άνθρωπος, στον οποίο απευθύνει αυτή την έκκληση ο Κουντενχόβε, είναι ο Θωμάς Μάζαρυκ, πρόεδρος τότε της Τσεχοσλοβακικής Δημοκρατίας. Ο παλαίμαχος πολιτικός, που περιβαλλόταν από φωτοστέφανο εξαιρετικού κύρους, δεν οχυρώθηκε πίσω απ' αυτόν και τα εβδομήντα του χρόνια, ούτε χαμογέλασε στο άκουσμα των επιχειρημάτων που ανέπτυσσε με πάθος ο εικοσιπεντάχρονος συνομιλητής του. Αντίθετα, τον παρακολουθούσε με ιδιαίτερη προσοχή και τον διέκοπτε από καιρό σε καιρό μόνο για να υποβάλλει ερωτήσεις. Πιστεύω ότι η ιδέα σας είναι σωστή κάποια μέρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα γίνουν πραγματικότητα. Όμως φοβάμαι πως δεν ήλθε ακόμη η ώρα τους. Ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε κοιτάζει με σεβασμό το μυτερό γένι, τα αυστηρά συνοφρυωμένα φρύδια, τα άσπρα μαλλιά του προέδρου Μάζαρυκ και έχει την εντύπωση ότι μιλάει με κάποιο διαπρεπή σοφό. Ίσως είναι η επίδραση της γλυκιάς ανοιξιάτικης μέρας του 1920 που παρασύρει τον πρόεδρο να αφηγηθεί ορισμένες από τις αναμνήσεις του, οι οποίες δικαιολογούν τις επιφυλάξεις που είχε διατυπώσει. Όταν βρισκόμουν στο Παρίσι εξόριστος, είχαμε εξετάσει τις δυνατότητες που υπήρχαν για να δημιουργηθούν Ηνωμένες Πολιτείες της Ανατολικής Ευρώπης. Θυμάμαι τις σχετικές συζητήσεις που κάναμε με τον Έλληνα Ελευθέριο Βενιζέλο, το Ρουμάνο Τάκε Ιονέσκου και άλλους... Είχαμε σκεφθεί πως θα ήταν σκόπιμο να συγκροτηθεί μια Ένωση Κρατών που, αρχίζοντας από τη Βόρεια Φινλανδία και καταλήγοντας στο νοτιότερο άκρο της Ελλάδας, θα αποτελούσε είδος διαχωριστικής ουδέτερης ζώνης ανάμεσα στη Ρωσία και τη Γερμανία. Το σχέδιό μας ναυάγησε γιατί επικράτησαν στείρες εθνικιστικές αντιλήψεις. Σήμερα, δεν απόμεινε απ' αυτό παρά η 18 / 46

«Μικρή Αντάντ» της Τσεχοσλοβακίας, της Ρουμανίας και της Γιουγκοσλαβίας. Δεν πρόκειται βέβαια για ένωση όπως την εννοούσαμε τότε, αλλά γι' απλή «συνεννόηση». Αν και αρνείται να δεσμευθεί επίσημα, ο Μάζαρυκ εκφράζεται ωστόσο με συμπάθεια για τα σχέδια του Κουντενχόβε και υπόσχεται την ανεπίσημη συμπαράσταση του. Η υπόσχεση δεν ικανοποιεί τον επισκέπτη. Φεύγει απογοητευμένος. Στο προαύλιο του προεδρικού μεγάρου προτού ανεβεί στο αυτοκίνητο, που τον περιμένει, ο Κουντενχόβε κοιτάζει μελαγχολικά τα επιβλητικά τείχη του πύργου Χραντκάνυ και αναλογίζεται ότι είναι πολύ δύσκολο να καταπολεμηθούν οι παλιές προκαταλήψεις. Ο Μάζαρυκ δεν ξέχασε τη συζήτηση του με τον κήρυκα της Πανευρώπης, γιατί λίγους μήνες προτού πεθάνει είχε πει σε φίλο του δημοσιογράφο: «Αν ήμουν τριάντα χρονών, θα αφιέρωνα όλες τις δυνάμεις μου για να συμβάλλω στη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Το