-1- ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ 1 Φωτίου Βακάκη ρος Γεωπόνου-Γεωργοοικονοµολόγου /ντος Συµβούλου της Βακάκης και Συνεργάτες ΑΕ, Σύµβουλοι Αγροτικής Ανάπτυξης 1. Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (1) Η αξία των συνολικών εισαγωγών της Χώρας, από 39,7 δισεκατοµµ. το 2003, αυξήθηκε σε 55,5 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 39,8% στα 5 χρόνια. Tην ίδια περίοδο, η αξία των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων αυξήθηκε, από 4,9 δισεκατοµµ., σε 6,7 δισεκατοµµ., µε συνολική αύξηση 35,9% στα 5 χρόνια. Εποµένως, η µέση ετήσια εκατοστιαία αύξηση των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων είναι ελαφρώς µικρότερη εκείνης των συνολικών εισαγωγών. (2) Η αξία των συνολικών εξαγωγών της Χώρας, από 11,8 δισεκατοµµ. το 2003, αυξήθηκε σε 17,1 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 45,7% στα 5 χρόνια. Την ίδια περίοδο, η αξία των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων αυξήθηκε, από 2,9 δισεκατοµµ., σε 3,7 δισεκατοµµ., µε συνολική αύξηση 24,8% στα 5 χρόνια. Εποµένως, η µέση ετήσια εκατοστιαία αύξηση της αξίας των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων είναι σηµαντικά χαµηλότερη εκείνης των συνολικών εξαγωγών της Χώρας. (3) Η διαχρονική εξέλιξη της αξίας των εισαγωγών και εξαγωγών, όπως περιγράφεται στα σηµεία (1) και (2), προσδιορίζει την διαχρονική εξέλιξη του ελλείµµατος του εξωτερικού εµπορίου της χώρας. Το συνολικό έλλειµµα, από 27,9 δισεκατοµµ. το 2003, αυξήθηκε σε 38,4 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 37,3% στα 5 χρόνια. Την ίδια περίοδο, το έλλειµµα που προσδιόρισαν τα γεωργικά προϊόντα αυξήθηκε, από 2,0 δισεκατοµµµ., σε 3,0 δισεκατοµµ., µε συνολική αύξηση 52,4% στα 5 χρόνια. Εποµένως, η µέση ετήσια εκατοστιαία αύξηση του ελλείµµατος του γεωργικού εξωτερικού εµπορίου είναι σηµαντικά µεγαλύτερη εκείνης του ελλείµµατος του συνολικού εξωτερικού εµπορίου της Χώρας. (4) Η εκατοστιαία συµµετοχή των γεωργικών προϊόντων στο συνολικό εξωτερικό εµπόριο έχει ως ακολούθως: (i) στις εισαγωγές 12%, (ii) στις εξαγωγές 21,4% (2007) έως 25,0% (2003) και (iii), στο συνολικό έλλειµµα, από 6,5% (2006) έως 8,2% (2004). (5) Από τα στοιχεία που τεκµηριώνουν την εκατοστιαία συµµετοχή της ΕΕ στις συνολικές εισαγωγές και εξαγωγές και στις εισαγωγές και εξαγωγές γεωργικών προϊόντων, συνάγεται ότι: (i) οι εισαγωγές γεωργικών προϊόντων προέρχονται κατά µεγαλύτερο ποσοστό από την ΕΕ σε σύγκριση µε το αντίστοιχο ποσοστό των συνολικών εισαγωγών, (ii) το ίδιο συµβαίνει και µε τις εξαγωγές αλλά όχι µε τόσο µεγάλη διαφορά, (iii) η εκατοστιαία συµµετοχή της ΕΕ στο έλλειµµα του εξωτερικού εµπορίου γεωργικών προϊόντων είναι σηµαντικά µεγαλύτερη από εκείνη στο έλλειµµα του συνολικού εξωτερικού εµπορίου της Χώρας. 1 Τα στατιστικά στοιχεία που τεκµηριώνουν τη διαχρονική εξέλιξη των µεγεθών του συνολικού εξωτερικού εµπορίου της Χώρας και εκείνων του εξωτερικού εµπορίου των γεωργικών προϊόντων, για την περίοδο 2003-2007, είναι εκείνα της ΕΣΥΕ. ISOZ_GEORG_PROIONTON_04_09 1
