1.0 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

1.0 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1

1.0 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η Κύπρος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης στην Ανατολική Μεσόγειο, στο σημείο όπου συναντούνται τρεις ήπειροι, έχει δικαιολογημένα χαρακτηριστεί ως η γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Σήμερα, η στρατηγική της θέση αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία, μιας και η Κύπρος προσπαθεί να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις των καιρών και να καθιερωθεί ως ελκυστικό επιχειρηματικό κέντρο και κέντρο παροχής υπηρεσιών της Ανατολικής Μεσογείου. Από την άλλη πλευρά, η Ελληνική επιλέξιμη περιοχή βρίσκεται σε κομβικό γεωγραφικό σημείο καθιστώντας τη συνεργασία με τις γειτονικές χώρες ως άμεση προτεραιότητα που θα αναδείξει νέους ορίζοντες. Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη της διασυνοριακής συνεργασίας μπορεί να επικεντρωθεί κατά βάση σε θέματα «δικτυώσεων», ιδιαίτερα στους τομείς της επιχειρηματικής δραστηριότητας, στη λειτουργία της εταιρικής σχέσης μεταξύ ειδικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών, στην υιοθέτηση κοινών λύσεων στα ομοειδή προβλήματα που δημιουργούν η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού και η βαθμιαία μείωση του ρόλου και της σημασίας, τόσο του πρωτογενή, όσο και του δευτερογενή τομέα. Συγκεκριμένα, η περιοχή διασυνοριακής συνεργασίας για την Ελληνική Πλευρά αποτελείται από τρεις (3) Περιφέρειες: Περιφέρεια Κρήτης, Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Σε επίπεδο Νομού, οι αντίστοιχοι επιλέξιμοι είναι συνολικά οχτώ (8): Νομός Χανίων, Νομός Ηρακλείου, Νομός Λασιθίου, Νομός Ρεθύμνου, Νομός Λέσβου, Νομός Χίου, Νομός Σάμου και Νομός Δωδεκανήσου, ενώ σε επίπεδο Δήμου αριθμούνται συνολικά 128. Η Κύπρος διοικητικά υποδιαιρείται σε έξι Eπαρχίες: αυτές είναι οι Eπαρχίες: Λευκωσίας, Aμμοχώστου, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου και Kερύνειας, ενώ περιλαμβάνει 33 Δήμους και 580 Κοινότητες. Η αναζήτηση κοινών στρατηγικών και ανταλλαγή εμπειριών για την υιοθέτηση των βέλτιστων λύσεων ή πρακτικών απαιτείται και για την επίλυση προβλημάτων/ αξιοποίηση δυνατοτήτων στους τομείς: της ασφάλειας της προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 2

της διαχείρισης του υδατικού δυναμικού και ιδιαίτερα της απειλής της ξηρασίας, της πρόληψης της θαλάσσιας ρύπανσης (κυρίως από διαπλέοντα σκάφη) της αναγκαιότητας άμβλυνσης των οξυμένων προβλημάτων που δημιουργεί η άναρχη επέκταση των αστικών κέντρων Πίνακας 1. Επιλέξιμη περιοχή Δείκτες / Περιοχές Ελλάδα Κύπρος NUTS I όλη η χώρα 1 NUTS II 3 Περιφέρειες (Β. Αιγαίο, Ν. Αιγαίο, Κρήτη) όλη η χώρα NUTS III 8 Νομοί (Λέσβου, Χίου, όλη η χώρα Σάμου, Δωδεκανήσου, Λασιθίου, Ηρακλείου, Ρεθύμνης, Χανίων) NUTS IV 128 Δήμοι 6 επαρχίες NUTS V 33 δήμοι & 580 Κοινότητες Παράλληλα, η στρατηγική θέση της επιλέξιμης περιοχής ως σταυροδρόμι των θαλάσσιων, αλλά και εναέριων «εμπορικών δρόμων» που συνδέουν την Ευρώπη με την Ασία και την Αφρική την καθιστούν «εν δυνάμει» προνομιακό κόμβο συνδυασμένων μεταφορών για ολόκληρη τη Νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Το πρόγραμμα «Ελλάδα-Κύπρος» τόσο με τη στοχοθέτηση όσο και με την επιλεχθείσα στρατηγική είναι πλήρως συμβατό με τις προτεραιότητες του ΙΝΤΕRREG III όσο και με την γενικότερη στρατηγική της Ε.Ε. για την εμβάθυνση της Ευρω-Μεσογειακής συνεργασίας. 1.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα της διασυνοριακής περιοχής είναι η ασυνέχεια του χώρου λόγω του νησιωτικού της χαρακτήρα. 1 Σημειώνεται ότι με βάση το Πρωτόκολλο Αρ. 10 της Συνθήκης Προσχώρησης της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Εσθονίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Ουγγαρίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Σλοβενίας και της Σλοβακίας στην ΕΕ, η εφαρμογή του Κοινοτικού Κεκτημένου αναστέλλεται στις περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας όπου δεν ασκείται αποτελεσματικός έλεγχος. Σύμφωνα επίσης με το Πρωτόκολλο Αρ. 3, οι Κυρίαρχες Περιοχές Βάσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Βρετανίας και Βορείου Ιρλανδίας στην Κύπρο δεν περιλαμβάνονται στις επιλέξιμες περιοχές.(ισχύει μόνο για την Κύπρο) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 3