ιστορικό περιβάλλον παρασύρει τον Κουντενχόβε στην ανάμνηση του παρελθόντος. Θυμάται μια άλλη ευκαιρία η οποία χάθηκε ανεκμετάλλευτη, πριν από τετρακόσια πενήντα χρόνια. Τότε, κατοικούσε στον ίδιο πύργο του Χραντκάνυ ο βασιλιάς της Βοημίας Γεώργιος Ποντεμπράντυ. Κάτω από την επίδραση του ευφάνταστου Αντουάν Μαρινί, «βιομηχάνου» από τη Γκρενόμπλ, ο μονάρχης αυτός είχε προτείνει την ίδρυση συνομοσπονδίας στην οποία θα μετείχαν η Πολωνία, η Ουγγαρία, οι δούκες της Βουργουνδίας και της Βαβαρίας, η Δημοκρατία της Βενετίας και η Βοημία την ηγεσία της θα αναλάμβανε ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος XI. Το σχέδιο για τη σχετική συνθήκη υποβλήθηκε στο Λουδοβίκο XI, από τον Μαρινί το έτος 1464 και ήταν επεξεργασμένο σε όλες τις λεπτομέρειες του. Όργανα της Συνομοσπονδίας θα ήταν ένα Δικαστήριο, μία Συνέλευση, που η έδρα της θα μεταφερόταν κάθε πέντε χρόνια από τη μια χώρα στην άλλη και τέλος οι κοινές ένοπλες δυνάμεις... Στο σχέδιο προβλεπόταν επίσης η δικαστική συνδρομή για τον κολασμό, από τα συμβαλλόμενα μέρη, των αδικημάτων που θα διέπρατταν οι υπήκοοί τους στο έδαφος οποιουδήποτε κράτους-μέλους. 19 / 46

Κύρια επιδίωξη της συμμαχίας ήταν η αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής, στόχος της όμως ήταν και ο περιορισμός της κοσμικής εξουσίας του Πάπα, ο οποίος, όπως ήταν επόμενο, έσπευσε να καταδικάσει αυτή την αιρετική ενέργεια. Ο Λουδοβίκος XI απέρριψε την πρόταση και η βοημική αντιπροσωπεία έφυγε άπρακτη. Ο Ρίχαρντ Κουντενχόβεν σκέπτεται ότι ο Γεώργιος ντε Προντεμπράντυ δεν είχε και τόσο άδικο όταν διατύπωνε τα παράπονά του εναντίον της «Χριστιανοσύνης»: «...Η δύναμή της ήταν ανυπέρβλητη γιατί περιλάμβανε στους κόλπους της εκατόν δέκα εφτά μεγάλα βασίλεια (...). Σήμερα όμως διαπιστώνουμε με απελπισία πόσο είναι εξασθενημένη, διασπασμένη, απογυμνωμένη από τη λαμπρή αίγλη που τη στεφάνωνε, στο παρελθόν...» Αλλά η αποτυχία του διαβήματός του δεν αποθαρρύνει ακόμη τον Κουντενχόβε. Θα δοκιμάσει την τύχη του απευθυνόμενος στην κοινή γνώμη, με άρθρα στον τύπο, με βιβλία, με διαλέξεις... Το πρώτο άρθρο, με τίτλο «Το Ευρωπαϊκό πρόβλημα» δημοσιεύεται ταυτόχρονα, το καλοκαίρι του 1920, στη Νόυε Φράιε Πρέσσε της Βιέννης και τη Φόσσισε Τσάιτουνγκ του Βερολίνου και είχε ελάχιστη απήχηση. Μόνο πενήντα ένα άτομα γράφτηκαν μέλη στην Πανευρωπαϊκή Ένωση που η ίδρυση της είχε ανακοινωθεί με το ίδιο άρθρο. Οι περισσότεροι είναι ιδιόρρυθμοι ή τρελοί, αγαπητή μου Ίντελ. Αυτό διαπιστώνει ο Κουντενχόβε, καθώς τακτοποιεί πάνω στο γραφείο του το μικρό σωρό των επιστολών που είχε λάβει. Θα έπρεπε ίσως να συνεχίσεις τα διαβήματά σου και σε άλλους αρχηγούς κρατών ή πρωθυπουργούς, έστω και αν η υποδοχή του Μαζάρυκ ήταν απογοητευτική. Λένε ότι ο καινούργιος πρωθυπουργός της Ιταλίας ο Μουσολίνι είναι θαυμαστής του Νίτσε. Ισχυρίζεται ότι είναι ειρηνιστής και διεθνιστής. Θα θελήσει άραγε να συνεχίσει το δρόμο που χάραξε ο μεγάλος Ματσίνι; 20 / 46

