ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΑΓΝΩΣΤΟ)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΑΓΝΩΣΤΟ) ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Ο : Ἡγοῦμαι δέ, ὦ ἄνδρες δικασταί, οὐκ ἕξειν μὲν αὐτούς ὅ,τι λέξουσι περὶ τοῦ νόμου καὶ αὐτοῦ τοῦ πράγματος ἀναβαίνοντες δ ἐξαιτήσονται ὑμᾶς καὶ ἀντιβολήσουσιν οὐκ ἀξιοῦντες καταγνῶναι τοσαύτην δειλίαν τοῦ υἱέος Ἀλκιβιάδου, ὡς ἐκεῖνον γεγενημένον αἴτιον πολλῶν ἀγαθῶν ἀλλ οὐχὶ πολλῶν κακῶν ὅν εἰ ἀπεκτείνατε ὄντα τηλικοῦτον, ὅτε πρῶτον ἐλάβετε ἐξαμαρτάνοντα εἰς ὑμᾶς, οὐκ ἂν ἐγένοντο τοσαῦται συμφοραὶ τῇ πόλει. Δοκεῖ δέ μοι, ὦ ἄνδρες δικασταί, δεινὸν εἶναι, εἰ αὐτοῦ μὲν ἐκείνου κατέγνωτε θάνατον, ἀποψηφιεῖσθε δὲ δί ἐκεῖνον τοῦ υἱέος ἀδικοῦντος, ὃς αὐτὸς μὲν οὐκ ἐτόλμα μάχεσθαι μεθ ὑμῶν, ὁ δὲ πατὴρ αὐτοῦ ἠξίου στρατεύεσθαι μετὰ τῶν πολεμίων. Λυσίου, Κατά Αλκιβιάδου λιποταξίου, 16 17 Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. υἱέος: τη δοτική του ενικού αριθμού β. πολλῶν: την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού αρσενικού γενους στο συγκριτικό βαθμό γ. τηλικοῦτον: τη γενική του πληθυντικού αριθμού του θηλυκού γένους δ. χρήματα: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού ε. τῶν πολεμίων: τη δοτική του ενικού αριθμού 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω 1

α. ἕξειν: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του αορίστου της ίδιας φωνής β. ἀναβαίνοντος: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου της ίδιας φωνής γ. ἀπεκτείνατε: το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής δ. κατέγνωτε: τη γενική ενικού της μετοχής αορίστου του αρσενικού γένους ε. στρατεύεσθαι: το απαρέμφατο του παρακειμένου της ίδιας φωνής 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: καταγνῶναι, ἀγαθῶν, ὄντα, μοι, μετὰ τῶν πολεμίων. 5. ὅτε πρῶτον ἐλάβετε ἐξαμαρτάνοντα εἰς ὑμᾶς: Η παραπάνω δευτερεύουσα πρόταση να συμπτυχθεί σε αντίστοιχη μετοχή. Απαντήσεις: 1. Νομίζω, άνδρες δικαστές, ότι για το νόμο και την ουσία της υπόθεσης αυτοί δε θα ήξεραν τι να πουν. Ανεβαίνοντας στο βήμα θα σας παρακελέσουν και θα σας ικετεύσουν κρίνοντας πως δεν είναι δίκαιο να καταδικάσετε το γιο του Αλκιβιάδη για τόσο μεγάλη δειλία, σαν να είχε γίνει εκείνος πρόξενος πολλών αγαθών σε σας και όχι πολλών κακών. Αυτόν αν τον σκοτώνατε στην ηλικία του γιου του, όταν για πρώτη φορά τον πιάσατε να αδικεί, τότε δε θα συνέβαιναν τόσες μεγάλες συμφορές στην πόλη. Και μου φαίνεται πως είναι παράξενο, άνδρες δικαστές, αν μεν καταδικάστε εκείνο τον ίδιo σε θάνατο, θα αθωώσετε δε το γιο εξαιτίας του πατέρα του, επειδή αυτός δεν είχε το θάρρος να μάχεται μαζί σας, ενώ ο πατέρας του έκρινε σωστό να βαδίζει εναντίον (σας) με τους εχθρούς. 2. α) τῷ υἱεῖ/τῷ υἱῷ, β) τoὺς πλείονας/τοὺς πλείους, γ) τηλικούτων, δ) τοῖς χρήμασι, ε) τῷ πολεμίῳ. 3. α) σχοίης, β) ἀνάβηθι, γ) ἀποκτενοῦμεν, δ) καταγνόντος, ε) ἐστρατεῦσθαι. 4. καταγνῶναι: Αντικείμενο στη μετοχή ἀξιοῦντες, τελικό απαρέμφατο, Υποκείμενο του απαρεμφάτου το ὑμᾶς (ετεροπροσωπία). 2

ἀγαθῶν: γενική της αιτίας (ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός) στο αἴτιον ὄντα: αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος ἀπεκτείνατε, στο ὅν, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα ἀπεκτείνατε. μοι: δοτική προσωπική απλή από το απρόσωπο ρήμα Δοκεῖ μετὰ τῶν πολεμίων: εμπρόθετος επιρρηματικός (προσδιορισμός) της συνοδείας στο απαρέμφατο στρατεύεσθαι 5. πρῶτον λαβόντες ἐξαμαρτάνοντα εἰς ὑμᾶς Γενικές οδηγίες για τη σύμπτυξη των μετοχών Ουσιαστικά πρόκειται για την αντίστροφη πορεία της ανάλυσης της μετοχής σε πρόταση. Γενικά, κατά τη σύμπτυξη μιας δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή ανεξαρτήτου είδους παρατηρούνται οι εξής μεταβολές: α) Φεύγει ο σύνδεσμος εισαγωγής (αφού πλέον δεν έχουμε δευτερεύουσα πρόταση). β) Το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης μετατρέπεται σε μετοχή στον ίδιο χρόνο του ρήματος. [Εξαίρεση: α) Η οριστική παρατατικού και υπερσυντέλικου μετατρέπεται σε μετοχή ενεστώτα και παρακειμένου αντίστοιχα. β) Η τελική μετοχή μπαίνει πάντα σε χρόνο μέλλοντα, ανεξάρτητα από το χρόνο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης.] γ) Το υποκείμενο του ρήματος γίνεται υποκείμενο μετοχής. Δε συμπτύσσονται όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις σε μετοχές, παρά μόνο αυτές στις οποίες υπάρχει αντίστοιχη μετοχή. Επειδή η επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι άλλοτε συνημμένη και άλλοτε απόλυτη θέλει ιδιαίτερη προσοχή η πτώση τόσο του υποκειμένου της όσο και της ίδιας. Συγκεκριμένα διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις: α) Αν το υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης είναι ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, τότε η μετοχή μπαίνει σε ονομαστική πτώση. β) Αν το υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης αναφέρεται σε κάποιο όρο της πρότασης απ την οποία εξαρτάται, τότε η μετοχή μπαίνει στην ίδια πτώση με αυτόν. γ) Αν το υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης δεν έχει καμιά συντακτική σχέση με την πρόταση απ την οποία εξαρτάται, τότε η μετοχή μπαίνει σε πτώση: 1) Γενική: Αν το ρήμα της δευτερεύουσας είναι προσωπικό (γενική απόλυτη μτχ.). 2) Αιτιατική: Αν το ρήμα της δευτερεύουσας είναι απρόσωπο (αιτιατική απόλυτη μτχ.). ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Ο : Ἀκούω τινὰ διαβάλλειν, ὦ ἄνδρες, ἐμὲ ὡς ἐγὼ ἄρα ἐξαπατήσας ὑμᾶς μέλλω ἄγειν εἰς Φᾶσιν. Ἀκούσατε οὖν μοῦ πρὸς θεῶν, καὶ ἐὰν μὲν ἐγὼ φαίνωμαι ἀδικεῖν, οὐ χρή με ἐνθένδε ἀπελθεῖν πρὶν ἂν δῶ δίκην ἂν δ ὑμῖν φαίνωνται ἀδικεῖν οἱ ἐμὲ διαβάλλοντες, οὕτως αὐτοῖς χρῆσθε ὥσπερ ἄξιον. Ὑμεῖς δέ, ἔφη ἴστε δήπου ὅθεν ἥλιος ἀνίσχει καὶ ὅπου δύεται, καὶ ὅτι ἐὰν μέν τις εἰς τὴν Ἑλλάδα μέλλῃ ἰέναι, πρὸς ἑσπέραν δεῖ πορεύεσθαι ἢν δέ τις βούληται εἰς τοὺς βαρβάρους, τοὔμπαλιν πρὸς ἕω. Ἔστιν οὖν ὅστις τοῦτο ἂν δύναιτο ὑμᾶς ἐξαπατῆσαι ὡς ἥλιος ἔνθεν μὲν ἀνίσχει, δύεται δὲ ἐνταῦθα, ἔνθα δὲ δύεται, ἀνίσχει δ ἐντεῦθεν; Ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦτο γε ἐπίστασθε ὅτι βορέας μὲν ἔξω τοῦ Πόντου εἰς τὴν Ἑλλάδα φέρει, νότος δὲ εἴσω εἰς Φᾶσιν, καὶ λέγεται, ὅταν βορρᾶς πνέῃ, ὡς καλοὶ πλοῖ εἰσιν εἰς τὴν Ἑλλάδα. 3

Ξενοφώντος, Κύρου Ανάβασις, 5,7,5 Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. τινὰ: την αιτιατική του ενικού αριθμού του ουδετέρου γένους β. ἐξαπατήσας: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού γ. ἕω: την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού δ. καλοὶ: τη δοτική του ενικού αριθμού του υπερθετικού βαθμού ε. πλοῖ: την αιτιατική του ενικού αριθμού 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. Ἀκούω: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής β. ἀπελθεῖν: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου της ίδιας φωνής γ. βούληται: το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής του παρακειμένου της ίδιας φωνής δ. ἐπίστασθε: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού της ίδιας φωνής ε. πνέῃ: το τρίτο ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: ἀπελθεῖν, αὐτοῖς, ὑμᾶς (το δεύτερο), τοῦ Πόντου, εἴσω. 5. ἂν δ ὑμῖν φαίνωνται χρῆσθε ὥσπερ ἄξιον: Να εντοπιστεί το είδος του υποθετικού λόγου και να μετατραπεί στα υπόλοιπα είδη. 4

