Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 224 ΕΜΜΕΛΗΣΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΓεωργίουΕ.Χατζηχρόνογλου Ανάμεσαστηναπλήανάγνωσηπεζούλόγουήτηναπαγγελίααφ ενόςκαι στηνπλούσιαμελωδίααφ ετέρου,στέκεταιμετέωρη,επισφαλήςκαι αβέβαιηηεμμελήςαπαγγελία.οιάγιοικαιθεοφόροιπατέρεςτηςεκκλησίας μαςσοφάετοποθέτησαντηνεμμελήαπαγγελίαστηθείαλατρεία, τονίζονταςτοεσχατολογικόπεριεχόμενότης,ενμέσωδοξολογικών,κυρίως, ύμνων. Είναιτομουσικόαυτόφαινόμενοιδιαίτεροχαρακτηριστικότηςβυζαντινής μουσικής;όχιβέβαια.είναιφαινόμενοδιαχρονικόκαιπαγκόσμιομε διάρκειαπαρουσίαςστοχώροτηςμελοποιίας,τουλάχιστονόσοκαιτομέλος. Αντίστοιχεςμορφέςεμμελήςαπαγγελίαςαπαντάμεστηνκοσμικήμουσική καισ όλοτονκόσμο.οιμπαλάντες,ήτααφρομαερικανικάbluesαλλάκαι ταμοιρολόγιααπανταχούτηςγήςέχουνπολλάκοινάχαρακτηριστικά γνωρίσματαμετηνεμμελήαπαγγελία.είναιεντελώςκατανοητόπωςοίδιος άνθρωποςστηλατρείατουθείουκαισταπάθητηςζωής,εκφράζεταιμε όμοιουςσυγκενείςήπαρεμφερείςμουσικούςτρόπους.αναλογίεςυπάρχουν στηνόπερακαιστοορατόριο(ρετσιτατίβο).ταμακροσκελήαφηγηματικά τραγούδια(τουνεκρούαδελφού,τουγιοφυριούτηςάρτας)πουμεμιάκοινή ονομασίαονομάζονταιʺπαραλογέςʺέχουνσχέσηκαισυνάφειαμετην εμμελήαπαγγελία.στηναρχαιότητα,οιραψωδοίκαιοιτραγωδοίέκαναντο ίδιο,συνοδίαοργάνωνπροκειμένουν απαγγείλουνμακροσκελήποιήματα όπωςόμηρο,καιτοονόμαζανʺπαρακαταλογήʺ.αλλακαιοιπρώτοι Χριστιανοίμετονίδιοτρόποαπάγγειλανψαλμούςκαιύμνουςκαιωδές πνευματικές. Αςεπικεντρώσουμεόμωςτηνπροσοχήμαςστηνεμμελήαπαγγελίαόπως αυτήεκφράζεταιστηχριστιανικήλατρεία.ερώτημα:ποιάείναιτα εκκλησιαστικάκείμεναταοποίααπαγγέλονταιεμμελώς;τοευαγγελικόκαι ΑποστολικόΑνάγνωσμα,οιεκφωνήσειςτωνδιακόνων,καιτουκλήρου,σε όλεςτιςακολουθίες.οιοίκοιτουακαθίστουύμνου,οικαταληκτικέςευχές τουαποδείπνου(ʺάσπιλε,αμόλυντεʺ),μέχρικαιτοʺτηνπάσανελπίδαμουʺ. Οιστίχοιπουπροηγούνταιτωνδιαφόρωντροπαρίων.ΤαʺΣήμερονκρεμάται επιξύλουʺ,ʺσήμερονγεννάταιεκπαρθένουʺ,καιʺτηνχείρανσουτην αψαμένηνʺ.οδε109οςκαι20οςψαλμόςτηςμεγάληςεβδομάδος
Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 225 ʺΕπακούσαισουΚύριεʺκαιτοʺΚύριεεντηδυνάμειΣουʺ.Καιεπίσης,τα αναγνώσματατουεσπερινούτωναγίωνόταναυτάείναικείμενατηςκαινής Διαθήκης. Συστηματοποιώνταςλίγοτοθέμα,πρέπειστοσημείοαυτόναδώσουμετα στοιχείαεκείναταοποίαχαρακτηρίζουντηνεμμελήαπαγγελίακαι αποτελούντονορίζονταμέσαστονοποίοοψάλτηςμπορείκαιπρέπεινα κινηθεί.αυτάείναιοήχοςκαιηβάση. Εξαρτώνταικαθαράαποτοείδοςτουκειμένουπροςαπαγγελία. Όλεςοιπροαναφερθείσεςπεριπτώσειςεμμελούςαπαγγελίαςψάλλονται οπωςδήποτεστοντέταρτοήχοεκτουδικαιμάλιστα(αυτόείναιτοκύριο γνώρισματους)στούφοςτηςχροάςτουκλιτού.