Πτυχιακή εργασία Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων σε Αστικό Περιβάλλον

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ & ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ Πτυχιακή εργασία Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων σε Αστικό Περιβάλλον Φοιτήτρια: Ειρήνη Βορνιωτάκη Α.Μ. 4736 Επιβλέπων Καθηγητής: Θωμάς Χατζηφωτίου ΚΑΒΑΛΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ 1.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 12 1.2. ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 13 1.3. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 14 1.3.1. Ειδικά Μη Επικίνδυνα Απόβλητα... 15 1.3.2. Ειδικά Απόβλητα... 16 1.3.3. Κατηγορίες Αποβλήτων βάσει Ε.Ε. (Q1-Q16)... 21 1.3.4. Αστικά Απόβλητα... 22 1.4. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 24 1.4.1. Φυσικά Χαρακτηριστικά των ΑΣΑ... 24 1.4.1.1. H Πυκνότητα και το Ειδικό Βάρος... 24 1.4.1.2. Υγρασία... 25 1.4.1.3. Η Υδροαπορρόφητικότητα... 25 1.4.1.4. Η Υδραυλική Αγωγιμότητα... 26 1.4.1.5. Το μέγεθος των τεμαχίων των ΑΣΑ... 26 1.4.2. Χημικά Χαρακτηριστικά των ΑΣΑ... 27 1.4.2.1. Η ομαδοποίηση των χημικών ενώσεων... 27 1.4.2.2. Η Ανάλυση καταλληλότητας για καύση... 27 1.4.2.3. Η Στοιχειακή Ανάλυση... 28 1.4.2.4. Θερμογόνος Δύναμη... 28 1.4.3. Βιολογικά Χαρακτηριστικά των ΑΣΑ... 28 1.4.3.1. Η Βιοαποδομησιμότητα... 28 1.4.3.2. Η Παραγωγή Οσμών... 29 1.4.3.3. Η Ανάπτυξη Εντόμων... 29 1.5. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 29 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 2.1. ΟΡΙΣΜΟΙ-ΈΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 32 2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 32 2.2.1. Ιστορικό αλλαγών της νομοθεσίας στην Ελλάδα... 32 2.2.2. Σύγχρονες νομοθετικές ρυθμίσεις... 35 2.2.3. Η Οδηγία 75/442/ΕΟΚ, για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων... 36 2.2.4. Η Οδηγία 2010/75/ΕΕ, για την αποτέφρωση των αποβλήτων... 38 2.2.5. Η Οδηγία 1999/31/εκ περί της υγειονομικής ταφής των αποβλήτων... 40 2.3. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 43 2.3.1. Ελαχιστοποίηση της παραγωγής των απορριμμάτων... 44 2.3.2. Επαναχρησιμοποίηση προϊόντων... 44 2.3.3. Κατάλληλος σχεδιασμός προϊόντων... 45 2.3.4. Μείωση τοξικότητας απορριμμάτων... 45 2.3.5. Ανακύκλωση... 45 2.4. ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 47 2.4.1. Προσωρινή Αποθήκευση των Στερεών Αποβλήτων... 47 2.4.2. Συλλογή και μεταφορά Στερεών Αποβλήτων... 50 2.4.3. Μεταφόρτωση των Στερεών Αποβλήτων... 52 2.5. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 54 2.5.1. Μέθοδοι Διαλογής στερεών αποβλήτων... 54 2.5.1.1. Διαλογή στην πηγή... 54 2.5.1.2. Μηχανική διαλογή... 55 2.5.2. Μέθοδοι επεξεργασίας ΑΣΑ... 62 2.5.3. Εδαφική Διάθεση... 62 2.5.3.1. Μόνωση του ΧΥΤΑ και διαχείριση στραγγισμάτων... 64 2.5.3.2. Διαχείριση παραγόμενου βιοαερίου... 66 2.5.3.3. Προετοιμασία χώρου υποδοχής ΧΥΤΑ και λειτουργία του ΧΥΤΑ.. 69 2.5.3.4. Τελική επικάλυψη, παύση λειτουργίας του ΧΥΤΑ και τελική χρήση του χώρου... 71 2.5.4. Θερμική επεξεργασία αστικών στερεών αποβλήτων... 72 2.5.4.1. Καύση... 72 2.5.4.2. Αεριοποίηση... 81 2.5.4.3. Πυρόλυση... 82 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 3

2.6. Βιολογικές Μέθοδοι Επεξεργασίας Στερεών Αποβλήτων... 83 2.6.1. Αναερόβια Επεξεργασία Στερεών Αποβλήτων... 84 2.6.2. Βιολογική ξήρανση... 85 2.6.3. Αερόβια επεξεργασία Κομποστοποίηση Στερεών Αποβλήτων... 86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 3.1. ΔΗΜΟΙ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ... 89 3.2. ΟΧΗΜΑΤΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Α.Σ.Α.... 93 3.3. ΣΤΑΘΜΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΤΩΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (Σ.Μ.Α.)... 96 3.4. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ... 97 3.5. ΧΥΤΑ ΜΑΥΡΟΡΑΧΗΣ...101 3.5.1. Χαρακτηριστικά ΧΥΤΑ...101 3.5.2. Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Υπηρεσιών Συλλογής και Μεταφοράς των ΑΣΑ...104 3.5.3. Διαχείριση βιοαερίου...105 3.5.4.Διαχείριση στραγγισμάτων ΧΥΤΑ...107 3.5.5. Μελλοντική Ανάπλαση ΧΥΤΑ...110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 114 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 4

