ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ III ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Λέκτορας Ι. Γιαννατσής Καθηγητής Π. Φωτήλας ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ Αποθέματα: Αποθηκευμένη συγκέντρωση πόρων που έχουν υποστεί κάποια επεξεργασία Τα αποθέματα υπάρχουν λόγω της διαφοράς χρονισμού μεταξύ προσφοράς και ζήτησης 1
ΤΥΠΟΙ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Προσωρινά αποθέματα ή αποθέματα ασφαλείας: κάλυψη απρόβλεπτων διακυμάνσεων Αποθέματα κύκλου: δημιουργούνται λόγω της ανάγκης ομαδοποίησης της παραγωγής Αποθέματα απόζευξης/συγχρονισμού: δημιουργούνται εντός της διαδικασίας παραγωγής Αποθέματα πρόβλεψης: καλύπτουν συνήθως μεγάλες προβλέψιμες διακυμάνσεις της ζήτησης (π.χ. εποχικές) Αποθέματα μεταφοράς: δημιουργούνται στη φάση της μεταφοράς ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ Αποθήκη: Ο χώρος στον οποίο τοποθετούνται και φυλάσσονται: Πρώτες ύλες, εξαρτήματα Ενδιάμεσα προϊόντα Τελικά προϊόντα Βοηθητικό υλικό, ανταλλακτικά Εμπορεύματα Η οργάνωση των αποθηκών και ο έλεγχος των αποθεμάτων είναι εξαιρετικά σημαντικός γιατί επηρεάζει άμεσα την ροή της παραγωγής και το κόστος. 2
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ο σχεδιασμός του συστήματος αποθήκευσης πρέπει να επιτύχει τον βέλτιστο συμβιβασμό μεταξύ δύο βασικών στόχων της ανάγκης για ομαλή ροή της παραγωγής και αποφυγή ελλείψεων σε τελικά προϊόντα (συνεπάγεται μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους) και της ελαχιστοποίησης του σχετικού κόστους (συνεπάγεται μικρούς αποθηκευτικούς χώρους και λίγα αποθέματα) Το σχετικό κόστος είναι συνάρτηση του κόστους αποθήκευσης (κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας) και του κόστους αποθεμάτων (πόσο στοιχίζουν τα αποθέματα). Αποθέματα = Δεσμευμένοι πόροι/χρήματα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Για τον βέλτιστο σχεδιασμό απαιτούνται: Επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας Σχεδιασμός της εγκατάστασης και πρόβλεψη λειτουργικών απαιτήσεων (π.χ. φύλαξη, εξοπλισμός, πληροφοριακό σύστημα) Όσο το δυνατόν ακριβέστερη πρόβλεψη της ζήτησης Επιλογή της κατάλληλης οργανωτικής δομής Άλλοι στόχοι: Ελαχιστοποίηση λειτουργικού κόστους, ζημιών και απωλειών Δυνατότητα αποτελεσματικού ποιοτικού/ποσοτικού ελέγχου Ελαστικότητα στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της ζήτησης 3
ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Αφορά κάθε βοηθητικό μέσο και μηχανισμό που χρησιμοποιείται στη διακίνηση, τοποθέτηση και φύλαξη Βασικά στοιχεία Ράφια και συστήματα αποθήκευσης Συστήματα μεταφοράς (οχήματα, ταινίες κλπ.) Εξοπλισμός συσκευασίας και διακίνησης (παλέτες κλπ.) Προσδιορίζεται από: τα χαρακτηριστικά του διακινούμενου υλικού την μορφή και θέση της αποθήκης την συχνότητα εισροής/εκροής προϊόντων ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Σταθερά ράφια φαρδιών διαδρόμων Πλεονεκτήματα: Απλά ράφια Στοίβαξη προϊόντων διαφόρων ειδών Εύκολη καταμέτρηση Σχετικά μικρό κόστος Μειονεκτήματα Μικρός βαθμός αξιοποίησης του χώρου (30-40%) 4