αυτότούφοςαποδίδει προσευχή,παράκλησηκαιείναιτοʺγοώδεςʺύφοςτοοποίοαρμόζειμέσασε μίαλατρεία.ωστόσοστιςπεριπτώσειςαφήγησιςόπωςείναιηπεριγραφήτων θαυμάτωντουκυρίου,οιπαραβολές,αλλακαιοιπράξειςτωναποστόλων, ωςήχοςμπορείναχρησιμοποιηθείοπλάγιοςτουτετάρτου,τούφοςτου οποίουείναιησυχαστικό,πράο,αφηγηματικό,ενώτοδιακρίνειησεμνότητα καιηιεροπρέπεια. Ανοίγωεδώμιάπαρένθεσηγιανασαςπώότιτηνεισήγησήμουτηνκάνωως ψάλτης,ωςδιάκονοςτουαναλογίουκαιόχιωςμουσικολόγος.προφέρω δηλαδήαυτόπουξέρωκαλά.έχωτηνάποψηπωςητέχνηδένπεριγράφεται, αλλαβιώνεται.ανδεσταθείκάποιοςαπέναντιστουςπίνακεςτουελ Γκρέκο νατουςαπολαύσει,ποτέδενθακαταλάβειτίείναικιαςτουςπεριγράψει νομπελίστας. Τούφοςτοʺκλιτόνʺ Παράδειγμα 286 Πλάγιοςτουτετάρτου Παράδειγμα 287 286 ΑντιπροσωπευτικόάκουσμαστοένθετοDVDειςτηνομιλίαΓ.Ε.Χ. 287 ΑντιπροσωπευτικόάκουσμαστοένθετοDVDειςτηνομιλίαΓ.Ε.Χ.
Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 226 Είπαμεγιατονήχοτωνπερισσωτέρωνπεριπτώσεων,πουείναιοτέταρτοςμε τηνχρήσιτηςχρόαςτουκλιτού.στιςπεριπτώσειςωστόσοτων προτασσόμενωνστίχωντωντροπαρίωνκαιιερατικώνευχών(των λεγομένωνʺπληρωτικώνʺ)μπορείοήχοςναείναιέναςαποτουςγνωστούς ανάλογαμετιθ ακολουθήσει,ήσταπληρωτικάτηςλειτουργίας,ποιόςείναι οήχοςτηςημέρας. Ηβάσητηςεμμελούςαπαγγελίας Γενικόςκανόνας:ναμήνείναιαυθαίρετη,αλλάναεναρμονίζεταιμετο γενικότεροάκουσμαμέσαστονιερόναό. π.χ.τοαποστολικόανάγνωσμαπουακολουθείμετάτοʺδύναμιςʺτου ΤρισαγίουΎμνου,συνηθίζεταιναείναιτρείςφωνέςπιόψηλά.Άνείναιη φυσικήβάσητοδιστονοποίοψάλλεταιτοʺδύναμιςʺ,πρέπειτοανάγνωσμα ναείναιστοάνωνη. ΤοΕυαγγελικόανάγνωσμαακολουθείκιαυτόομοίως.Άλλακείμενα,όπως τοʺεπακούσαισουκύριεʺ,ψάλλεταιηπίωςκαιησυχαστικώςχωρίςρητορική έξαρση,τοπολύμέχριτηντονικότητατουδι. Ηβάσηστουςπροτασσόμενουςστίχουςκαισταʺπληρωτικάʺκαθορίζεται αποτονψάλτη.οδιάκονοςπρέπειν απαγγέλειπεριστρεφόμενοςσε δεσπόζοντεςφθόγγουςτωνήχωνμεγοργόρυθμόκαικαθαρήάρθρωση. Παράδειγμα 288 ΗΟρθοφωνίακαιοτονισμός ΠαρόνεδώείναιοΜανώληςΧατζημάρκος,οοποίοςγι αυτάταδύοστοιχεία στουςαποστόλουςτουδιεκρίθηιδιαίτερα.είναιπάραπολλάταστοιχεία αυτάταοποίααπαρτίζουντηνορθήφωνή,έτσιπουσεάλλαεπίπεδατέχνης έχουνειδικούςδασκάλουςκαιπροετοιμάζουντουςμαθητές.οψάλτης γενικά,πρέπειναέχειορθόλόγο,ευκρεινήφωνή(αφούαπαγγέλειύμνους), σωστόμέλοςπάνωστηνκλίμακαπουχρησιμοποιεί,καικαλάεπιλεγμένη καιομοιόμορφηχρονικήαγωγή. 288 Απαγγελίαπληρωτικών(στοένθετοDVDειςτηνομιλίαΓ.Ε.Χ.)
Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 227 Ολόγος,τομέλοςκαιορυθμόςείναιαντικείμενασωστήςκαιεπιμελούς παιδείαςκαισυνεχούςανατροφοδότησης.αποφεύγονταςτιςακρότητεςσαν ναείναισεκοσμικήαίθουσα,πρέπειοψάλτηςν απαγγέλεισωστάκαιοι λέξειςναείναικατανοητές.ναξεχωρίζουνταφωνήεντα,αλλαιδιαίτεραν ακούγονταιευκρινώςτασύμφωνα.ακόμηκαιτακαταληκτικάνηκαιτελικό σίγμα. Οιτονιζόμενεςσυλλαβέςτονίζονταιδιακριτικάκαιόχιμεεντάσεις ιδιαίτερες.μεδύοτρόπους.πρώτονμεανάβασητηςφωνήςκαταέναντόνο όπουυπάρχειτονιζόμενησυλλαβή,ήμεπροσαύξησηχρόνουεκείπου υπάρχειτονιζόμενησυλλαβή. Παράδειγμα 289 Οιτονιζόμενεςσυλλαβέςλέξεωνανίκουνκυρίωςσεουσιαστικά,επίθετα, ρήματα,καιαρνητικάμόριακαιδεικτικέςαντωνυμίεςήδεικτικάμόρια.ως παραδείγματα,έχουμετιςαποστολικέςπερικοπέςτης1ηςνοεμβρίου(τον λεγόμενονʺαπόστολοτηςαγάπηςʺ),προςτουςκοιμηθέντες 290 Ότανυπάρχειπαρένθεση,ψάλλεταισχεδόνίσακαιτρείςφωνέςαποτην βάσητουήχουπιόκάτο. 291 Ότανυπάρχειερωτηματικόστηνπρόταση,ηαφήγησηγίνεταιμίαφώνη κάτωτηςβάσης. Σταθερήχρονικήαγωγή Είναιδύσκολοέωςαδύνατονατηρηθείσταθερήρυθμικήαγωγήστηνεμμελή απαγγελίαγι αυτόκιοαριστοτέληςστηνποιητικηαλλακαιο ΠλούταρχοςσταΗΘΙΚΑλέγουνγιατοαφηγηματικόάσμα,ότιυπάρχει παρεκτροπήαποτηναπλήκαιφυσικήαλληλουχίακαιακολουθίακαι αλλαγήστοντόνοκαιτονρυθμό.οαριστοτέλης,μάλιστα,αυτότοονομάζει ανομαλία.ηοποίαόμως,μεγενθύνειτασυναισθήματα.ενώτοομαλόνείναι ʺέλαττονγοώδεςʺ,λιγότερογοερό 292 289 ΑντιπροσωπευτικόάκουσμαστοένθετοDVDειςτηνομιλίαΓ.Ε.Χ. 290 Δίδεταιέμφασηστηναρνητικήλέξηʺούʺ,σταπαραδείγματαστοένθετοDVDειςτην ομιλίαγ.ε.χ. 291 παραδείγματαστοένθετοdvdειςτηνομιλίαγ.ε.χ. 292 Αριστοτέλης,ΗΘΙΚΑ
Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 228 ΟμιλητικέςΠαύσεις Γιαναγίνεικατανοητότονόηματουκειμένουσυνηγορούνπολλοί παράγοντες.θεωρούμεόμωςοτιοικαλάτοποθετημένες,μέσαστηροήτης απαγγελίας,εύστοχεςπαύσεις,πετυχαίνουνό,τιίσωςδενπετυχαίνειηίδιαη ανάγνωση.προκαλούντηνπροσοχήτουακροατήπιστούκαιαφήνουνικανό χρόνοστοννούνακατανοήσειτηφράσηπουπροηγήθηκε.έναάλλοθετικό αποτέλεσματωνπαύσεωνείναιοτισταματούνναμιλούν,ήνακάνουν θόρυβοορισμένοιανήσυχοιεκκλησιαζόμενοι.