ιερεύνηση των λόγων διακοπής της φοίτησης στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα Σπουδές στην Εκπαίδευση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου. ΒΕΡΓΙ ΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Π.Τ..Ε. του Πανεπιστηµίου Πατρών και µέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ, Πάτρα, Ελλάδα vergidis@upatras.gr Χ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Π.Τ..Ε. του Πανεπιστηµίου Πατρών και µέλος ΣΕΠ του ΕΑΠ, Πάτρα, Ελλάδα cpanag@upatras.gr Περίληψη Η µελέτη αυτή επικεντρώνεται στα αίτια, για τα οποία ορισµένοι φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου (ΕΑΠ) διακόπτουν και εγκαταλείπουν τις σπουδές τους στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδές στην Εκπαίδευση. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε το πρώτο εξάµηνο του ακαδηµαϊκού έτους 2001 και ως µέσο συλλογής δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε η δοµηµένη συνέντευξη. Από τους 1.220 φοιτητές του µεταπτυχιακού προγράµµατος Σπουδές στην Εκπαίδευση διέκοψαν τις σπουδές τους οι 173. Από αυτούς, οι 108 συµµετείχαν στην έρευνα. Από τα ευρήµατα διαπιστώθηκε ότι ο σηµαντικότερος λόγος διακοπής των σπουδών είναι τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι ενήλικοι και ειδικότερα: (α) Ο φόρτος εργασίας και οι επαγγελµατικές υποχρεώσεις και για τα δύο φύλα, και (β) Οι οικογενειακές υποχρεώσεις των γυναικών. Ο δεύτερος λόγος διακοπής των σπουδών φαίνεται πως είναι η λανθασµένη εκτίµηση του διαθέσιµου χρόνου για µελέτη και η υποεκτίµηση της προσπάθειας που απαιτούν οι σπουδές. Abstract In this study we made an effort to trace the causes of dropping out in the postgraduate course of the Hellenic Open University (HOU) Studies in Education. The research took place in the first semester of 2001 with structured interviews. From 1,220 graduate students of the program Studies in Education in 1999-2000, 173 dropped out. 108 students, who gave up their studies, participated in our research. From the findings, the conclusion is that the main cause of dropping out is the adults obligations and especially: (a) The workload and their work commitments for both male and female, and (b) Family obligations mainly for women. The second reason for dropping out, seems to be the wrong estimation of the available time for studying and the underestimation of the effort the studies require. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα Ανοικτά Πανεπιστήµια µπορούν να προσφέρουν εκπαίδευση πανεπιστηµιακού επιπέδου µε τη µέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και σε πολίτες οι οποίοι για διάφορους αντικειµενικούς λόγους, όπως είναι η αδυναµία της φυσικής τους παρουσίας σε συγκεκριµένο τόπο, δεν είχαν τη δυνατότητα να σπουδάσουν (Evans & Lockwood, 1994 Evans & Nation 1996). ίνει, επίσης, την ευκαιρία για σπουδές και σε ευαίσθητες οµάδες του πληθυσµού, όπως ανέργους, άτοµα µε ειδικές ανάγκες, µητέρες, απόδηµους, µετανάστες κλπ. (Davies, 1977 - Garrison, 1993). Στη χώρα µας, η διαδικασία για την ίδρυση και λειτουργία του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου (ΕΑΠ) άρχισε το 1992, µε το άρθρο 27 του νόµου 2083/92 (Φ.Ε.Κ. 159/92).
