Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις

2010 Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις «Συνταγματικό Δίκαιο» Επιβλέπων Καθηγητής: Α. Γ. Δημητρόπουλος Συντάκτης: Χαιρόπουλος Σπύρος Αριθμός Μητρώου: 1340200900385 Τηλέφωνο: 6979397290 Ακαδημαϊκό Έτος: 2009-2010 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Νομικής

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Νομικής Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις Επιβλέπων Καθηγητής: Α. Γ. Δημητρόπουλος Συντάκτης: Χαιρόπουλος Σπύρος Αριθμός Μητρώου: 1340200900385 Τηλέφωνο: 6979397290 Ακαδημαϊκό έτος: 2009-2010 Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις Αθήνα 2010 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή: «Το Θέμα»..σελ. 5 Ορισμός: «Υπηρεσιακή Κυβέρνηση»...σελ. 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο Οι Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις Στην Ελληνική Πολιτική Πρακτική Περίοδος (1864-1952)...σελ. 7-12 1. Η Κυβέρνηση του Αριστείδη Μωραϊτίνη (20.12.1867 25.1.1868)...σελ. 8 2. Η Κυβέρνηση του Δημητρίου Βάλβη (26.4.1886-8.5.1886)...σελ. 9 3. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κωνσταντόπουλου(18.2.1892 12.3.1892)σελ. 9-10 4. Κυβέρνηση Σωτηρίου Σωτηρόπουλου-Δημητρίου Ράλλη (3.5.1893 30.10.1893)...σελ. 10 5. Κυβέρνηση Νικολάου Π. Δηλιγιάννη (12.1.1895 31.5.1895)...σελ. 10 6. Κυβέρνηση Σπύρου Λάμπρου (27.9.1916 21.4.1917)...σελ. 10-11 7. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δεμερτζή (30.11.1935 12.4.1936)...σελ. 11 8. Κυβέρνηση Πέτρου Βούλγαρη (8.4.1945 17.10.1945)...σελ. 11 9. Κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη (6.1.1950 23.3.1950)...σελ. 12 Οι Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις μετά την ισχύ του Συντάγματος του 1952...σελ. 13-17 1. Κυβέρνηση Δημητρίου Κιουσόπουλου (11.10.1952 19.11.1952)...σελ. 13 2. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου (5.3.1958 13.5.1958)...σελ. 13 3. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δόβα (20.9.1961-4.11.1961)...σελ. 14 4. Κυβέρνηση Παναγιώτη Πιπινέλη (18.6.1963 27.9.1963)...σελ. 14 5. Κυβέρνηση Στυλιανού Μαυρομιχάλη (29.9.1963 4.11.1963)...σελ. 15 6. Κυβέρνηση Ιωάννου Παρασκευόπουλου (31.12.1963 17.2.1964)...σελ. 15 3

Περίοδος 1974-1985...σελ. 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Σύνθεση των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων...σελ. 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο Η Αποστολή των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων Και η Διάρκεια Παραμονής τους...σελ. 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 1. Το Άρθρο 37 παρ. 3...σελ. 19 2. Το Άρθρο 38 παρ. 1...σελ. 19 3. Το Άρθρο 41 παρ. 1...σελ. 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ Γενικά Ζητήματα...σελ. 21 Ειδικά Ζητήματα...σελ. 22 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...σελ. 23-24 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...σελ. 25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...σελ. 26 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΘΕΜΑ Η εργασία αυτή πραγματεύεται το θέμα των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων, μίας νομικοπολιτικής πρακτικής που εμφανίζεται στον ελληνικό κατεξοχήν χώρο και αφορά τον διορισμό μιας ιδιότυπης μορφής κυβέρνησης, της λεγόμενης Υπηρεσιακής. Κύριος σκοπός της είναι η διακυβέρνηση της χώρας και η διεξαγωγή των εκλογών στο διάστημα που μεσολαβεί από την παραίτηση της μέχρι τότε Κυβέρνησης και τη διάλυση της Βουλής, μέχρι το σχηματισμό νέας που αναδεικνύεται από το αποτέλεσμα των εκλογών. Διακυβέρνηση, όπως υποστηρίζεται, περιορισμένη, αφού η αποσύνδεση της Υπηρεσιακής Κυβέρνησης από το Κοινοβούλιο, ο περιορισμένος χρόνος παραμονής της, αλλά και η αποστολή της, της στερούν τη δυνατότητα ευρείας άσκησης εξουσίας. Εδώ θα μιλήσουμε για τη σύνθεση των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων, την αποστολή και τη διάρκεια παραμονής τους και ακόμη για το περιεχόμενο και την έκταση των εξουσιών τους. Σποραδικές εφαρμογές της «πρακτικής» αυτής έχουμε ήδη από το έτος 1867, και με μεγαλύτερη συχνότητα από το 1936 και εφεξής, και σχεδόν κατά αποκλειστικότητα μετά το 1950, ακολουθήθηκε η «πρακτική» του διορισμού υπηρεσιακών Κυβερνήσεων συνήθως μετά, πολλές φορές όμως και πριν, από τη διάλυση της Βουλής. Οι κυβερνήσεις αυτές, περιβεβλημένες με τον τίτλο του «κομματικά αχρωμάτιστου» των μελών τους, παρείχαν φαινομενικά τουλάχιστον, τις εγγυήσεις για «ουδέτερη» διακυβέρνηση και για διεξαγωγή αδιάβλητων εκλογών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η γνήσια και ανόθευτη έκφραση της βούλησης του εκλογικού σώματος. Προκειμένου να δοθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα του θεσμού, γίνεται μια σχετικά συνοπτική αναδρομή στην ιστορία της υπηρεσιακής κυβέρνησης, ξεκινώντας από το 1867 -οπότε και έχουμε την πρώτη υπηρεσιακή κυβέρνηση. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στη συνταγματική θεμελίωση των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων, στο διορισμό τους σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις και τέλος στα ζητήματα που προκύπτουν από τη λειτουργία τους. 5

