ΘΕΜΑ: ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΠΑΙΑΝΙΑΣ

ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: Αρχιτεκτονικής Τοπίου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. Χατζηφιλιππίδης Γρηγόριος ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΠΑΙΑΝΙΑΣ Των Κονόμη Γεωργία Κορομηλά Μαρία ΔΡΑΜΑ 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 1. ΙΣΤΟΡΙΑ... 6 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 3. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 9 4. Ο ΚΗΠΟΣ... 10 4.1 ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ... 10 4.2 ΚΛΙΜΑ... 11 4.3 ΕΔΑΦΟΣ... 11 4.4 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ... 11 4.5 ΝΕΡΟ... 12 4.6 ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ... 12 4.7 ΘΕΕΣ... 12 4.8 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ/ ΒΛΑΣΤΗΣΗ... 12 5. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ... 13 5.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 13 5.2 ΠΑΝΙΔΑ... 13 5.3 ΚΛΙΜΑ... 14 5.4 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 14 5.5 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 17 6. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ... 23 6.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 23 6.2 ΠΑΝΙΔΑ... 23 6.3 ΚΛΙΜΑ... 24 6.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 24 6.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 25 6.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 28 7. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ... 31 7.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 31 7.2 ΠΑΝΙΔΑ... 32 7.3 ΚΛΙΜΑ... 32 7.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 33 7.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 34 7.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 35 8. ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ... 35 8.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 35

8.2 ΠΑΝΙΔΑ... 36 8.3 ΚΛΙΜΑ... 36 8.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 37 8.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 37 8.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 39 9. ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ... 39 9.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 39 9.2 ΠΑΝΙΔΑ... 40 9.3 ΚΛΙΜΑ... 40 9.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 40 9.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 41 9.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 42 10. ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ... 43 10.1ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 43 10.2 ΠΑΝΙΔΑ... 43 10.3 ΚΛΙΜΑ... 44 10.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 44 10.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 44 10.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 50 11. ΜΑΡΤΙΟΣ... 51 11.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 51 11.2 ΠΑΝΙΔΑ... 51 11.3 ΚΛΙΜΑ... 51 11.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 52 11.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 53 11.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 64 12. ΑΠΡΙΛΙΟΣ... 67 12.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 67 12.2 ΠΑΝΙΔΑ... 67 12.3 ΚΛΙΜΑ... 68 12.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 68 12.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 69 12.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 85 13. ΜΑΪΟΣ... 91 13.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 91 13.2 ΠΑΝΙΔΑ... 92 13.3 ΚΛΙΜΑ... 92 13.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 93

13.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 103 14. ΙΟΥΝΙΟΣ... 112 14.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 112 14.2 ΠΑΝΙΔΑ... 112 14.3 ΚΛΙΜΑ... 113 14.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 113 14.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 113 14.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 119 15. ΙΟΥΛΙΟΣ... 125 15.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 125 15.2 ΠΑΝΙΔΑ... 125 15.3 ΚΛΙΜΑ... 125 15.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 126 15.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 127 15.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 132 16. ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ... 134 16.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 134 16.2 ΠΑΝΙΔΑ... 135 16.3 ΚΛΙΜΑ... 135 16.4 ΧΛΩΡΙΔΑ... 135 16.5 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ... 136 16.6 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ... 139 17. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΝΝΕΑ ΑΥΤΟΧΘΟΝΩΝ Ή ΕΓΚΛΙΜΑΤΙΣΜΕΝΩΝ ΔΕΝΔΡΩΝ... 143 18. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 144 19. ΒΟΤΑΝΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ & ΣΥΛΛΟΓΗ ΦΥΤΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 145 20.ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 21. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 151 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 152

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι μεσογειακοί κήποι είναι μικρά «κομμάτια» του μεσογειακού τοπίου που εναρμονίζονται με το περιβάλλον, ακολουθούν τις γραμμές, τα χρώματα και τις υφές του. Αν κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή, μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες μεσογειακών κήπων: τους κήπους που αναπτύσσονται στη νοτιοδυτική Ευρώπη, π.χ. στη Γρανάδα και στη Σεβίλλη, με στοιχεία από τους ισλαμικούς κήπους και σημείο αναφοράς το υδάτινο-ζωοποιό στοιχείο, και τους κήπους με έντονα φορμαλιστικά στοιχεία, που αναπτύχθηκαν στη νότια Ευρώπη (Γαλλία και Ιταλία) την εποχή της Αναγέννησης. Οι κήποι αυτοί, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους κήπους των ανακτόρων στις Βερσαλλίες, έχουν σχεδιαστεί για να εντυπωσιάζουν και να προκαλούν δέος, με μεγάλους άξονες, διαδρόμους, γλυπτά και περίπτερα, πέτρινες σκάλες και διαφοροποιήσεις επιπέδων. Οι γαλλικοί και οι ιταλικοί κήποι της Αναγέννησης εκφράζουν το αυτοκρατορικό μεγαλείο της εποχής. Αντίθετα, οι ισλαμικοί κήποι μετουσιώνουν την εικόνα του Παραδείσου, όπως περιγράφεται στο Kοράνι, με πλούσια σκιά, πηγές με δροσερό νερό και ηρεμία. Σήμερα, οι περισσότεροι μεσογειακοί κήποι δανείζονται στοιχεία και από τις δύο περιόδους και κινούνται προς μια πιο ελεύθερη και φυσική διαμόρφωση. Οι μεσογειακοί κήποι είναι φυσικοί κήποι με χαμηλή συντήρηση, αφού τα βασικά είδη φυτών που χρησιμοποιούνται είναι ξηροφυτικά. O σχεδιασμός της φύτευσης αποτελεί βασικό στοιχείο της συνολικής μελέτης και διαμόρφωσης ενός κήπου. H επιλογή και η σύνθεση των φυτών πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τις λειτουργικές ανάγκες (δημιουργία μικροκλίματος, σκίαση, συγκράτηση εδάφους, απόκρυψη, στοιχεία θέασης και οπτική σύνθεση ). Ένα τέτοιο Μεσογειακό κήπο συντηρεί Η Εταιρία Μεσογειακών Κήπων στη Σπαρόζα. Έναν πρότυπο πειραματικό κήπο με εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην έδρα του τη Παιανία. Γενικά έχει εξελιχθεί σε αξιόπιστο φόρουμ πληροφόρησης και ανταλλαγής ιδεών στο θέμα της μεσογειακής κηπουρικής μέσω: Της τριμηνιαίας επιθεώρησης, The Mediterranean Garden, του τακτικά ενημερωμένου ιστότοπου, των ετήσιων διεθνών συγκεντρώσεων σε μεσογειακές περιοχές, καθώς και των τοπικών ενημερωτικών εκδρομών. Συγκεκριμένα αυτή η μελέτη αναφέρεται στο κήπο της Σπαρόζα. Στόχος μας είναι να ερευνήσουμε και να καταγράψουμε τα φυτά του κήπου. Αρχικά αναφερόμαστε στα Ιστορικά στοιχεία του κήπου και πως ξεκίνησε η δημιουργία του. Περιγράφουμε γενικά το τοπίο από άποψη τοποθεσίας, κλίματος, εδάφους, θερμοκρασίας, νερού και θέας. Έπειτα αναφερόμαστε στο κάθε μήνα χωριστά και καταγράφουμε της εργασίες που γίνονται στον καθένα, η πανίδα που υπάρχει, καθώς και το κλίμα που επικρατεί. Ακόμη, έχουμε καταγράψει τα αυτόχθονα και ξενικά είδη φυτών που υπάρχουν σε κάθε μήνα. Τέλος παραθέτουμε τα συμπεράσματά μας και ένα παράρτημα με εικόνες του κήπου και των φυτών που υπάρχουν.

ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη του Μεσογειακού Κήπου Παιανίας. Μέσα από την έρευνα, καταγραφή και μελέτη του βοτανικού, ζωολογικού και γεωλογικού πλούτου του κήπου θέλουμε να δείξουμε πως διάφορα είδη φυτών επιβιώνουν σε ένα Μεσογειακό κήπο, καθώς οι συνθήκες που επικρατούν στο μεσογειακό κλίμα όπως η ξηρασία, η ζέστη, ο δυνατός αέρας, η άλμη στις παράκτιες περιοχές, ο παγετός στα ψηλά, αλλά και τα συνήθως φτωχά, βραχώδη και αλκαλικά εδάφη δεν ευνοούν. Ο Μεσογειακός κήπος στην Ελλάδα Λόγω του κλίματος που επικρατεί στην Ελλάδα είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθεί ένας Μεσογειακός κήπος, με ανθεκτικά στην ξηρασία και τους έντονους παγετούς το χειμώνα φυτά. Ως αρχή ένας μεσογειακός κήπος περιέχει φυτά τα οποία περιποιούνται ελάχιστα, και μόνο εάν υπάρχει άμεση ανάγκη, όπως του να νεκρωθεί. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά φυτά τα οποία επιβιώνουν στις αντίξοες συνθήκες και δεν χρειάζονται συχνό πότισμα, αυτά τα φυτά λοιπόν μπορούν να συγκροτήσουν έναν μεσογειακό κήπο. Οι Μεσογειακοί κήποι περιέχουν φυτά τα οποία αναπτύσσονται σε μεσογειακό κλίμα. Ο κήπος στη Σπαρόζα 1. ΙΣΤΟΡΙΑ Το 1960 μια βρετανίδα, η Jaqueline Tyrwhitt, αγόρασε ένα κομμάτι γης στον λόφο γνωστό ως Σπαρόζα. Έννοια της ήταν να περάσει ως συνταξιούχος δημιουργώντας έναν κήπο. Η Jaqueline ήταν λέκτορας στον αστικό σχεδιασμό και την διακόσμηση και ήταν σίγουρη για τους στόχους της για την περιοχή. Οδηγώντας από την Αθήνα μπορούσε να έχει θέα τον λόφο της Σπαρόζα, ανατολικά να βλέπει τα Μεσόγεια, μια εύφορη πεδιάδα που καλλιεργείται από την αρχαιότητα. Η φύση στα Μεσόγεια έχει πιθανώς αλλάξει για πάντα. Αν και σ αυτόν τον χαμηλό λόφο ο κήπος ο οποίος η Jaqueline δημιούργησε πριν από 30 χρόνια παραμένει και αναπτύσσεται στην κηδεμονία της Σάλυ Ραζέλου και στην Εταιρεία του Σύλλογο Μεσογειακών Κήπων. Ο λόφος της Σπαρόζα είναι βραχώδης και άγονος. Βοσκότοπος. Στο παρελθόν, είχε λίγα δένδρα ( λίγες δερματοειδείς?? ελιές που βρήκε η Jaqueline κατά την πρώτη της επίσκεψη) και μόνο οι θαμνώνες παρέμεναν φρύγανα. Αδυσώπητος ο ήλιος και οι δυνατοί άνεμοι επικρατούν για πέντε μήνες το χρόνο. Η Jaqueline

πίστευε ότι οτιδήποτε μεγάλωνε κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες θα μεγάλωνε σχεδόν καλύτερα οπουδήποτε αλλού. Το 1963 η αρχιτέκτων τοπίου Μαρίνα Άνταμς ανέλαβε να σχεδιάσει έναν μεσογειακό κήπο με οικολογικό προϊδεασμό. Τα βασικά επίπεδα ήταν απλά, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι μια σειρά βαθμίδων κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του σπιτιού. Ένας εσωτερικός τοίχος στο προαύλιο ήταν ένα ενιαίο και αναπόσπαστο κομμάτι του σπιτιού, και ο επισκέπτης φανταζόταν ότι βρισκόταν σε μια φυσική περιοχή. Η περιοχή ήταν περιφραγμένη για να προστατεύονται από τα πρόβατα και τα κατσίκια που βοσκούσαν, και ήλπιζαν τα είδη των φρύγανων να αναγεννηθούν. Η Jaqueline είχε πραγματικά σχεδιάσει έναν κήπο από αυτόχθονα Ελληνικά φυτά, αν και βρήκε ότι υπήρχαν λίγα αυτόχθονα λουλούδια εν μέσω των καλοκαιρινών μηνών. Αποφάσισε να εισάγει φυτά από άλλους τύπους ζωνών μεσογειακού κλίματος (Ν. Αφρική, Ν.Δ. Αυστραλία, Χιλή, Καλιφόρνια), τα οποία θα αντέγραφαν τις συνθήκες στη Σπαρόζα. Η Jaqueline ταξίδευε συνεχώς στην Ελλάδα και συνέλλεγε σπόρους και φυτικά υλικά από τα οποία θα μπορούσε να παράγει. Τα περισσότερα από τα φυτικά υλικά προέρχονται από φράκτες σε αρχαιολογικές θέσεις, όπου η χλωρίδα θα άνθιζε αδιάκοπα, από τη βόσκηση των κατσικιών και των προβάτων. Το 1980 η συλλογή αυτοχθόνων ειδών θα δωριζόταν στον κήπο από έναν βοτανολόγο (του οποίου το όνομα δε μας είναι γνωστό) αφοσιωμένο στο μουσείο φυσική ιστορίας του Γουλανδρή. Ο βοτανικός κήπος Διομήδης στην Δάφνη (στον βοτανικό κήπο του Αθηναϊκού πανεπιστημίου) επίσης δώρισε φυτά στη Σπαρόζα. Το 1975, ανίκανη να βρει κατάλληλους τοπικούς υπαλλήλους, η Jaquelin δημοσίευσε στην εφημερίδα «Royal plant society» αγγελία για να προσλάβει έναν κηπουρό,. Προσέλαβε έναν Αμερικανό φοιτητή με ενδιαφέρον στην αρχαία Ελλάδα και ο κήπος προόδευσε! Και επακόλουθα προσέλαβε κάθε χρόνο έναν νεαρό φυτοκόμο. Το 1981 η Jaqueline σύνταξε μια λίστα φυτών που βρέθηκαν στον κήπο και στον λόφο. Σε 20 χρόνια περίπου 500 διαφορετικά είδη φυτών εγκαταστάθηκαν σ αυτόν τον περιβόητα δύσκολο λόφο. Επίσης επιτηρούσε και κρατούσε σημειώσεις για την πρόοδο του κήπου και επίσης κράτησε μετεωρολογικά στοιχεία. Προς το τέλος της ζωής της, αυτές οι σημειώσεις θα διαμόρφωναν τη στήλη ενός χειρογράφου που θα δημοσιευόταν περίπου 15 χρόνια αργότερα, το 1998, ως βιβλίο που καλείται «Δημιουργώντας έναν κήπο σε έναν Ελληνικό λόφο», που γράφτηκε για να συμβουλέψει τον κόσμο που θέλει να φτιάξει έναν κήπο σε ένα μέρος με μεσογειακό κλίμα. Το σπίτι και ο κήπος κληροδοτήθηκαν στο μουσείο φυσικής ιστορίας Γουλανδρή στην Αθήνα, μετά τον θάνατο της Jaqueline το 1983. To ενεργό μέλος Σάλλυ Ραζέλου, μαζί με μια ομάδα φίλων, ήταν το οδηγούμενο δυναμικό πίσω από τη δημιουργία της Εταιρείας Μεσογειακοί κήποι, που σχηματίστηκε το 1995. Η Σπαρόζα δρα ως έδρα της Εταιρείας και ο κήπος ανοίγει με ραντεβού των μελών από όλο τον κόσμο. Αυτό που μπορεί να δει κάποιος στη Σπαρόζα είναι η εγκατάσταση ενός κήπου μεσογειακού κλίματος (έχει την πιο υψηλή καλοκαιρινή θερμοκρασία και την πιο χαμηλή βροχόπτωση τον χειμώνα) και με τον ελάχιστο προϋπολογισμό.