Το 1995 συστάθηκε ιοικούσα Επιτροπή, η οποία καθόρισε και επόπτευσε τον προσανατολισµό του Ιδρύµατος, ενώ το 1997 ψηφίστηκε ο ιδρυτικός νόµος του (Ν. 2552/97, Φ.Ε.Κ. 266/97). Στο χρονικό διάστηµα 1997 1999 εκπονήθηκε ένα µεγάλο µέρος του αναγκαίου εκπαιδευτικού υλικού και επιµορφώθηκαν τα πρώτα στελέχη του στη νέα εκπαιδευτική µεθοδολογία. Η πλήρης λειτουργία του ιδρύµατος άρχισε το ακαδηµαϊκό έτος 1999-2000 µε την εισαγωγή 4.537 φοιτητών σε προπτυχιακά και µεταπτυχιακά προγράµµατα σπουδών. Η κοινωνική ζήτηση για Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση πανεπιστηµιακού επιπέδου ξεπέρασε σε σηµαντικό βαθµό την προσφορά, γεγονός που δείχνει ότι οι συνθήκες ήταν ώριµες και στην Ελλάδα για την ίδρυση του ΕΑΠ (Μαυρίδης, 1992 Λιοναράκης, 1996 Βεργίδης κ.ά., 1998). Πιο συγκεκριµένα, για 4.535 θέσεις το ΕΑΠ δέχτηκε 23.941 αιτήσεις (13.500 για προπτυχιακά προγράµµατα σπουδών και 10.441 για µεταπτυχιακά). Σηµειώνουµε ότι για την εγγραφή των φοιτητών διενεργήθηκε κλήρωση µεταξύ των υποψηφίων, όπως προβλέπεται από το άρθρο 5 του νόµου 2552/97. Προσθέτουµε, επίσης, ότι ενώ οι ανώτατες σπουδές στην Ελλάδα παρέχονται δωρεάν, στο ΕΑΠ οι φοιτητές επιβαρύνονται µε µέρος του κόστους των σπουδών τους. 2. ΟΙ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΟ ΕΑΠ Από το ΕΑΠ υιοθετήθηκε το αρθρωτό (modular) σύστηµα, µε βασική λειτουργική µονάδα τη Θεµατική Ενότητα (ΘΕ), διαρκείας ενός ακαδηµαϊκού έτους. Για την ολοκλήρωση των σπουδών σε µια ΘΕ, ο φοιτητής πρέπει να εκπονήσει 4 γραπτές εργασίες, η βαθµολογία των οποίων καθορίζει το 30% του τελικού βαθµού, και να προσέλθει σε τελική εξέταση, η βαθµολογία της οποίας καθορίζει το 70% του τελικού βαθµού της ΘΕ. Προαιρετικά, τέλος, µπορεί να συµµετέχει σε 4 ή 5 Οµαδικές Συµβουλευτικές Συναντήσεις (ΟΣΣ). Σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης ένα ποσοστό των εκπαιδευοµένων διακόπτει τη φοίτησή του για διάφορους κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς και οικονοµικούς λόγους. Το ίδιο ισχύει και στα Ανοικτά Πανεπιστήµια (Tindo, 1975 Bajtelsmit, 1988 Giles, 1999). Στην εργασία µας αυτή, θα εξετάσουµε τα αίτια διακοπής της φοίτησης στις παρακάτω ΘΕ του ΕΑΠ, οι οποίες κατά κύριο λόγο απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς ή σε εν δυνάµει εκπαιδευτικούς: Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Εκπαίδευση Ενηλίκων, Εξέλιξη του Παιδιού στο Κοινωνικό Περιβάλλον, ιοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, Εκπαιδευτική Έρευνα στην Πράξη. Οι ΘΕ αυτές κατά το ακαδηµαϊκό έτος 1999-2000 συγκροτούσαν το Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδές στην Εκπαίδευση. Η διερεύνηση των αιτίων διακοπής των σπουδών στο ΕΑΠ έχει ιδιαίτερη σηµασία, δεδοµένου ότι, οι φοιτητές έχουν υποβάλει αίτηση εγγραφής σε ΘΕ της επιλογής τους και έχουν ήδη εκπληρώσει το σύνολο των οικονοµικών υποχρεώσεών τους προς το ΕΑΠ. Συνεπώς, υποτίθεται ότι έχουν προγραµµατίσει τις σπουδές τους σε συνάρτηση µε τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές τους, τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο. 3. ΜΕΘΟ ΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ως διδάσκοντες στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα Σπουδές στην εκπαίδευση συχνά ήλθαµε αντιµέτωποι µε τη διακοπή της συµµετοχής ορισµένων φοιτητών µας, χωρίς καλά - καλά να γνωρίζουµε τους λόγους αυτής της απόφασής τους.