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 13 ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ... 15 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΥΓΕΙΑΣ.... 19 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΕΙΔΙΚΟ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΑΣΑ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ... 25 ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΠΟΣΟΣΤΑ ΤΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΣΑ... 26 ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΣΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΣ ΔΥΝΑΜΗ ΑΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ... 74 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΕΚΤΩΝ (ΚΑΔΩΝ) ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ 92 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΗΣ Α.Σ.Α. ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.... 93 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1: ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΟΦΟΡΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΥΠΩΝ: Α) ΤΥΠΟΥ ΠΡΕΣΣΑΣ), Β) ΤΥΠΟΥ ΜΥΛΟΥ... 51 ΕΙΚΟΝΑ 2: ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΤΩΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ.... 53 ΕΙΚΟΝΑ 3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΑΛΟΓΗΣ.... 56 ΕΙΚΟΝΑ 4: ΣΦΥΡΟΜΥΛΟΣ.... 58 ΕΙΚΟΝΑ 5: ΘΡΑΥΣΤΗΡΑΣ ΚΡΟΥΣΗΣ.... 59 ΕΙΚΟΝΑ 6: ΣΦΑΙΡΟΜΥΛΟΣ... 60 ΕΙΚΟΝΑ 7: ΔΟΝΟΥΜΕΝΟ ΚΟΣΚΙΝΟ.... 60 ΕΙΚΟΝΑ 8: ΑΕΡΟΔΙΑΧΩΡΙΣΤΗΡΑΣ.... 61 ΕΙΚΟΝΑ 9: ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΙΜΑΝΤΑΣ.... 61 ΕΙΚΟΝΑ 10: ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΤΥΜΠΑΝΟ... 62 ΕΙΚΟΝΑ 11: ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΧΥΤΑ: (A) ΕΚΣΚΑΦΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΓΕΩΜΕΜΒΡΑΝΗΣ, (B) ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΧΥΤΑ, (C) ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΧΥΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ... 64 ΕΙΚΟΝΑ 12: ΤΡΟΧΟΦΟΡΟ ΟΧΗΜΑ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΟΥΣ ΤΡΟΧΟΥΣ ΜΕ ΔΟΝΤΙΑ ΣΕ ΧΥΤΑ. 71 ΕΙΚΟΝΑ 13: ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΧΥΤΑ.... 72 ΕΙΚΟΝΑ 14: ΛΕΒΗΤΑΣ.... 76 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 5

ΕΙΚΟΝΑ 15: ΚΛΙΒΑΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΚΛΙΝΗΣ.... 78 ΕΙΚΟΝΑ 16: ΚΛΙΜΑΚΩΤΟΣ ΚΛΙΒΑΝΟΣ... 79 ΕΙΚΟΝΑ 17: ΜΟΝΑΔΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ... 84 ΕΙΚΟΝΑ 18: ΜΠΛΕ ΠΛΑΣΤΙΚΟΣ ΚΑΔΟΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ... 97 ΕΙΚΟΝΑ 19: ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΥΤΑ ΜΑΥΡΟΡΑΧΗΣ...101 ΕΙΚΟΝΑ 20: ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΧΥΤΑ...102 ΕΙΚΟΝΑ 21: ΣΥΣΤΗΜΑ CWS.NET...104 ΕΙΚΟΝΑ 22: ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΡΑΓΓΙΣΜΑΤΩΝ ΧΥΤΑ....108 ΕΙΚΟΝΑ 23: ΧΥΤΑ ΤΑΓΑΡΑΔΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ...110 ΕΙΚΟΝΑ 24: ΑΝΑΠΛΑΣΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΧΥΤΑ ΤΑΓΑΡΑΔΩΝ...111 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑ 1: ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ... 31 ΣΧΗΜΑ 2: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Α.Σ.Α. ΣΤΟ Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ... 90 ΣΧΗΜΑ 3: ΕΙΔΗ ΚΑΔΩΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΟΙ ΤΟΥ Ν.ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ... 98 ΣΧΗΜΑ 4: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΝΑΚΤΩΜΕΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ... 99 ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα διατριβή παρουσιάζει τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων σε αστικό περιβάλλον. Αρχικά παρουσιάζεται ο ορισμός των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ), καθώς και οι κατηγορίες των υλικών από τα οποία αποτελούνται τα ΑΣΑ. Ακολούθως γίνεται αναφορά τόσο στα ποιοτικά όσο και στα ποσοτικά χαρακτηριστικά των ΑΣΑ, καθώς η μέτρηση αυτών των παραμέτρων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τον καθορισμό των μέτρων διαχείρισης των ΑΣΑ, αλλά και τις ανάγκες σε πόρους (κεφάλαιο, εργασία και υποδομή) για τη διαχείριση αυτή. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα στάδια της διαχείρισης των ΑΣΑ, όπως η συλλογή, η μεταφόρτωση, η τελική επεξεργασία κ.λπ. Γίνεται διεξοδική παρουσίαση της σχετικής νομοθεσίας σε Ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, καθώς και των σκοπών και στόχων της διαχείρισης των ΑΣΑ, όπως η ελαχιστοποίηση των ΑΣΑ, η ανακύκλωση και η ανάκτηση της ενέργειας. Μελετώνται τα στάδια της διαχείρισης των ΑΣΑ: α) η προσωρινή αποθήκευση σε κάδους, β) η συλλογή με απορριμματοφόρα, γ) η μεταφόρτωση σε ειδικούς σταθμούς, δ) οι μέθοδοι διαλογής, όπως διαλογή στην πηγή και μηχανική διαλογή. Τέλος, αναλύονται οι μέθοδοι επεξεργασίας των ΑΣΑ: η εδαφική διάθεση, η καύση και η βιολογική επεξεργασία. Στην εδαφική διάθεση παρουσιάζονται η κατασκευή ενός ΧΥΤΑ - διαμόρφωση, μόνωση - και η λειτουργία του, περιλαμβανόμενων της διαχείρισης των στραγγισμάτων και του παραγόμενου βιοαερίου, αλλά και της τελικής επικάλυψης. Στην καύση γίνεται αναφορά στη στοιχειομετρική καύση, την αεριοποίηση και την πυρόλυση, ενώ στην ενότητα της βιολογικής επεξεργασίας μελετώνται οι διεργασίες της αναερόβιας ζύμωσης, της βιολογικής ξήρανσης και της λιπασματοποίησης (κομποστοποίησης). Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται επισκόπηση της διαχείρισης των ΑΣΑ στο Νομό Θεσσαλονίκης. Δίνονται δημογραφικά στοιχεία για την υπό μελέτη περιοχή και καταγράφονται ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα για τη συλλογή, προσωρινή αποθήκευση και ανακύκλωση των ΑΣΑ. Κατόπιν, παρουσιάζεται ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στη Μαυροράχη Θεσσαλονίκης: περιγράφονται η λειτουργία του ΧΥΤΑ, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των στραγγισμάτων, η μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης του παραγόμενου βιοαερίου, ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 7