Ορισμός Υπηρεσιακή κυβέρνηση 1 ονομάζεται η κυβέρνηση που δεν έχει εκλεγεί ούτε έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, αλλά έχει αναλάβει το αξίωμα προσωρινά, με το σκοπό να διενεργήσει βουλευτικές εκλογές, και κατά κανόνα δεν αποτελείται από πολιτικούς. Συνήθως τοποθετείται όταν η εκλεγμένη κυβέρνηση έχει εξαντλήσει τη θητεία της ή έχει χάσει την κοινοβουλευτική της πλειοψηφία, οπότε ορίζεται για να οδηγήσει τη χώρα στις εκλογές. Στην Ελλάδα συνηθιζόταν μέχρι και τη δεκαετία του 1990 λίγο πριν τις εκλογές να παραιτείται ο πρωθυπουργός και να αναλαμβάνει υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου μέχρι να σχηματιστεί νέα Κυβέρνηση μετά τις εκλογές. Σκοπός ήταν να εξασφαλισθεί ότι ο απερχόμενος πρωθυπουργός δε θα χρησιμοποιήσει τον κρατικό μηχανισμό για να επηρεάσει τις εκλογές και ότι οι εκλογές θα διεξαχθούν με διαφάνεια υπό την εποπτεία ενός ανώτατου δικαστικού. Κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα και η παραίτηση του πρωθυπουργού πριν τις εκλογές για να αναλάβει υπηρεσιακός πρωθυπουργός δεν είναι σε καμία περίπτωση υποχρεωτική. Κάποιοι το θεωρούν συνταγματικό έθιμο. Θεωρείται όμως δείγμα ανωριμότητας της δημοκρατίας και δυσπιστίας στην πολιτική και στους πολιτικούς και έχει τις ρίζες του σε παλαιότερες εποχές, όπου οι εκλογές κάθε άλλο παρά αδιάβλητες ήταν. Για τους λόγους αυτούς ο θεσμός έχει εγκαταλειφθεί τα τελευταία χρόνια και ο απερχόμενος πρωθυπουργός παραμένει στο αξίωμα μέχρι να σχηματίσει ο ίδιος ή ο νέος πρωθυπουργός νέα κυβέρνηση με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών. Είθισται μόνο να τοποθετούνται μεμονωμένοι υπηρεσιακοί υπουργοί σε κρίσιμα για τις εκλογές υπουργεία, όπως το Υπουργείο Εσωτερικών. Τελευταίος Έλληνας υπηρεσιακός πρωθυπουργός ήταν ο δικαστικός Ιωάννης Γρίβας, για την περίοδο από 11 Οκτωβρίου μέχρι 23 Νοεμβρίου 1989. Το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει την υπηρεσιακή κυβέρνηση μόνο σε μία περίπτωση: όταν από τις εκλογές κανένα κόμμα δεν κατορθώσει να σχηματίσει κυβέρνηση. Αν μετά τις εκλογές κανένα κόμμα δεν μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση που να απολαύει της εμπιστοσύνης 1 Βλ. και Δημητρόπουλο Α., «Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους», τ. Β, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 464: «Η υπηρεσιακή Κυβέρνηση.. και διαλύει τη Βουλή» 6

της Βουλής, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ. 3 2 του Συντάγματος επιδιώκει το σχηματισμό Κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών. Αν ούτε αυτό καταστεί δυνατόν, τότε αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Κυβέρνησης όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Βουλή. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει ανάμεσα στους τρεις ανώτατους δικαστές ποιον θα ορίσει πρωθυπουργό. Οι Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις Στην Ελληνική Πολιτική Πρακτική Περίοδος (1864-1952) Από το 1864 μέχρι το 1952, η πρακτική του διορισμού υπηρεσιακών κυβερνήσεων εμφανίζεται σπάνια και σποραδικά στην πολιτική ζωή της χώρας, κάτω από διαφορετικές κάθε φορά συνθήκες. Ειδικότερα, όσο ίσχυσε το Σύνταγμα του 1864, διορίστηκαν δύο μόνο υπηρεσιακές κυβερνήσεις: α) η κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου Α.Μωραϊτίνη (29η ελληνική κυβέρνηση), β) η κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου Δ.Βάλβη που διορίστηκε την 30η Απριλίου 1886 και παραιτήθηκε την 9η Μαΐου 1886. 1. Η Κυβέρνηση του Αριστείδη Μωραϊτίνη (20.12.1867 25.1.1868) Μετά την διαφωνία του Γεωργίου του Α και του Πρωθυπουργού Α.Κουμουνδούρου, σχετικά με τη ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος, η Κυβέρνηση Κουμουνδούρου εξαναγκάζεται σε παραίτηση 3. Σύμφωνα με την μέχρι τότε πρακτική, αλλά και με την ερμηνευτική εκδοχή που είχε επικρατήσει για την έννοια του άρθρου του Σ/1864, ο Γεώργιος είχε ως λύση, μετά την πολιτική κρίση που προκλήθηκε, το σχηματισμό Κυβέρνησης από τη μειοψηφία, τη διάλυση από αυτήν της 2 Βλ. Ισχύον Σύνταγμα Άρθρο 37 3 Βλ. σχετ. Σ. Μαρκεζίνη, Πολιτική ιστορία., τ. 2 ος, σελ. 66 7