Εµπειρικές παρατηρήσεις µας έδειξαν ότι οι κυριότεροι λόγοι τους οποίους επικαλούνται οι φοιτητές που διακόπτουν τη φοίτησή τους είναι: έκτακτα γεγονότα απαγορευτικά για τη συνέχιση της φοίτησης, δυσκολίες στις σπουδές ή/και έλλειψη αρκετού χρόνου για µελέτη. Η διερεύνηση των αιτίων διακοπής της φοίτησης αφορά τους φοιτητές του ΕΑΠ στο συγκεκριµένο πρόγραµµα σπουδών, το ακαδηµαϊκό έτος 1999-2000. Ειδικότερα, από τους 1.220 µεταπτυχιακούς φοιτητές του προγράµµατος Σπουδές στην εκπαίδευση, το 1999-2000, διέκοψαν τις σπουδές τους οι 173 (βλ. Πίνακα 1). Από τους 173 φοιτητές οι οποίοι διέκοψαν τις σπουδές τους συµµετείχαν σε δοµηµένη συνέντευξη οι 108 (το 62,4%). Οι υπόλοιποι είτε είχαν αλλάξει διεύθυνση και συνεπώς η επικοινωνία µαζί τους ήταν αδύνατη, είτε σε λίγες περιπτώσεις δεν δέχτηκαν να συµµετέχουν στην έρευνα. Κατ αρχήν, θα εξετάσουµε ορισµένα δηµογραφικά και επαγγελµατικά χαρακτηριστικά των φοιτητών του ΜΠΣ Σπουδές στην Εκπαίδευση, που διέκοψαν τις σπουδές τους. Στη συνέχεια θα αναλύσουµε τα αίτια της διακοπής της φοίτησής τους, όπως διατυπώνονται από τους ίδιους. Επίσης, προκειµένου να έχουµε πληρέστερη εικόνα της συµµετοχής τους στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα, θα εξετάσουµε πόσες από τις προβλεπόµενες 4 γραπτές εργασίες εκπόνησαν οι διακόψαντες και πόσες από τις ΟΣΣ παρακολούθησαν. ΑΝΟΙΚΤΗ & ΕΞ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝ. ΠΕΡΙΒ. ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ Γράφτηκαν ιέκοψαν είγµα Άνδρες 370 48,8 49 13,2 30 61,2 Γυναίκες 388 51,2 52 13,4 32 61,5 Σύνολο 758 100 101 13,3 62 61,4 Άνδρες 35 33,3 16 45,7 8 50 Γυναίκες 70 66,7 8 11,4 5 62,5 Σύνολο 105 100 24 22,9 13 54,2 Άνδρες 82 41,8 11 13,4 7 63,6 Γυναίκες 114 58,2 22 19,3 14 63,6 Σύνολο 196 100 33 16,9 21 63,6 Άνδρες 71 62,8 3 4,2 2 66,7 Γυναίκες 42 37,2 5 11,9 5 100 Σύνολο 113 100 8 7,1 7 87,5 Άνδρες 19 39,6 7 36,8 5 71,4 Γυναίκες 29 60,4 0 0 0 0 Σύνολο 48 100 7 14,6 5 71,4 Άνδρες 577 47,3 86 49,7 52 48,1 Γυναίκες 643 52,7 87 50,3 56 51,9 Σύνολο 1220 100 173 100 108 100 Πίνακας 1: Εγγραφέντες ιακόψαντες τη φοίτηση στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα του ΕΑΠ Σπουδές στην Εκπαίδευση Όπως διαπιστώνουµε (βλ. Πίνακα 1) το δείγµα περιλαµβάνει φοιτητές που διέκοψαν τις σπουδές τους και από τις πέντε ΘΕ, τόσο άντρες όσο και γυναίκες, οι οποίες αποτελούν το 52% του δείγµατος και το 50,3% του συνόλου των φοιτητών που διέκοψαν. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε το πρώτο εξάµηνο του 2001. Για τη παραπέρα διερεύνηση ορισµένων ερωτηµάτων πραγµατοποιήθηκε και περιορισµένος αριθµός µη κατευθυνόµενων συνεντεύξεων. Επίσης, οι διαρροές τοποθετήθηκαν χρονικά µε κριτήρια: τον αριθµό των γραπτών εργασιών που εκπόνησαν οι συγκεκριµένοι φοιτητές µέχρι να διακόψουν τη φοίτησή τους, τον αριθµό των ΟΣΣ στις οποίες συµµετείχαν οι φοιτητές που διέκοψαν.