Απαντήσεις: 1. Ακούω, άνδρες, ότι κάποιος με κατηγορεί (συκοφαντεί) ότι τάχα εγώ πρόκειται να σας εξαπατήσω και να σας οδηγήσω στο Φάση (ποταμό). Ακούστε με, λοιπόν, για όνομα των Θεών, και εάν φανώ ότι είμαι άδικος, οφείλω να μη φύγω από εδώ, πριν τιμωθηθώ. Αν όμως φανεί σε εσάς ότι είναι άδικοι αυτοί που με συκοφαντούν, να τους μεταχειριστείτε έτσι όπως τους αξίζει. Εσείς, είπε, ξέρετε, αν δεν απατώμαι, από πού ανατέλλει ο ήλιος και πού δύει, και ότι, αν κάποιος πρόκειται να πάει στην Ελλάδα, πρέπει να βαδίζει προς τη δύση. Αν, όμως, θέλει να πάει προς τους βαρβάρους, πρέπει να βαδίζει αντίθετα, προς την ανατολή. Μπορεί, λοιπόν, κάποιος να σας εξαπατήσει σ αυτό το θέμα, ότι τάχα δηλαδή ο ήλιος από εκεί που ανατέλλει, εκεί δύει, και εκεί που δύει, από εκεί ανατέλλει; Ασφαλώς όμως εσείς ξέρετε ακόμα ότι ο βοριάς οδήγει έξω από τον Πόντο, προς την Ελλάδα, ενώ ο νοτιάς στο εσωτερικό, προς το Φάση, και λένε πως, όταν φυσάει ο βοριάς, το ταξίδι προς την Ελλάδα είναι ευχάριστο. 2. α) τί/ἄττα, β) τοῖς ἐξαπατήσασι, γ) τὰς ἕως, δ) τῷ καλλίστῳ, ε) τὸν πλοῦν. 3. α) ἀκούσει/ἀκούσῃ, β) ἀπέλθετε, γ) βεβουλημένοι βεβουλημέναι βεβουλημένα εἴησαν/εἶεν, δ) ἠπίστω, ε) πνείτω. 4. ἀπελθεῖν: υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος χρή, τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απαρεμφάτου με (ετεροπροσωπία) αὐτοῖς: αντικείμενο στο ρήμα χρῆσθε ὑμᾶς (το δεύτερο): αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐξαπατῆσαι τοῦ Πόντου: γενική της αφετηρίας ή της αναφοράς από το ἔξω εἴσω: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο φέρει 5. ἂν δ ὑμῖν φαίνωνται χρῆσθε ὥσπερ ἄξιον: Υπόθεση ἂν φαίνωνται (Υποτακτική), απόδοση χρῆσθε (προστακτική): Το είδος του υποθετικού λόγου είναι το προσδοκώμενο. Αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον: ἂν δ ὑμῖν φαίνωνται χρῆσθε ὥσπερ ἄξιον Πραγματικό: εἰ δ ὑμῖν φαίνονται χρῆσθε ὥσπερ ἄξιον Μη πραγματικό: εἰ δ ὑμῖν ἐφαίνοντο ἐχρῆσθε ἂν ὥσπερ ἄξιον Απλή σκέψη του λέγοντος: εἰ δ ὑμῖν φαίνοιντο χρῷσθε ἂν ὥσπερ ἄξιον Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν: εἰ δ ὑμῖν φαίνοιντο ἐχρῆσθε (ἂν) ὥσπερ ἄξιον Κανόνες μετατροπή των υποθετικών λόγων στα άλλα είδη 1) Αναγνωρίζουμε το είδος που μας δίνεται και με βάση αυτό μετατρέπουμε στα άλλα είδη. 2) Ξεκινάμε την μετατροπή απ το πιο κοντινό ως προς τη σημασία είδος: α) 5

Πραγματικό Μη Πραγματικό, β) Απλή σκεψη Αόριστη Επανάληψη στο παρελθόν, γ) Προσδοκώμενο Αόριστη Επανάληψη στο παρόν/μέλλον. 3) Τον χρόνο των ρημάτων εκφοράς τόσο της υπόθεσης όσο και της απόδοσης (αν το επιτρέπει η εκφορά του κάθε είδους) δεν τον αλλάζουμε. Αν, όμως, πρέπει να αλλάξει ο χρόνος υφίσταται τις εξής αλλαγές: α) Ενεστώτας Παρατατικός, β) Μέλλοντας Αόριστος, γ) Παρακείμενος Υπερσυντέλικος. 4) Στο πραγματικό, καλό θα είναι να χρησιμοποιούμε ως απόδοση την οριστική ενεστώτα (είναι ο πιο εύχρηστος τρόπος εκφοράς της απόδοσης του πραγματικού). 5) Υπενθύμιση: Η δυνητική ευκτική δεν μπαίνει ποτέ σε χρόνο μέλλοντα (αντ αυτού χρησιμοποιούμε αόριστο) και η δυνητική οριστική μπαίνει πάντα σε αρκτικό χρόνο. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3 Ο : Ὃ δὲ μέγιστον τεκμήριον καὶ πρὸς ἅπαντα ἱκανόν ὅτε γὰρ τὸ ἔγκλημα ἐγένετο, ὀλιγαρχία καθειστήκει, ἐν ᾗ οὕτως ἑκάτερος αὐτῶν διέκειτο, ὥστε Νικίας μέν, εἰ καὶ τὸν ἄλλο χρόνον εἴθιστο συκοφαντεῖν, τότ ἂν ἐπαύσατο, Εὐθύνους δέ, καὶ εἰ μηδὲ πώποτε διενοήθη ἀδικεῖν, τότ ἂν ἐπῄρθη. Ὁ μὲν γὰρ διὰ τὰ ἁμαρτήματα ἐτιμᾶτο, ὁ δὲ διὰ τὰ χρήματα ἐπεβουλεύετο. Πάντες γὰρ ἐπίστασθε, ὅτι ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ δεινότερον ἦν πλουτεῖν ἢ ἀδικεῖν οἱ μὲν γὰρ τὰ ἀλλότρια ἐλάμβανον, οἱ δὲ τὰ σφέτερ αὐτῶν ἀπώλλυον. Ἐφ οἷς γὰρ ἦν ἡ πόλις, οὐ τοὺς ἁμαρτάνοντας ἐτιμωροῦντο ἀλλὰ τοὺς ἔχοντας ἀφῃροῦντο, καὶ ἡγοῦντο τοὺς μὲν ἀδικοῦντας πιστούς, τοὺς δὲ πλουτοῦντας ἐχθρούς. Ισοκράτους, Προς Ευθύνουν, Ι, 11 22. Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. ἱκανόν: τη γενική του ενικού αριθμού στο υπερθετικό β. τὸ ἔγκλημα: τη δοτική του ενικού αριθμού γ. Πάντες: τη δοτική του ενικού του θηλυκού γένους δ. τὰ σφέτερ : την αιτιατική του ενικού αριθμού στο πρώτο πρόσωπο ε. τοὺς ἁμαρτάνοντας: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού 6

3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. ἐγένετο: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της οριστικής του παρακειμένου β. καθειστήκει: το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου β της ίδιας φωνής γ. ἐπῄρθη: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής δ. πλουτεῖν: το τρίτο ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα της ίδιας φωνής ε. τοὺς ἔχοντας: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου της ίδιας φωνής 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: Ὃ δὲ μέγιστον τεκμήριον, πώποτε, διὰ τὰ ἁμαρτήματα, τοὺς ἁμαρτάνοντας, πιστούς. 5. ἀλλὰ τοὺς ἔχοντας ἀφῃροῦντο: Να αναλυθεί η μετοχή σε αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση. Απαντήσεις: 1. Αυτό όμως (είναι) η σπουδαιότερη και η πιο ικανοποιητική απόδειξη για όλα γιατί όταν έγινε το έγκλημα, εγκαθιδρύθηκε η ολιγαρχία, στην οποία ο καθένας από αυτούς έτσι ήταν διατεθειμένος (τέτοια διάθεση είχε), ώστε ο Νικίας από τη μία, αν και τον άλλο χρόνο ήταν συνηθισμένος να συκοφαντεί, τότε σταμάτησε, ενώ ο Ευθύνους από την άλλη, ακόμα κι αν ποτέ δε σκέφτηκε να αδικήσει, τότε ξεσηκώθηκε. Ο ένας λοιπόν τιμωρήθηκε για τα αδικήματά του, ο άλλος κατηγορούνταν εξαιτία των χρημάτων του. Όλοι γνωρίζετε καλά, ότι εκείνο το χρόνο ήταν φοβερότερο να είναι πλούσιος (κάποιος) παρά να αδικεί αυτοί λοιπόν από τη μία μεριά έπαιρναν τα ξένα, οι άλλοι δε έχαναν τα δικά τους. Γιατί αυτοί που κυβερνούσαν την πόλη δεν τιμωρούσαν τους αμαρτωλούς (αυτούς που έκαναν αδικήματα), αλλά αφάνιζαν αυτούς που είχαν (χρήμα 7

τα), και θεωρούσαν αυτούς που αδικούσαν πιστούς και αυτούς που πλούτιζαν εχθρούς. 2. α) ἱκανωτάτου, β) τῷ ἐγκλήματι, γ) πάσῃ, δ) τὸ ἡμέτερον, ε) τοῖς ἁμαρτάνουσι. 3. α) γέγονας/γεγένησαι, β) καταστάντων/καταστήτωσαν, γ) ἐπαρθήσοισθε/(ἐπαιροῖσθε), δ) πλουτείτω, ε) σχές. 4. Ὃ δὲ μέγιστον τεκμήριον: προεξαγγελτική παράθεση στην πρόταση που ακολουθεί (ὅτε γὰρ. τότ ἂν ἐπῄρθη), μέγιστον: επιθετικός προσδιορισμός στο τεκμήριον πώποτε: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο διενοήθη διὰ τὰ ἁμαρτήματα: εμπρόθετος προσδιορισμός (επιρρηματικός) της αιτίας στο ἐπεβουλεύετο τοὺς ἁμαρτάνοντας: επιθετική μετοχή ως αντικείμενο του ρήματος ἐτιμωροῦντο πιστούς: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος ἡγοῦντο στο τοὺς μὲν ἀδικοῦντας 5. ἀλλὰ τούτους οὓς εἶχον ἀφῃροῦντο Ανάλυση αναφορικής ή επιθετικής μετοχής Η επιθετική ή αναφορική μετοχή αναλύεται σε αναφορική πρόταση. Διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις ανάλυσης: 1) Περίπτωση 1η: Εάν η μετοχή είναι έναρθρη, τότε: α) Εννοούμε τη δεικτική αντωνυμία οὗτος αὕτη τοῦτο στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με τη μετοχή. β) Τρόπος εισαγωγής: Εισάγουμε την αναφορική πρόταση χρησιμοποιώντας την αναφορική αντωνυμία ὅς ἥ ὅ, σε πτώση ονομαστική και στο ίδιο γένος και αριθμό με τη μετοχή. γ) Έγκλιση: Οριστική. δ) Χρόνος: ΜΕΤΟΧΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΧΡΟΝΟΣ Ενεστώτα Ρήμα αρκτικού χρόνου Ενεστώτας Ενεστώτα Ρήμα ιστορικού χρόνου Παρατατικός Αορίστου Οποιαδήποτε Αόριστος Παρακειμένου Ρήμα αρκτικού χρόνου Παρακείμενος Παρακειμένου Ρήμα ιστορικού χρόνου Υπερσυντέλικος 2) Περίπτωση 2η: Εάν η μετοχή είναι άναρθρη, τότε: α) Τρόπος εισαγωγής: Εισάγουμε την αναφορική πρόταση χρησιμοποιώντας την αναφορική αντωνυμία ὅς ἥ ὅ, σε ονομαστική, στο ίδιο γένος και αριθμό με τη μετοχή. β) Έγκλιση: Οριστική. γ) Χρόνος: όπως ο πίνακας στην 1η περίπτωση. 