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι ο νησιωτικός της χαρακτήρας με μήκος ακτών 1.335 χιλιόμετρα. Σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, η ποικιλομορφία του τοπίου, τα υπάρχοντα σημαντικά μνημεία της φύσης (απολιθωμένο δάσος), οι βραχονησίδες ξεχωριστής ομορφιάς καθώς και διατηρητέα κτήρια χαρακτηρίζουν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Περιφέρειας. Ποσοστό 33,2% της συνολικής έκτασης της καλύπτεται από ορεινές εκτάσεις ενώ οι παράκτιες πεδινές περιοχές αποτελούν το 66,8% του συνολικού εδάφους της. Στις περιοχές αυτές συγκεντρώνεται η πλειοψηφία της αστικής και γεωργικής χρήσης της γης, καθώς επίσης και η τουριστική ανάπτυξη. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, συνολικής έκτασης 3.836 τετραγωνικών χιλιομέτρων, αποτελείται από 3 νομούς (Λέσβου, Χίου και Σάμου) και 35 συνολικά δήμους. Τα 5 μεγάλα νησιά της Περιφέρειας (Λέσβος, Λήμνος, Χίος Σάμος και Ικαρία) βρίσκονται σε σχετικά απομακρυσμένη θέση μεταξύ τους. Στην εν λόγω Περιφέρεια ανήκουν ένα σύνολο μικρών νησιών (π.χ Οινούσσες, Ψαρά κ.λ.π.), καθώς και βραχονησίδων. Η μορφολογία του εδάφους καθώς και η πολυπλοκότητα της ακτογραμμής διαφέρουν σημαντικά από νησί σε νησί. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου με έδρα την Ερμούπολη της Σύρου, καλύπτει τον κεντρικό και νότιο αιγαιοπελαγίτικο χώρο και περιλαμβάνει ένα νησιώτικο σύμπλεγμα με κύριο χαρακτηριστικό το μεγάλο μήκος ακτών. Ο μεγάλος αριθμός των νησιών αυτών αποτελεί μοναδικότητα τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρώπη. Επιλέξιμη περιοχή διασυνοριακής συνεργασίας στα πλαίσια της Πρωτοβουλίας INTERREG III είναι για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ο νομός Δωδεκανήσου που αποτελεί το Ν.Α. άκρο της Ελλάδας. Η διασπορά του Νομού Δωδεκανήσου σε πολλά νησιά δυσχεραίνει το βαθμό επικοινωνίας τους ενώ τα προβλήματα του κάθε νησιού είναι εντελώς διαφορετικά από αυτά των υπολοίπων καθορίζοντας κατά τρόπο αποφασιστικό, τη μορφή και το ρυθμό ανάπτυξης και ανατρέποντας τη λογική των μέσων όρων στην προσπάθεια απεικόνισης της κατάστασης που επικρατεί στην περιοχή. Η Περιφέρεια Κρήτης βρέχεται βόρεια από το Κρητικό Πέλαγος και νότια από το Λιβυκό Πέλαγος. Στην Περιφέρεια Κρήτης ανήκουν επίσης και αρκετά μικρά νησιά εκ των οποίων τα περισσότερα είναι ακατοίκητα. Οι ορεινές και ημιορεινές ζώνες της Κρήτης καταλαμβάνουν σχεδόν τα 3/5 της νήσου και διαμορφώνουν μια συνεχή οροσειρά από τα δυτικά προς τα ανατολικά, διακοπτόμενη από μικρές κοιλάδες και φαράγγια. H Κύπρος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου μετά τη Σαρδηνία και τη Σικελία. Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της λεκάνης της Μεσογείου. Το 50% περίπου της συνολικής έκτασης είναι πεδινό με υψόμετρο που δεν ξεπερνά τα 200 μ., ενώ οι ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 4

ημιορεινές εκτάσεις με υψόμετρο 200-400 μ. καλύπτουν το 23% της έκτασης και οι ορεινές εκτάσεις με υψόμετρο πάνω από 400 μ. το 27%. Η Κύπρος έχει τα κύρια χαρακτηριστικά του μεσογειακού κλίματος. Από μορφολογικής άποψης, η Κύπρος μπορεί να υποδιαιρεθεί στις πιο κάτω περιοχές: Το ορεινό σύμπλεγμα Τρόοδος, Τη βόρεια οροσειρά του Πενταδάκτυλου Την κεντρική πεδιάδα Τη λοφώδη περιοχή γύρω από το ορεινό σύμπλεγμα Τρόοδος Τις παράκτιες πεδιάδες ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 5

Πίνακας 2. Η Επιλέξιμη περιοχή: Γεωγραφικά μορφολογικά στοιχεία ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Β.ΑΙΓΑΙΟΥ Ν.ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Έκταση (σε τχμ) 3.836 5.286 8.334 9.228 Ορεινές Εκτάσεις (%) 33,2 72,5 77,3 27 Πεδινές Εκτάσεις (%) 66,8 27,5 22,7 50 Δασικές Περιοχές (%) 14,9 13,2 4,7 18,74 Καλλιεργήσιμη Έκταση (στρέμ) 1.144.300 883.000 3.144.400 1.077.333 Καλλιεργήσιμη Έκταση (%) 29,8 16,7 37,7 46,8 Ακτές (σε χμ) 1.335 3.480 1.440 6.048 1.3 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η επιλέξιμη περιοχή, το 1998, είχε πληθυσμό 1.681.630 κατοίκους ενώ βάσει της τελευταίας απογραφής (2001) ο πληθυσμός ανήλθε σε 1.898.800 κατοίκους. Σύμφωνα με τα στοιχεία των επιμέρους περιοχών (Πίνακες 3 & 4), η επιλέξιμη περιοχή Ελλάδας Κύπρου παρουσιάζει στοιχεία ανομοιογένειας κυρίως σε ότι αφορά τις ηλικίες 0-14 και 65 και άνω. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η πληθυσμιακή μεταβολή (1991-1998) παρουσιάζει αρνητικούς δείκτες στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου δείγμα τόσο της μετακίνησης του πληθυσμού προς μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα όσο και της υπογεννητικότητας. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 6

Πίνακας 3. Η Επιλέξιμη περιοχή ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΕΞΙΜΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Πληθυσμός 1991 Πληθυσμός 1998 % της χώρας Μεταβολή πληθυσμού 98-91 Πυκνότητα πληθυσμού 199.231 163.476 540.054 902.761 760.000 183.682 171.172 562.276 917.130 764.500 1,9 5,37 5,3 12,57 100-7,8 4,71 4,11 1,59 0,59 52 63 67 61 82 Πίνακας 4. Κατανομή πληθυσμού της επιλέξιμης περιοχής ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΚΥΠΡΟΣ Ηλικιακή Ν. Ν. Ν. Ν. Ν. Ν. Ν. Ν. Κατανομή Λέσβου Σάμου Χίου Δωδεκανήσου Χανίων Ρεθύμνου Ηρακλείου Λασιθίου 0-14 17 17,1 19,1 22,4 20,2 21,2 22,4 19,3 23 15-64 62,5 61,6 62,3 66,4 64,1 61,8 64,5 61,2 66 65 και άνω 20,4 21,3 18,6 11,3 15,7 17,1 13,1 19,5 11 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 7