αλλά και η διαδικασία μελλοντικής ανάπλασης του ΧΥΤΑ μετά το πέρας λειτουργίας του. Στο τελευταίο κεφάλαιο, αναλύονται τα συμπεράσματα της μελέτης, μεταξύ των οποίων τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των διαφόρων μεθόδων τελικής επεξεργασίας των ΑΣΑ, της δυναμικότητας του ΧΥΤΑ Μαυροράχης και θέτονται κάποια ερωτήματα για το μέλλον της διαχείρισης των ΑΣΑ στη χώρα μας. Η αξία της εν προκειμένω μελέτης έγκειται στην κρισιμότητα της οικολογικής ανισορροπίας σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, η οποία οφείλεται και στο διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό παραγωγής ΑΣΑ. Ενδιαφέρουσα πτυχή του συγκεκριμένου ζητήματος αποτελεί και η παραγωγή ενέργειας από ΑΣΑ, σε μία εποχή που οι ραγδαία αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες του πληθυσμού στα αστικά κέντρα αντιδιαστέλλεται με την ολοένα και δυσχερέστερη εξεύρεση ενεργειακών πηγών. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το περιβάλλον ορίζεται ως το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. Στην εποχή μας το περιβάλλον έχει δεχθεί την έντονη βλαπτική επίδραση του σύγχρονου πολιτισμού, ενώ διακυβεύεται ακόμη και η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις βιοτικές τους ανάγκες. Μία από τις κύριες παρενέργειες του μοντέρνου τρόπου ζωής μας που αποτελεί και σημαντική επιβάρυνση για το περιβάλλον, είναι τα απορρίμματα. Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι ένα σημαντικό κομμάτι της προστασίας του περιβάλλοντος, που υπηρετεί τη δημόσια υγιεινή και συμβάλλει στην εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας. Ο όγκος των απορριμμάτων που παράγουμε, αυξάνεται συνεχώς, λόγω της συνεχούς αύξησης του ρυθμού ανάπτυξης αλλά και της αλλαγής στα καταναλωτικά πρότυπα. Παράλληλα γιγαντώνεται το οικολογικό κίνημα και εντείνονται οι απαιτήσεις των πολιτών για την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων. Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων εξελίσσεται σε βρόγχο για τη ζωή εκατομμυρίων κατοίκων τόσο των αστικών όσο και των αγροτικών περιοχών σε όλες τις χώρες, και ιδιαίτερα τις περισσότερο ανεπτυγμένες, καθώς κατά κανόνα σε αυτές γίνεται η μεγαλύτερη κατανάλωση αγαθών και κατά συνέπεια η μεγαλύτερη παραγωγή αποβλήτων. Οι διαστάσεις του προβλήματος ποικίλλουν από οικονομικές, νομικές, πολιτικές, τεχνολογικές και κοινωνικές, ως και δημόσιας υγιεινής. Σκοπός της ορθολογικής διαχείρισης των απορριμμάτων πρέπει να αποτελεί η συλλογή, εναπόθεση και επεξεργασία τους κατά τον ευνοϊκότερο για το περιβάλλον τρόπο, αλλά και η ελαχιστοποίηση παραγωγής τους. Παράλληλα, ενθαρρύνεται η ενεργειακή ανάκτηση, ανακύκλωση, επαναφορά και επαναχρησιμοποίηση των διαφορών υλικών πριν αυτά απορριφθούν. Τα κέρδη από την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων είναι πολλαπλά, καθώς και ελαχιστοποιείται η δυσμενής επίδραση στο περιβάλλον, αλλά και τα ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 9

απορρίμματα μετατρέπονται σε μία σημαντική ανανεώσιμη πηγή ενέργειας και μάλιστα σε μια εποχή που οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων, θεωρείται μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, καθώς οδηγούν στη ρύπανση της ατμόσφαιρας, του υδροφόρου ορίζοντα και άλλων ποικίλων επιπτώσεων, γεγονός που επηρεάζουν την ποιότητα του περιβάλλοντος και κατά συνέπεια την ποιότητα της ανθρώπινης υγείας. Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην εκτενή παρουσίαση των μεθόδων ορθολογικής διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο σύστημα συλλογής, προσωρινής αποθήκευσης και λειτουργίας του ΧΥΤΑ στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται η έννοια των αστικών στερεών αποβλήτων, η προέλευσή τους και τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται τα στάδια, οι μέθοδοι και ο απαιτούμενος μηχανολογικός εξοπλισμός για τη διαχείριση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση του συστήματος διαχείρισης των ΑΣΑ στο νομό Θεσσαλονίκης και ειδικότερα της εδαφικής διάθεσής τους στο ΧΥΤΑ Μαυροράχης. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 10