Βουλής και την προκήρυξη εκλογών. Παρόλα αυτά διορίζει ως Πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου Αρ. Μωραϊτίνη, που σχηματίζει Κυβέρνηση αποτελούμενη από εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα, στην οποία δίνεται ο χαρακτηρισμός του «Άχροου Υπουργείου», με την έννοια ότι τα πρόσωπα που συμμετείχαν σ αυτή δεν είχαν εμφανή κομματική τοποθέτηση και δραστηριότητα. Αυτή διορίστηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1867, μετά την απομάκρυνση της κυβέρνησης πλειοψηφίας του Αλ. Κουμουνδούρου (Μέγα Υπουργείο), που καθιστούσε αναγκαία την προσφυγή στις εκλογές. Ο Γεώργιος, με διάταγμα της 21ης Δεκεμβρίου 1867, διακόπτει τις εργασίες της Βουλής για 40 μέρες, με σκοπό τη διάλυση και τη διεξαγωγή εκλογών με την κυβέρνηση Μωραϊτίνη. Τότε συνέβη το εξής παράδοξο: υπουργοί του Μωραϊτίνη έθεσαν όρο να διατηρήσουν υπουργεία και μετά τις εκλογές. Ο Γεώργιος αρνήθηκε και η κυβέρνηση παραιτήθηκε ένα μήνα μετά το διορισμό της, στις 25 Ιανουαρίου 1868, χωρίς τελικά να διαλυθεί η Βουλή. Ανεξάρτητα από την απομάκρυνση του Κουμουνδούρου, ο διορισμός υπηρεσιακής και όχι πολιτικής κυβέρνησης από τη μειοψηφία, αποτελεί κρινόμενη, στο δεδομένο πλαίσιο, θετική ενέργεια. Ο Κουμουνδούρος διατηρούσε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και η πλέον ενδεδειγμένη λύση ήταν οι εκλογές. Απέφυγε,δηλαδή, ο Γεώργιος το διορισμό ασύγγνωστης μειοψηφίας. Είναι πράγματι ατυχές το γεγονός ότι το «πείραμα» της πρώτης υπηρεσιακής κυβέρνησης Μωραϊτίνη, απέτυχε. Ίσως στην αντίθετη περίπτωση να είχε αποφευχθεί στο μέλλον ο διορισμός ασύγγνωστων μειοψηφιών, που τόσο έβλαψε τη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού 4. 2. Η Κυβέρνηση του Δημητρίου Βάλβη (26.4.1886-8.5.1886). Με την έναρξη του ναυτικού αποκλεισμού από τις Μεγάλες Δυνάμεις, η Κυβέρνηση Δεληγιάννη παραιτείται. Ο βασιλιάς Γεώργιος, μετά την άρνηση του Χαρ. Τρικούπη να σχηματίσει Κυβέρνηση, διορίζει στις 27 Απριλίου ως Πρωθυπουργό, τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου Δημ. Βάλβη, ο οποίος σχηματίζει Κυβέρνηση με εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα. 4 Βλ. Δημητρόπουλο Α., «Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους», τ. Β, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 594 8

Το «Αχρόουν» αυτό Υπουργείο έχει την ειδική εντολή να συγκαλέσει τη Βουλή, ώστε, με την έναρξη της νέας συνόδου να εκλέξει προεδρείο. Με την εκλογή του προεδρείου θα καταγράφονταν και οι δυνάμεις των κομμάτων, ώστε ν ανατεθεί η εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης στο κόμμα που είχε την πλειοψηφία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο διορισμός της Κυβέρνησης Βάλβη ήταν μία από τις ελάχιστες βασιλικές ενέργειες, που ο σχηματισμός Υπηρεσιακής Κυβέρνησης δεν θα εξυπηρετούσε μόνο τους σκοπούς των Ανακτόρων, αλλά θα διευκόλυνε τη γνήσια λαϊκή έκφραση. Οι υπηρεσιακές κυβερνήσεις της περιόδου αυτής διέθεταν σαφώς μεταβατικό χαρακτήρα, αφού κατά κανόνα απέβλεπαν στην αντιμετώπιση πολιτικών κρίσεων που δημιουργούσαν οι αντισυνταγματικές μεθοδεύσεις του βασιλιά και παρείχαν την απαιτούμενη «ανάπαυλα» για την χειραγώγηση των μελλοντικών πολιτικών εξελίξεων από την Αυλή 5. Την περίοδο αυτή συναντάμε ακόμη τις εξής Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις: 3. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κωνσταντόπουλου(18.2.1892 12.3.1892) Στις αρχές του 1892 ο Γεώργιος Α' απέλυσε τον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, λόγω της διαφωνίας τους για την οικονομική πολιτική, παρότι διέθετε την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ο βασιλιάς ανέθεσε στον Κωνσταντίνο Κωνσταντόπουλο το σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης για τη διενέργεια εκλογών (18 Φεβρουαρίου 1892-10 Ιουνίου 1892). 4. Κυβέρνηση Σωτηρίου Σωτηρόπουλου-Δημητρίου Ράλλη (3.5.1893 30.10.1893) Στις 3 Μαΐου 1893, κυβέρνηση μειοψηφίας σχηματίζει ο Σ. Σωτηρόπουλος, παλαιότερα υπουργός οικονομικών του Αλ. Κουμουνδούρου, ο οποίος την περίοδο εκείνη δεν ήταν βουλευτής. Η κοινοβουλευτική της στήριξη περιοριζόταν σε 18 βουλευτές. Την κυβέρνηση στήριζε κοινοβουλευτικά ο Δ. Ράλλης, ο οποίος μετείχε ως 5 Βλ. Πικραμένο Μ., «Ο θεσμός της υπηρεσιακής-εκλογικής κυβέρνησης», Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ.21. 9