Στο πλαίσιο των ορίων της επιλέξιμης περιοχής, οι επιμέρους περιοχές χαρακτηρίζονται από διαφορετικές δημογραφικές τάσεις. Συγκεκριμένα: Η γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, κατά την απογραφή πληθυσμού 1991, είναι 105.082 κάτοικοι στο νομό Λέσβου, 52.184 κάτοικοι στο νομό Χίου και 41.965 κάτοικοι στο νομό Σάμου. Η δημογραφική εξέλιξη στα νησιά του Βορείου Αιγαίου παρουσιάζεται δυσμενής λόγω υπογεννητικότητας και δημογραφικής εξόδου. Βάσει των στοιχείων της απογραφής πληθυσμού 2001,ο πληθυσμός της Περιφέρειας έφθασε στους 206.121 κατοίκους, δηλαδή αυξήθηκε κατά 3,5% στη δεκαετία του 90 με ρυθμούς μεγαλύτερους εκείνων της δεκαετίας του 80, αλλά μικρότερους από εκείνους της χώρας, φθάνοντας να αντιπροσωπεύει το 1,88% του συνολικού πληθυσμού της χώρα, έναντι 1,94% το έτος 1991. Για την περίοδο 1981 1991 η αύξηση του πληθυσμού για την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου είναι 10,15% όταν για το σύνολο της χώρας είναι 5,37% ενώ για την περίοδο 1991-2001 η αύξηση του πληθυσμού ανήλθε σε 17,5% έναντι 6,7% του μέσου εθνικού. Ο Δήμος της Ρόδου υπερτερεί πληθυσμιακά απέναντι των άλλων ΟΤΑ του νομού, δεδομένου ότι ο δυναμισμός του Δήμου Ρόδου όχι μόνο συγκρατεί τον πληθυσμό αλλά προσελκύει και από άλλες λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές. Οι δημογραφικές εξελίξεις ανά νησί δεν είναι ομοιόμορφες στο νομό. Η δημογραφική εξέλιξη ανά νησί σε συνδυασμό με την εικόνα του πληθυσμού στους δήμους δείχνει μία τάση μετακίνησης του πληθυσμού προς τα αστικά και ημιαστικά κέντρα, ενώ αναμένεται ότι η αστικοποίηση του πληθυσμού θα συνεχίσει και τα επόμενα χρόνια. Γενικότερα, η πληθυσμιακή αύξηση οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην προσέλκυση κατοίκων από άλλες περιοχές της χώρας και στην εγκατάσταση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών. Αποτέλεσμα της εισροής αυτής είναι η βελτιωμένη δημογραφική σύνθεση του σημερινού πληθυσμού. Βάσει δε πρόσφατων εκτιμήσεων η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου εμφανίζει τη μικρότερη τιμή δείκτη γήρανσης σε σύγκριση με τις υπόλοιπες της χώρας (72,6 για την Περιφέρεια, 102,8 για τη Χώρα). Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού της Περιφέρειας Κρήτης είναι σχεδόν διπλάσιος από το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού της χώρας στην εξαετία 93-98 (2,58% έναντι 1,56%). Η πληθυσμιακή πυκνότητα της περιφέρειας Κρήτης είναι μικρότερη της αντίστοιχης εθνικής (67,5 έναντι 79,7 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο). Ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 42% του συνολικού πληθυσμού (1991) και παρουσιάζει τάση αύξησης σε σχέση με το 1981. Ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται στο 46% του συνολικού και παρουσιάζει μείωση, ενώ ο ημιαστικός πληθυσμός παραμένει σταθερός και ανέρχεται στο 12% του συνόλου. Κατά την τελευταία ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 8

απογραφή (2001), ο αστικός και ημιαστικός πληθυσμός αντιπροσωπεύει το 58% του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας, παρουσιάζοντας μικρή αύξηση σε σχέση με την προηγούμενη απογραφή (1991). Αντίστοιχα ο αγροτικός πληθυσμός μειώνεται κατά 4% σε σχέση με το 1991, φθάνοντας το 42%. Η Κύπρος, με πληθυσμό γύρω στις 760.000 κατοίκους (1991) έχει ρυθμό αύξησης σταθερό τουλάχιστον για τα έτη 1994-1998 ο οποίος κυμαίνεται σε ποσοστό περίπου 0,7%. Αυτό πρέπει να συσχετιστεί και με τα δημογραφικά στοιχεία της Κύπρου που δείχνουν μείωση του φυσικού ρυθμού ανάπτυξης και αντίστοιχη αύξηση του ρυθμού μετανάστευσης με υψηλότερο δείκτη το 1998 που ανέρχεται στο 2,1/ ανά 1000 άτομα (κυρίως προς Ελλάδα). Η ηλικιακή διάρθρωση στην Κύπρο αφορά τον εγχώριο πληθυσμό ενώ υπάρχει σημαντικότατη διασπορά Κυπρίων σε πλήθος χωρών. Τέλος, βάσει πρόσφατων στοιχείων, ο πληθυσμός της Μεγαλονήσου ανήλθε σε 789.000 κατοίκους παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 3,8% κατά την περίοδο 1991-2001. 1.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 1.4.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Οι κυριότερες επιδιώξεις του οικονομικού σχεδίου ανάπτυξης της επιλέξιμης περιοχής είναι η επίτευξη υψηλότερου ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης, λαμβανομένων υπόψη των διαφόρων ενδογενών και εξωγενών περιοριστικών παραγόντων, η διατήρηση συνθηκών αύξησης του ενεργού πληθυσμού και η εμπέδωση συνθηκών τοπικής ασφάλειας. Ως βασικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση των πιο πάνω επιδιώξεων είναι η βελτίωση της παραγωγικότητας, η τεχνολογική αναβάθμιση και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 9