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΣΑ ΕΕ ΣΑ ΠΟΥ Α/Φ ΧΥΤΑ Ο/Μ ΣΜΑ ΜΠΑ ΜΑΧΩ ΚΥΑ ΚΔΑΥ EYEΠ Αστικά Στερεά Απόβλητα Ευρωπαϊκή Ένωση Στερεό Απόβλητο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Απορριμματοφόρο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων Οχήματα Μεταφόρτωσης Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων Μέσα Προσωρινής Αποθήκευσης Μονάδα Αναερόβιας Χώνευσης Κοινή Υπουργική Απόφαση Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ 1.1. Ορισμός Αστικών Στερεών Αποβλήτων Ως στερεά απόβλητα ή απορρίμματα περιγράφονται τα, ανθρωπογενούς κυρίως προέλευσης, στερεά ή ημιστερεά υλικά, τα οποία στερούνται άμεσης αξίας και είναι ανεπιθύμητα για τον κάτοχό τους ο οποίος επιθυμεί να τα απορρίψει. Με την ευρύτερη έννοια τα στερεά απόβλητα περιλαμβάνουν υλικά που παράγονται όχι μόνον σε αστικές περιοχές αλλά και λόγω αγροτικών, βιομηχανικών και εξορυκτικών δραστηριοτήτων (Ανδρεαδάκης κ.ά., 2008). Κάθε αγαθό υπάρχει ή δημιουργείται για να εξυπηρετήσει κάποιο σκοπό, για να καλύψει μια ανάγκη, που αναφέρεται στον ιδιοκτήτη του αγαθού. Αν το αγαθό αυτό σταματήσει να έχει σκοπό ύπαρξης, διότι ενδεχομένως η αρχική ανάγκη έχει εκλείψει και καμία νέα ανάγκη δεν έχει ανακύψει για το αγαθό, τότε αυτό θεωρείται απόβλητο για τον ιδιοκτήτη του. Ένας άλλος πολίτης όμως, θα μπορούσε να έχει ανάγκη για το αγαθό αυτό, και να του δώσει νέο σκοπό ύπαρξης, αποβάλλοντας από αυτό την ιδιότητα του αποβλήτου και αποδίδοντας του και πάλι την ιδιότητα του αγαθού (παράδειγμα, τα παλιά έπιπλα, τα μεταχειρισμένα ρούχα, τα υλικά που προκύπτουν από κατεδαφίσεις κτλ). Ως εκ τούτου, η έννοια απόβλητο σχετίζεται με ένα υποκείμενο, έναν ιδιοκτήτη, δεδομένου ότι και η χρησιμότητα ενός αγαθού είναι υποκειμενική. Οι έννοιες της επαναχρησιμοποίησης, της ανάκτησης και της ανακύκλωσης των αποβλήτων βασίζονται σε αυτή ακριβώς την διατύπωση (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Υιοθετώντας τον πρόσφατο ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ΑΣΑ θεωρούνται τα οικιακά απόβλητα καθώς και άλλα απόβλητα τα οποία λόγω φύσης ή σύνθεσης είναι παρόμοια με τα οικιακά. Ο ορισμός αυτός αν και ασαφής, διαχωρίζει τα αστικά στερεά απόβλητα από τρεις άλλες βασικές κατηγορίες, τα επικίνδυνα απόβλητα (κυρίως βιομηχανικά ή μολυσματικά), τα αδρανή απόβλητα (κυρίως από οικοδομικές εργασίες) και τις ιλύες, για τα οποία προβλέπεται χωριστή συλλογή και επεξεργασία/διάθεση (εξαιρουμένων των ιλύων για τις οποίες είναι δυνατή η συνεπεξεργασία και συνδιάθεση). Με βάση αυτόν τον ορισμό, το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου το 80%) των Α.Σ.Α. είναι οικιακής προέλευσης και έτσι είναι ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 12

δυνατή μια πιο συνεπής συγκριτική αξιολόγηση των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών σε διάφορες χώρες ή περιοχές (Ανδρεαδάκης κ.ά., 2008). 1.2. Πηγές προέλευσης των Στερεών Αποβλήτων Στον παρακάτω πίνακα 1.1 παρουσιάζονται οι συνήθεις πηγές και τα είδη των ΑΣΑ. Επισημαίνεται η διαφοροποίηση μεταξύ οικιακών και αστικών αποβλήτων. Οι ιλύες βιολογικών καθαρισμών, τα υπολείμματα της καύσης, τα υπολείμματα των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων και των κατεδαφίσεων και τα απόβλητα των νοσοκομείων, κατά κανόνα δεν περιλαμβάνονται στα ΑΣΑ, δεδομένου ότι δεν έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τα οικιακά απόβλητα (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Πίνακας 1. Γενική Διάκριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Χαρακτηρισμός Πηγής Αποβλήτων Τυπικές Δραστηριότητες ή Εγκαταστάσεις όπου παράγονται Τύποι και Συστατικά Αποβλήτων Οικιακά Απόβλητα Κατοικίες, Πολυκατοικίες Τρόφιμα Υπολείμματα, Ζυμώσιμα, Χαρτιά, Χαρτόνια, Πλαστικά, Υφάσματα, Δέρματα, Ξύλα, Απόβλητα Κήπων, Γυαλιά, Μέταλλα, Τέφρα, Ογκώδη Αντικείμενα, Επικίνδυνα/ τοξικά οικιακά απόβλητα, Ηλεκτρικά είδη / συσκευές κτλ. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 13