-2- (6) Η σύγκριση της εκατοστιαίας συµµετοχής της «γεωργίας» στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και στην Απασχόληση και εκείνης στις εισαγωγές, στις εξαγωγές και στο έλλειµµα του εξωτερικού εµπορίου της Χώρας, κατά την περίοδο 2003-2007, έχει ως ακολούθως: Εκατοστιαία συµµετοχή της γεωργίας: Στο ΑΕΠ 3,2 3,3 3,3 2,9 2,8 Στην Απασχόληση 15,0 12,4 12,2 11,7 11,3 Στις συνολικές εισαγωγές 12,4 12,4 12,3 11,9 12,0 Στις συνολικές εξαγωγές 25,0 22,9 24,5 22,7 21,4 Στο έλλειµµα του εξωτ. εµπορίου 7,0 8,2 6,6 6,5 7,8 Από τα προαναφερόµενα στοιχεία συνάγεται ότι, για κάθε χρόνο της περιόδου 2003-2007, η εκατοστιαία συµµετοχή της γεωργίας: (i) στις συνολικές εξαγωγές, είναι σχεδόν οκταπλάσια εκείνης στο ΑΕΠ και σχεδόν διπλάσια εκείνης στην απασχόληση, (ii) στις συνολικές εισαγωγές, είναι σχεδόν τετραπλάσια εκείνης στο ΑΕΠ και σχεδόν ίση µε εκείνη στην απασχόληση και (iii), στο συνολικό έλλειµµα, είναι διπλάσια εκείνης στο ΑΕΠ και ουσιωδώς µικρότερη εκείνης στην απασχόληση. Εποµένως, η «γεωργία», παρόλα τα διαρθρωτικά της προβλήµατα, συµβάλλει στη βελτίωση του ελλείµµατος του εξωτερικού εµπορίου της Χώρας και, µε απόλυτα εφικτή προσπάθεια υποκατάστασης εισαγωγών κτηνοτροφικών προϊόντων, δηµητριακών, ζωοτροφών, ψαριών και ταυτόχρονης αύξησης των εξαγωγών φρούτων, λαχανικών και ελαιολάδου, µπορεί να καταστεί βασικός πυλώνας του εξωτερικού εµπορίου της Χώρας, χωρίς να συνεκτιµηθεί και η έµµεση συµβολή της στην «επιτόπια εξαγωγή γεωργικών προϊόντων», δηλαδή στα τρόφιµα που καταναλώνονται από τους ξένους τουρίστες στην Ελλάδα. 2. Η ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΓΕΘΩΝ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ Εξαγωγές γεωργικών προϊόντων ( ιαγράµµατα 1 και 2) (1) Η διαχρονική εξέλιξη των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων παρουσιάζει αυξητική πορεία. Από 2,9 δισεκατοµµ. το 2003 και µετά από µικρή µείωση το 2004 σε 2,8 δισεκατοµµ., αυξήθηκε σε 3,7 δισεκατοµµ. το 2007, σηµειώνοντας συνολική αύξηση 24,8%, ως αποτέλεσµα: (i) µικρής µείωσης των εξαγωγών σε «ποτά-καπνό» και «λοιπά προϊόντα», των οποίων η συµµετοχή από 33,9% το 2003 µειώθηκε σε 21,6% το 2007, (ii) σηµαντικής αύξησης των εξαγωγών «ψαριών» και «φρούτων-λαχανικών», των οποίων η συµµετοχή από 39,8% το 