Πίνακας 5. Οικονομική ανάπτυξη της επιλέξιμης περιοχής: ΑΕΠ ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΣΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΕΞΙΜΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΕΠ (σε δις euro) 1,40 2,06 5,03 8,50 ΑΕΠ (σε δις US DOLLARS) 9 % της χώρας 1,6 2,2 5,7 9,5 100 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε χιλ euro) 0,86 1,36 1,01 1,08 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε χιλ US DOLLARS) 13,85 Η ανάπτυξη της Κυπριακής Οικονομίας βραχυπρόθεσμα, εξαρτάται από τις εξελίξεις της διεθνούς οικονομίας λόγω του μικρού μεγέθους της εγχώριας αγοράς και του ανοιχτού χαρακτήρα της. Σε ό,τι αφορά τη βραχυπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα οι προοπτικές είναι ενθαρρυντικές αντικατοπτρίζοντας τη βελτίωση του κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στους καταναλωτές και επενδυτές. Στην αντίστοιχη Ελληνική επιλέξιμη περιοχή θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η προσπάθεια των προηγούμενων χρόνων για αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων των πόλεων και ευρύτερα των Περιφερειών παρουσίασε δυσκολίες και προβλήματα η μετεξέλιξη των οποίων ανέδειξε νέα ζητήματα, όπως της διαχείριση της αστικής ανάπτυξης, της βιώσιμηςαειφόρου ανάπτυξης κλπ. Γενικότερα, το 2003 έκλεισε για τις οικονομίες των μεγάλων κρατών-μελών με ιδιαίτερα χαμηλούς ή και με μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης των Εθνικών Οικονομιών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο ρυθμός ανάπτυξης ανήλθε σε 0,7% παρουσιάζοντας μία από τις χαμηλότερες επιδόσεις της τελευταίας δεκαετίας. Ο αντίστοιχος ρυθμός ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας για το 2003 ανήλθε σε 4,3%. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 10

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ (1991), η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρήγαγε το 1,36% του ΑΕΠ της χώρας σε τρέχουσες τιμές από το οποίο το 0,76% η Λέσβος, το 0,31% η Σάμος και το 0,29% η Χίος. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι μόλις το 70,64% της χώρας σε τρέχουσες τιμές έτους 1991 και το 50% του Κοινοτικού Μέσου Όρου με αποτέλεσμα η Περιφέρεια να βρίσκεται σε σύνολο 179 Περιφερειών της Ε.Ε στη θέση μεταξύ 170 και 179. Κατά τα τελευταία χρόνια (2003), παρουσιάζεται βελτίωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Περιφερειακού Προϊόντος, με ποσοστά ετήσιας αύξησης σε τρέχουσες τιμές έτους 2001, της τάξης του 7% - 8%, η οποία ανεβάζει τη συμμετοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στο συνολικό ΑΕΠ από το 1,36% στο 1,70%. Παρ όλη την προαναφερόμενη βελτίωση του συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου Περιφερειακού Προϊόντος, το κατά κεφαλήν ακαθάριστο προϊόν παραμένει σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα από το αντίστοιχο της χώρας. Σε ότι αφορά την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, το Ακαθάριστο Εγχώριο Περιφερειακό Προϊόν συμβάλλει στο αντίστοιχο εθνικό κατά 3,1% (2001), ενώ παράλληλα αυξάνεται κατά τη διάρκεια της περιόδου 1995-2001 με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,6%, όταν σε επίπεδο χώρας ο αντίστοιχος ρυθμός είναι της τάξης του 3,5%. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του νομού Δωδεκανήσου, διαχρονικά, βρίσκεται σε υψηλότερη θέση από το αντίστοιχο μέσο κατά κεφαλή της χώρας (4,83 έναντι 3,64 ΜΟ της χώρας για το 1991 και 4,8 έναντι 4,05 ΜΟ της χώρας για το 2001). Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας Κρήτης είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας. Συγκεκριμένα ανέρχεται στο 105,7% του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας για το έτος 1994, παρουσιάζοντας ελαφρά άνοδο σε σχέση με το έτος 1989 που ήταν 104,7%. Αντιστοιχεί στο 75% του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1996. Η Περιφέρεια παράγει, το 1994, το 5,7% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας, ενώ το 2001 το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται σε 5,3%. Σε σχέση με το 1994, πτωτικές είναι οι τάσεις για τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, ενώ έντονα αυξητικές τάσεις εμφανίζει ο τριτογενής τομέας. Το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της Περιφέρειας παράγεται στο νομό Ηρακλείου (51,1% το 1994 και 46,8% το 2001), ενώ ακολουθούν οι νομοί Χανίων (23,4% το 1994 και 24,9% το 2001), Λασιθίου (13,7% το 1994 και 14,8% το 2001) και Ρεθύμνης (11,8% το 1994 και 13,5% το 2001). Όσον αφορά την παραγωγικότητα (ΑΕΠ / απασχολούμενοι), η Περιφέρεια Κρήτης βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της χώρας (89,4%) με αυξητικές όμως τάσεις στο διάστημα 1995-1999 (1,1 % μέση ετήσια μεταβολή) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 11

Σε γενικές γραμμές, η διάρθρωση του ΑΕΠ ανά βασικό τομέα της οικονομίας διαφοροποιείται ελάχιστα κατά τα τελευταία χρόνια παρουσιάζοντας, κατά το 2001: μικρή πτώση της συμμετοχής του πρωτογενή τομέα (οφειλόμενη κυρίως στη μείωση του ρυθμού αύξησης της φυτικής / ζωικής / δασικής παραγωγής, παρά τη σημαντική αύξηση της αλιευτικής παραγωγής), σταθερότητα της δευτερογενούς παραγωγής και μικρή αύξηση του ποσοστού συμμετοχής του τριτογενή τομέα, έτσι ώστε κυρίαρχος τομέας να είναι ο τριτογενής (69% περίπου), ακολουθεί ο δευτερογενής (18%) και έπεται ο πρωτογενής (13% περίπου). Η πορεία της οικονομίας της Κύπρου είναι θετική (ΑΕΠ $12.7δισ). Το κατά κεφαλή εισόδημα, για το έτος 2003 είναι της τάξης των $17.841. Συγκεκριμένα, ο ρυθμός ανάπτυξης της Κυπριακής οικονομίας για το 2003 ανήλθε στο 2% όπως και τον προηγούμενο χρόνο, κυρίως λόγω των αρνητικών επιπτώσεων στην εγχώρια ζήτηση από το κλίμα αβεβαιότητας που επικράτησε κατά τους μήνες που προηγήθηκαν του πολέμου στο Ιράκ και κατά τη διάρκειά του, καθώς και της μείωσης της τουριστικής ζήτησης που επηρεάστηκε αρνητικά και την καθυστέρηση που παρατηρείται στην πορεία ανάκαμψης των οικονομιών των κυριοτέρων τουριστικών της αγορών. Επίσης, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Κύπρου το 2002 έφθασε το 76,4% του αντίστοιχου μέσου της Ευρωζώνης, με το ρυθμό ανάπτυξης να ανέρχεται στο 2% και για το 2002 και για το 2003. 1.4.2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΟΜΗ Η κυριαρχία του τριτογενή τομέα στην επιλέξιμη περιοχή είναι καθοριστική και ουσιαστικά προσδιορίζει τον κύριο παραγωγικό τομέα που είναι η παροχή υπηρεσιών. Ιδιαίτερα, το γεγονός ότι η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονη τουριστική δραστηριότητα αποτελεί στρατηγικής σημασίας οικονομικό δείκτη που ενισχύεται από το γεγονός της ολοένα και αυξανόμενης προσέλκυσης νέου ανθρώπινου δυναμικού, έστω και σε εποχική βάση. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 12