Εμπορικά Απόβλητα Απόβλητα Καθαρισμού Κοινόχρηστων Χώρων Καταστήματα, Εστιατόρια, Γραφεία, Ξενοδοχεία, Μικρές Βιοτεχνίες, Τυπογραφεία, Συνεργεία, Ελαφρά Βιομηχανία κτλ. Καθαρισμός Οδών, Πάρκων, Παραλιών, Χώρων Αναψυχής Τρόφιμα Υπολείμματα, Ζυμώσιμα, Χαρτιά, Χαρτόνια, Πλαστικά, Υφάσματα, Δέρματα, Ξύλα, Απόβλητα Κήπων, Γυαλιά, Μέταλλα, Τέφρα, Ογκώδη Αντικείμενα, Επικίνδυνα/ τοξικά οικιακά απόβλητα, Ηλεκτρικά είδη / συσκευές κτλ. Σκουπίδια, Ξύλα, Κλαδιά κτλ Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για τα μολυσματικά και άλλα επικίνδυνα απόβλητα από εγκαταστάσεις παροχής υγειονομικών υπηρεσιών, όπως νοσοκομεία, εργαστήρια, διαγνωστικά κέντρα, οδοντιατρεία κτλ. Τα οικιακού τύπου στερεά απόβλητα των εγκαταστάσεων αυτών συλλέγονται μαζί με τα ΑΣΑ, με το ίδιο σύστημα συλλογής και μεταφοράς. Η κείμενη νομοθεσία απαιτεί την καύση των μολυσματικών νοσοκομειακών αποβλήτων σε ειδικούς αποτεφρωτικούς κλιβάνους μέσα στα νοσοκομεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, τα μολυσματικά και επικίνδυνα απόβλητα, αποτελούν απειλή για την υγεία και το περιβάλλον (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 1.3. Κατηγορίες Στερεών Αποβλήτων Τα Στερεά Απόβλητα ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα Ειδικά Απόβλητα και τα Αστικά Στερεά Απόβλητα. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 14

1.3.1. Ειδικά Μη Επικίνδυνα Απόβλητα Μη επικίνδυνα απόβλητα είναι όλα τα ειδικά απόβλητα που δεν είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Πίνακας 2. Γενική Διάκριση Ειδικών Μη Επικίνδυνων Αποβλήτων (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Χαρακτηρισμός Πηγής Αποβλήτων Τυπικές Δραστηριότητες ή Εγκαταστάσεις όπου παράγονται Τύποι και Συστατικά Αποβλήτων Απόβλητα ιδρυμάτων Απόβλητα Κατασκευών και Κατεδαφίσεων Σχολεία, Νοσοκομεία, Διοικητήρια, κτλ (δεν περιλαμβάνονται τα μολυσματικά απόβλητα Νέες κατασκευές κτιρίων, δρόμων κτλ, Κατεδαφίσεις Χαρτιά, Χαρτόνια, Πλαστικά, Γυαλιά, Μέταλλα, Ειδικά Απόβλητα (ηλεκτρικές συσκευές, άλλες συσκευές, επικίνδυνα /τοξικά απόβλητα κτλ.) Ξύλα, Σκυρόδεμα, Τούβλα, Καλώδια, Μέταλλα, Χώμα, Πέτρες κτλ Απόβλητα Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Αποβλήτων Καύση Αποβλήτων, Βιολογικοί Καθαρισμοί Τέφρα, Ιλύς (λυματολάσπη) Τα στερεά μη επικίνδυνα απόβλητα για πρακτικούς λόγους μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στις εξής κατηγορίες: ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 15

o Αστικά και παρεμφερή στερεά μη επικίνδυνα απόβλητα. Στην κατηγορία αυτή εκτός από τα οικιακά απόβλητα συμπεριλαμβάνονται και τα στερεά μη επικίνδυνα απόβλητα των βιοτεχνιών, των εμπορικών καταστημάτων, των σχολείων, των Υπουργείων, των Δημόσιων και Δημοτικών Υπηρεσιών, Νοσοκομείων (πλην των μολυσματικών) τα προερχόμενα από καθαρισμούς των δρόμων (Σκορδίλης, 2006). o Τα γεωργικά μη επικίνδυνα απόβλητα. Ως «γεωργικά απόβλητα» χαρακτηρίζονται οποιοδήποτε γεωργικό υποπροϊόν ή παράγωγο, το οποίο είτε παύει να έχει οποιαδήποτε συμμετοχή στο οικονομικό όφελος ή η παραπέρα επεξεργασία του θεωρείται οικονομικά ασύμφορη και επομένως χαρακτηρίζεται ως άχρηστο. Στα γεωργικά απόβλητα ανήκουν η ζωική κοπριά, τα υγρά επεξεργασίας γάλακτος, τα απόβλητα των σφαγείων, τα νεκρά ζώα, τα ανεπιθύμητα γεωργικά φάρμακα και χημικά προϊόντα ή τα άδεια δοχεία φαρμάκων καθώς και οτιδήποτε άλλο απορρίπτεται από τις γεωργικές δραστηριότητες. Στα γεωργικά μη επικίνδυνα απόβλητα συγκαταλέγονται όλα τα υπόλοιπα απορρίμματα που δεν ανήκουν στα γεωργικά απόβλητα (Λαζαρίδης & Παυλόπουλος, 2001). o Οι σταθεροποιημένες αφυδατωμένες λάσπες εγκαταστάσεων βιολογικών καθαρισμών. Τα κύριο χαρακτηριστικό της αφυδατωμένης λάσπης είναι ότι αποτελείται από κολοβακτηριοειδή, κολοβακτηρίδια και σαλμονέλες. o Τα υλικά κατεδάφισης (μπάζα). Τα υλικά αυτά προέρχονται από τις κατεδαφίσεις κτιρίων και από το σκάψιμο των δρόμων. Τα υλικά κατεδαφίσεων αποτελούνται από τούβλα (20-40%), μπετόν και λάσπη (50%), ξύλο (10-20%) και από υπόλοιπα υλικά (0-20%) (Σκορδίλης & Κόμνιτσας, 2004β). 1.3.2. Ειδικά Απόβλητα Σύμφωνα με το Νόμο 215(Ι)/2002, τα Ειδικά Απόβλητα διακρίνονται σε: Επικίνδυνα Απόβλητα, Μη επικίνδυνα Απόβλητα, Ιατρικά Απόβλητα, Ειδικά Βιομηχανικά Στερεά Απόβλητα Επικίνδυνα απόβλητα ορίζονται τα στερεά απόβλητα, τα οποία λόγω της ποιότητας τους, της συγκέντρωσης των συστατικών τους ή και των φυσικών, χημικών ή µεταδοτικών χαρακτηριστικών τους, έχουν την ιδιότητα να: ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 16