3) Περίπτωση 3η: Εάν η μετοχή είναι αναφορικό υποθετική (άρνηση μή), τότε αναλύεται σε αναφορικό υποθετική πρόταση ως εξής: α) Τρόπος εισαγωγής: Εισάγουμε την αναφορική πρόταση χρησιμοποιώντας την αναφορική αντωνυμία ὅς ἥ ὅ σε ονομαστική, στο ίδιο γένος και αριθμό με τη μετοχή. β) Έγκλιση Χρόνος: Επειδή η μετοχή εμπεριέχει κρυφό (λανθάνοντα) υποθετικό λόγο, θα αναλυθεί με έγκλιση και χρόνο ανάλογο με το είδος του υποθετικού που δηλώνει (βλέπε είδη υποθετικών λόγων). [Παρατήρηση: Εάν ο υποθετικός λόγος που λανθάνει στη μετοχή είναι του προσδοκώμενου ή της αόριστης επανάληψης στο παρόν και μέλλον, τότε κατά την ανάλυση της μετοχής η υποτακτική που θα προκύψει θα συνοδεύεται από το αοριστολογικό μόριο ἄν]. 8

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 4 Ο : Ἐπιλίποι δ ἂν τὸ λοιπὸν μέρος τῆς ἡμέρας, εἰ τὰς πλεονεξίας τὰς ἐσομένας λέγειν ἐπιχειρήσαιμεν. Ἐκεῖνο δ οὖν πᾶσι φανερόν, ὅτι τῶν Ἑλλήνων διενηνόχαμεν οὐ τῷ μεγέθει τῆς πόλεως, οὐδὲ τῷ πλήθει τῶν ἀνθρώπων, ἀλλ ὅτι τὴν πολιτείαν ὁμοίαν κατεστησάμεθα στρατοπέδῳ καλῶς διοικουμένῳ καὶ πειθαρχεῖν ἐθέλοντι τοῖς ἄρχουσιν. Ἢν οὖν εἰλικρινὲς τοῦτο ποιήσωμεν, ὃ μιμησαμένου ἡμῖν συνήνεγκεν, οὐκ ἄδηλον ὅτι ῥᾳδίως τῶν πολεμίων ἐπικρατήσομεν. Ἴσμεν δὲ καὶ τοὺς οἰκιστὰς ταυτησὶ τῆς πόλεως γενομένους, ὅτι μικρὸν μὲν στρατόπεδον εἰς τὴν Πελοπόννησον εἰσῆλθον ἔχοντες, πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων πόλεων ἐκράτησαν. Ισοκράτους, Αρχίδαμος, 8 11 Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. μέρος: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού β. τῷ πλήθει: την αιτιατική του ενικού αριθμού γ. τὴν πολιτείαν: την κλητική του πληθυντικού αριθμού δ. εἰλικρινὲς: την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού του ίδιου γένους ε. πολλῶν: την αιτιατική του ενικού αριθμού στο συγκριτικό βαθμό 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. Ἐπιλίποι: το απαρέμφατο του παρακειμένου β. διενηνόχαμεν: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής γ. κατεστησάμεθα: το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού της ίδιας φωνής δ. Ἴσμεν: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα ε. εἰσῆλθον: το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα 9

4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: τῆς ἡμέρας, τῷ μεγέθει, ὁμοίαν, γενομένους, πόλεων. 5. Ἴσμεν δὲ καὶ τοὺς οἰκιστὰς ταυτησί... μεγάλων πόλεων ἐκράτησαν: Να εξαρτηθεί από: Ὁ Ἰσοκράτης λέγει... και το Ὁ Ἰσοκράτης ἔλεγε... Απαντήσεις: 1. Δε θα επαρκούσε λοιπόν το υπόλοιπο μέρος της ημέρας, αν επιχειρούσα να αναφέρω τις ωφέλειες που θα υπάρξουν. Εκείνο όμως είναι σε όλους φανερό, ότι δηλαδή υπερτερήσαμε των Ελλήνων όχι εξαιτίας του μεγέθους (της δύναμης) της πόλης, ούτε εξαιτίας του πλήθους των ανθρώπων, αλλά γιατί κάναμε την πολιτεία (μας) όμοια με στρατόπεδο που διοικείται καλά και που θέλει να πειθαρχεί στους άρχοντες. Αν λοιπόν πραγματοποιήσουμε αληθινά αυτό που στο παρελθόν μας ωφέλησε, επειδή το μιμηθήκαμε, είναι ολοφάνερο ότι εύκολα θα γίνουμε κύριοι των εχθρών μας. Γνωρίζουμε εξάλλου και γι αυτούς που υπήρξαν ιδρυτές αυτής εδώ της πόλης ότι εισήλθαν βέβαια στην Πελοπόννησο παρόλο που είχαν ολογάριθμο στρατό, κυρίευσαν όμως πολλές και σημαντικές πόλεις. 