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρώτη ιδέα για τη Σπαρόζα ήταν η δημιουργία ενός κήπου με αυτόχθονα Ελληνικά φυτά. Η Ελλάδα έχει την πλουσιότερη βλάστηση από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Αυτό σημαίνει ότι τουλάχιστον γύρω από το σπίτι, πάντα υπήρχαν φυτά να αναπτυχθούν από άλλα μέρη του κόσμου τα οποία θα ευδοκιμήσουν στο Μεσογειακό κλίμα, σε άλλα μέρη το κλίμα είχε πέντε τραχείς ξηρόθερμους καλοκαιρινούς μήνες με ζεστό ήλιο και συχνά δυνατούς ανέμους. Τρεις χειμωνιάτικοι μήνες με καλή δόση βροχής και νυχτερινή θερμοκρασία η οποία μπορεί να πέσει κάτω από τους μηδέν βαθμούς. Και τους τέσσερις μήνες που μεσολάβησαν, Μάρτη- Απρίλη και Οκτώβρη- Νοέμβρη, όπου είναι λογική η θερμοκρασία. Κατά τη διάρκεια αυτών των ανοιξιάτικων και φθινοπωρινών μηνών περίπου τα τρία τέταρτα από τα φυσικά ελληνικά φυτά είναι σε άνθιση. Ένας αριθμός από φυτά της Νοτίου Αφρικής, Καλιφόρνιας και του Μεξικού, τα οποία μπορούν να ανταπεξέλθουν με αυτές τις κλιματικές συνθήκες αν και τα περισσότερα χρειάζονται μια καλή ποσότητα νερού τους καλοκαιρινούς μήνες και αρκετά χρειάζονται προστασία από τον παγετό κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τα περισσότερα φυτά από Κίνα, Ιαπωνία, Βόρεια και Νότια Αμερική απαιτούν υγρασία το ζεστό καλοκαίρι και αυτό δεν μπορεί να παραχθεί μόνο από το νερό γύρω από τη ρίζα. Ένας άλλος περιορισμός για τον εγκλιματισμό των φυτών είναι το υψηλό αλκαλικό phτου εδάφους στη Σπαρόζα. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα ασβεστόφοβα και οξύφιλα φυτά όπως το ροδόδενδρο, οι καμέλιες και οι γαρδένιες, αποκλείονται εκτός ως φυτά των γλαστρών. Επίσης αποκλείονται τα περισσότερα από τα φυτά της Ιαπωνίας, Νέας Ζηλανδίας και της Αυστραλίας, αν και υπάρχουν κάποιες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις όπως το hebes από τη Νέα Ζηλανδία και κάποιους ευκαλύπτους από την Αυστραλία τα οποία ευδοκιμούν. Οι ντόπιοι αγαπούν τα φυτά σε γλάστρες τα οποία μεγαλώνουν σε βεράντες και μπαλκόνια. Αυτοί οι οποίοι έχουν μπροστινούς κήπους φυτεύουν τριανταφυλλιές και λίγους άλλους ανθοφόρους θάμνους. Επίσης φυτεύουν αναρριχόμενα, όπως γιασεμί, βουκαμβίλιες και Campsis,γύρω από την πόρτα και πάνω σε φράχτη. Κάποιοι φυτεύουν στρώσεις φυτών όπως πανσέδες, πελαργόνι, πετούνιες, ζίννια (η κομψή) και Canuas. Η περισσότερη γη της Αττικής είναι διαιρεμένη σε μακριές λωρίδες (λαχίδια) περίπου 8 μέτρα πλάτους τα οποία διασχίζουν το λόφο, σε κάθε λωρίδα μπορεί να προστεθεί μια σειρά ελιών ή τη μισή ντουζίνα αμπελιών. Συνήθως η κορυφή του λόφου χρησιμοποιείται για βόσκηση προβάτων και η χαμηλότερη κλίση για ελιές και μετά αμπέλους, αλλά ο λόφος στη Σπαρόζα δεν έχει αμπέλια επειδή είναι απόκρημνος και βραχώδης εκτός από τη περιοχή πολύ κοντά στο δρόμο.

3. Γενικά στοιχεία Η Εταιρεία Μεσογειακών Κήπων Η Εταιρεία Μεσογειακού Κήπου είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση η οποία δρα ως φόρουμ για τους ενδιαφερόμενος των φυτών και κήπων των μεσογειακών κλιμάτων. Η μεσογειακή ζώνη γενικά δεν έχει παράδοση στην ανάπτυξη της κηποτεχνίας, ειδικά όσον αφορά την καλλωπιστική φυτοκομία και την χρήση των αυτοχθόνων ειδών, εκ των οποίων πολλά είναι ιδιαίτερα ταιριαστά στον κήπο. Τα περισσότερα κηποτεχνικά συγγράμματα επηρεάζονται από την εύκρατη Ευρώπη και την Β. Αμερική και συχνά χωρίς καμιά βιβλιογραφική αναφορά οι κηποτέχνες πρέπει να στηριχτούν στην δοκιμή και το λάθος και στην σκληρά κερδισμένη εμπειρία. Είναι σχεδόν πιθανό να αποκτήσεις αυτόχθονα φυτά και ανεκτικά στην ξηρασία φυτά από τα εμπορικά φυτώρια, όπου έμφαση δίνεται περισσότερο στα εξωτικά φυτά. Η κηπουρική, είναι μια λογική λύση στις ετήσιες ελλείψεις ύδατος που εμφανίζονται στις περιοχές της μεσογείου. Ήταν επομένως αναγνωρισμένο ότι η Εταιρεία χρειαζόταν περαιτέρω ιδέες και εμπειρία για την εξέλιξη μιας πληροφορίας σε ένα διαδικτυακό σύστημα. Η Εταιρεία ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1995, αλλά τώρα επεκτάθηκαν τα μέλη σε κηπουρούς και ανθρώπους των φυτών σε άλλες περιοχές με μεσογειακό κλίμα σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν περίπου 1000 μέλη παγκοσμίως και η Εταιρεία συνεχίζει να μεγαλώνει. Εκδίδεται ένα τριμηνιαίο περιοδικό που λέγεται «ο μεσογειακός κήπος», με νέα, απόψεις, βιβλιογραφικές αναφορές και ποικιλία άρθρων με όλες τις απόψεις στην μεσογειακή κηπουρική. Η Εταιρεία εντάχθηκε στην Βασιλική Φυτοκομική Εταιρεία. Τοπικές ομάδες εξελίχθηκαν τα τελευταία 5 χρόνια, οι οποίες ανεξάρτητες οργανώνουν τις δικές τους δραστηριότητες σύμφωνα με τις ανάγκες των τοπικών μελών. Ομάδες έχουν εγκατασταθεί τώρα στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ισραήλ, Καλιφόρνια, Αυστραλία, Γαλλία και επίσης σε θερμά κλίματα σε πόλεις της Αγγλίας, Αυστρίας, Γερμανίας και Ελβετίας. Ελπίζεται θα ιδρυθούν στο μέλλον παρόμοιες εταιρείες και στην Ν. Αφρική και την Χιλή.