Μπορούµε, έτσι, να διασταυρώσουµε τις απόψεις τους για τα αίτια της διακοπής της φοίτησής τους, µε την πραγµατική συµµετοχή τους στις προβλεπόµενες εκπαιδευτικές δραστηριότητες του ΕΑΠ. 4. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΙΕΚΟΨΑΝ ΤΗ ΦΟΙΤΗΣΗ Προτεραιότητα εγγραφής στο ΕΑΠ έχουν οι έχοντες ηλικία από 23 έως 45 χρόνων. Όπως διαπιστώνουµε από τον Πίνακα 2, οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους ανήκουν κατά κύριο λόγο στην οµάδα ηλικιών 35-39 ετών (το 30% του συνόλου), καθώς και στην οµάδα ηλικιών 30-34 ετών (το 27% του συνόλου). Το 57% αυτών που διέκοψαν τη φοίτησή τους είναι, λοιπόν, από 30 έως 39 ετών, βρίσκονται συνεπώς στην πιο παραγωγική τους ηλικία. ΑΝΟΙΚΤΗ & ΕΞ ΕΚΠ/ΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝ. ΠΕΡΙΒ.. ΕΚΠ/ΚΩΝ ΕΚΠ/ΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΓΕΝΙΚΟ αριθµ. % 20-24 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 25-29 12 19 4 31 4 19 0 0 0 0 20 19 30-34 13 21 2 15 9 43 2 29 3 60 29 27 35-39 17 27 4 31 6 28 4 57 2 40 33 30 40-44 15 24 3 23 2 10 1 14 0 0 21 19 45-49 3 5 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 50-54 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 62 100 13 100 21 100 7 100 5 100 108 100 Πίνακας 2: Οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους κατά οµάδα ηλικιών και κατά Θεµατική Ενότητα Πράγµατι, σύµφωνα µε τα δεδοµένα, όλοι οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους εκτός από έναν εργάζονται. Μόνο µια γυναίκα που φοίτησε στη ΘΕ Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση δήλωσε ότι δεν εργάζεται. Όπως διαπιστώνεται από τα στοιχεία που παραθέτουµε, στη µεγάλη τους πλειοψηφία, οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους είναι ηλικίας 30-39 ετών, εργαζόµενοι και εκπαιδευτικοί (βλ. Πίνακα 3).
Εκπαιδευτικοί Μη εκπαιδευτικοί Σύνολο ΑΝΟΙΚΤΗ & ΕΞ Άνδρες 25 5 30 Γυναίκες 24 8 32 Σύνολο 49 (79%) 13 (21%) 62 (100%) ΕΚΠ/ΣΗ Άνδρες 5 3 8 Γυναίκες 2 3 5 Σύνολο 7 (53%) 6 (47%) 13 (100%) ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ Άνδρες 6 1 7 Γυναίκες 11 3 14 ΚΟΙΝ. ΠΕΡ. Σύνολο 17 (80,9%) 4 (19,1%) 21 (100%) Άνδρες 2 0 2 ΕΚΠ/ΚΩΝ Γυναίκες 5 0 5 Σύνολο 7 (100%) 0 (0%) 7 (100%) ΕΚΠ/ΚΗ Άνδρες 3 2 5 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ Γυναίκες 0 0 0 Σύνολο 3 (60%) 2 (40%) 5 (100%) Άνδρες 41 11 52 ΓΕΝΙΚΟ Γυναίκες 42 14 56 Σύνολο 83 (77%) 25 (23%) 108 (100%) Πίνακας 3: Εκπαιδευτικοί που διέκοψαν τη φοίτησή τους Είναι αναµενόµενο, βέβαια, ότι στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα Σπουδές στην εκπαίδευση θα συµµετέχουν κυρίως εκπαιδευτικοί. Πάντως είναι αξιοσηµείωτο, ότι στις ΘΕ Εκπαίδευση Ενηλίκων και Εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη έχουµε αρκετούς διακόψαντες που δεν είναι εκπαιδευτικοί. Ανατρέχοντας στον Πίνακα 1 διαπιστώνουµε ότι στη ΘΕ Εκπαίδευση ενηλίκων, στην οποία έχουµε υψηλό ποσοστό διακοπής της φοίτησης (22,8% έναντι 14,2% που είναι ο µέσος όρος) περίπου οι µισοί που διέκοψαν δεν ήταν εκπαιδευτικοί. Αντίθετα, στη ΘΕ ιοίκηση εκπαιδευτικών µονάδων, στην οποία κατά τεκµήριο, όλοι όσοι φοιτούν και κατά συνέπεια όλοι όσοι διέκοψαν είναι εκπαιδευτικοί έχουµε το µικρότερο ποσοστό διακοπής της φοίτησης (7,1% έναντι 14,2% που είναι ο µέσος όρος). Όσον αφορά, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά των φοιτητών που διέκοψαν τη φοίτησή τους συµπεραίνουµε ότι στην πλειοψηφία τους έχουν ηλικία 30 έως 39 ετών και είναι σχεδόν όλοι εργαζόµενοι και στην πλειοψηφία τους εκπαιδευτικοί. 5. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΙΑΚΟΠΗΣ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ Η εγγραφή στο ΕΑΠ γίνεται χωρίς εξετάσεις, µετά από αίτηση του ενδιαφεροµένου και κλήρωση, όταν η ζήτηση είναι µεγαλύτερη από την προσφορά. Επίσης, η φοίτηση δεν είναι δωρεάν, όπως στα συµβατικά Πανεπιστήµια. Ο φοιτητής συµµετέχει προκαταβολικά σε ένα µέρος του κόστους των σπουδών του. Συνεπώς, θα µπορούσαµε να θεωρήσουµε ότι οι φοιτητές έχουν προγραµµατίσει τις σπουδές τους πριν καταθέσουν την αίτησή τους, και φυσικά έχουν επιλέξει τη ΘΕ που ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντά τους. Με βάση τα παραπάνω δεδοµένα, αναµένεται ότι η κυριότερη αιτία διακοπής της φοίτησης θα είναι διάφορα έκτακτα, µη προβλέψιµα γεγονότα, εκ των πραγµάτων απαγορευτικά για τη φοίτηση. Μια άλλη αιτία διακοπής της φοίτησης όπως ήδη αναφέραµε αναµένεται να είναι η κακή πρόβλεψη και η υποτίµηση του βαθµού δυσκολίας των σπουδών και του αναγκαίου χρόνου για µελέτη. Όπως διαπιστώνουµε από την κατηγοριοποίηση των αιτίων διακοπής της φοίτησης, (βλ. Πίνακα 4) περίπου οι µισοί (το 47% του συνόλου) δηλώνουν ότι διέκοψαν τις σπουδές τους εξαιτίας των επαγγελµατικών τους υποχρεώσεων και του φόρτου εργασίας τους.
Σηµειώνουµε ότι, οι επαγγελµατικές υποχρεώσεις οδήγησαν σε διακοπή της φοίτησης κατά κύριο λόγο στις ΘΕ Εκπαίδευση Ενηλίκων και Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Φόρτος εργασίας, αυξηµένες επαγγελµατικές υποχρεώσεις Οικογενειακοί λόγοι: γάµος, εγκυµοσύνη, ταξίδι, κοινωνικόοικονοµικά προβλήµατα κλπ. Υγεία: προβλήµατα µε την υγεία, εγχείριση κλπ. Λάθος επιλογή προγράµµατος χωρίς ενδιαφέρον για την επαγγελµατική εξέλιξη Κακό υλικόκακό σύστηµα: δύσκολο και κακογραµµένο υλικό, απρόσωπο σύστηµα σπουδών Αδυναµία κατανόησης του υλικού ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΕΚΠ/ΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΚΠ/ΚΩΝ ΕΚΠ/ΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 30 48 9 69 8 38 2 29 1 20 50 47 46,0% 19 30 1 8 7 33 2 29 0 0 29 27 72,5% 6 10 2 15 2 10 2 29 0 0 12 11 67,0% 6 10 0 0 0 0 1 13 1 20 8 7 37,5% 0 0 1 8 3 14 0 0 3 60 7 6 17,0% 1 2 0 0 1 5 0 0 0 0 2 2 0,0% Σύνολο 62 100 13 100 21 100 7 100 5 100 108 100 100% Πίνακας 4: Οι αιτίες διακοπής της φοίτησης σύµφωνα µε τους διακόψαντες Είναι σαφές ότι, ο φόρτος εργασίας και οι αυξηµένες επαγγελµατικές υποχρεώσεις δεν αποτελούν έκτακτα, µη προβλέψιµα γεγονότα. Μάλλον πρόκειται για λανθασµένη εκτίµηση του προσωπικού διαθέσιµου χρόνου ή/και για κακό υπολογισµό του αναγκαίου χρόνου µελέτης. Οι σπουδές στο ΕΑΠ απαιτούν µελέτη και χρόνο που φαίνεται ότι δεν είχε συνειδητοποιηθεί από τους φοιτητές πριν την εγγραφή τους. Τα έκτακτα γεγονότα που αναφέρονται από το δείγµα οµαδοποιήθηκαν σε δυο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται διάφοροι οικογενειακοί λόγοι, όπως: γάµος, εγκυµοσύνη, διαζύγιο και άλλα κοινωνικο-οικονοµικά προβλήµατα. εν πρόκειται, βέβαια, για µη αναµενόµενα γεγονότα που αλλάζουν ξαφνικά τον προγραµµατισµό των φοιτητών και τους οδηγούν στη διακοπή φοίτησής τους. Σε µεγάλο βαθµό, πρόκειται για αλλαγές στη ζωή