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Σταθερά ράφια στενών διαδρόμων(narrow aisle racking) Πλεονεκτήματα: Διαθέτουν τα ίδια πλεονεκτήματα με την διάταξη σε ράφια φαρδιών διαδρόμων αλλά επιτρέπουν κάπως καλύτερη εκμετάλλευση του χώρου (μέχρι 50%) Μειονεκτήματα Πιο πολύπλοκα οχήματα διακίνησης Μείωση της ταχύτητας πρόσβασης και της ταχύτητας ροής αποθεμάτων 5
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Υπερυψωμένα ράφια (High bay): Υψηλής τεχνολογίας και απαιτούν μεγάλη επένδυση σε κεφάλαιο (ειδικά οχήματα, κατασκευή τροχιών) Πλεονεκτήματα: Αξιοποίηση χώρου μέχρι 60% (ύψος στοίβαξης> 12 μ) Μεγάλη ταχύτητα διακίνησης Ολιγάριθμο προσωπικό Μειονεκτήματα Υψηλό κόστος επένδυσης Πιο απαιτητικός έλεγχος Μικρότερη ελαστικότητα 6
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Ελεύθερης διέλευσης (Drive in): Κατάλληλο για μεγάλες επιχειρήσεις με σχετικά ομοιόμορφα προϊόντα και σταθερό μέγεθος παλετών (δευτερογενής/τριτογενής συσκευασία) Πλεονεκτήματα: Χαμηλότερο κόστος από το σύστημα υπερυψωμένων ραφιών Αξιοποίηση χώρου μέχρι 70% Μειονεκτήματα Ακόμη μικρότερη ελαστικότητα Τα φορτία εισέρχονται και εξέρχονται με την σειρά 7
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Κυλιόμενα ράφια: Ενιαία «μπλοκ» ραφιών στα οποία κινούνται (γλιστράνε) οι παλέτες πάνω σε ράγες Πλεονεκτήματα: Ποσοστό εκμετάλλευσης μέχρι 80% Μειονεκτήματα Μικρή ταχύτητα διακίνησης 8
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΤΑΞΗΣ Κεκλιμένα ράφια: Κατάλληλο για απόλυτα ομοειδή προϊόντα Πλεονεκτήματα: Μεγάλη ταχύτητα διακίνησης Σχετικά μικρό κόστος εγκατάστασης Αξιοποίηση χώρου μέχρι 85% Μειονεκτήματα Ιδιαίτερα ανελαστικό σύστημα ΜΕΣΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΑΠΟΘΗΚΕΣ Βασικά είδη οχημάτων: 1. Περονοφόρα με πυργίσκο 2. Στενών διαδρόμων 3. Με αντίβαρο 4. Σταθερής τροχιάς Βασικοί παράγοντες επιλογής: Σύστημα αποθήκευσης/ραφιών Φύση δαπέδου Άλλα μέσα: Χειροκίνητα οχήματα - φορεία Μεταφορικές ταινίες Μηχανισμοί ανυψώσεως/παρασύρσεως 9
ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Για να είναι αποτελεσματικός ο έλεγχος των αποθεμάτων πρέπει το επίπεδο ελέγχου να προσαρμόζεται ανάλογα με τη σημασία του αποθέματος (Δεν χρειάζεται λεπτομερής έλεγχος για όλα τα είδη αποθεμάτων) Ανάλυση ΑΒΓ (ABC):Διαχωρισμός των αποθεμάτων σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με την νομισματική χρησιμοποίηση και διαμόρφωση του κατάλληλου επιπέδου ελέγχου για κάθε κατηγορία Στηρίζεται στην αρχή του Παρέτο (εκθετική κατανομή) 10
ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Κατάταξη αποθεμάτων ανά κατηγορία Κατηγορία Α: Είδη μεγάλης αξίας και σημασίας (συνήθως αντιπροσωπεύουν το 75-80% της συνολικής αξίας αποθεμάτων αλλά μόλις 15-20% της ποσότητας) Κατηγορία Β: Είδη μικρότερης αξίας (αντιπροσωπεύουν το 10-15% της συνολικής αξίας αποθεμάτων) Κατηγορία Γ: Είδη μικρής αξίας (αντιπροσωπεύουν το 5-10% της συνολικής αξίας αποθεμάτων) Η κατανομή είναι σχετικά αυθαίρετη και μπορεί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις (π.χ. περαιτέρω υποδιαιρέσεις/κατηγορίες) Ανάλυση ΑΒΓ (ABC) 11