4. Ο ΚΗΠΟΣ 4.1 ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Η Σπαρόζα ανήκει στην Αττική, περίπου 20 χιλιόμετρα ανατολικά της Αθήνας και 2 χιλιόμετρα από το μεγάλο χωριό της Παιανίας. Η Αθήνα είναι μια μοντέρνα Ευρωπαϊκή πόλη με 4 εκατ. κατοίκους κι έχει περισσότερα κτίσματα από οποιαδήποτε άλλη πόλη. Η σύγχρονη Αθήνα είναι μια απέραντη τσιμεντούπολη η οποία υποφέρει από τη ρύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση και είναι δύσκολο κάποιες φορές να εκτιμήσουμε το λαμπρό της παρελθόν της, όσον αφορά την αρχαιολογία, ιστορία και μυθολογία. Η Παιανία βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Υμηττού και ήταν γενέτειρα του ρήτορα Δημοσθένη (384-322 π.χ.). Το χωριό προσεγγίζει επισκέπτες στα σπήλαια της Παιανίας στης πλαγιές του Υμηττού, με εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες και στο μουσείο του Βορά το οποίο φιλοξενεί λαογραφικά αντικείμενα, γκραβούρες, πίνακες και μοντέρνα γλυπτά. Η Παιανία απέχει περίπου 10 χιλιόμετρα από το νέο αεροδρόμιο της Αθήνας και περίπου 14 χιλιόμετρα από την κοντινότερη παραλία, στην Λούτσα.

4.2 ΚΛΙΜΑ Το κλίμα στη Σπαρόζα είναι μεσογειακό με μικρούς βροχερούς χειμώνες και μακρά ζεστά καλοκαίρια. Αν και η Αττική ανήκει στις χαμηλότερες σε βροχοπτώσεις πόλης της μεσογείου, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση των 400mm, ανά χρόνο κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η βροχόπτωση δεν είχε καν προσεγγίσει αυτό το ποσοστό. Κατά τη διάρκεια του μακριού καλοκαιριού (Μάιος- Οκτώβριος), η ζέστη, οι ξηροί άνεμοι, τα μελτέμια, φυσούν από τα βόρεια κατά το απόγευμα. Αυτό είναι πιθανώς ακόμα πιο δύσκολο για τα φυτά να αντιμετωπίσουν την έντονη θερμότητα και τα υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας. Ομβροθερμικό Διάγραμμα 1995 2005 40 80 35 70 ΒΑΘΜΟΙ ΚΕΛΣΙΟΥ 30 25 20 15 10 60 50 mm ΒΡΟΧΗΣ 40 30 20 Βαθμοί Κελσίου mm Βροχής 5 10 0 0 ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠΤ. ΟΚΤ. ΝΟΕΜ. ΔΕΚΕΜ. ΜΗΝΕΣ 4.3 ΕΔΑΦΟΣ Το έδαφος στον λόφο είναι πολύ φτωχό: βραχώδες, αβαθές και με υψηλό ph. Λόγο της σύστασής του είναι πολύ δύσκολο να επεξεργασθεί το χειμώνα μετά από βροχόπτωση, διότι γίνεται κολλώδες. 4.4 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ Στη Σπαρόζα η θερμοκρασία αυξάνει κατά πολύ το καλοκαίρι αγγίζοντας τους 40 ο C της ζεστές μέρες του καλοκαιριού. Και το χειμώνα πέφτει στους -3 ο C.

4.5 ΝΕΡΟ Το νερό παρέχεται από 2 πηγές, νερό αναδύεται καθημερινά από μια πηγή σε μια λιθόκτιστη δεξαμενή στην κορυφή του λόφου. Το νερό έχει μια κλίση που τροφοδοτεί τον κήπο όπως απαιτείται. Η πηγή συνήθως στεγνώνει κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και συμπληρώνεται από νερό του κεντρικού αγωγού. 4.6 ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ Η Σπαρόζα βρίσκεται μέσα στον λόφο περίπου στα 200 μέτρα από το επίπεδο ης θάλασσας, προσανατολίζεται σε βορινές και νότιες κατευθύνσεις, οι οποίες κείτονται στα ανατολικά του όρους Υμηττού (1026m), στην πεδιάδα των Μεσογείων. Η κλίση του λόφου είναι περίπου 20%. 4.7 ΘΕΕΣ Η Σπαρόζα χαίρει θέας προς τα ανατολικά στην πεδιάδα των Μεσογείων και σε μια καθαρή μέρα το Αιγαίο είναι ορατό. Σε μια πολύ καθαρή μέρα, τέσσερα νησιά είναι ορατά στον ορίζοντα, η Εύβοια, η Άνδρος, η Τήνος και η Κέα. 4.8 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ/ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Η γη στη Σπαρόζα συνορεύει στη μια πλευρά με στενούς διαδρόμους οι οποίοι διευκολύνουν την προσέγγιση στα ιδιόκτητα κτίρια μέχρι που εγκαταστάθηκε η Σπαρόζα. Στα νότια του κήπου υπάρχει μια περιοχή με φρύγανα όπου αυξάνεται η κλίση. Τα φυτά ρίχνουν τα φύλλα τους εντελώς στα ζεστά καλοκαίρια, ή τα ειδικά προσαρμοσμένα φύλλα τους (γκρι, φωτεινά, κολλώδη, χνουδωτά, αρωματικά) ανταπεξέρχονται με την αντίσταση ή την αντανάκλαση της ισχυρής θερμότητας. Το φυσικό περιβάλλον, αν και αφιλόξενο σε πολλά φυτά ταιριάζει σε πολλά γαιόφυταβολβόφυτα τα οποία συμπληρώνουν τον ετήσιο κύκλο ζωής στη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης Αυτό συντελεί στην εμφάνιση πλούσιας χλωρίδας την άνοιξη, το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Τα κυπαρίσσια φυτεύτηκαν στα μέσα του 60 σε ποικίλες τοποθεσίες για να προστατεύουν τον κήπο από βορειανατολικούς και νότιους ανέμους.