2003 αυξήθηκε σε 49,2% το 2007 και (iii), µικρής αύξησης των εξαγωγών όλων των άλλων κατηγοριών προϊόντων. Η απόλυτα εφικτή αύξηση των εξαγωγών φρούτων και λαχανικών, προϊόντων υδατοκαλλιέργειας, ελαιολάδου συσκευασµένου και πιστοποιηµένης ποιότητας και φέτας ως πιστοποιηµένου προϊόντος ονοµασίας προέλευσης, τεκµηριώνει ως υψηλής προτεραιότητας την προσχεδιασµένη παρέµβαση για αύξηση της αξίας των εξαγωγών του 2007 τουλάχιστον κατά 40% την επόµενη εξαετία. (2) Η εκατοστιαία διάρθρωση των εξαγωγών, κατά βασικές κατηγορίες γεωργικών προϊόντων, διαµορφώνεται ως ακολούθως: (i) τα φρούτα και λαχανικά, καλύπτουν ποσοστό από 30% (2003, 2004) έως και 36% (2007), (ii) τα ψάρια, κυρίως, προϊόντα ιχθυοκαλλιεργειών, καλύπτουν ποσοστό από 10% (2003) έως και 12% (2007), (iii) ποτά, καπνός και λάδι, καλύπτουν από 28,7% (2003) έως 23,3% (2007), (iv) τα κτηνοτροφικά προϊόντα, οι ζωοτροφές και τα δηµητριακά, καλύπτουν ISOZ_GEORG_PROIONTON_04_09 2
-3- από 13,2% (2007) έως 16,8% (2007). Τα προαναφερόµενα προϊόντα καλύπτουν περίπου το 90% των εξαγωγών (2007) γεωργικών προϊόντων και το υπόλοιπο 10% αφορά σε έτοιµα τρόφιµα, ελαιούχους σπόρους, ζάχαρη, µέλι, υφαντικές ίνες, δέρµατα, ξυλεία, άµυλο, ινσουλίνη και επανεξαγωγή καφέ, κακάου και µπαχαρικών. (3) Η εκατοστιαία συµµετοχή της ΕΕ στις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων είναι 90,5% για τα ψάρια, 83% για το λάδι, τους ελαιούχους σπόρους και τα δηµητριακά, 78% για τα κτηνοτροφικά προϊόντα και 70% για τα φρούτα και λαχανικά και έτοιµα φαγητά. Εισαγωγές γεωργικών προϊόντων ( ιαγράµµατα 1 και 2) (1) Η διαχρονική εξέλιξη των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων παρουσιάζει πορεία σαφώς αυξητική. Η αξία των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων, από 4,9 δισεκατοµµ., το 2003, αυξήθηκε σε 6,7 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 35,9%, µεταξύ 2003 και 2007, ως αποτέλεσµα της αύξησης των εισαγωγών όλων των κατηγοριών προϊόντων, µε σηµαντικότερες αυξήσεις στα «ηµητριακά» (58,2%), στις «Ζωοτροφές» (51%), «Φρούτα-Λαχανικά» (34,1%), «Έτοιµα Τρόφιµα» (36,1%), «Έλαια/Λίπη» (27, 4%), «Ποτά-καπνός» (25,2%), «Ψάρια» (31,6%) και «Κτηνοτροφικά προϊόντα» (28%). (2) Η εκατοστιαία διάρθρωση των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων κατά βασικές κατηγορίες, διαµορφώνεται ως ακολούθως: (i) τα κτηνοτροφικά προϊόντα, τα ψάρια και οι ζωοτροφές καλύπτουν ποσοστό 43,2% (2003) έως 42% (2007) και συνιστούν την µεγαλύτερη εκροή συναλλαγµατικών πόρων (2,9 δισεκατοµµ. για το 2007), (ii) τα δηµητριακά, τα φρούτα, τα λαχανικά, ο καπνός και τα ποτά και τα έτοιµα τρόφιµα, καλύπτουν ποσοστό 38% (2,5 δισεκατοµµ. ) και