Κωδ. Αποθέµ. % Τεµαχίων Ανάλυση ΑΒΓ (ABC) Ετήσιο απόθεµα (τεµ τεµ.) Κόστος/ x τεµ. ( ) = Ετήσια Αξία ( ) % Αξίας Συν. Αποθ. Κατη- γορία #10286 20% 1,000 90.00 90,000 38.8% A 72% #11526 500 154.00 77,000 33.2% A #12760 1,550 17.00 26,350 11.3% B #10867 30% 350 42.86 15,001 6.4% 23% B #10500 1,000 12.50 12,500 5.4% B #12572 600 14.17 8,502 3.7% Γ #14075 2,000.60 1,200.5% Γ #01036 50% 100 8.50 850.4% 5% Γ #01307 1,200.42 504.2% Γ #10572 250.60 150.1% Γ 8,550 $232,057 100.0% Ανάλυση ΑΒΓ (ABC) % Αξίας 80 70 60 50 40 30 20 10 A B 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % Τεµαχίων Γ 12
ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Άλλες παράμετροι που μπορούν να ληφθούν υπόψη για την κατάταξη: Εποχική ζήτηση Σημασία ενός αποθέματος για την παραγωγή Επίπεδο ελέγχου ανά κατηγορία: Κατηγορία Α: Λεπτομερής και τακτικός έλεγχος (εβδομαδιαίος ακόμα και καθημερινός) Κατηγορία Β: Λιγότερο λεπτομερής και τακτικός έλεγχος Κατηγορία Γ: Χαλαρός έλεγχος και υψηλότερες περίοδοι αναπλήρωσης / παραγγελιών ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Διηνεκές (Q system): Σταθερή ποσότητα παραγγελίας / μεταβλητή περίοδος παραγγελίας (συνεχής παρακολούθηση αποθέματος και παραγγελίας όταν το επίπεδο αποθέματος πέσει σε μία συγκεκριμένη ποσότητα/ επίπεδο αναπλήρωσης) Περιοδικό(P system): Σταθερή περίοδος παρακολούθησης αποθέματος και παραγγελίας / μεταβλητή ποσότητα παραγγελίας (έτσι ώστε να καλυφθεί το μέγιστο απόθεμα) Δύο καλαθιών (Two Bin): Αποθήκευση σε δύο δοχεία και σταθερή ποσότητα αναπλήρωσης όταν αδειάσει το πρώτο (το δεύτερο λειτουργεί ως απόθεμα ασφαλείας ή κάλυψης μέχρι την λήψη της παραγγελίας) Προαιρετικής αναπλήρωσης (Optional Replenishment): Συνδυασμός των προηγούμενων (μέτρηση περιοδικά αλλά παραγγελία μόνο όταν το απόθεμα είναι μικρότερο από το επίπεδο αναπλήρωσης) 13
ΚΟΣΤΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ Κόστος παραγγελίας Κόστος έκπτωσης τιμών Κόστος έλλειψης αποθεμάτων Κόστος κεφαλαίου κίνησης Κόστος αποθήκευσης Κόστος απαξίωσης Κόστος χαμηλής αποδοτικότητας της παραγωγής ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ Το συνολικό κόστος αποθεμάτων (C t )είναι το άθροισμα των: Συνολικό Κόστος Παραγγελίας: Διοικητικό/τεχνικό κόστος Παραγγελίας Κόστος έκπτωσης τιμών Κόστος Διατήρησης μιας μονάδας για μια χρονική περίοδο: Κόστος κεφαλαίου κίνησης Κόστος αποθήκευσης Κόστος απαξίωσης C Κόστος προμήθειας προϊόντων CoD = Q Δεν συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση: Κόστος έλλειψης αποθεμάτων Κόστος χαμηλής αποδοτικότητας της παραγωγής ChQ + ( 2 t + C u D) 14
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ Κόστος ( ) Συνολικό κόστος αποθεμάτων Ελάχιστο Συν. Κόστος Κόστος Διατήρησης Q*= 2CoD C h Οικονομική ποσότητα παραγγελίας (Q*) Κόστος παραγγελίας Ποσότητα παραγγελίας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ Βασικές υποθέσεις για να λειτουργήσει το μοντέλο: Η ζήτηση είναι ανεξάρτητη και γνωστή/σταθερή Ο χρόνος παράδοσης είναι γνωστός και σταθερός Το κόστος παραγγελίας και διατήρησης είναι τα βασικά στοιχεία του κόστους αποθεμάτων Μπορούν να αποφευχθεί η πλήρης έλλειψη αποθεμάτων 15