ΟΙ ΜΗΝΕΣ Παρακάτω θα δούμε το κάθε μήνα χωριστά ως προς τις εργασίες που γίνονται στον καθένα, το κλίμα, τη πανίδα και τα φυτά που επιβιώνουν στον καθένα. 5. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 5.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ Ο Σεπτέμβριος είναι ένας καλός μήνας για σπορά. Η σπορά τον Σεπτέμβριο θα πρέπει να κρατείται υπό σκιά και υγρασία και να γίνονται ενισχύσεις ώστε να φτιαχτούν καλές συνθήκες. Ακόμα αποτρέπει από το να γίνουν τα φυτά μακριά και χυμώδη πριν ο κρύος καιρός τα πλήξη. Εάν αναπτυχθούν, δεν θα μαραθούν αμέσως από τη ψηλή θερμοκρασία, δεν θα πλημμυρίσουν εάν κρατηθούν σε πολύ ψηλή υγρασία και δεν θα φαγωθούν από τα πεινασμένα σαλιγκάρια μετά την πρώτη βροχή. Έπειτα δημιουργούνται μικρά υγιή φυτά τα οποία κρατάνε έμμεσο χειμώνα, είναι έτοιμα να αναπτυχθούν πολύ την άνοιξη και να έχουν δυνατές συνθήκες ανάπτυξης ώστε να τα βλέπουμε το καλοκαίρι. Η συλλογή σύκων διαρκεί μέχρι και την πρώτη βδομάδα επίσης και τα αχλάδια. Τα αμύγδαλα και τα κουκουνάρια του Pinus pinea θα πρέπει να συλλεχθούν τον Αύγουστο, άλλα τα αμύγδαλα καμιά φορά δεν είναι έτοιμα μέχρι τα μέσα του Σεπτεμβρίου. Υπάρχουν και κάποια φιστίκια αλλά όλο τον Σεπτέμβριο η συγκομιδή γίνεται φυσικά στα αμπέλια και τον Οκτώβριο. Τα ρόδια θα είναι ώριμα το Σεπτέμβριο και επιπλέον πρέπει να προετοιμαστούμε για τη συγκομιδή της ελιάς. 5.2 ΠΑΝΙΔΑ Όταν τελειώνει ο τρύγος, οι κυνηγοί βγαίνουν παγανιά και μετά την πρώτη βαριά βροχή, άντρες και γυναίκες βγαίνουν από νωρίς με καλάθια, ή πιο συχνά με πλαστικές τσάντες αυτές τις μέρες, να οργώσουν το λόφο για σαλιγκάρια. Η Αττική έχει λίγα πτηνά, μια κατάσταση που δεν βελτιώνεται από τους λαθροκυνηγούς, οι οποίοι πυροβολούν σε ότι κινείται, αλλά η έλλειψη δασότοπων, η επικερδής αποψίλωση και φυσικά το νερό δεν είναι πρόσφορο για τη ζωή των πτηνών. Σαύρες, χελώνες και φίδια εξαφανίζονται από τον λόφο κατά τον Σεπτέμβριο, αλλά ο πράσινος φρύνος γίνεται πολύ αγαπητός τα απογεύματα. Το τέλος του Σεπτέμβρη είναι η χειρότερη εποχή για τις μύγες στη Σπαρόζα.

5.3 ΚΛΙΜΑ Τις περισσότερες χρονιές έχουμε τις πρώτες βροχές πριν τις 14 Σεπτεμβρίου. Όμως πάντα στο τέλος του μήνα υπάρχουν συχνά μπόρες και ο καιρός αναπάντεχα ψυχραίνεται. Δεν εμφανίζονται τα κυκλάμινα μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου αν και συχνά τα πρώτα εμφανίζονται και στο τέλος του Αυγούστου ακόμη κάποιοι βολβοί εμφανίζονται στις 12 Σεπτεμβρίου, επίσης βλέπουμε τη θαλάσσια κουτσουπιά και το sternbergia να εμφανίζονται στις 20, 21 και 22 Σεπτεμβρίου αντίστοιχα. Η άνοιξη ήταν δροσερή και βροχερή μέχρι τον Μάιο, γεγονός που ευνόησε την ανάπτυξη πλούσιας εδαφιαίας βλάστησης και ετήσιων χόρτων. Λίγα κυκλάμινα και τουλάχιστον ένα ή δυο Scilla automnalis, Sternbergia lutea και Narcissus serotinus εμφανίστηκαν στις 20 Σεπτεμβρίου. 5.4 ΑΥΤΟΧΘΟΝΑ ΦΥΤΑ Amaranthus candatus και A. retroflexus AMARANTHACEAE 117 Pigweed, βλήτα, ετήσιο. Καλλιεργήσιμη γη.50-150 cm. Αν και αυτά τα δυο φυτά είναι υπανάπτυκτα? ετήσια κατάγονται από τη βόρεια και νότια Η.Π.Α., εμφανίζονται σε κάθε τμήμα λαχανικών στην Αττική και τα μεγάλα απαλά τους φύλλα βράζονται το καλοκαίρι, ώστε να φτιάξουν μια ποικιλία από το αγαπημένο σπανάκι- σαν συμπλήρωμα σε κάθε ελληνικό γεύμα και καλούνται χόρτα. Και τα δυο αναπτύσσονται σε ύψος 2μ. και έχουν μακριούς, χαρακτηριστικούς θυσάνους με μικροσκοπικά κόκκινα ή πράσινα άνθη. Και τα δυο γίνονται κουραστικά ζιζάνια, αλλά το βυσσινή Love- lies- bleeding είναι καλλωπιστικό και εντυπωσιακό τη στιγμή του χρόνου όπου ο κήπος δεν έχει πολύ χρώμα. Biarum tennifolium ARACEAE 1820 Ατεκνόχορτο, πολυετές, πρανές. 8-20cm. Το περίεργα βαθύ καφέ spathe από αυτό το άρον (το στικτόν) είναι πολύ εύκολο να το δεις. Έρχεται κατευθείαν από το έδαφος και περιέχει μια μακριά και στενή μοβ spadix το οποίο έχει λευκούς καρπούς. Τα φύλλα εμφανίζονται αργότερα. Colchicum autumnale LILIACEAE 1588 Κρόκος λιβαδιού, κολχικό, βολβός (κρόκος). Καλλιεργήσιμη γη. 5-10 cm. Ο κοινός, Ευρωπαϊκός φθινοπωρινός κρόκος ή κρόκος του λιβαδιού, δεν διαρκεί πολύ σε αυτόν τον λόφο. Κάποτε που το καλοκαίρι ήταν πολύ ζεστό και ξηρό ή το έδαφος πολύ φτωχό. Άνθισε νωρίτερα από τα άλλα ελληνικά είδη τα οποία περίμεναν