τα υπόλοιπα προϊόντα καλύπτουν ποσοστό 18,8% (1,3 δισεκατοµµ. ) και αφορούν σε ελαιούχους σπόρους, ζάχαρη, µέλι, υφαντικές ίνες και άλλα. Εποµένως, η υποκατάσταση εισαγωγών λευκού κρέατος, κυρίως χοιρινού, µε στόχο την αυτάρκεια, η προσχεδιασµένη ανάπτυξη της αιγοπροβατοτροφίας υπό συνθήκες ελεγχόµενης αειφορίας των φυσικών πόρων και προστασίας του περιβάλλοντος, για την υποκατάσταση τυροκοµικών προϊόντων και δραστική αύξηση των εξαγωγών φέτας, σε συνδυασµό µε την απόκτηση αυτάρκειας σε ζωοτροφές και η αύξηση της παραγωγής των υδατοκαλλιεργειών, που συνιστούν τεχνικά εφικτές, οικονοµικά βιώσιµες και περιβαλλοντικά προσαρµόσιµες παρεµβάσεις, µπορούν να µειώσουν τις εισαγωγές τα επόµενα 6 χρόνια, τουλάχιστον κατά 20-25%, σε σύγκριση µε την αξία των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων του 2007. (3) Η εκατοστιαία συµµετοχή της ΕΕ στις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων είναι µεγαλύτερη από 90% για τα κτηνοτροφικά προϊόντα και τα έτοιµα τρόφιµα, µεγαλύτερη από 80% για τα ποτά/καπνό, περίπου 70% για τις ζωοτροφές, 76% για τα δηµητριακά, 60% για τα φρούτα, τα λαχανικά και τα «λοιπά» προϊόντα και 50% για τα ψάρια και τα λίπη. ιάγραµµα 1 ιαχρονική εξέλιξη της αξίας εισαγωγών και εξαγωγών γεωργικών προιόντων εκατοµµ. Ευρώ 7.000 6.500 6.000 5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 Ε ξαγωγές Ε ισαγωγές ISOZ_GEORG_PROIONTON_04_09 3
-4- ιάγραµµα 2 είκτης µεταβολής (2003=100) της αξίας εισαγωγών και εξαγωγών γεωργικών προιόντων 140 130 120 110 100 90 80 Εξαγωγές Εισαγωγές Πλεόνασµα/έλλειµµα εξωτερικού εµπορίου γεωργικών προϊόντων ( ιαγράµµατα 3 και 4) (1) Το συνολικό έλλειµµα του γεωργικού εξωτερικού εµπορίου είναι το αποτέλεσµα του πλεονάσµατος που προσδιορίζεται από τρεις κατηγορίες προϊόντων (ψάρια, φρούτα και λαχανικά, λάδι) και του ελλείµµατος που προσδιορίζουν οι λοιπές κατηγορίες προϊόντων, µε πρωταγωνιστή τα κτηνοτροφικά προϊόντα, τις ζωοτροφές και τα δηµητριακά, που καλύπτουν το 66,4% του συνολικού ελλείµµατος. Ειδικότερα: (i) το ετήσιο πλεόνασµα των γεωργικών προϊόντων µε θετικό ισοζύγιο, από 0,472 δισεκατοµµ. το 2003, έφτασε το 0,978 δισεκατοµµ. το 2006 και µειώθηκε σε 0,694 δισεκατοµµ. το 2007. Η συνολική αύξηση κατά την 5ετία 2003-2007 είναι 57,5%. Η προσπάθεια για αύξηση των εξαγωγών των προϊόντων αυτών πρέπει να συνεχιστεί, δεδοµένου ότι είναι εφικτή εξ αντικειµένου η αύξηση της παραγωγής, η βελτίωση της ποιότητας, η διαφοροποίηση των προϊόντων, η διεύρυνση του χρόνου προσφοράς και η αύξηση της προστιθέµενης αξίας, κυρίως του ελαιολάδου, (ii) το ετήσιο έλλειµµα των γεωργικών προϊόντων µε αρνητικό ισοζύγιο, από 2,336 δισεκατοµµ. το 2003 