Η επιστολή που απευθύνθηκε στο Μουσολίνι δεν πήρε καν απάντηση, καίτοι είχε γραφεί με πομπώδεις φράσεις «εξ ονόματος της ευρωπαϊκής νεολαίας». Ο Κουντενχόβε τόνιζε σ' αυτή: «Ο κίνδυνος που απειλεί την Ευρώπη δεν προέρχεται από το Βορρά αλλά από τη Δύση, στον οικονομικό τομέα, και από την Ανατολή στον πολιτικό τομέα. Μια διαιρεμένη Ευρώπη είναι καταδικασμένη σε συντριβή από τον αμερικανικό ανταγωνισμό μια διχασμένη Ευρώπη θα γίνει θύμα της ρωσικής ηγεμονίας. Την ειρήνη στην Ευρώπη και την ανεξαρτησία της θα μπορέσουν να την εγγυηθούν μόνο η οικονομική ένωση, η διαιτητική επίλυση των διαφορών και η στρατιωτική συμμαχία». Και ο Κουντενχόβε καταλήγει: «Επιβάλλεται να επεμβείτε αποφασιστικά μέσα στο ευρωπαϊκό χάος και να θέσετε το θεμέλιο λίθο για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Τότε θα ευλογείται αιώνια η μνήμη σας και το όνομα σας θα μείνει αθάνατο». Αλλά ο Μουσολίνι σκεφτόταν άλλους τρόπους με τους οποίους θα εξασφάλιζε την αθανασία! Ομως ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε επιμένει. Αποφασίζει και ιδρύει τον εκδοτικό οίκο «Πανευρώπη», που θ' αναλάβει την εκτύπωση και διάδοση του ομώνυμου βιβλίου, που πρόσφατα συνέγραψε. Πανευρώπη: πρόκειται για παράξενο όνομα. Στην πραγματικότητα, η απόφαση για την επιλογή του πάρθηκε κάτω από την επίδραση που άσκησε το βιβλίο «Παναμέρικα» του Α.Χ. Φηλντ. Ήταν ένα έργο το οποίο αναφερόταν στην ιστορία της Παναμερικανικής Ενώσεως. Εξάλλου, θυμίζει στον Κουντενχόβε το «Παν-Ισλάμ» του Σουχραγουώρθυ. Όμως υπάρχει πιο σπουδαίος λόγος που οδήγησε σ' αυτή την επιλογή. Η ονομασία είναι λιγότερο εντυπωσιακή από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, που όπως σκέπτεται ο Κουντεντχόβε «θα μπορούσε να τρομάξει όλες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, γιατί θυμίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής οι οποίες έχουν μία και μοναδική κυβέρνηση, την ομοσπονδιακή». Ο Κουντενχόβε θέτει από την αρχή το πρόβλημα και χρησιμοποιεί το επιχείρημα που θα 21 / 46