των ενηλίκων, που έχουν άµεσες συνέπειες στην καθηµερινότητά τους και ανατρέπουν τα σχέδιά τους. Το 27% του δείγµατος διέκοψε τη φοίτηση εξαιτίας οικογενειακών υποχρεώσεων, που άλλαξαν την καθηµερινότητα και δεν επιτρέπουν τη συνέχιση της παρακολούθησης των σπουδών. Και στις περιπτώσεις αυτές µάλλον, πρόκειται για κακή εκτίµηση του ελεύθερου χρόνου και των οικογενειακών υποχρεώσεων. Σηµαντικό ποσοστό των φοιτητών που διέκοψαν τη φοίτησή τους δεν είχαν συνυπολογίσει τις λίγο-πολύ προβλέψιµες υποχρεώσεις τους και τη µείωση της διαθεσιµότητάς τους για σπουδές. Σηµειώνουµε ότι πρόκειται κυρίως για φοιτητές των ΘΕ Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση και Εξέλιξη του Παιδιού στο Κοινωνικό Περιβάλλον, και στην πλειοψηφία τους για γυναίκες (72,5%). Στη δεύτερη κατηγορία εκτάκτων γεγονότων, που οδήγησαν στη διακοπή της φοίτησης, εντάσσονται διάφορα προβλήµατα υγείας. Το 11% του δείγµατος (βλ. Πίνακα 4) διέκοψε τη φοίτηση για λόγους υγείας. Πρόκειται, πράγµατι, για µη αναµενόµενα γεγονότα ανεξάρτητα από τον προγραµµατισµό των φοιτητών και τις σπουδές στο ΕΑΠ. Το 67% των φοιτητών αυτής της κατηγορίας ήταν γυναίκες. Άµεσα µε τις σπουδές σχετίζονται οι τρεις τελευταίες αιτίες διακοπής της φοίτησης. Η λανθασµένη επιλογή προγράµµατος σπουδών χωρίς επαγγελµατικό ενδιαφέρον αναφέρεται από το 7% του δείγµατος. Πρόκειται για λανθασµένη απόφαση των ίδιων των φοιτητών που οδηγεί στη διακοπή της φοίτησης. Στο σύστηµα σπουδών και στο εκπαιδευτικό υλικό οφείλεται η διακοπή φοίτησης µόνο του 6% του δείγµατος. Οι διακόψαντες που αναφέρονται αρνητικά στο σύστηµα σπουδών και στο εκπαιδευτικό υλικό προέρχονται από τις ΘΕ Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον και Εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη. Σε αδυναµία κατανόησης του εκπαιδευτικού υλικού αναφέρθηκε µόλις το 2% του δείγµατος. 6. ΟΙ ΙΑ ΡΟΜΕΣ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΙΕΚΟΨΑΝ ΤΙΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΤΟΥΣ Είναι ενδιαφέρον να διερευνήσουµε το βαθµό συµµετοχής του δείγµατος στις διαδικασίες του ΕΑΠ, για να προσδιορίσουµε σε ποιο στάδιο της φοίτησής τους εγκατέλειψαν τις σπουδές τους. Όπως διαπιστώνουµε από τον Πίνακα 5, το 52% του δείγµατος δεν εκπόνησε καµία εργασία και το 28% µόνο µία. Όπως φαίνεται, κατά κύριο λόγο, οι επαγγελµατικές και οικογενειακές υποχρεώσεις απέτρεψαν το 80% του δείγµατος από τη συνέχιση των σπουδών, αµέσως µετά την έναρξή τους. Ωστόσο, το 16% του δείγµατος διέκοψε αφού εκπόνησε δυο εργασίες ενώ µερικοί διέκοψαν πριν τις τελικές εξετάσεις, παρ ότι εκπόνησαν τρεις ή και τις τέσσερις εργασίες. Αριθµός γραπτών εργασιών που εκπονήθηκαν ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΕΚΠ/ΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΚΠ/ΚΩΝ ΕΚΠ/ΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ 0 30 48 7 54 12 57 5 71 2 40 56 52 1 19 31 4 31 4 19 2 29 1 20 30 28 2 13 21 2 15 2 10 0 0 1 20 18 16 3 0 0 0 0 2 10 0 0 1 20 3 3 4 0 0 0 0 1 4 0 0 0 0 1 1 62 100 13 100 21 100 7 100 5 100 108 100 Πίνακας 5: Αριθµός γραπτών εργασιών που εκπονήθηκαν από το δείγµα µέχρι τη διακοπή της φοίτησης, κατά Θεµατική Ενότητα