2. α) τοῖς μέρεσι, β) τὸ πλῆθος, γ) ὦ πολιτεῖαι, δ) τὰ εἰλικρινῆ, ε) πλείονα/πλείω. 3. α) ἐπιλελοιπέναι, β) διοίσετε, γ) καθίσταντο, δ) εἰδείης, ε) εἰσίοι. 4. τῆς ἡμέρας: γενική διαιρετική στο μέρος (ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός) τῷ μεγέθει: δοτική της αναφοράς στο διενηνόχαμεν ὁμοίαν: κατηγρούμενο στο αντικείμενο του ρήματος κατεστησάμεθα στο τὴν πολιτείαν γενομένους: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος Ἴσμεν, στο τοὺς οἰκιστάς, εξαρτάται από το ρήμα Ἴσμεν πόλεων: αντικείμενο στο ρήμα ἐκράτησαν 5. Ὁ Ἰσοκράτης λέγει... τούτους εἰδέναι δὲ καὶ τοὺς οἰκιστὰς ταυτησὶ τῆς πόλεως γενομένους, ὅτι μικρὸν μὲν στρατόπεδον εἰς τὴν Πελοπόννησον εἰσῆλθον ἔχοντες, πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων πόλεων ἐκράτησαν. 10

Ὁ Ἰσοκράτης ἔλεγε τούτους εἰδέναι δὲ καὶ τοὺς οἰκιστὰς ταυτησὶ τῆς πόλεως γενομένους, ὅτι μικρὸν μὲν στρατόπεδον εἰς τὴν Πελοπόννησον εἰσέλθοιεν ἔχοντες, πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων πόλεων κρατήσειαν/κρατήσαιεν. Μεθοδολογία μετατροπής ευθέος λόγου σε πλάγιο 1) Αναγνωρίζουμε την πρόταση που μας δίνουν ως προς το είδος της (π.χ. κύρια κρίσεως, επιθυμίας κ.λπ.). 2) Ελέγχουμε το ρήμα εξάρτησης ως προς το είδος του για να επιλέξουμε τι θα χρησιμοποιήσουμε κατά την μετατροπή (π.χ. από το λέγω δευτερεύουσα ειδική πρόταση, από το γιγνώσκω κατηγορηματική μετοχή, από το φημί ειδικό απαρέμφατο). 3) Προσέχουμε το ρήμα εξάρτησης για να δούμε σε τι χρόνο βρίσκεται (αρκτικό η ιστορικό) για να επιλέξουμε την έγκλιση που θα χρησιμοποιήσουμε. 4) Ελέγχουμε το πρόσωπο που μιας δίνεται και μεταφράζοντας πρώτα στα νέα ελληνικά επιλέγουμε το πρόσωπο που θα χρησιμοποιήσουμε. 5) Κοιτάζουμε αν στην πρόταση υπάρχει το ἄν (δυνητικό, υποθετικό, αοριστολογικό) για να δούμε τις αλλαγές που υφίστανται κατά περίπτωση. 6) Τέλος κοιτάζουμε αν πρέπει να μετατρέψουμε σε απαρέμφατο ή μετοχή προσέχοντας την πτώση του υποκειμένου του απαρεμφάτου ή την πτώση της μετοχής που θα χρησιμοποιήσουμε. Κατά την μετατροπή του ευθέως λόγου σε πλάγιο παρατηρούνται οι εξής μεταβολές: 1) Μεταβολή των προτάσεων ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ Κύριες προτάσεις κρίσεως (εκφέρονται με οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική) Κύριες προτάσεις επιθυμίας (εκφέρονται με προστακτική, υποτακτική, ευχετική οριστική, ευχετική ευκτική) Ευθείες ερωτήσεις Δευτερεύουσες προτάσεις (π.χ. αιτιολογική πρόταση, τελική πρόταση) ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 1) Δευτερεύουσα ειδική πρόταση (όταν εξαρτάται από λεκτικό ρήμα ή γνωστικά ή αίσθησης). 2) Ειδικό απαρέμφατο (όταν εξαρτάται από λεκτικά, δοξαστικά και το ρήμα φημί). 3) Κατηγορηματική μετοχή (όταν εξαρτάται από ρήμα κελευστικό, ευχετικό, βουλητικό, προτρεπτικό κ.α.) Τελικό απαρέμφατο (όταν εξαρτάται από ρήμα κελευστικό, ευχετικό, βουλητικό, προτρεπτικό κ.α.) Πλάγια ερωτηματική πρόταση (εξαρτάται από ρήμα ερώτησης απορίας, φροντίδας, επιμέλειας κ.α.) Παραμένουν ίδιες (δευτερεύουσες προτάσεις) Σημειώσεις: 1) Τις κύριες προτάσεις κρίσεως προτιμότερο είναι να τις μετατρέπουμε σε ειδική πρόταση όταν εξαρτώνται από ρήμα λεκτικό ή ισοδύναμο, σε ειδικό απαρέμφατο 11