τις βροχές. Για μια γενική περιγραφή της σειράς άνθησης του κόλχικου, βλέπε εισαγωγή Οκτώμβρη. Cyclamen hederifolium syn. C. neapolitanum PRIMULACEAE 985 Με φύλλωμα κισσού sowbread. Κυκλάμινο, κονδυλώδες πολυετές, φρύγανο. 5-10 cm. Τα κυκλάμινα ξεφυτρώνουν σε μικρές συστάδες ολόγυρα του λόφου με άνθη κατά σειρά από βαθυπόρφυρη απόχρωση σε σχεδόν λευκή με ροζ χείλη στα αντανακλώμενα πέταλα. Είναι ανάμεσα στην πιο ποθητή χλωρίδα του φθινόπωρου. Το πρόβλημά είναι ότι η Ελλάδα απαγόρευε την εισαγωγή φυτών και τα κυκλάμινα δεν άντεχαν τη μετακίνηση. Υπάρχει όμως στο λόφο ένα καλό φυτό με όμορφα λευκά Cyclamen persicum από την Κύπρο το οποίο ανθίζει τον Απρίλιο. Datura metel και D.stramonium SOLANACEAE 1186 Αγκαθωτό μήλο, Jimson weed, Πορντόχορτο, ετήσιο. Ινδικής και Αμερικάνικης ιθαγένειας. Άγονη και καλλιεργήσιμη γη. 30-100 cm. Αυτά τα δυο δυνατά αναπτυσσόμενα φυτά είναι πολύ ίδια. Και τα δυο σχηματίζουν θάμνους με μαλακό, λεπτό κορμό, αναπτυσσόμενα κλαδιά και μακριά φύλλα, χοντρά οδοντωτά στο D. Stramonium( Jimson weed ή αγκαθωτό μήλο). Και τα δυο έχουν μεγάλες λευκές σάλπιγγες που κρατάνε μόνο μια μέρα, αλλά τα είδη της στεφάνης του κάλυκα του D. metel κυλούν προς τα πίσω. Και τα δυο έχουν πράσινους ακανθωτούς καρπούς, όρθιους στο D. stramonium και πεσμένους στο D. metel. Και τα δυο σπέρνονται μόνα τους, ελεύθερα και μπορούν να γίνουν ζιζάνια. Και τα δυο μυρίζουν φρικτά αν τα αγγίξεις και είναι ιδιαίτερα δηλητηριώδη. Αλλά τα φύλλα έχουν αρχιτεκτονική δομή και τα άνθη είναι πολύ όμορφα. Γενικά τα πολυετή και τα το πολύ ευαίσθητο συγγενικό Brugmansia candida,είναι πολύ πιο ελκυστικό και με μεγαλύτερα κρεμαστά άνθη. Dittrichia graveolens syn. Inula graveolens D. viscosa syn. I. viscosa COMPOSITAE 1392 Δίσοσμος αστήρ (σταυρός). Κόνιτσα. Πολυετές. Κράσπεδο (πρανές). 40-130 cm. Αυτά τα δυο αρωματικά, με τραχεία φύλλα φυτά, υπάρχουν κατά μήκος των πλευρών των δρόμων στα βουνά της Αττικής. Η δυνατή, δριμύ οσμή, η οποία είναι απολαυστική, διαπερνά ακόμα και τα κλειστά αμάξια και η συστάδα τους αποτελείται από μικρά, κίτρινα άνθη που τα κάνουν να δείχνουν σαν νάνοι με χρυσές βέργες. Τα φυτά μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, αλλά τα άνθη του D. viscosa είναι μεγαλύτερα και λιγότερο σε δέσμες. Heliotropium europaeum BORAGINACEAE 1045 Ηλιοτρόπιο. Ετήσιο. Άγονη γη. 4-20 cm. Αυτό το ετήσιο ηλιοτρόπιο είναι ένα από τα αγριόχορτα (ζιζάνια) που επιτρέπεται και αναπτύσσονται στον κήπο, εκτός αν πρόκειται να πνίξει κάτι πολύτιμο. Είναι ένα χαμηλά αναπτυσσόμενο φυτό με γκρι φύλλα και λευκά άνθη, με επίπεδη κεφαλή από

άκανθα κοιλωτά, με άνθη σε σχήμα κοινό με πολλά Βόραγον και echiums. Τα φυτά αναπτύσσονται πολύ ελεύθερα στον κήπο και ακόμα πιο ελεύθερα στον λόφο, ανάμεσα στους δρόμους, κάτω από τις ελιές και οριοθετώντας αμπελώνες. Lobularia maritime CRUCIFAREAE 329 Γλυκιά Άλισον. Πολυετές. Βραχώδης απότομες βουνοπλαγιές. 10-20 cm. Η γλυκιά Άλισον δεν υπερεκτιμάται στην Ελλάδα. Τίποτα δεν είναι σαν το περιποιημένο μικρό φυτό το οποίο δημιουργεί σχηματικές μπορντούρες στη Αγγλία, διασπείρονται με λοβέλια (το οποίο δεν αναπτύσσετε σωστά εδώ). Στην Αττική, η Άλισον σπέρνεται μόνη της ελεύθερα και φτιάχνει τεράστιους όγκους σε αρκετές γιάρδες σε διάμετρο εάν του επιτραπεί. Αυτό παραμένει στα λουλούδια ακριβώς εν μέσω χειμώνα και τα περισσότερα καλοκαίρια και ακόμα στους πιο ζεστούς μήνες, οι όγκοι παραμένουν κομψοί και γκρίζο- πράσινοι. Plumbago europaea PLUMBAGINACEAE 971 Ευρωπαϊκό λεπιδόχορτο. Μολύβδαινα. Πολυετές. 30-100 cm. Στα αυτοφυή αυτό το λεπιδόχορτο είναι συνήθως αραιό ποώδες φυτό με μικρά άνθη που μοιάζουν με μπλε σαπωνάρια και ελαστικό μίσχο ο οποίος εξαπλώνεται ανάμεσα σε θάμνους κίστου. Αλλά στον κήπο φτιάχνει ένα δυνατά αναπτυσσόμενο και ελαστικό θάμνο, ο οποίος εμφανίζεται αργά το καλοκαίρι με μικρά μπλε αστέρια (άνθη) κανένα απ τα οποία δεν κρατάει πάνω από μια μέρα. Urginea maritime syn. Drimia maritime LILIACEAE 1630 Θαλασσινή κουτσουπιά. Σκιλλοκρέμιδο. Βολβός. Φρύγανο. 100-150 cm. Οι αείφυλλοι λευκοί μίσχοι της θαλασσινής κουτσουπιάς. Ψηλώνει ως και τρία πόδια ύψος ή και παραπάνω. Είναι ένα από τα πιο αγνά των αγριολούλουδων της Ελλάδος όπου κάνει την εμφάνισή του στο Σούνιο στο λόφο ο οποίος είχε αφανιστεί από φωτιά. Τίποτα δεν έμεινε, μόνο μαυρισμένη γη, καρβουνιασμένοι κορμοί πεύκων και κάποια απομεινάρια μπερδεμένα από θάμνους που μοιάζουν με οδοντωτά καλώδια που βυθίζονται στην πίσσα. Ανάμεσα σ αυτή την θλίψη έγινε η ανάπτυξη της αστραφτερά λευκής, καμπυλωτής ανθοταξίας της θαλασσινής κουτσουπιάς. Ήταν ένα φανταστικό θαύμα ζωής μετά τον θάνατο. Οι βολβοί αυτού του φυτού είναι τεράστιοι, συχνά στο μέγεθος ενός κεφαλιού και μετά τις φθινοπωρινές βροχές ανεβάζουν τις πολύβλαστες δέσμες των παγιδευμένων μεγάλων φύλων. Vitex agnus- castus VERBENACEAE 1087 Παρθένο δένδρο. Λιγαριά. Κράσπεδα. 1-3 m. Το παρθένο δένδρο είναι ένας πολύ ελκυστικός, αρωματικός θάμνος, με λεπτεπίλεπτα χωρισμένα, παλαμοειδή φύλλα και ακίδες με πυκνά, συγκεντρωμένα, μικρά ιώδη ή άσπρα άνθη. Μεγαλώνει ελεύθερα κατά μήκος ξεροπόταμων, ειδικά στη Πελοπόννησο, όπου φτιάχνει ένα αξιαγάπητο έργο τέχνης τον Ιούνιο. Διασπείρεται