υπουργός εσωτερικών. Επρόκειτο δηλαδή για κυβέρνηση συμμαχικής μορφής, για ένα δεύτερο κλιμάκιο από τους παλαιότερους κύκλους του τρίτου κόμματος. Ιδιαίτερη σημασία έχει η καθολική αποδοκιμασία της κυβέρνησης Σωτηρόπουλου από το σύνολο του πολιτικού κόσμου, πράγμα το οποίο δείχνει, ότι ο διορισμός κατά τους τύπους συγγνωστής, αλλά κατ' ουσία ασύγγνωστης μειοψηφίας δεν θεωρείτο ενέργεια σύμφωνη με το σύνταγμα και ότι αποτελεί "νοθεία του πολιτεύματος". Η κυβέρνηση Σωτηρόπουλου συγκέντρωσε τη γενική κατακραυγή. 5. Κυβέρνηση Νικολάου Π. Δηλιγιάννη (12.1.1895 31.5.1895) Τον Ιανουάριο του 1895 ο Δηλιγιάννης διορίστηκε από τον Γεώργιο Α υπηρεσιακός πρωθυπουργός. Η κυβέρνηση Δηλιγιάννη διενήργησε εκλογές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο του ίδιου χρόνου και τις οποίες κέρδισε ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, θείος του Νικόλαου. Στις 31 Μαΐου 1895 παρέδωσε και τυπικά την εξουσία στον νικητή των βουλευτικών εκλογών, Θεόδωρο Δηλιγιάννη. 6. Κυβέρνηση Σπύρου Λάμπρου (27.9.1916 21.4.1917) Στην Αθήνα, στις 27 Σεπτεμβρίου Κυβέρνηση σχηματίζει ο Καθηγητής Ιστορίας Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σπ. Λάμπρου, ο οποίος και παρέμεινε 7 μήνες μέχρι τον Απρίλιο 1917. Παράλληλα στη Θεσσαλονίκη υπήρχε η Προσωρινή Κυβέρνηση 6. 7. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δεμερτζή (30.11.1935 12.4.1936) Το 1935 μετά τη παλινόρθωση της Βασιλείας στην Ελλάδα ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής ως ευρισκόμενος πλέον υπεράνω των πολιτικών κομμάτων της εποχής κλήθηκε από τον Βασιλέα Γεώργιο Β' όπως αναλάβει Πρωθυπουργός και σχηματίσει "άχρουν κυβέρνηση" διαδεχόμενος τον Γεώργιο Κονδύλη. Έτσι στις 30 Νοεμβρίου του 1935 ορκίσθηκε Πρόεδρος της Κυβέρνησης κρατώντας για τον εαυτόν του το Υπουργείο των 6 Βλ. Δημητρόπουλο Α., «Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους», τ. Β, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 640 10

Εξωτερικών. Κύριο έργο της Κυβέρνησης εκείνης ήταν η διενέργεια εκλογών οι οποίες και έγιναν στις 26 Ιανουαρίου του 1936 με αποδεδειγμένη παραδειγματική τάξη. Την επομένη των εκλογών ο Κ. Δεμερτζής έθεσε τη παραίτησή του στη διάθεση του Βασιλέως, πλην όμως επειδή όλες οι προσπάθειες συνεννοήσεων που έγιναν με τους πολιτικούς αρχηγούς για σχηματισμό κυβέρνησης απέτυχαν σύμφωνα με το τότε σύνταγμα ο Βασιλεύς κατέφυγε και πάλι στον Δεμερτζή προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση και στη συνέχεια να κριθεί για λήψη ψήφου εμπιστοσύνης. Δυστυχώς όμως δεν πρόλαβε. Το πρωί της 13ης Απριλίου 1936 ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής άφησε τη τελευταία του πνοή μετά από ανακοπή καρδιάς. 8. Κυβέρνηση Πέτρου Βούλγαρη (8.4.1945 17.10.1945) Στις 8 Απριλίου του 1945 o Π. Βούλγαρης αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της χώρας και υπηρετεί στη θέση αυτή επί έξι μήνες και εννέα ημέρες, προσπαθώντας να ενώσει τα διεστώτα στον πολιτικό χώρο και να φέρει σε συνεννόηση τα πολιτικά κόμματα. Η βραχύβια περίοδος πρωθυπουργίας του χαρακτηρίζεται από μετριοπαθή στάση, σύνεση, αποφασιστικότητα και ικανότητα, αρετές που δε στάθηκαν αρκετές να ξεπεράσει τα οξυμένα πολιτικά πάθη και να οδηγήσει τη χώρα σε δημοψήφισμα για την επάνοδο ή όχι του Βασιλέα Γεωργίου του Β και σε εκλογές για την ανάδειξη μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης. Η απογοήτευση και το πολιτικό αδιέξοδο τον οδήγησαν σε παραίτηση από το αξίωμά του στις 8 Οκτωβρίου 1945. 9. Κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη (6.1.1950 23.3.1950) Αυτή η υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον τέως πρόεδρο της Βουλής του 1946, Κερκυραίο πολιτευτή Ι.(Τζων) Θεοτόκη διεξήγαγε τις πρώτες εκλογές μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου (5 Μαρτίου 1950) στις οποίες νίκησαν τα κόμματα του κέντρου (Ν. Πλαστήρας, Σ. Βενιζέλος και Γ. Παπανδρέου), χωρίς όμως να εξασφαλίσει κάποιο πλειοψηφία. Η κυβέρνηση που απαρτίζονταν κατά κύριο λόγο από εξωκοινοβουλευτικές προσωπικότητες, διέλυσε αμέσως την Βουλή και προκήρυξε εκλογές για τις 19 Φεβρουαρίου 1950. Μετά την άρνηση από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού φάσματος να αποδεχτεί μια μορφή 11