Πίνακας 6-Η Επιλέξιμη Περιοχή -Οικονομική Δομή (1997) ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ (%) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ (%) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ (%) ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΕΞΙΜΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ (%) (%) Κατανομή ΑΕΠ Πρωτογενής τομέας 11,26 4 13,05 10,6 5 Δευτ/γενής τομέας 18,49 14 15,04 15,4 20 Τριτογενής τομέας 70,25 82 71,31 74,1 75 Κατανομή Εργατ. Δυναμικού Πρωτογενής τομέας 24,3 7,9 37,8 30,36 9,6 Δευτ/γενής τομέας 19,6 23,5 12,5 15,59 23 Τριτογενής τομέας 56,1 68,6 49,7 54,05 67,4 Επιχ/σεις Δευτερογενή τομέα Επιχ/σεις Τριτογενή τομέα Αριθμός τουριστικών κλινών 648 704 2.228 3.500 3.034 3.915 9.701 16.650 21.654 104.988 115.352 241.994 88.000 Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 6, είναι εμφανές ότι κυρίαρχος παραγωγικός τομέας στο σύνολο των επιλέξιμων περιοχών αναδεικνύεται ο τριτογενής, με ποσοστά που φθάνουν πάνω από το 70% (για το έτος 1997) του συνολικού ΑΕΠ της εκάστοτε Περιφέρειας. Δεύτερος κατά σειρά τομέας είναι ο Δευτερογενής, η παραγωγή του οποίου κυμαίνεται από 14% έως 20% του συνολικού ΑΕΠ της κάθε Περιφέρειας. Τέλος τα χαμηλότερα ποσοστά για το σύνολο της επιλέξιμης περιοχής παρουσιάζονται στον Πρωτογενή τομέα, η μέγιστη παραγωγή του οποίου καταγράφεται στην Περιφέρεια Κρήτης και φθάνει το 13,05% του ΑΕΠ της. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 13

Η προαναφερθείσα εικόνα, σε γενικές γραμμές παραμένει ίδια έως και σήμερα. Συγκεκριμένα, στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (το 2001) ο τομέας των υπηρεσιών συμμετέχει στο 67,5% του ΑΕΠ, ενώ ο δευτερογενής και ο πρωτογενής τομέας παραγωγής συμμετέχουν με 17,5% και 15% αντίστοιχα. Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, αφενός μεν ενισχύεται η υπεροχή του τριτογενή τομέα (85,85% το 2001 έναντι 82% το 1997) οφειλόμενη κυρίως στον τουρισμό και αφετέρου δε, συρρικνώνεται η συνολική συμβολή των άλλων δύο τομέων (4% το 1997 και 6,19% το 2001 ο πρωτογενής και 14% το 1997 και 7,98% το 2001 ο δευτερογενής τομέας). Σημειώνεται ότι το ποσοστό συμμετοχής του τριτογενή τομέα στο περιφερειακό προϊόν είναι το υψηλότερο της χώρας ενώ το ποσοστό συμβολής του πρωτογενή τομέα είναι το δεύτερο χαμηλότερο, μετά την Αττική, αντιστοίχως. Η Περιφέρεια Κρήτης το 2001 παράγει το 5,3% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Από αυτό το ποσοστό το 10,48% παράγεται από τον πρωτογενή τομέα (ποσοστό σχεδόν ίσο με εκείνο του 1997), το 10,52% από τον δευτερογενή τομέα (ποσοστό μικρότερο σχεδόν κατά 5% από εκείνο του 1997), ενώ το 79% από τον τριτογενή τομέα, ποσοστό αρκετά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του 1997. Στην Κύπρο, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ανήλθε σε 5%, σε πραγματικούς όρους το 1998, σε σύγκριση με 2,5% το 1997. Τον κύριο μοχλό της ανάπτυξης αποτέλεσαν οι τομείς των υπηρεσιών και ειδικότερα ο τουρισμός, το εμπόριο, οι τηλεπικοινωνίες, οι επαγγελματικές, οι χρηματοδοτικές, οι κοινωνικές υπηρεσίες. Ο τομέας της μεταποίησης παρουσίασε θετικό ρυθμό διεύρυνσης, μετά την πτωτική τάση των προηγούμενων χρόνων. Η παραγωγή του τομέα της γεωργίας αυξήθηκε το 1998, λόγω των λιγότερο δυσμενών καιρικών συνθηκών, οδηγώντας σε μερική αναπλήρωση των μεγάλων απωλειών της γεωργικής παραγωγής την περίοδο 1996-97. Αντίθετα, ο τομέας των κατασκευών συνέχισε την πτωτική του τάση με χαμηλότερο, όμως, ρυθμό, σε σύγκριση με το 1997, εξέλιξη που αποδίδεται στη βελτίωση του επενδυτικού κλίματος και στη διευρυμένη κατασκευαστική δραστηριότητα του ευρύτερου δημόσιου τομέα σε έργα υποδομής. Γενικότερα, η οικονομία της Κύπρου στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον τουρισμό και την επισιτιστική βιομηχανία, το εμπόριο, τις μεταφορές και τις διάφορες υπηρεσίες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο τριτογενής τομέας, εξακολουθεί να είναι ο κυρίαρχος παραγωγικός τομέας και συμμετέχει για το 2001 στο 76% του συνολικού ΑΕΠ (έναντι του 73% το 1997) και το 71,5% περίπου της συνολικής απασχόλησης. Έπεται ο δευτερογενής τομέας, ενώ η συνεισφορά του ευρύτερου γεωργικού τομέα στην απασχόληση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, συρρικνώθηκε κατά πολύ και ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 14