με ανθισμένους θάμνους πικροδάφνης. Μετά γενικά πέφτουν τα άνθη του μέχρι τον Σεπτέμβριο όπου ξανανθίζει. 5.5 ΞΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ Aloe aristata AGAVACEAE Φυτό πυρσός. Οπώδης ακανθωτός. Νότια Αφρική. 8-10 cm. Αυτή είναι μια ευπρεπείς, αργά αναπτυσσόμενη αλόη, η οποία φτιάχνει μια πυκνή ακανθωτή ροζέτα περίπου 10 cm ύψους. Η κύρια αξία του βρίσκεται στην ανθεκτικότητά του (χρειάζεται πολύ λίγο νερό και είναι ανθεκτικό τον χειμώνα) και το χρώμα του είναι μωβ- πράσινο. Τα άνθη του είναι στενά, κοκκινωπά-κίτρινα, σωληνοειδή, κουδούνια που ταλαντεύονται από έναν ψηλούτσικο μίσχο που τα ωθεί επάνω τον Σεπτέμβριο. Aloysia triphylla syn. Lippia citriodora VERBENACEAE Βέρβενα με μυρωδιά λεμονιού. Λουίζα. Θάμνος. Χιλή. 100-150 cm. Η βέρβενα με μυρωδιά λεμονιού έχει πιθανώς την πιο αγαπητή μυρωδιά στον κήπο. Ο θάμνος μεγαλώνει γερά στο λόφο, αλλά χρειάζεται κλάδεμα μετά την ανθοφορία για να το αποτρέψει από το να αποκτήσει πολύ μακριούς μίσχους- κλαδιά. Auredera scandens BASELLACEAE Άμπελος της Μαδέρας. Πολυετές αναρριχόμενο. Τέξας. Πάνω από 7 m. Τα εύρωστο αναρριχόμενο έχει χυμώδη, ανοιχτοπράσινα φύλλα, τα οποία είναι απαλά σε σχήμα οβάλ και με λεπτό μίσχο. Έχουν αντοχές στις ελεύθερες μεγάλες ακίδες και με τη πρώτη ματιά μοιάζει με πολύγωνο. Το φυτό έχει κονδυλώδης ρίζες και δεν είναι σκληραγωγημένο, αλλά αναπτύσσεται καλά σε κάθε θέση και γρήγορα επανέρχεται εάν πληχθεί από τον παγετό. Asclepias tuberose ASCLEPIADACEAE Γαλατσίδα (Ζοχός). Ζιζάνιο των πεταλούδων. Πολυετές. Β. Αμερική. Πάνω από 100cm.

Αυτό είναι ένα εύκολο αναπαραγόμενο φυτό που χρησιμοποιείται πολύ στους κήπους της Β. Αμερικής. Ήρθαν κάποιοι σπόροι από το Μαρόκο και το φυτό μεγάλωσε καλά και έθεσαν σε αφθονία τους χνουδωτούς σπόρους στους μεγάλους λοβούς- παρόμοιοι με τους λοβούς του σπόρου της πικροδάφνης. Τα φύλλα έχουν πλούσιο πράσινο χρώμα και έχουν επίπεδα κεφάλια με μικρά, φωτεινά, πορτοκαλί άνθη από τον Αύγουστο μέχρι τον χειμώνα. Ανταπεξέρχεται καλά στη θερμότητα και δεν έχει απαίτηση σε μεγάλες ποσότητες νερού. Ater novi- belgii COMPOSITAE Αστράκι. Πολυετές. Β. Αμερική. 60-100 cm. Το σύνηθες αστράκι δεν τα πήγε καλά στη Σπαρόζα, όπως συνήθως, όλα τα κοινά ποώδη φυτά ενός Αγγλικού κήπου. Αλλά είχα μια κοντόχοντρη μάζα από A. novibelgii το οποίο συνέχιζε να αναπτύσσεται και ανεβάζει μια μάζα από ιώδη άνθη μέσα στον Σεπτέμβριο. Brugmansia candida syn. Datura condida SOLANACEAE Σάλπιγγα των Αγγέλων. Μικρό δένδρο. Εκουαδόρ. 1-4m. Αυτό είναι ένα από τα πιο όμορφα δάτουρα που μεγαλώνει στην Ελλάδα, αλλά προσφέρει πολλά και δεν κατάφερε να εγκαθιδρυθεί στη Σπαρόζα, αν και είναι ένα καλό φυτό. Τα φύλλα είναι πιο μεγάλα και σε πιο φωτεινό χρώμα από το Datura metel ή το D. stramonium και οι μακριές, λευκές σάλπιγγες έρχονται αργότερα και κρεμιούνται σε συστάδες των τριών ή περισσοτέρων. Επίσης η Brugmansia candida, η οποία συχνά μεγαλώνει με το όνομα Datura arborea, είναι ένας θάμνος ή μικρό δένδρο και τα άλλα είναι σκληρά αναπτυσσόμενα ετήσια. Οι καρποί του Brugmansia είναι μακριοί και αιχμηροί σχεδόν σαν ένα πράσινο φύλλο χαρτιού. Buddleia davidii LOGANIACEAE Θάμνος των πεταλούδων. Θάμνος. Κίνα. 2-4 m. Αυτό είναι πολύ αγαπημένο και αντέχει στους ανέμους, ζέστες και ξηρασία και ανθίζει ελεύθερα κατά το τέλος του καλοκαιριού. Τα μοβ pamicles είναι πολύ ελκυστικά στις πεταλούδες της Αττικής. Caesaplina gilliesii syn. Poinciana gilliesii LEGUMINOSAE Πουλί του παραδείσου. Μικρό δένδρο. Αργεντινή και Παραγουάη. 2-5m. Αυτό το φανταχτερό μικρό δένδρο είναι ένα από τα πιο ανθεκτικά φυτά στον κήπο. Κρατάει τα φωτεινά πράσινα φύλλα του, πτεροειδή με πολλά μικρά φυλλάρια τον περισσότερο χρόνο και τα άνθη σχεδόν συνεχίζουν και μέσα στο καλοκαίρι,