αυξήθηκε, χωρίς διακυµάνσεις, σε 3,692 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 53,3%. Η υποκατάσταση εισαγωγών, κυρίως λευκού κρέατος, ζωοτροφών και γαλακτοκοµικών προϊόντων, θα µειώσει το έλλειµµα που προσδιορίζει η κατηγορία αυτή των προϊόντων και (iii), το συνολικό ετήσιο έλλειµµα αυξήθηκε, από 1,864 δισεκατοµµ. το 2003, σε 3.000 δισεκατοµµ. το 2007, µε συνολική αύξηση 52,4%. Το δυναµικό της ελληνικής γεωργίας, υπό εφικτές προϋποθέσεις, µπορεί, όπως προαναφέρεται, να προσδιορίσει αυξηµένες εξαγωγές και µειωµένες εισαγωγές, µειώνοντας δραστικά το έλλειµµα του εξωτερικού εµπορίου γεωργικών προϊόντων, µετατρέποντάς το σε ετήσιο Γεωργικό Εισόδηµα. Εάν µία τέτοια προσπάθεια ολοκληρωθεί τα επόµενα 6 χρόνια, θα προκαλέσει µέση ετήσια εκατοστιαία αύξηση του Γεωργικού Εισοδήµατος τουλάχιστον κατά 5%, µε ότι αυτό συνεπάγεται σε όρους αύξησης της απασχόλησης, τόνωσης της οικονοµίας των αγροτικών περιοχών και συµβολής στο ΑΕΠ της Χώρας. (2) Η εκατοστιαία συµµετοχή του εξωτερικού εµπορίου γεωργικών προϊόντων µε την ΕΕ: (i) στο ετήσιο πλεόνασµα που προσδιορίζεται από τα γεωργικά προϊόντα µε θετικό ισοζύγιο, αυξήθηκε από 107,2 το 2003 σε 129,3 το 2007, (ii) στο ετήσιο έλλειµµα που προσδιορίζεται από τα γεωργικά προϊόντα µε αρνητικό ισοζύγιο, από 97,0 το 2003 σε 91,4 το 2007 και (iii), στο συνολικό ετήσιο έλλειµµα, από 94,7 το 2003 σε 82,6 το 2007. ISOZ_GEORG_PROIONTON_04_09 4
-5- (3) Από τα στοιχεία του διαγράµµατος 4 προκύπτει ότι: (i) το συνολικό ετήσιο πλεόνασµα που προσδιορίζεται από τα προϊόντα µε θετικό ισοζύγιο, παρουσιάζει αύξηση µεταξύ 2004 και 2006 µε ουσιαστική µείωση το 2007. Ο δείκτης από 65,0 σε 2004, αυξήθηκε στο 204,7 το 2006 και µειώθηκε στο 157,5 το 2007, (ii) το συνολικό ετήσιο έλλειµµα, που προσδιορίζεται από τα προϊόντα µε αρνητικό ισοζύγιο παρουσιάζει σταθερή αυξητική τάση, εντεινόµενη τα τελευταία τρία χρόνια. Ο δείκτης από 111,3 το 2004, αυξήθηκε σε 128,0 το 2006 και σε 153,3 το 2007, (iii) το συνολικό ετήσιο έλλειµµα, ως άθροισµα των προαναφεροµένων, ενώ µειώθηκε το 2005 στο ύψος του 2003, έκτοτε παρουσιάζει αυξητική τάση και ο δείκτης από 101,6 το 2005 αυξήθηκε σε 111,0 το 2006 και σε 152,4 το 2007. ιάγραµµα 3 ιαχρονική εξέλιξη του ελλείµµατος / πλεονάσµατος του γεωργικού εξωτερικού εµπορίου 4.000 3.500 3.000 Εκατοµµ. Ευρώ 2.500 2.000 1.500 1.000 500 προιόντων µε αρνητικό ισοζύγιο Συνολικό πλεόνασµα προιόντων µε θετικό ισοζύγιο 0 ιάγραµµα 4 είκτης µεταβολής (2003=100) του ελείµµατος / πλεονάσµατος του γεωργικού εξωτερικού εµπορίου 225 200 175 150 125 100 75 προιόντων µε αρνητικό ισοζύγιο Συνολικό πλεόνασµα προιόντων µε θετικό ισοζύγιο 50 ISOZ_GEORG_PROIONTON_04_09 5