Το περίεργο είναι ότι ενώ υψηλό ποσοστό του δείγµατος, που φτάνει το 80% του συνόλου, διέκοψε εκπονώντας το πολύ µία από τις τέσσερις προβλεπόµενες εργασίες, η συµµετοχή στις ΟΣΣ είναι πολύ µεγαλύτερη, (βλ. Πίνακα 6) παρ όλο που είναι προαιρετικές. Μόνο το 25% του δείγµατος δεν συµµετείχε σε καµία ΟΣΣ και το 28% παρακολούθησε µόνο µία. Συνολικά, µόνο το 53% του δείγµατος παρακολούθησε καµία ή µια ΟΣΣ, έναντι 80% που εκπόνησε καµία ή µια εργασία. Το 31% του δείγµατος παρακολούθησε δύο ΟΣΣ και το 10% παρακολούθησε και τις 4 προαιρετικές ΟΣΣ, παρόλο που ήδη είχε αποφασίσει να διακόψει τις σπουδές. Αριθµός συµβουλευτικών συναντήσεων στις οποίες συµµετείχαν ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΕΚΠ/ΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΚΠ/ΚΩΝ ΕΚΠ/ΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ 0 19 31 1 8 4 19 1 14 2 40 27 25 1 17 27 6 46 5 24 2 29 0 0 30 28 2 18 29 4 30 7 33 3 43 1 20 33 31 3 6 10 1 8 0 0 0 0 0 0 7 6 4 2 3 1 8 5 24 1 14 2 40 11 10 Σύνολο 62 100 13 100 21 100 7 100 5 100 108 100 Πίνακας 6: Αριθµός Οµαδικών Συµβουλευτικών συναντήσεων στις οποίες συµµετείχαν οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους κατά Θεµατική Ενότητα Η τάση αυτή παρατηρείται κυρίως στις ΘΕ Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον και Εκπαιδευτική έρευνα στην πράξη. Όπως φαίνεται, η εκπόνηση εργασιών δυσκολεύει ορισµένους φοιτητές και τους ωθεί να διακόψουν τις σπουδές τους, ενώ έχουν έντονο ενδιαφέρον και συµµετέχουν στις προαιρετικές συµβουλευτικές συναντήσεις. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την ανάλυση των δεδοµένων προκύπτει, ότι στη µεγάλη τους πλειοψηφία οι φοιτητές που διέκοψαν τη φοίτησή τους στο µεταπτυχιακό πρόγραµµα του ΕΑΠ Σπουδές στην Εκπαίδευση είναι ηλικίας 30-39 ετών, εργαζόµενοι και εκπαιδευτικοί. Η κυριότερη αιτία διακοπής της φοίτησης είναι οι υποχρεώσεις των ενηλίκων και ειδικότερα: τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες ο φόρτος εργασίας και οι επαγγελµατικές υποχρεώσεις, κυρίως για τις γυναίκες οι οικογενειακές υποχρεώσεις. Όπως διαπιστώνουµε διαφαίνεται µια διαφορά ως προς το φύλο. Για οικογενειακούς λόγους διακόπτουν τις σπουδές τους κυρίως οι φοιτήτριες. Η δεύτερη αιτία διακοπής της φοίτησης φαίνεται ότι είναι η λανθασµένη εκτίµηση του διαθέσιµου χρόνου για µελέτη, σε συνάρτηση µε αλλαγές στην εργασιακή και καθηµερινή ζωή, που προκύπτουν κατά τη µετάβαση από τις σπουδές στην επαγγελµατική και οικογενειακή ζωή, καθώς και η υποτίµηση του βαθµού δυσκολίας των σπουδών. Οι φοιτητές στην περίπτωση αυτή, δεν είχαν συνειδητοποιήσει στον απαιτούµενο βαθµό ότι οι σπουδές στο ΕΑΠ προϋποθέτουν αρκετή µελέτη και εποµένως διαθέσιµο χρόνο (Frase, 1989). Πραγµατικά για µη προβλέψιµους λόγους διακόπτει ένας αριθµός φοιτητών που µόλις ξεπερνάει το 10%. Η συµβολή της δυσκολίας εκπόνησης γραπτών εργασιών στη διακοπή της φοίτησης εντοπίστηκε σε δύο, κυρίως, ΘΕ: Εξέλιξη του παιδιού στο κοινωνικό περιβάλλον και Εκπαιδευτική Έρευνα στην Πράξη. Πάντως είναι άξιο παρατήρησης, πως αυτοί που