πλειοψηφικού συστήματος αποφασίστηκε οι εκλογές να διεξαχθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής του 1946 με τον περιορισμό των εδρών σε 250 και την λειτουργία ειδικών εκλογικών τμημάτων για στρατιωτικούς. Επίσης η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών μετατοπίστηκε κατά δυο εβδομάδες και οι εκλογές διεξήχθησαν την 5η Μαρτίου. Κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου επήλθε άρση του στρατιωτικού νόμου και ανεστάλη η ισχύς του Γ' Ψηφίσματος προκειμένου να εξασφαλιστούν οι ελάχιστες προϋποθέσεις ελεύθερων εκλογών. Παρ' όλα αυτά το κλίμα ήταν βαρύ, ιδιαίτερα για την Αριστερά. Σύμφωνα με την κυβέρνηση σε 17.000 ανερχόντουσαν οι φυλακισμένοι για πολιτικούς λόγους, εκ των οποίων 2.289 θανατοποινίτες, σε 5.500 περίπου οι υπόδικοι και σε περισσότερους από 13.000 οι εκτοπισμένοι (κυρίως στην Μακρόνησο). Οι Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις μετά την ισχύ του Συντάγματος του 1952 1. Κυβέρνηση Δημητρίου Κιουσόπουλου (11.10.1952 19.11.1952) Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Πλαστήρα, ορκίστηκε υπηρεσιακή υπό τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Δημήτριο Κιουσόπουλο που διεξήγαγε τις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 με πλειοψηφικό σύστημα. Στις εκλογές νικητής αναδείχτηκε με πολύ μεγάλη πλειοψηφία ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. 2. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου (5.3.1958 13.5.1958) Η υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Γεωργακόπουλο, πρόεδρο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, ορκίστηκε στις 3 Μαρτίου του 1958 για να διεξαγάγει τις εκλογές της 11ης Μαΐου που ανέδειξαν νικητή τον Κ. Καραμανλή και Αξιωματική Αντιπολίτευση την ΕΔΑ και παρέδωσε στον 12

Καραμανλή στις 17 Μαΐου 1958. Το ασυνήθιστο είναι ότι, αν και υπηρεσιακή, η κυβέρνηση έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή και εισηγήθηκε επιτυχώς την αλλαγή του εκλογικού νόμου. Η αλλαγή αυτή είχε βέβαια συμφωνηθεί ήδη πριν την παραίτηση Καραμανλή και είχε και τη συναίνεση του συναρχηγού του δεύτερου κόμματος, του Κόμματος των Φιλελευθέρων, Γεωργίου Παπανδρέου. Σκοπός του εκλογικού νόμου, που εισήγε σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, ήταν η ενίσχυση των δύο πρώτων κομμάτων εις βάρος όλων των υπολοίπων με απώτερο στόχο την εξαφάνιση της αριστερής ΕΔΑ από το προσκήνιο. Τελικά όμως δεύτερο κόμμα μετά την ΕΡΕ ήρθε απροσδόκητα η ΕΔΑ, η οποία ήταν και ο μεγάλος κερδισμένος των εκλογών. Η εν λόγω κυβέρνηση χαρακτηρίστηκε από την επιστήμη ως sui generis υπηρεσιακή, γιατί μετά το διορισμό της (5 Μαρτίου 1958) εμφανίστηκε στη Βουλή όπου έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης. Η συμβίωση της κυβέρνησης αυτής με τη Βουλή, στηρίχτηκε στη συμφωνία των δύο μεγαλυτέρων κομμάτων (της Ε.Ρ.Ε και του Κόμματος των Φιλελευθέρων). Οι αρχηγοί τους (Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου αντίστοιχα) είχαν ζητήσει από τον Κ. Γεωργακόπουλο να προχωρήσει στην τροποποίηση του εκλογικού νόμου, που δεν είχε προλάβει να ολοκληρώσει η αιφνιδίως παραιτηθείσα κυβέρνηση Καραμανλή. Η κυβέρνηση Κ. Γεωργακόπουλου παραιτήθηκε την 17η Μαΐου 1958 αφού εκπλήρωσε τη «διπλή» αποστολή της. 3. Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δόβα (20.9.1961-4.11.1961) Η υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Δόβα ορκίστηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1961 με σκοπό τη διεξαγωγή των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου 1961. Μετά την παραίτησή του ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής είχε εισηγηθεί στον Βασιλιά Παύλο τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης υπό τον επίτιμο αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Ο βασιλιάς δέχτηκε, υπό τον όρο να αναλάβει το Υπουργείο Άμυνας ο πρώην υπασπιστής του απόστρατος υποπτέραρχος Χαράλαμπος Ποταμιάνος. Ο Τσακαλώτος αρνήθηκε και έτσι επελέγη ως πρωθυπουργός ο αρχηγός του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά Κ. Δόβας. Οι εκλογές διεξήχθησαν σε κλίμα τρομοκρατίας και έμειναν στην ιστορία ως εκλογές «βίας και νοθείας» με υποκινητές και αυτουργούς 13