Προκαλούν ασθένειες που µπορούν να οδηγήσουν έως και το θάνατο, Μολύνουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον (έδαφος, νερό και ατμόσφαιρα) µε αποτέλεσμα την καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας. Επειδή τα επικίνδυνα απόβλητα μπορούν να δημιουργήσουν πολύ σημαντικά προβλήματα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έκρινε απαραίτητη τη δημιουργία καταλόγου με τις ορολογίες τους. Παρακάτω δίνονται οι χαρακτηρισμοί των επικίνδυνων αποβλήτων βάσει του Νόμου 215(І) του 2002: H1: «Εκρηκτικό»: ουσίες και παρασκευάσματα που μπορούν να εκραγούν όταν έλθουν σε επαφή με φλόγα ή που είναι περισσότερο ευαίσθητες στις κρούσεις και τις τριβές από το δινιτροβενζόλιο. Η2: «Οξειδωτικό»: ουσίες και παρασκευάσματα τα οποία, όταν έλθουν σε επαφή με άλλες ουσίες, κυρίως εύφλεκτες, παρουσιάζουν ισχυρή εξώθερμο αντίδραση. Η3-Α: «Πολύ εύφλεκτο»: ουσίες και παρασκευάσματα σε υγρή και αέρια κατάσταση των οποίων το σημείο ανάφλεξης είναι κατώτερο των 21 C. Επίσης μπορούν να αναφλεγούν στον αέρα σε κανονική θερμοκρασία και χωρίς τη βοήθεια ενέργειας ή σε στερεά κατάσταση με σύντομη επενέργεια μίας πηγής ενέργειας ή όταν ερχόμενα σε επαφή με το νερό ή υγρό αέρα δημιουργούν ευκόλως εύφλεκτα αέρια σε επικίνδυνες ποσότητες. Η3-Β: «Εύφλεκτο»: υγρές ουσίες ή παρασκευάσματα, των οποίων το σημείο ανάφλεξης είναι τουλάχιστον 21 C και δεν υπερβαίνει τους 55 C. Η4: «Ερεθιστικό»: μη διαβρωτικές ουσίες και παρασκευάσματα οι οποίες όταν έλθουν σε άμεση, παρατεταμένη ή επανειλημμένη επαφή με το δέρμα ή τους βλεννογόνους, μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή. Η5: «Επιβλαβές»: ουσίες και παρασκευάσματα των οποίων η εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα μπορεί να συνεπάγεται περιορισμένους κινδύνους. Η6: «Τοξικό»: ουσίες και παρασκευάσματα των οποίων η εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα είναι δυνατόν να συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους, παροδικού ή χρόνιου χαρακτήρα, ή ακόμα και θάνατο. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 17

Η7: «Καρκινογόνο»: ουσίες ή παρασκευάσματα οι οποίες, με εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα, μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο ή να αυξήσουν τη συχνότητα του. Η8: «Διαβρωτικό»: ουσίες και παρασκευάσματα, οι οποίες όταν έλθουν σε επαφή με ζωντανούς ιστούς μπορούν να ασκήσουν καταστρεπτική επίδραση σ αυτούς. Η9: «Μολυσματικό»: ουσίες που περιέχουν ανθεκτικούς μικροοργανισμούς ή τοξίνες και μπορούν να προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο ή σε ζωντανούς οργανισμούς. Η10: «Τερατογόνο»: ουσίες ή παρασκευάσματα οι οποίες, με εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα, που δεν μπορούν να δημιουργήσουν γενετικά κληρονομικές δυσμορφίες ή να αυξήσουν τη συχνότητά τους. Η11: «Μεταλλαξογόνο»: ουσίες ή παρασκευάσματα οι οποίες, με εισπνοή, κατάποση ή εισχώρηση στο δέρμα, μπορούν να δημιουργήσουν γενετικά κληρονομικές δυσμορφίες ή να αυξήσουν τη συχνότητά τους. Η12: Ουσίες ή παρασκευάσματα τα οποία, όταν έλθουν σε επαφή με το νερό, τον αέρα ή με ένα οξύ εκλύουν τοξικό ή πολύ τοξικό αέριο. Η13: Ουσίες ή παρασκευάσματα τα οποία, μετά από διάθεση, μπορούν να δημιουργήσουν με άλλο μέσο ή ουσία, π.χ. ένα προϊόν έκπλυσης, το οποίο έχει ένα από τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Η14: «Οικοτοξικό»: ουσίες και παρασκευάσματα που παρουσιάζουν ή δύνανται να παρουσιάσουν άμεσο ή μελλοντικό κίνδυνο για έναν ή περισσότερους τομείς του περιβάλλοντος. Η μεγαλύτερη ποσότητα των παραγόμενων επικίνδυνων αποβλήτων (περίπου 80 90 %), παράγεται από έναν σχετικά μικρό αριθμό μονάδων οι οποίες και επονομάζονται μονάδες μεγάλης παραγωγικότητας. Στις μονάδες αυτές περιλαμβάνονται οι μονάδες επιφανειακής επεξεργασίας µετάλλων, η διύλιση αργού πετρελαίου, η παραγωγή λιπασμάτων και άλλων χημικών προϊόντων, τα βυρσοδεψεία, κ.α.. Στην κατηγορία των επικίνδυνων αποβλήτων εντάσσονται επίσης, και τα πολυχλωριωµένα διφαινύλια (PCB s), τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμη σε µεγάλο βαθμό ως διηλεκτρικά υγρά σε µετασχηµατιστές της ΕΗ Η ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 18