διέκοψαν τις σπουδές τους στις δυο προηγούµενες ΘΕ, συµµετείχαν σε σηµαντικό βαθµό στις προαιρετικές ΟΣΣ. Στην αντιµετώπιση της διαρροής φαίνεται, λοιπόν, ότι θα συµβάλει η αντιµετώπιση των δυσκολιών που έχουν ορισµένοι φοιτητές στην εκπόνηση γραπτών εργασιών. Επίσης, στο πληροφοριακό υλικό προς τους υποψηφίους (π.χ. στους οδηγούς σπουδών), θα πρέπει να επισηµαίνεται µε έµφαση ότι: (α) η απόφαση για σπουδές στο ΕΑΠ, όπως άλλωστε και σε κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα, προϋποθέτει συστηµατική µελέτη, και (β) η φοίτηση στο ΕΑΠ προϋποθέτει την εξεύρεση χρόνου, κάτι που λείπει από τους ενηλίκους, και την τήρηση χρονοδιαγραµµάτων, η αθέτηση των οποίων έχει ως αποτέλεσµα τη διακοπή της φοίτησης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Bajtelsmit, J. W. (1988). Predicting distance learning drop outs: Testing a conceptual model of attrition in distance study, Bryn Mawr: The American College. Davies, C. (1977). Open Learning Systems for mature students, Dorset: Council for Educational Technology. Evans, T. & Lockwood, F. (1994), Understanding Learners in Open and Distance Education, London: Kogan Page. Evans, T. & Nation, D. (Eds) (1996), Opening Education: Policies and Practices from Open and Distance Learning, London: Routledge. Frase, M. (1989). Dropout Rates in the United States: 1988, Washinghton, DC: National Center for Educational Statistics. Garrison, D.R. (1993), Quality and access in distance education: theoretical considerations, In Keegan, D. (Ed.) Theoretical Principles of Distance Education, London: Routledge. Giles, I. M. (1999), An Examination of Persistence and Dropout in the Online Computer- Conferenced Classroom, Doctoral Dissertation, Virginia Polytechnic Institute and State University, Northern Virginia Center. Tindo, V. (1975), Drop-out from higher education: A Theoretical Synthesis of Recent Research, Review of Educational Research, 45, 1, 89-125. Βεργίδης., Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., κ.ά. (1998), Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση: Θεσµοί και Λειτουργίες, Πάτρα εκδ. ΕΑΠ. Λιοναράκης Α. (1996), Το τέλος της κλασικής εποχής της γνώσης Ανοικτή παιδεία και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ελτίο Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών, Α τριµηνία, σ. 62-71. Μαυρίδης Α. (1993), Ευέλικτη και εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε πανευρωπαϊκή κλίµακα, στα πρακτικά του ευρωπαϊκού συνεδρίου Ο Έλληνας εκπαιδευτικός και η ευρωπαϊκή του διάσταση, Ίδρυµα Μελετών Λαµπράκη, Εκπαιδευτήρια «Κωστέα-Γείτονα». Ευχαριστίες: Η παραπάνω έρευνα διεξήχθη κατόπιν έγγραφης αδείας της ιοικούσας Επιτροπής του ΕΑΠ. Για το λόγο αυτό οφείλουµε να ευχαριστήσουµε δηµόσια τα µέλη της.