δεν ξεπερνά σήμερα το 8% σε ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης. Εκτιμάται ότι το μισό περίπου του ποσοστού αυτού αφορά άτομα που εξασφαλίζουν το 50% τουλάχιστο του εισοδήματος τους από τη γεωργία. Συνολικά, ο ευρύς γεωργικός τομέας προσφέρει το 2001 γύρω στο 4% του ΑΕΠ, έναντι του 4.5 % το 1997. 1.4.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Πρωτογενής τομέας Ο πρωτογενής τομέας παρουσιάζει έντονα προβλήματα. Στην επιλέξιμη περιοχή της Ελλάδος, η ζωική παραγωγή διαθέτει μία αξιόλογη βάση με την εκτροφή αιγοπροβάτων, τον κλάδο της μελισσοκομίας, στη φυτική παραγωγή οι κλάδοι νωπών λαχανικών και ανθέων με την εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων έχουν δυνατότητες περαιτέρω εξέλιξης ενώ η παραδοσιακή αλιεία χρειάζεται εκσυγχρονισμό. Στην Κύπρο, ο πρωτογενής τομέας συμμετέχει σε μικρό ποσοστό στο συνολικό ΑΕΠ και στην απασχόληση της Κυπριακής οικονομίας (4% και 7.8% αντίστοιχα για το 2001). Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι η χαμηλή ανταγωνιστικότητα, που οφείλεται κυρίως στο υψηλό κόστος παραγωγής και στην χαμηλή παραγωγικότητα, λόγω αδυναμίας τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και διαφοροποίησης. Επίσης ανασταλτικοί παράγοντες στην ανάπτυξη του τομέα της γεωργίας στην Κύπρο υπήρξαν το χρόνιο πρόβλημα της έλλειψης νερού για άρδευση και η αξιοποίηση καλλιεργήσιμης γης για τουριστικές και άλλες χρήσεις. Παράλληλα, η γεωργική παραγωγή κατά τη δεκαετία του 1990 αντιμετώπισε έντονο ανταγωνισμό, λόγω της πορείας σταδιακής απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου Στο σύνολο των Ελληνικών επιλέξιμων Περιφερειών, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία αποτελούν τους παραδοσιακούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας του πρωτογενή τομέα. Πάντως, το μοντέλο ανάπτυξης που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες είχε ως συνέπεια τη δραστική μείωση της συμμετοχής του πρωτογενή τομέα τόσο στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος με μέγιστο ποσοστό το 13,05% στην Περιφέρεια Κρήτης το 1997. Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας παρουσιάζει στασιμότητα. Στην επιλέξιμη περιοχή της Ελλάδας ιδιαίτερα αναπτύσσονται παραδοσιακές μεταποιητικές μονάδες ποτών, ετοίμων ενδυμάτων, ζαχαρωδών, γαλακτοκομικών, χρυσοχοίας. Κατά το έτος 2001, κυρίαρχος κλάδος του δευτερογενή τομέα στις επιλέξιμες Περιφέρειες είναι ο κλάδος ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 15

των κατασκευών με 80% συμμετοχή στον τομέα, παρουσιάζοντας τάση αύξησης της συμμετοχής του διαχρονικά, ενώ η μεταποίηση συμμετέχει στο προϊόν του δευτερογενή τομέα μόλις κατά 6% με τάση διαχρονικής μείωσης του σχετικού ποσοστού. Στην Κύπρο ο δευτερογενής τομέας, οποίος παρουσιάζει πτωτική τάση, επικεντρώνεται στον κλάδο των τροφίμων, ποτών και καπνού, ενώ σημαντική συμμετοχή έχουν και οι κλάδοι των χημικών-πλαστικών και πετραιολοειδών, των προϊόντων μετάλλου και μηχανημάτων, της ένδυσης-υπόδησης, των μη μεταλλικών ορυκτών, των ειδών από ξύλο και των επίπλων. Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής τομέας είναι ο κυρίαρχος παραγωγικός τομέας στο σύνολο της επιλέξιμης περιοχής. Συγκεκριμένα, στην Κύπρο ο τριτογενής τομέας καταλαμβάνει, το 2001, το 76% του συνολικού ΑΕΠ και το 71.5% περίπου της συνολικής απασχόλησης, ενώ στην επιλέξιμη περιοχή της Ελλάδας κινείται από 70 82% του συνολικού ΑΕΠ και από 49,7% έως 68,6% περίπου της συνολικής απασχόλησης(1997) με τάσεις περαιτέρω αύξησης. 1.4.4 ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ H πολιτική και τα προγράμματα απασχόλησης διαμορφώνονται και υιοθετούνται μέσα στα πλαίσια της γενικής, εθνικής οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που χαρακτηρίζει τα Kυβερνητικά Oικονομικά Σχέδια Ανάπτυξης. 'Ένας από τους βασικούς σκοπούς των σχεδίων είναι η πλήρης και πιο παραγωγική αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού, μέσα σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, για το έτος 1997, ανέρχεται σε 59.000 άτομα, ενώ οι απασχολούμενοι είναι 54.600 άτομα. Γενικότερα, το εργατικό δυναμικό της Περιφέρειας Β. Αιγαίου παρουσιάζει τάσεις αύξησης από το 1995 μέχρι και το έτος 2002, με ετήσιες διακυμάνσεις (αυξομειώσεις), συμμετέχοντας στο αντίστοιχο μέγεθος της χώρας κατά 1,3% - 1,7%, με αποτέλεσμα να εμφανίζει ένα μικρό ποσοστό συμμετοχής επί του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας (της τάξης του 37% - 43%), όταν το αντίστοιχο ποσοστό συμμετοχής σε επίπεδο χώρας κυμαίνεται μεταξύ 48% και 50%. Ιδιαίτερα ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 16