υπόλοιπη ποσότητα επικίνδυνων αποβλήτων παράγεται από έναν σχετικά μεγάλο αριθμό (περίπου 500) μικρών και μεσαίων βιομηχανιών και βιοτεχνιών. Τέλος, εκτός από τους βιομηχανικούς κλάδους, επικίνδυνα απόβλητα παράγονται και από τα ναυπηγεία. Στην Ελλάδα παράγονται ετησίως περίπου 290.000 τόνοι στερεών ειδικών αποβλήτων. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι οι μικρές ποσότητες επικίνδυνων αποβλήτων στα αστικά απόβλητα αυξάνονται συνεχώς και αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου του κοινωνικού συνόλου, την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και συνηθειών τους κτλ. (Σκορδίλης & Κόμνιτσας, 2004). Ιατρικά Απόβλητα : Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δίνει έναν γενικότερο ορισμό για τα Ιατρικά Απόβλητα, ως τα απόβλητα που παράγονται από δραστηριότητες που αφορούν υγειονομική περίθαλψη ανθρώπων ή ζώων σε Υγειονομικές Μονάδες, ερευνητικά εργαστήρια ή ερευνητικές δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με «φροντίδα υγείας», αλλά και από άλλες μικρότερες πηγές, όπως φροντίδα υγείας παρεχόμενη στο σπίτι (www.eedsa.gr). Στον Πίνακα που ακολουθεί απεικονίζονται οι διάφορες κατηγορίες ιατρικών αποβλήτων σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Πίνακας 3: Διάφορες κατηγορίες ιατρικών αποβλήτων σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (www.eedsa.gr.). 1. Μολυσματικά απόβλητα 2. Παθολογικά απόβλητα Απόβλητα στα οποία υπάρχουν τυχόν παθογόνοι μικροοργανισμοί όπως καλλιέργειες από το εργαστήριο, απόβλητα από δωμάτια απομόνωσης, από χειρουργεία, άλλα απόβλητα, όπως γάντια, πετσέτες χειρός, φίλτρα κ.α. υλικά που έχουν έλθει σε επαφή με ασθενείς που πάσχουν από μεταδοτικό νόσημα και κάνουν αιμοδιάλυση Ανθρώπινοι ιστοί & μέρη σώματος, αλλά & υγρά όπως αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 19

3. Φαρμακευτικά απόβλητα Ληγμένα φάρμακα ή φάρμακα που δεν χρειάζονται πλέον, δοχεία ή άλλη συσκευασία που έχει έλθει σε επαφή με φάρμακα Απόβλητα που περιέχουν χημικές ουσίες 4. Χημικά απόβλητα όπως χημικά αντιδραστήρια, υγρά εμφάνισης φιλμ, απολυμαντικά, διαλύτες 5. Απόβλητα με υψηλή περιεκτικότητα σε βαρέα Μπαταρίες, σπασμένα θερμόμετρα μέταλλα 6. Περιέκτες αερίων υπό πίεση 7. Αιχμηρά Συσκευασίες αεροζόλ και σπρέι Βελόνες, νυστέρια, λεπίδες, σπασμένο γυαλί 8. Απόβλητα υψηλού μολυσματικού κινδύνου 9. Γενοτοξικά απόβλητα Βιολογικά υγρά και απόβλητα υψηλού μολυσματικού κινδύνου προερχόμενα από βιολογικά εργαστήρια Απόβλητα που περιέχουν κυτταροστατικά φάρμακα ή γενοτοξικά χημικά Απόβλητα που περιέχουν ραδιονουκλίδια όπως υπολείμματα από υγρά που χρησιμοποιούνται για ραδιοθεραπείες, διαγνωστικούς σκοπούς ή εργαστηριακή 10. Ραδιενεργά απόβλητα έρευνα, μολυσμένη συσκευασία, απορροφητικό υλικό ή περιέκτες, ούρα & περιττώματα ασθενών που έχουν υποστεί ραδιοθεραπεία ή έλεγχο με ραδιονουκλίδια, ραδιενεργές πηγές Τα απόβλητα των κατηγοριών 7-10 θεωρούνται απόβλητα υψηλού κινδύνου και απαιτούν ιδιαίτερη διαχείριση. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ιατρικά απόβλητα παράγονται και σε κτηνιατρεία, τα διαγνωστικά κέντρα και τα ιδιωτικά ιατρεία. Επιπλέον μια σημαντική παράμετρος ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 20