μ αυτόντοντρόποεπικρατεί ησυχίαστοναόπουβοηθάειστηνπαρακολούθησητουαναγνώσματος,και γενικότεραστηθείαλατρεία. ΠολύσημαντικέςείναιοιπαύσειςστοʺΣήμερονκρεμάταιεπιξύλουʺ. Προσδίδουντραγικότητα.Μπορείόμωςηπαύσηναπροηγείταιμιάς κεντρικήςπρότασηςτουκειμένου.ηπαύσηεδώ,είναισανναλέειτις ʺπαρακαλώτηνπροσοχήσαςʺ.Μάλιστα,ησημαντικήπρότασημπορείν απαγγελθείσευψηλότεροτόνο. Παράδειγμα 293 Παράδειγμα 294 Απόδοσητουνοήματος Ηλιτήμελωδίατηςεμμελούςαπαγγελίαςδηλώνειαπερίφρασταοτιστο τρίπτυχολόγος,μέλος,ρυθμός,προέχειολόγος.αυτόείναιγνωστό.πώς θ απαγγελθείόμωςολόγοςεμελλώςώστεναγίνεικατανοητός; α)οαναγνώστηςπρέπειναγνωρίζειτιςνοηματικέςενώτητεςτουκειμένου. Στοτέλοςκάθεενότηταςγίνεταιμιάτελικήμελωδικήκατάληξη. 293 ibid,απόστολοςτηςακολουθίαςτουγάμου,σεκανονικότόνοταʺαιγυναίκες...οι άνδρες...ʺ,παύσηκαιακολουθείυψηλότεροςτόνοςσταʺαντίτούτουκαταλείψει...ʺ 294 ΑντιπροσωπευτικάάκουσμαστοένθετοDVDειςτηνομιλίαΓ.Ε.Χ.
Proceedings of the 1st International Conference of the ASBMH page 229 β)ενδιάμεσατηςνοηματικήςενότηταςυπάρχουνσημείαστίξηςταοποίαο αναγνώστηςσέβεται.στακόμματαγίνονταιατελείςκαταλήξεις,κυρίωςμιά φωνήκάτωτηςβάσης,χωρίςν απορρίπτονταικαικαταλήξειςδύοκαιτρείς φωνέςκάτωτηςβάσης.στιςτελείες,γίνεταιμιαεκτενέστερηκατάληξηστη βάσητηςαπαγγελίας,υποτύπονεντελούςκατάληξης.στηνάνωτελεία,η κατάληξηείναιανάλογητουνοήματος.γιαταερωτηματικάαναφερθήκαμε. π.χ. Γενικά,ηαπαγγελίαγίνεταιόχιστηβάση,αλλάμίαφωνήπιόκάτω,ωστενα δίνεταιμελωδικάμετοκλιτόνηέννοιατηςταπείνωσηςίσωςκαισυντριβής γ)γιαναγίνουνόλααυτά,χρειάζεταιπροετοιμασίαστοσπίτι.ξεκινόντας κανείςναδιαβάζεικείμενοκαιμετάφρασητουκειμένουστοσπίτι,ξέρειτί θαπεί.καιτότεαποδίδειτονόημα.αυτόισχύειγιαόλεςτιςπεριπτώσειςτης εμμελούςαπαγγελίας.ιερατικέςευχές,ευαγγελικόκαιαποστολικό ανάγνωσμακιόλαόσααναφέρθηκαν.κιότανκανείςγνωρίζει,ψάλλειπιό λιτά.κιόσολιτά,απέρρητακιανεπιτήδευταψάλλει,τόσοπλησιάζειτην αισθητικήτηςορθόδοξηςπαράδοσης,πουδένχρειάζεταιστολίδιαπεριττά ναείναιωραία.καιδένχρειάζεταικραυγέςηπροςτονθεόνλατρεία.γι αυτόκαιθέτωερώτημα:στονάνωνηηβάσητηςαποστολικήςαπαγγελίας; Στοδιαπασώνοιεκφωνήσειςτουδιακόνου;