επικαλεσθεί λίγα χρόνια αργότερα ο Σπινέλλι: για να υπάρξει η Ευρώπη πρέπει να τη θελήσουμε. Στην πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου του υπογραμμίζεται: «Πολλοί είναι εκείνοι που ονειρεύθηκαν μια Ευρώπη ενωμένη ελάχιστοι όμως απ' αυτούς είναι αποφασισμένοι να αγωνισθούν για τη δημιουργία της. Η ιδέα θα παραμείνει στείρα αν είναι προϊόν ευχής θα καρποφορήσει μόνο αν εκδηλωθεί ως θέληση». Οι παρακάτω σκέψεις διατηρούν, παρά τα 60 χρόνια που πέρασαν, εκπληκτική επικαιρότητα: «Δεν είναι οι Ευρωπαϊκοί λαοί που πάσχουν από γηρατειά, αλλά τα πολιτικά τους συστήματα». Έμπειρος φιλόσοφος ο Κουντενχόβε δεν παραλείπει να αντικρούσει την κατηγορία που διατυπώνεται και επαναλαμβάνεται τόσο συχνά και σήμερα: «Η μομφή ότι πρόκειται για ουτοπία δεν είναι ικανή να κλονίσει την Πανευρώπη. Δεν υπάρχει νόμος της φύσεως που να εμποδίζει την πραγματοποίησή της. Ανταποκρίνεται στα συμφέροντα της συντριπτικής ευρωπαϊκής πλειοψηφίας και θεωρείται απειλή μόνο από εκείνους που ανήκουν στην έσχατη μειοψηφία, η οποία όμως αποδυναμώνεται βαθμιαία». Για να αποδείξει τη βασιμότητα των ισχυρισμών του, επικαλείται τη μαρτυρία της ιστορίας: «Στα 1913, οι δημοκρατίες στην Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία αποτελούσαν ουτοπία το 1918, είχαν γίνει πραγματικότητα. Στα 1916, η επικράτηση του κομμουνισμού στη Ρωσία χαρακτηριζόταν ουτοπία και όμως το 1917 είχε μεταβληθεί σε πραγματικότητα». Ο Κουντενχόβε παρασύρεται από το πάθος του, γίνεται βίαιος και εγκαταλείπει για λίγο την ευπρεπή επιφυλακτικότητά του, που εξοργίζει πολλούς φίλους του: «Όσο λιγότερη φαντασία έχουν οι πολιτικοί, τόσο πιο απέραντο τους φαίνεται το πεδίο της ουτοπίας και τόσο πιο περιορισμένο το πεδίο του δυνατού. Απ' αυτά τα ανδρείκελα, η Ιστορία έχει μεγαλύτερη φαντασία, γιατί, όπως αποδείχθηκε, αποτελείται από αλυσίδα εκπλήξεων που έγιναν πραγματικότητες». Φαίνεται πως ο βίαιος τόνος ικανοποιεί τους αναγνώστες. Ένα μήνα μετά από την κυκλοφορία του βιβλίου, περισσότερα από χίλια άτομα είχαν επιστρέψει στο συγγραφέα το μικρό δελτίο που συνόδευε την αποστολή του τεύχους και περιείχε τη δήλωση: «Επιθυμώ να εγγραφώ μέλος στην Πανευρωπαϊκή Ένωση». Το κίνημα παίρνει σάρκα και οστά! Εκείνο το Νοέμβριο του 1923, εμφανίζονται και άλλες οργανώσεις πολλές απ' αυτές δείχνουν δυναμισμό, που εξελίσσεται κάποτε δραματικά. Στο Μόναχο, τη νύχτα της 8 προς την 9 Φεβρουαρίου, ο Χίτλερ εισβάλλει πάνοπλος στο ζυθοπωλείο «Μπούργκερμπράου», 22 / 46