είναι, τα απορρίμματα που παράγονται εκτός νοσοκομείων, από ασθενείς με αναπνευστήρες ή με αιμοκάθαρση κ.α. τα οποία και διατίθενται μαζί με τα απόβλητα οικιακού τύπου σε ΧΥΤΑ. Τις τελευταίες δεκαετίες που έχει διαπιστωθεί ραγδαία αύξηση των ατόμων που πάσχουν από μολυσματικές μεταδοτικές ασθένειες, όπως η ηπατίτιδα και το AIDS, παρατηρείται ότι υπάρχει μεγάλη ανησυχία για τον τρόπο διαχείρισης των ιατρικών αποβλήτων επειδή κινδυνεύει κυρίως η δημόσια υγεία. Η ελληνική νομοθεσία, όσον αφορά το νοσοκομειακά απόβλητα προβλέπει την καύση τους σε ειδικούς αποτεφρωτικούς κλίβανους που εγκαθίστανται στα νοσοκομεία. Το 50% των νοσοκομειακών απορριμμάτων είναι παραπλήσια με τα οικιακά απόβλητα, ωστόσο το υπόλοιπο 50% περιέχει μολυσματικές, ραδιενεργές ή εύφλεκτες ουσίες και γι αυτό απαιτείται ειδική διαχείριση (www.who.int, Σκορδίλης & Κόμνιτσας, 2004β). Ειδικά Βιομηχανικά Στερεά Απόβλητα : Είναι χαρακτηριστικά απόβλητα της βιομηχανικής δραστηριότητας που περιέχουν βλαπτικά στοιχεία σε συγκεντρώσεις μικρές ή μεγάλες. Σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνονται υλικά απορριπτόμενα από τη βιομηχανία, όπως οργανικές ουσίες, ξύλα, ορυκτά, μέταλλα, άλατα και μεταλλικά οξείδια, υδρογονάνθρακες, οξέα - βάσεις και άλατα αυτών, πολυμερή κ.ά. (Κόλλιας, 1993). 1.3.3. Κατηγορίες Αποβλήτων βάσει Ε.Ε. (Q1-Q16) Σύμφωνα με την Οδηγία 215(І) του 2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 5ης Απριλίου 2006 περί των στερεών αποβλήτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε ένα κοινό κατάλογο για όλα τα κράτη-μέλη με στόχο τη δυνατόν καλύτερη διαχείρισή τους και είναι τα εξής: Q1: Υπολείμματα παραγωγής ή κατανάλωσης που δεν διευκρινίζονται κατωτέρω. Q2: Προϊόντα μη σύμφωνα με τα πρότυπα, Q3: Προϊόντα που έχουν υπερβεί το όριο διατήρησής τους, Q4: Ύλες που έχουν κατά τύχη εκχυθεί, απολεσθεί ή για τις οποίες έχει σημειωθεί κάποιο περιστατικό, συμπεριλαμβανομένου κάθε είδους υλικού εξοπλισμού. ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 21

Q5: Ύλες που έχουν μολυνθεί ή ρυπανθεί ύστερα από ηθελημένες δραστηριότητες. Q6: Μη χρησιμοποιήσιμα στοιχεία (π.χ. άδειες ηλεκτρικές στήλες, εξαντλημένοι καταλύτες. Q7: Ουσίες που έχουν γίνει ακατάλληλες προς χρήση. Q8: Υπολείμματα βιομηχανικών μεθόδων. (π.χ. σκωρίες, υποσυστήματα απόσταξης κ.λπ.) Q9: Υπολείμματα μεθόδων για την καταπολέμηση της ρύπανσης (π.χ. ιλύς πλυσίματος αερίων, σκόνες φίλτρων αέρος, φθαρμένα φίλτρα κ.λπ.) Q10: Υπολείμματα βιομηχανικής κατεργασίας/μορφοποίησης (π.χ. ρινίσματα τόρνευσης ή φρεζαρίσματος κ.λπ.) Q11: Υπολείμματα εξόρυξης και προετοιμασίας πρώτων υλών (π.χ. υπολείμματα μεταλλευτικής ή πετρελαϊκής εκμετάλλευσης κ.λπ.) Q12: Ρυπασμένες ύλες. Q13: Κάθε ύλη, ουσία ή προϊόν η χρησιμοποίηση του οποίου απαγορεύεται από το νόμο. Q14: Προϊόντα που δεν μπορούν να χρησιμεύσουν ή δεν μπορούν πλέον να χρησιμεύσουν στον κάτοχό τους (π.χ. απορρίμματα γεωργίας, κατοικιών, γραφείων, καταστημάτων, εργαστηρίων κ.λπ.) Q15: Μολυσμένες ύλες, ουσίες και προϊόντα που προέρχονται από δραστηριότητες αποκατάστασης γαιών. Q16: Κάθε ουσία, ύλη ή προϊόν που δεν καλύπτονται από τις προαναφερόμενες κατηγορίες. 1.3.4. Αστικά Απόβλητα Αστικά Απόβλητα θεωρούνται τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τα νοικοκυριά (οικιακά στερεά απόβλητα), τις εμπορικές δραστηριότητες (εμπορικά στερεά απόβλητα), τον καθαρισμό των δρόμων και άλλων κοινόχρηστων χώρων, καθώς και άλλα στερεά απόβλητα, τα οποία λόγω φύσης τους ή της σύνθεση τους μπορούν να εξομοιωθούν με τα οικιακά στερεά απόβλητα. Ουσιαστικά, είναι όλα εκείνα που παρουσιάζουν ομοιότητες στη σύσταση και μορφολογία με τα οικιακά ΒΟΡΝΙΩΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ 22