στρατιωτικούς και αξιωματικούς των σωμάτων ασφαλείας, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε παραστρατιωτικές ομάδες και είχαν αυτονομήσει τη δράση τους από το επίσημο κράτος. Η ανάθεση της πρωθυπουργίας στον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά και η συμμετοχή πολλών φίλων των ανακτόρων στην υπηρεσιακή κυβέρνηση θεωρείται έμμεση επιβεβαίωση της συμμετοχής του παλατιού στα γεγονότα. Η κυβέρνηση Δόβα παραιτήθηκε υπέρ του νικητή των εκλογών Κ. Καραμανλή στις 4 Νοεμβρίου 1961. 4. Κυβέρνηση Παναγιώτη Πιπινέλη (18.6.1963 27.9.1963) Tην Κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή(4.11.1960) διαδέχθηκε, μετά από υπόδειξή του, ο Υπουργός Εμπορίου Π. Πιπινέλης, ο οποίος διορίστηκε στις 19 Ιουνίου 1963. Η κυβέρνηση αυτή δεν έγινε δεκτή από την αντιπολίτευση, η οποία ζήταγε τον διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης. Η κυβέρνηση Πιπινέλη έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή και ψήφισε νέο εκλογικό νόμο. Είναι αξιοσημείωτο πάντως το γεγονός, ότι κυβέρνηση Πιπινέλη έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τους βουλευτές της ΕΡΕ, παρά την διαφωνία της ΕΡΕ με τον Βασιλιά η οποία οδήγησε στην παραίτηση του Καραμανλή. 5. Κυβέρνηση Στυλιανού Μαυρομιχάλη (29.9.1963 4.11.1963) Στις 28 Σεπτεμβρίου, μετά την επικράτηση του αιτήματος της Ένωσης Κέντρου για διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης,η κυβέρνηση Πιπινέλη παραχωρεί τη θέση της σε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Στυλιανό Μαυρομιχάλη. Η κυβέρνηση αυτή έλαβε μια σειρά μέτρων. Τα κυριότερα ήταν ο τμηματικός αφοπλισμός των Ταγμάτων Ασφαλείας, η αντικατάσταση των Νομαρχών με Εισαγγελείς και η προσωρινή αντικατάσταση των αρχηγών της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας. Όλα αυτά τα μέτρα αποσκοπούσαν στη δημιουργία κλίματος ισότιμης αναμέτρησης μεταξύ ΕΡΕ και Ένωσης Κέντρου. Στις 3 Νοεμβρίου διενεργήθηκαν εκλογές με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Πρώτο κόμμα ήρθε η Ένωση Κέντρου, με ποσοστό 42% και δεύτερο η ΕΡΕ, με ποσοστό 39,4%. 14

6. Κυβέρνηση Ιωάννου Παρασκευόπουλου (31.12.1963 17.2.1964) Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Παπανδρέου (24 Δεκεμβρίου 1963) σχηματίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση από τον υποδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ι. Παρασκευόπουλο για να διεξάγει εκλογές στις 16 Φεβρουαρίου 1964. Στις εκλογές αυτές η Ένωση Κέντρου λαμβάνει ποσοστό 52,7% και 171 έδρες. Ακολουθούν η ΕΡΕ μαζί με το Κόμμα των Προοδευτικών με ποσοστό 35,3%. Βέβαια στις εκλογές αυτές η Ένωση Κέντρου πριμοδοτήθηκε από το γεγονός ότι η Ε.Δ.Α δεν κατέβασε ψηφοδέλτιο σε εκείνες τις εκλογικές περιφέρειες που δεν είχε ελπίδα να αναδείξει βουλευτή, κατευθύνοντας έτσι τους ψηφοφόρους της στο χώρο της Ένωσης Κέντρου. Περίοδος 1974-1985 Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (1974) και τη διαμόρφωση ενός εντελώς διαφορετικού πολιτικού και πολιτειακού κλίματος, τη διεξαγωγή των γενικών βουλευτικών εκλογών αναλάμβαναν οι εκάστοτε κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις. Στα κρίσιμα πάντως «εκλογικά» υπουργεία διορίζονταν προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, με σκοπό να παρασχεθούν, κατά την προεκλογική περίοδο, πρόσθετες εγγυήσεις για την αδιάβλητη λειτουργία σημαντικών τομέων της κρατικής μηχανής. Σχετικά με τον κύκλο των υπουργείων στα οποία διορίστηκαν υπηρεσιακοί υπουργοί, δε σημειώθηκαν σημαντικές αποκλίσεις κατά τις τρεις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου (εκλογές 1977, 1981 και 1985) 7. Συγκεκριμένα, τα υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, καθώς και το υφυπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης αποτέλεσαν τον «σκληρό πυρήνα» των τομέων της κυβέρνησης, όπου διορίστηκαν χωρίς παρέκκλιση, προσωπικότητες της δημόσιας ζωής. Αντίθετα, το υπουργείο Β. Ελλάδας ανέλαβε υπηρεσιακός υπουργός μόνο 7 βλ. Αναλυτικά Μ. Πικραμένο, «Ο θεσμός της υπηρεσιακής-εκλογικής κυβέρνησης», Αθήνα-Κομοτηνή 1987 σελ.44-49. 15