όπου είναι συγκεντρωμένα τα περισσότερα μέλη του βαβαρικού υπουργικού συμβουλίου. Πρόκειται για πραξικόπημα, που θα καταπνιγεί στο αίμα την επόμενη μέρα μπροστά από το περιστύλιο της «Φέλντχερρενχάλλε». Όμως το παιχνίδι δεν χάθηκε για το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα! Η Πανευρωπαϊκή Ένωση χρειαζόταν τώρα κάποιο έμβλημα. Ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε επιλέγει τον ερυθρό σταυρό πάνω σε χρυσαφένιο ήλιο. Στην Ίντελ δίνει εξηγήσεις για την απόφαση του αυτή: Ο ερυθρός σταυρός των σταυροφοριών του μεσαίωνα είναι το πιο αρχαίο σύμβολο της υπερεθνικής ευρωπαϊκής ενώσεως. Σήμερα συμβολίζει το διεθνή ανθρωπισμό. Ο ήλιος παριστάνει το ευρωπαϊκό πνεύμα, που η ακτινοβολία του έχει φωτίσει ολόκληρο τον κόσμο. Ο ελληνικός και ο χριστιανικός πολιτισμός ο σταυρός του Ιησού Χριστού πάνω στον ώμο του Απόλλωνα αποτελούν το ακατάλυτο θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στη γρήγορη ανάπτυξη της οργάνωσης συνέβαλε αποφασιστικά και η απροσδόκητη οικονομική βοήθεια εξήντα χιλιάδων μάρκων. Ήταν προσφορά του Αμβουργέζου φιλάνθρωπου Μαξ Βάρμπουργκ, στενού φίλου του βαρόνου Λουί ντε Ρότσιλντ, ο οποίος τον είχε συστήσει στον Ρίχαρντ Κουντενχόβε. Ο γενναιόδωρος αυτός άνθρωπος είχε μια απαραβίαστη αρχή: βοηθούσε μια και μοναδική φορά από τους δωρεοδόχους εξαρτιόταν, στη συνέχεια, να διαχειριστούν έξυπνα και συνετά το ποσό που τους είχε προσφερθεί! Από τη μεριά της, η αυστριακή κυβέρνηση παραχώρησε στην Πανευρώπη ορισμένες αίθουσες της πασίγνωστης Χόφμπουργκ στη Βιέννη, που η χρησιμοποίησή τους προσέδιδε ιδιαίτερο κύρος στην οργάνωση. Οι Βιεννέζοι αποδέχονται με συμπάθεια την Πανευρώπη και η εγκατάστασή της στη Χόφμπουργκ ζωντανεύει νοσταλγικές αναμνήσεις και ελπιδοφόρες προσδοκίες: μέσα από το ανάκτορο αυτό, πίσω από τα πανύψηλα παράθυρά του, οι Αψβούργοι διοίκησαν για πολλούς αιώνες την Αυτοκρατορία. Δεν θα μπορούσε, άραγε, να ανακτήσει πάλι η πόλη την παλιά αίγλη της, να γίνει η πρωτεύουσα της Ομοσπονδιακής Ευρώπης;... 23 / 46

Την ίδια εποχή, ο Κουντενχόβε σημειώνει και άλλη εντυπωσιακή επιτυχία: ο πανιερότατος Ίγκνατς Ζάιπελ, αρχηγός των χριστιανοσοσιαλιστών και καγκελάριος της Αυστρίας, δέχεται να αναλάβει την προεδρία της αυστριακής επιτροπής για την Πανευρώπη. Ο ενάρετος ιεράρχης είναι ταυτόχρονα και επιδέξιος πολιτικός, διότι προτείνει: «Προκειμένου να πεισθούν όλοι ότι το κίνημα είναι υπερκομματικό, θεωρώ σκόπιμο να προσφερθούν αντιπροεδρίες σ' έναν σοσιαλιστή και σ' έναν εκπρόσωπο του κόμματος «Μεγάλη Γερμανία». Η σκέψη ήταν καλή, αλλά δύσκολη η πραγματοποίηση της, διότι απαιτούσε λεπτότητα χειρισμών. Τα δύο μεγάλα κόμματα είχαν εκδηλωθεί ανεπιφύλακτα για την προσάρτηση της Αυστρίας στη Γερμανία, για το περίφημο «Άνσλους». Πώς μπορούσε να συμβιβασθούν τα ασυμβίβαστα; η Πανευρώπη και το Άνσλους; Το ζήτημα συζητήθηκε από την πρώτη κιόλας συνάντηση με τον Δρα Καρλ Ρέννερ, τον πιο σημαντικό ηγέτη των σοσιαλιστών, στον οποίο