παράγοντας μεγάλα, πράσινα περικάρπια, τα οποία αποκόπτονται αρκετά συχνά. Τα άνθη είναι πολύ εντυπωσιακά. Έχουν φωτεινά κίτρινα πέταλα και πολύ μακρύς κόκκινους στήμονες, οι οποίοι κυλούν ανοδικά, ειδικά πολύ όμορφα είναι με την αντηλιά. Στην Κίνα το φυτό καλείται «κόκκινο μετάξι». Μεγαλώνει αρκετά γρήγορα, σπέρνεται ελεύθερα και πρακτικά δεν χρειάζεται νερό. Calonyction aceleatum syn. Ipomea alba CONVOLVULACEAE Νυχτολούλουδο. Πολυετές αναρριχόμενο. Τροπικό. 2-5 m. Αυτή είναι μια πρωινή λαμπρότητα με μια διαφορά. Μεγαλώνει τόσο γερά και τα φύλα του είναι ολόιδια, αλλά τα άνθη του ανθίζουν μόνο το σούρουπο για λίγες ώρες. Το πρωί κρέμονται σαν βρεγμένα κουρέλια. Αν και η άνθισή τους είναι ένα δράμα. Τα μακριά λογχοειδή μπουμπούκια κάνουν δυο μέρες να ωριμάσουν. Ύστερα, μόνο το σούρουπο, αποσυσπειρώνεται σαν ελατήριο και ανοίγει μέσα σε μεγάλα λευκά μαντήλια τσέπης, όλα μέσα σε δέκα με δώδεκα λεπτά. Η οσμή είναι νόστιμη και τα λευκά άνθη είναι υπερβολικά όμορφα. Catharanthus roseus syn. Vinca rosea APOCYNACEAE Μαδαγασκαριανή αγριολίτσα. Πολυετές. Μαδαγασκάρη. 20-60 cm. Το Catharanthus roseus ένα εξαιρετικό εδάφιο φυτό ή θερμαστής αργά το καλοκαίρι. Είναι ευπρεπείς μικροί θάμνοι καλυμμένοι με φλοξ- σαν λευκά ή ροζ άνθη, μοιάζουν πολυετή αλλά δεν κρατάνε μέσα στον χειμώνα. Οπωσδήποτε, τα φυτά είναι εύκολο να αυξάνονται από σπόρους και τα άνθη όταν τόσα άλλα έχουν τελειώσει. Caryopteris incana syn. C. mantacanthus VERBENACEAE Κοινός κυανοπώγων. Θάμνος. Κίνα. 50-150 cm. Ένας πολύτιμος, μικρός θάμνος με αισθητά φύλλα και γυριστούς βότρυς με γκρίζομπλε άνθη. Κρατάει καλά το σχήμα του και είναι εύκολο να αναπαραχθεί. Cassia alata και C. carymbosa LEGUMINOSAE Κηροφόρος θάμνος. Θάμνος. Τροπική Αμερική. 150-200 cm. Η Cassia alata είναι λαμπρή, αργά το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, όταν οι χρυσοί κηροφόροι φωτίζουν τον κήπο. Αναπτύσσεται εκπληκτικά γρήγορα από σπόρους σε θάμνους ύψους πέντε πόδια. Συνήθως πεθαίνει ακριβώς μετά τον χειμώνα, καμιά φορά εκτοξεύεται ξανά από τη βάση. Αλλά είναι τόσο εύκολο να υψωθεί από τον σπαρμένο την άνοιξη σπόρο που δεν μας ενοχλεί. Η C. carymbosa είναι ένα ελκυστικό μικρό δένδρο, σαν θάμνος το οποίο είναι πολυαναπτυσόμενο στην Ελλάδα.

Cassia siamea LEGUMINOSAE Δένδρο. Ινδία. Πάνω από 10m. Η Cassia siamea είναι ένα μικρό δένδρο το οποίο ανθίζει μέχρι τα μέσα του χειμώνα, όταν κλαδεύεται αρκετά σφόδρα ακόμα και στους φωτεινούς παγετούς. Οπωσδήποτε, ποτέ δεν πέθανε και υπήρχε ένας αριθμός σπαρμένων αναδυόμενων από το αυθεντικό φυτό, το οποίο αναπτύσσεται από σπόρο που ήρθε από την Ινδονησία. Cyphomandra betacea SOLANACEAE Ντοματόδενδρο. Μικρό δένδρο. Βραζιλία. 2-4 m. Αυτό το ψηλά αναπτυσσόμενο, με τεράστιο φύλλωμα φυτό, δίνει μια πραγματικά τροπική όψη στον κήπο. Τείνει να πεθάνει ακριβώς μετά από έναν κρύο χειμώνα, αλλά πάντα αναβλαστάνει. Τα άνθη είναι πολύ μικρά, σαν τα άνθη της πατάτας. Hibiscus syriacus MALVACEAE Ρόδο του Shanon. Φυλλοβόλος θάμνος ή μικρό δένδρο. Ανατολική Ασία. 1-4m. Το Hibiscus syriacus «Αγιόκλημα», αναπτύσσεται αρκετά ευχάριστα στον κήπο και έχει μοβ και ροζ άνθη. Εισάγεται από την Αγγλία. Οι ποικιλίες προς πώληση εδώ είναι λευκές και ροζ και συνήθως εκπαιδεύονται ως μικρά δένδρα. Ανθίζει καλά χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα. Ipomea hederacea, I. purpurea και I. tricolor CONVOLVULACEAE Πρωινή λαμπρότητα. Ετήσιο αναρριχόμενο. Β. Αυστραλία και Κ. Αμερική. 2-5m. Η αγαπημένη ποικιλία είναι ο πολύ καθαρός ανοιξιάτικος ουρανός, μπλε, αλλά αυτό είναι φανερά ένα υπολειπόμενο γονίδιο ή τα νεαρά φυτά είναι πιο αδύναμα από τα σκούρα μπλε και μοβ. Γι αυτό πάντα εξαφανίζονται το χρόνο μετά τη σπορά, εφ όσον το σκούρο μοβ, λιλά και ροζ βλασταίνουν σαν σινάπι και κάρδαμο. Lantana camara chelsonii και L. montevidensis syn. L. sellowiana VERBENACEAE Θάμνος. Τζαμάικα και Ν. Αμερική. 1-2m. Και τα δυο αυτά είδη της lantana μεγαλώνουν πολύ καλά στη Σπαρόζα, σχεδόν πάντα δύσκολα, κλαδεύονται μέσα στο χειμερινό μας κλίμα. ποτέ δεν γίνονται κατακτητικά ζιζάνια όπως κάνουν σε πολλά τροπικά μέρη. Οι χαρούμενες, πολύ μικρές ανθοδέσμες από μικροσκοπικά άνθη κυμαίνεται από κίτρινο σε κόκκινο της φωτιάς ή από λευκή σε βιολετί, είναι πολύ εύθυμα και ελεύθερα, με θαμνώδη ανάπτυξη και μια σχέση φυλλώματος και ανθέων, πάντα αρκετά άνθη ώστε να φτιάξουν μια γενναία επίδειξη, αρκετή για να κατακλίσει το σχήμα του φυτού.