διαφοροποιημένο είναι το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού επί του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, αφού για μεν τους άνδρες κυμαίνεται μεταξύ 54% και 60%, ενώ για τις γυναίκες μεταξύ 27% και 29%, όταν σε επίπεδο χώρας το ποσοστό συμμετοχής για τους άνδρες είναι στα αυτά επίπεδα με εκείνα της Περιφέρειας, ενώ για τις γυναίκες είναι μεγαλύτερο κατά δέκα (10) ποσοστιαίες μονάδες περίπου. Όσον αφορά στην απασχόληση, στη Περιφέρεια Β. Αιγαίου, τα τελευταία χρόνια φαίνεται να κυμαίνεται μεταξύ 55.000 και 60.000 ατόμων, κατ' έτος, με τάσεις εντονότερης αύξησης τα έτη 2001 και 2002, αντιπροσωπεύοντας ένα ποσοστό της τάξης του 38% - 39%, όταν το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο χώρας είναι της τάξης του 44%. Οι απασχολούμενοι στον Πρωτογενή τομέα αντιπροσωπεύουν το 18% - 20% του συνόλου των απασχολούμενων, με μικρές διακυμάνσεις, εμφανίζοντας τάσεις μείωσης την τελευταία πενταετία (1998-2003). Ο αριθμός των απασχολούμενων στο δευτερογενή τομέα παραμένει σταθερός καθ' όλη τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, με ελάχιστες ετήσιες διακυμάνσεις, ενώ το ποσοστό συμμετοχής τους στο σύνολο των απασχολούμενων της Περιφέρειας κυμαίνεται μεταξύ 20% και 22%. Τέλος, οι απασχολούμενοι στον τριτογενή τομέα, αντιπροσωπεύουν το 57% - 62% του συνόλου των απασχολούμενων στην Περιφέρεια με τάσεις αύξησης αλλά με σημαντικές ετήσιες διακυμάνσεις, δείχνοντας έναν κυμαινόμενο ετησίως τριτογενή τομέα, ο οποίος δεν έχει ακόμα δημιουργήσει σταθερή παραγωγική / οικονομική δομή. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Περιφέρειας Κρήτης ανέρχεται σε 229,6 χιλ., ενώ οι απασχολούμενοι σε 219,1 χιλ. (1997). Η διαχρονική εξέλιξη του ενεργού πληθυσμού και της απασχόλησης τα τελευταία χρόνια (1993 97) παρουσιάζει αύξηση, γεγονός που συμβαδίζει με τη διαχρονική αύξηση του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας. Βέβαια, μπορεί η αναλογία εργατικού δυναμικού στο πληθυσμό για το 2002 να είναι η υψηλότερη της χώρας (52,7% έναντι 48,7% του μέσου όρου της χώρας) φθάνοντας τις 249.307 χιλ, εμφανίζει όμως κάμψη με μέσο ετήσιο ρυθμό μείωσης -1,5% από το 1998 έως το 2002 Το 37,8% για το έτος 1997 και το 34,9% των απασχολούμενων για το έτος 2002 εργάζεται στον πρωτογενή τομέα, το 12,5% και το 14,7% στον δευτερογενή τομέα και τέλος το 49,7% και το 50,4% στον τριτογενή τομέα αντίστοιχα. Τέλος, τα αντίστοιχα εθνικά ποσοστά, για το έτος 1997 είναι 19,8%, 22,5% και 57,7% και για το 2002 16%, 23,8% και 64,6%. Στην Περιφέρεια Ν. Αιγαίου, καταγράφεται σημαντική αύξηση των οικονομικά ενεργών κατοίκων (22,6% κατά την περίοδο 1981-1991) άμεσα συσχετιζόμενη με την εγκατάσταση παραγωγικών ηλικιών στην περιφέρεια. Σύμφωνα με πρόσφατες ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 17

εκτιμήσεις της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας το ποσοστό των οικονομικά ενεργών κατοίκων της Περιφέρειας υπερβαίνει το 51% το 2002, ενώ το 1998 καταγράφεται ίσο με 50,8%. Η τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης, για την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου, καταγράφει συνεχή υπεροχή του τριτογενή τομέα ποσοστό 61,44% το 1991 και 82% το 1997, της συνολικής απασχόλησης της Περιφέρειας σήμερα, οφειλόμενη κατά κύριο λόγο στον κλάδο του τουρισμού. Παράλληλα σημειώνεται συρρίκνωση της απασχόλησης στους δύο άλλους τομείς, η οποία αντίστοιχα εκτιμάται ότι θα συνεχισθεί. Tο 1995 ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός στην Κύπρο υπολογιζόταν σε 299.200 άτομα σε σύγκριση με 293.500 τον προηγούμενο χρόνο. Tον ίδιο χρόνο οι επικερδώς απασχολούμενοι στην παραγωγή του Aκαθάριστου Eγχώριου Προϊόντος αυξήθηκαν σε 281.000 από 275.200 το 1994. H μεγαλύτερη αύξηση στην απασχόληση μεταξύ 1994 και 1995 σημειώθηκε στους κλάδους Xονδρικό και Λιανικό Eμπόριο, Eστιατόρια και Ξενοδοχεία κατά 2.500 άτομα ή 3,6%, Yπηρεσίες (Δημόσιες, Tοπικές, Hμικρατικές και Iδιωτικές) κατά 2.400 άτομα ή 4,0% και Tράπεζες, Aσφάλειες, Kτηματικές και Eμπορικές Yπηρεσίες κατά 1.000 άτομα ή 4,9%. Βάσει δε πρόσφατων επικαιροποιημένων στοιχείων, το 2003 οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν σε 314.500 από 311.700 το 2002. Η μεγαλύτερη αύξηση στην απασχόληση μεταξύ 2002 και 2003 σημειώθηκε στους τομείς των ιδιωτικών νοικοκυριών που απασχολούν οικιακό προσωπικό (1.400 άτομα ή 13.2%), στη Δημόσια Διοίκηση και Άμυνα (800 άτομα ή 3.4%) και στις κατασκευές (900 άτομα ή 3.1%). 1.4.5 ΑΝΕΡΓΙΑ Στην επιλέξιμη περιοχή του προγράμματος παρουσιάζεται μια εσωτερική ανισοκατανομή σε επίπεδο Ελληνικής πλευράς όσον αφορά το δείκτη ανεργίας που σαφώς έχει αρνητικές προοπτικές κατά κύριο λόγο στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και λιγότερο στην περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης. Η Κύπρος αποτελεί-ούτως ή άλλως-ακόμα και σε σύγκριση με τα Ευρωπαϊκά στατιστικά δεδομένα βέλτιστη κατάσταση και με προοπτική ακόμα καλύτερης εξέλιξης. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 18