κατά τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών του 1977. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, στην κυβέρνηση που ανέλαβε τη διεξαγωγή των εκλογών του 1974, μετείχε μεγαλύτερος αριθμός υπηρεσιακών υπουργών και υφυπουργών. Η ίδια πρακτική επεκτάθηκε και στη διεξαγωγή των ευρωεκλογών του 1984. Την 22α Μαΐου 1984, παραιτήθηκαν μόνο οι υπουργοί Εσωτερικών και Δικαιοσύνης 8. Στις θέσεις τους διορίστηκαν προσωπικότητες της δημόσιας ζωής 9. Τα εν λόγω υπουργεία ανέλαβαν μετεκλογικά οι παραιτηθέντες κοινοβουλευτικοί υπουργοί της κυβέρνησης. Η πρακτική διορισμού υπηρεσιακών υπουργών στα κρίσιμα «εκλογικά» υπουργεία κατά την περίοδο 1974-1985 μπορεί, συνολικά κρινόμενη, να χαρακτηριστεί ως θετική 10. Οι υπηρεσιακοί υπουργοί, άσκησαν με αμεροληψία και αποτελεσματικότητα τις αρμοδιότητές τους, που είχαν ως βασικό αντικείμενο την προετοιμασία και την οργάνωση της εκλογικής διαδικασίας. Αυτό αποδεικνύει, άλλωστε, και η συναινετική στάση των πολιτικών κομμάτων, που δεν διατύπωσαν αντιρρήσεις για τη συνταγματικότητα της πρακτικής. 8 Π. δ 209/1984 «Αποδοχή παραίτησης υπουργών» (ΕτΚ Α,φ.74 της 22ας Μαΐου 1984). Παραιτήθηκαν ο υπουργός Εσωτερικών Αγ. Κουτσόγιωργας και ο υπουργός Δικαιοσύνης Α. Μαγκάκης. 9 Π.δ 210/1984 «Διορισμός υπουργών» (ΕτΚ Α,φ.74 της 22ας Μαΐου 1984). Διορίστηκαν ο επίτιμος αντιπρόεδρος του ΣτΕ Π. Μαρκόπουλος ως υπουργός Εσωτερικών και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ν. Παπαντωνίου ως υπουργός Δικαιοσύνης. 10 βλ. Μ. Πικραμένο, «Ο θεσμός της υπηρεσιακής-εκλογικής κυβέρνησης», Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ. σελ.56 16

Σύνθεση των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων Η έλλειψη της βουλευτικής ιδιότητας των μελών μιας Κυβέρνησης δεν αρκεί, αυτή και μόνη, να της προσδώσει την ιδιότητα της Υπηρεσιακής. Αφού όμως σκοπός της για τον οποίο διορίζεται μια τέτοια Κυβέρνηση είναι η εξασφάλιση είτε της ουδέτερης διακυβέρνησης είτε της αμεροληψίας, θεωρήθηκε, ανεξάρτητα από την ορθότητα αυτού του σκεπτικού, ότι ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται μόνον όταν τα μέλη που την απαρτίζουν είναι «εξωκοινοβουλευτικά». Η ιδιότητα αυτή των μελών της θεωρήθηκε ως αναγκαία προϋπόθεση για το χαρακτηρισμό μίας Κυβέρνησης ως Υπηρεσιακής. Επομένως τα μέλη μίας Υπηρεσιακής Κυβέρνησης δεν αναμειγνύονται στην πολιτική κατά την κρίσιμη περίοδο του διορισμού τους 11. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την πρακτική που ακολουθήθηκε, αφού στη σύνθεση των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων χρησιμοποιήθηκαν και επαγγελματίες πολιτευτές 12, οι οποίοι όταν διορίστηκαν για την διεξαγωγή των εκλογών, για λόγους δεοντολογικούς δεν υπέβαλαν υποψηφιότητα σ αυτές. Αποκλείονται, δηλαδή, τόσο τα μέλη της Βουλής όσο και εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα που όμως μετέχουν με οποιονδήποτε τρόπο στην κομματική αντιπαράθεση. 11 Δ. Αποστολίδης, Τινά περί των Υπηρεσιακών, σελ. 49 «Μη αναμειγνυομένων πλέον ενεργώς εις την πολιτικήν...» 12 Βλ. π.χ. το διορισμό του Ι. Θεοτόκη, ως Υπηρεσιακού Πρωθυπουργού 17