ο Κουντενχόβε εξήγησε: «Η Πανευρώπη πρέπει να θεωρηθεί κι αυτή Άνσλους" με τη διαφορά ότι θα γίνει προς όλες τις κατευθύνσεις, συγχρόνως. Έτσι θα καταργηθούν οι τελωνειακοί φραγμοί που σας χωρίζουν από τη Γερμανία, αλλά κι εκείνοι που δημιουργήθηκαν για τα νεοσύστατα γειτονικά κράτη». Η διευκρίνιση ικανοποίησε τον Δρα Ρέννερ, που αποδέχθηκε τη μία αντιπροεδρία. Ο Δρ. Ντινγκχόφερ, αρχηγός των «Παγγερμανών», μπόρεσε τότε χωρίς τύψεις συνειδήσεως να αναλάβει την άλλη αντι-προεδρία. Οι προσχωρήσεις στο κίνημα, του πανιερότατου Ζάιπελ και του Δρα Ρέννερ, ήταν ιδιαίτερα πολύτιμες, όχι μόνο για τις δραστηριότητες της Πανευρώπης στην Αυστρία, αλλά και για την προβολή του κινήματος στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ο αριθμός των οπαδών του αυξανόταν βαθμιαία και πολλοί ξένοι εκδότες ζητούσαν έγκριση για να εκδώσουν το βιβλίο «Πανευρώπη». Η απάντηση του Κουντενχόβε ήταν στερεότυπη: «Πολύ ευχαρίστως, με τον όρο ότι κάθε αντίτυπο θα συνοδεύεται από δελτίο εγγραφής μέλους στην οργάνωση, γραμμένο στη γλώσσα σας». 24 / 46

Έτσι, το έργο δημοσιεύθηκε σε δεκάδες γλώσσες και στα γιαπωνέζικα και στην εσπεράντο, ποτέ όμως στα ρωσικά και τα ιταλικά. Τώρα αρχίζει περίοδος όπου η δραστηριότητα παίρνει πυρετώδη μορφή. Ο Κουντενχόβε δεν αφήνει ευκαιρία για να διαφωτίσει και να πείσει, με αμφίβολα, συχνά, αποτελέσματα. Παράδειγμα η περίπτωση του Έντβαρντ Μπένες. Υπουργός των Εξωτερικών της Τσεχοσλοβακίας, είναι πρωτ' απ' όλα αδιάλλακτος Τσέχος εθνικιστής πανευρωπαίος στη θεωρία, πολέμιος στην πράξη. Πιστεύει στην Πανευρώπη, αλλά τη θεωρεί μακροπρόθεσμο στόχο, παρατηρεί ο Κουντενχόβε. Γι' αυτό το λόγο είναι πρόθυμος να μας υποστηρίξει. Όμως, αν δει ότι η πραγματοποίησή της μπορεί να γίνει σύντομα, τότε θα είναι βέβαιο πως θα την καταπολεμήσει... Παρά τις λανθάνουσες αμοιβαίες επιφυλάξεις, ο Μπένες δέχεται να γίνει επίτιμος πρόεδρος της Τσεχοσλοβακικής Πανευρωπαϊκής Ενώσεως επί πλέον εγκρίνει να χορηγηθεί διπλωματικό διαβατήριο στον Κουντενχόβε που είναι γι' αυτόν πολύτιμο απόκτημα. Από παντού τον καλούν τώρα για ομιλίες και διαλέξεις. Στο Διεθνές Ειρηνιστικό Συνέδριο, που έγινε στο Βερολίνο, στις αρχές Οκτωβρίου του 1924, η Πανευρώπη είναι το πρώτο θέμα στην ημερήσια διάταξή του. Οι συζητήσεις ήταν θυελλώδεις και συχνά δραματικές. Αυτό που επιδιώκετε αποτελεί στην ουσία ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό, φωνάζει έξαλλος κάποιος σύνεδρος. Άλλος διαμαρτύρεται λέγοντας: «Η ευρωπαϊκή στρατιωτική ένωση είναι απαράδεκτη». Ο Κουντενχόβε δεν υποχωρεί και αντικρούει τους πάντες: «Επιμένω ότι το ιδεώδες της 25 / 46