Πίνακας 7.-Η Επιλέξιμη Περιοχή -Ανεργία (1997) ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΙΚΤΕΣ / ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΚΥΠΡΟΣ Ν. Λέσβου Ν. Σάμου Ν. Χίου Ν. Δωδεκανήσου Ν. Χανίων Ν. Ρεθύμνου Ν. Ηρακλείου Ν. Λασιθίου Ανεργία 16,6 17,7 11,6 5,3 6,2 4,9 5,9 3,9 3,4 Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα παρουσιάζει ένα αρκετά υψηλό ρυθμό ανάπτυξης, σημαντικό πρόβλημα συνεχίζει να αποτελεί η διατήρηση της ανεργίας σε σχετικά υψηλά επίπεδα (10% το 2002 και 9,3% το 2003). Βάσει των στοιχείων του ανωτέρω πίνακα, το ποσοστό ανεργίας στην Περιφέρεια Κρήτης το έτος 1997 φθάνει το 4,6% και βρίσκεται σε σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο από το αντίστοιχο εθνικό που ανέρχεται στο 10,3%. Η διαχρονική εξέλιξη της ανεργίας της Περιφέρειας Κρήτης τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μικρή αύξηση. Συγκεκριμένα, το ποσοστό ανεργίας το έτος 1993 ήταν 4,2%, το 1997 έφθασε στο 4,6%, ενώ το 2002 άγγιξε το 6% (τα αντίστοιχα εθνικά ποσοστά ανεργίας είναι 9,7%, 10,3% και 10%). Η κατάσταση είναι καλύτερη στην Περιφέρεια από ότι στη χώρα, όσον αφορά τις ειδικές κατηγορίες ανέργων. Το ποσοστό ανεργίας για τις γυναίκες είναι 7,3%, για το έτος 1997, και 9,37% για το έτος 2002, ενώ οι νέοι άνεργοι καταλαμβάνουν το 20,7% (1997) και το 21,08% (2002) των ανέργων, σε αντιστοιχία με την χώρα όπου τα ποσοστά είναι 15,9% και 15% για τις άνεργες γυναίκες και 32,3% και 26,4% για τους νέους ανέργους για τα έτη 1997 και 2002. Το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας για την Κρήτη ανέρχεται στο 49,7% το 1997 και στο 47,8% το 2002 ενώ για την χώρα στο 57,1% και 54,3% για τα έτη 1997 και 2002 αντίστοιχα. Η έντονη εποχικότητα των βασικών δραστηριοτήτων της τοπικής οικονομίας απαιτούν πολλαπλή ειδίκευση με αποτέλεσμα την αύξηση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού. Το ποσοστό της ανεργίας στην επιλέξιμη περιοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, για το έτος 1997, φτάνει το 16,6% στο Ν. Λέσβου, το 17,7% στο Ν. Σάμου και το 11,6% στο Ν. Χίου και βρίσκεται σε υψηλότερο επίπεδο από το αντίστοιχο εθνικό που ανέρχεται στο 10,3%. Η διαχρονική εξέλιξη της ανεργίας δείχνει τάσεις αύξησης τα τελευταία χρόνια. Γενικότερα, η ανεργία στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου έχει ελαφρά ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 19

αυξηθεί κατά 1,7% μεταξύ των ετών 1994-2002, με έξαρση στα έτη 1998 1999 που έφτασε στο 8,4% και 8,2% αντίστοιχα. Το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων (ανδρών και γυναικών) στο σύνολο των ανέργων το 2002 έφθασε 64,6%, 10 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το αντίστοιχο ποσοστό της χώρας ενώ η ανεργία για του νέους 14 24 ετών αγγίζει το 31,9%. Το αυξημένο αυτό ποσοστό οφείλεται κυρίως στις άνεργες νέες γυναίκες που αυξάνουν κατά 3,1% από το 1999 στο 2001 τη στιγμή που μειώνεται το ποσοστό ανέργων νέων ανδρών στη Περιφέρεια κατά 2,4% στο ίδιο διάστημα. Η εξέλιξη αυτή σε συνδυασμό με την παράλληλη μείωση του ενεργού πληθυσμού, αποκαλύπτει τη διάσταση του προβλήματος της ανεργίας και της έλλειψης θέσεων εργασίας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Η περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου εμφανίζει, σταθερά, χαμηλότερα ποσοστά ανέργων από τα αντίστοιχα σε εθνικό επίπεδο (6,4% έναντι 10,8% το 1998 και 9,7% έναντι 10,2% το 2001) στα οποία όμως δεν αποτυπώνονται οι συνέπειες της εποχικότητας της κύριας απασχόλησης (τουρισμός), της πολυαπασχόλησης (πρωτογενής και τριτογενής τομέας), της υποαπασχόλησης και ετεροαπασχόλησης, της άδηλης ανεργίας και της υψηλής συμμετοχής των οικονομικών μεταναστών και αλλοδαπών, κυρίως κατά τη θερινή περίοδο, στην περιφερειακή αγορά εργασίας. Αναφορικά με την επιλέξιμη περιοχή, στο Νομό Δωδεκανήσου το ποσοστό της ανεργίας φτάνει το 5,3% (1997) περίπου (3.228 άνεργοι). Όσον αφορά το έτος 2001, το ποσοστό των ανέργων γυναικών στην Περιφέρεια καταγράφεται ίσο με 14,6% ενώ το ποσοστό ανέργων ηλικίας μικρότερης των 25 ετών στην Περιφέρεια είναι 21,3%. Τέλος, βάσει των επικαιροποιημένων στοιχείων αναφορικά με την αγορά εργασίας στις επιλέξιμες περιοχές για το 2003 παρατηρείται ότι: Όσον αφορά στην απασχόληση, το ποσοστό ανεργίας παρουσίασε μείωση τόσο στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου όσο και στην Περιφέρεια Κρήτης και Νοτίου Αιγαίου. Ειδικότερα, το ποσοστό ανεργίας στο Βόρειο Αιγαίο ενώ το 2002 ανήλθε σε 9,2% το 2003 μειώθηκε σε 7%. Αντίστοιχα, το ποσοστό ανεργίας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου ενώ το 2002 ήταν της τάξης του 14,2%, το 2003 μειώθηκε στο 11%. Το ποσοστό ανεργίας τέλος, της Περιφέρειας Κρήτης από 6% που ήταν το 2002 μειώθηκε το 2003 και έφθασε το 5,2%, όταν στο Σύνολο Χώρας το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε από 10% το 2002 σε 9,3% το 2003. Στην Κύπρο το 1995 ο αριθμός των ανέργων σημείωσε μικρή μείωση σε σύγκριση με εκείνο του 1994. Συγκεκριμένα, ο μηνιαίος μέσος όρος για ολόκληρο το 1995 μειώθηκε σε 7.870 άτομα ή 2,6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού από 7.997 ή ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 20