Η Αποστολή των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων Και η Διάρκεια Παραμονής τους Σχετικά με την αποστολή της υπηρεσιακής κυβέρνησης, αυτή περιορίζεται στη διασφάλιση της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης κατά τις βουλευτικές εκλογές 13. Η επιστήμη δέχεται ως αναμφισβήτητη την Υπηρεσιακή ιδιότητα της Κυβέρνησης αυτής που διορίζεται με αποκλειστικό σκοπό τη διενέργεια των εκλογών. Πρόκειται για τις αποκαλούμενες από αυτούς που ακριβολογούν, Εκλογικές Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις. Ορολογικά όμως τουλάχιστον, ο χαρακτηρισμός αυτός προϋποθέτει και την ύπαρξη Υπηρεσιακής Κυβέρνησης που δεν είναι εκλογική. Η θέση αυτή ανταποκρίνεται και προς την ελληνική πραγματικότητα, γιατί στην πράξη εμφανίστηκαν Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις οι οποίες δεν είχαν ως μοναδική αποστολή τη διεξαγωγή των εκλογών π.χ. άλλες, οι οποίες ενώ διορίστηκαν με την εντολή να διεξάγουν τις εκλογές, τελικά δεν έφεραν σε πέρας την αποστολή τους, και ακόμα Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις, οι οποίες είχαν ουσιαστικά άλλο περιεχόμενο αποστολής-( μη εκλογικές Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις). Επομένως, θα πρέπει να αναφερθεί ότι, παρά την οριοθετημένη αποστολή της, η υπηρεσιακή Κυβέρνηση δεν αποκλείεται -σε περίπτωση κρίσης σε σοβαρό εθνικό θέμα και με σκοπό την αποτροπή της επιδείνωσης της κατάστασης- να λάβει πολιτικές αποφάσεις, αφού, βέβαια, έρθει πρώτα σε συνεννόηση με τα πολιτικά κόμματα. Ο χρόνος παραμονής στην εξουσία των Κυβερνήσεων αυτών, αν πρόκειται για Εκλογικές Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις είναι σαφώς προσδιορισμένος. Είναι ο χρόνος που καθορίζεται από τα εκάστοτε Συντάγματα και περιλαμβάνει το διάστημα που μεσολαβεί από τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών μέχρι την ανάδειξη της νέας 13 Σύμφωνα με τον Μ.Πικραμένο «κάθε άλλη πρωτοβουλία της υπηρεσιακής κυβέρνησης θα καταστρατηγούσε βασικούς κανόνες του κοινοβουλευτικού συστήματος και του δημοκρατικού πολιτεύματος», βλ. Μ.Πικραμένο, «Ο θεσμός της υπηρεσιακής-εκλογικής κυβέρνησης», Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ.26 18

Κυβέρνησης. Αν πρόκειται για μη Εκλογικές Υπηρεσιακές Κυβερνήσεις, η διάρκεια παραμονής τους στην εξουσία βρίσκεται σε συνάρτηση με το χρόνο της εκτέλεσης της αποστολής τους. Μόλις ο σκοπός για τον οποίο διορίστηκαν εκπληρωθεί, οφείλουν να παραιτηθούν. Επομένως, η διεκπεραίωση συγκεκριμένης εντολής, η πραγμάτωση εκ των προτέρων προσδιορισμένων στόχων, αποτελεί διακριτικό στοιχείο των Υπηρεσιακών Κυβερνήσεων. Ο διορισμός τους -έστω και αν αυτό προβάλλεται ως δικαιολογία- είναι άμεσα συνδεδεμένος με την εκπλήρωση οριοθετημένης αποστολής. Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ 1. Το Άρθρο 37 παρ. 3 Το άρθρο 37 14, αναφέρεται στη διαδικασία διορισμού Κυβέρνησης μετά από τη διεξαγωγή εκλογών. Στην παράγραφο 3 15 προβλέπεται η περίπτωση στην οποία, εφόσον δεν τελεσφορήσει η προσπάθεια σχηματισμού βιώσιμης Κοινοβουλευτικής Κυβέρνησης, επιχειρείται ο σχηματισμός Οικουμενικής Κυβέρνησης απ όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διεξαγωγή των εκλογών. Αν όμως και πάλι δεν κατορθωθεί η συνεννόηση των κομμάτων για το σχηματισμό Οικουμενικής Εκλογικής Κυβέρνησης, τότε προβλέπεται η υποχρεωτική προσφυγή σε Υπηρεσιακή Κυβέρνηση με Πρωθυπουργό έναν από τους Προέδρους των Ανωτάτων Δικαστηρίων. 14 Βλ. Άρθρο 37 του Ισχύοντος Συντάγματος 15 Βλ. Άρθρο 37 παρ. 3 του Ισχύοντος Συντάγματος 19

2. Το Άρθρο 38 παρ. 1 Κατά το άρθρο 38 παρ. 1 16, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μετά την καταψήφιση ή την παραίτηση της Κυβέρνησης, είναι υποχρεωμένος, αφού την απαλλάξει από τα καθήκοντά της, ν ακολουθήσει τη διαδικασία του άρθρου 37, η οποία, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν, είναι δυνατόν να καταλήξει σε διάλυση της Βουλής και σε σχηματισμό Υπηρεσιακής Κυβέρνησης. Στο β εδάφιο της παραγράφου 1, όταν η Κυβέρνηση που παραιτήθηκε έχει την πλειοψηφία της Βουλής, προβλέπεται η απαλλαγή του Προέδρου της Δημοκρατίας από την εφαρμογή όλης της διαδικασίας του άρθρου 37 (των αλλεπάλληλων δηλαδή διερευνητικών εντολών) και η προσφυγή κατ ευθείαν στην παρ. 3 (εδ. γ) του άρθρου 37. Η πρόβλεψη αυτή του β εδαφίου, είναι απόλυτα λειτουργική γιατί είναι εκ των προτέρων γνωστό ότι οι διερευνητικές εντολές θα είναι ανεδαφικές, αφού η απόλυτη πλειοψηφία προφανώς επιθυμεί τη διάλυση της Βουλής και την προσφυγή σε εκλογές. 3. Το Άρθρο 41 παρ. 1 Το άρθρο 41 παρ. 1 17 ορίζει, ότι σε περίπτωση πρόωρης διάλυσης της Βουλής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όταν δεν εξασφαλίζεται κυβερνητική σταθερότητα, εφαρμόζεται το άρθρο 37 παρ.3(εδ.γ), εκτός αν υπάρχει κυβέρνηση που διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής, οπότε αναλαμβάνει αυτή τη διεξαγωγή των εκλογών. 16 Βλ. Άρθρο 38 παρ. 1 του Ισχύοντος Συντάγματος 17 Βλ. Άρθρο 41 παρ. 1 του Ισχύοντος Συντάγματος 20