όταν εξαρτώνται από δοξαστικό ή το φημί και σε κατηγορηματική μετοχή όταν εξαρτώνται από ρήμα γνωστικό ή αισθήσεως. 2) Όταν μετατρέπουμε τις ευθείες ερωτήσεις σε πλάγιες ερωτηματικές προσέχουμε να υπάρχει αντιστοιχία στον τρόπο εισαγωγής: Ολικής άγνοιας μονομελής Ολικής άγνοιας διμελής Μερικής άγνοιας ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ἄρα, ἄραγε, οὔκουν, χωρίς σύνδεσμο εισαγωγής πότερον... ἢ... πότερα... ἢ... Ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ εἰ, ἐάν, ἄν, ἢν εἴτε... εἴτε... εἰ... ἢ... πότερον... ἢ... πότερα... ἢ... Αναφορικές και ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα 2) Μεταβολή των εγκλίσεων: α) Όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου τότε: η Οριστική, η Υποτακτική και οι Δυνητικές εγκλίσεις παραμένουν ίδιες. β) Όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χοόνου τότε: 1) η Οριστική και η Υποτακτική γίνονται Ευκτική Πλαγίου λόγου, 2) οι Δυνητικές εγκλίσεις παραμένουν ίδιες. 3) Μεταβολή προσώπων, προσωπικών, κτητικών και αυτοπαθητικών αντωνυμιών. ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ Πρόσωπο Προσωπικές Αντωνυμίες Κτητικές Αντωνυμίες Αυτοπαθείς Αντωνυμίες Πρόσωπο α ἐγώ, ἡμεῖς ἐμός, ἡμέτερος β σύ, ὑμεῖς σός, ὑμέτερος ἐμαυτοῦ, ἡμῶν αὐτῶν σεαυτοῦ, ὑμῶν αὐτῶν γ α γ οὗτος, αὐτός, σφεῖς ἑός, σφέτερος ἑαυτοῦ, σφῶν αὐτῶν γ Σημείωση: Ο πίνακας που δίνουμε δεν είναι απόλυτος αλλά δείχνει αυτό που κατά κανόνα ισχύει. Για να βρούμε το σωστό πρόσωπο πάντα μεταφράζουμε στα νέα ελληνικά και με βάση το νόημα κάνουμε τις αλλαγές των προσώπων. Γενικές Παρατηρήσεις: α) Κατά την μετατροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο μπορεί ανάλογα με το νόημα να αλλάζουν τα τοπικά και τα χρονικά επιρρήματα. π.χ. ἐνθάδε ἐκεῖ, νῦν τότε κ.ά. β) Το δυνητικό ἂν παραμένει πάντοτε ακόμα και όταν τον ευθύ λόγο τον μετατρέψουμε σε απαρέμφατο ή μετοχή. γ) Ο χρόνος των ρημάτων του ευθέος λόγου παραμένει ίδιος και στον πλάγιο Λόγο. Εξαίρεση: Η οριστική παρατατικού και υπερσυντέλικου όταν πρέπει να γίνει ευκτική πλαγίου Λόγου ή απαρέμφατο ή μετοχή 12

μπαίνει σε χρόνο ενεστώτα και παρακείμενο αντίστοιχα (γιατί ο παρατατικός και ο υπερσυντέλικος γραμματικά δεν έχουν ευκτική, απαρέμφατο και μετοχή). δ) Αν υπάρχει κλητική προσφώνηση στον ευθύ λόγο κατά την μετατροπή σε πλάγιο τίθεται ως αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης. (Η πλάγια πτώση που θα χρησιμοποιήσουμε καθορίζεται από το ρήμα εξάρτησης). ε) Όταν πρέπει να μετατρέψουμε τον ευθύ Λόγο σε απαρέμφατο (ειδικό ή τελικό) πρέπει να προσέξουμε την πτώση που θα χρησιμοποιήσουμε για το υποκείμενό του: α) Ονομαστική Ταυτοπροσωπία: όταν το Υποκείμενο του ρήματος τους ευθέος λόγου είναι ίδιο με το Υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, β) Αιτιατική Ετεροπροσωπία: όταν το Υποκείμενο του ρήματος του ευθέος λόγου είναι διαφορετικό από το Υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης. στ) Αν πρέπει να μετατρέψουμε τον ευθύ λόγο σε κατηγορηματική μετοχή πρέπει να προσέξουμε σε τι πτώση θα βάλουμε τη μετοχή: i) Ονομαστική: Όταν το Υποκείμενο του ρήματος του ευθέος λόγου είναι ίδιο με το Υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης. ii) Πλάγια πτώση (συνήθως αιτιατική, το σύνοιδα + δοτική, το μέμνημαι + γενική, το ἀκούω, αἰσθάνομαι + αιτιατική ή γενική): Όταν το υποκείμενο του ρήματος του ευθέος λόγου είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης. ζ) Κατά την μετατροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο τότε: i) Το υποθετικό ἄν: 1) παραμένει, αν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, 2) μετατρέπεται σε εἰ, αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. ii) Το αοριστολογικό ἄν: 1) παραμένει, αν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, 2) αποβάλλεται, αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου (π.χ. ὅταν ὅτε, ἕως ἂν ἕως, ὃς ἂν ὃς κ.ά.). ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 5 Ο : Μετὰ γὰρ τὴν Θησέως εἰς Ἅιδου κατάβασιν ἐπανελθούσης αὗθις εἰς Λακεδαίμονα καὶ πρὸς τὸ μνηστεύεσθαι λαβούσης ἡλικίαν, ἅπαντες οἱ τότε βασιλεύοντες καὶ δυναστεύοντες τὴν αὐτὴν γνώμην ἔσχον περὶ αὐτῆς ἐξὸν γὰρ αὐτοῖς λαμβάνειν ἐν ταῖς αὑτῶν πόλεσι γυναῖκας τὰς πρωτευούσας, ὑπεριδόντες τοὺς οἲκοι γάμους ἦλθον ἐκείνην μνηστεύσοντες. Οὔπω δὲ κεκριμένου τοῦ μέλλοντος αὐτῇ συνοικήσειν ἀλλ ἔτι κοινῆς τῆς τύχης οὔσης, οὕτω πρόδηλος ἦν ἅπασιν ἐσομένη περιμάχητος, ὥστε συνελθόντες πίστεις ἔδοσαν ἀλλήλοις ἦ μὴν βοηθήσειν, εἴ τις ἀποστεροίη τὸν ἀξιωθέντα λαβεῖν αὐτήν, νομίζων ἕκαστος τὴν ἐπικουρίαν ταύτην αὑτῷ παρασκευάζειν. Παρατηρήσεις: Ισοκράτους, Ελένη, 34 40 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. κατάβασιν: την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού β. ἅπαντες: τη γενική του πληθυντικού του θηλυκού γένους γ. γυναῖκας: την κλητική του ενικού αριθμού 13

δ. τὸν ἀξιωθέντα: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού του ουδετέρου γένους ε. ταύτην: τη γενική του πληθυντικού αριθμού 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. ἐπανελθούσης: το δεύτερο ενικό πρόσωπο της υποτακτικής του παρακειμένου ίδιας φωνής β. ἔσχον: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής γ. ὑπεριδόντες: το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού της ίδιας φωνής δ. συνοικήσειν: το τρίτο πληθυντικό της προστακτικής του ενεστώτα της ίδιας φωνής ε. νομίζων: το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: τὴν Θησέως, περὶ αὐτῆς, ἐξὸν, περιμάχητος, λαβεῖν. 5. ὥστε συνελθόντες πίστεις ἔδοσαν ἀλλήλοις ἦ μὴν βοηθήσειν: Να αναγνωριστεί πλήρως (ως προς το είδος, την εισαγωγή, την εξάρτηση, την εκφορά και τη χρήση) η παραπάνω πρόταση. Απαντήσεις: 1. Μετά την κάθοδο του Θησέα (στο βασίλειο) του Άδη, αφού επέστρεψε ξανά στη Σπάρτη και ήρθε σε ηλικία γάμου, όλοι ανεξαιρέτως οι βασιλιάδες και οι άρχοντες της εποχής είχαν την ίδια γνώμη γι αυτήν. Παρόλο που ήταν δυνατό δηλαδή σ αυτούς να πάρουν για γυναίκες τους αυτές που είχαν την πρώτη θέση στις πόλεις τους, ήρθαν, για να ζητήσουν σε γάμο εκείνη, αφού περιφρόνησαν τους γάμους στην πατρίδα τους. Και ενώ ακόμη δεν είχε εκλεγεί αυτός που επρόκειτο να συμβιώσει με αυτήν αλλά η ελπίδα της επιτυχίας ήταν ακόμα κοινή, ήταν φανερό σε όλους, ότι θα 14

γίνει περιζήτητη ακόμη και σε μάχη, ώστε, αφού συγκεντρώθηκαν, έδινα αμοιβαίες διαβεβαιώσεις ότι πραγματικά θα βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, γιατί ο καθένας πίστευε ότι προμηθεύει αυτή τη βοήθεια για τον εαυτό του. 2. α) τὰς καταβάσεις, β) τῶν ἁπασῶν, γ) ὦ γύναι, δ) τοῖς ἀξιωθεῖσι, ε) τούτων. 3. α) ἐπανεληλύθῃς/ἐπανεληλυθώς ἐπανεληλυθυῖα ἐπανεληλυθός ᾖς, β) ἕξετε/σχήσετε, γ) ὑπερεωρῶμεν, δ) συνοικούντων/συνοικείτωσαν, ε) νομιοῖ/(νομίσοι). 4. τὴν Θησέως: επιθετικός προσδιορισμός στο κατάβασιν, Θησέως: γενική υποκειμενική στο κατάβασιν περὶ αὐτῆς: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο ἔσχον ἐξὸν: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή, αιτιατική απόλυτη γιατί προέρχεται από απρόσωπο ρήμα, υποκείμενό της το λαμβάνειν, λειτουργεί συντακτικά ως επιρρηματικό προσιορισμός της εναντίωσης στο ρήμα ἦλθον περιμάχητος: κατηγορούμενο στο υποκείμενο της μετοχής ἐσομένη, στο εννοούμενο Ἑλένη, μέσω του συνδετικού ἐσομένη λαβεῖν: αντικείμενο στη μετοχή τὸν ἀξιωθέντα, τελικό απαρέμφατο 5. ὥστε συνελθόντες πίστεις ἔδοσαν ἀλλήλοις ἦ μὴν βοηθήσειν: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική (ή αποτελεσματική) πρόταση (κρίσεως). Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε. Εξαρτάται από τη μετοχή ἐσομένη. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό αποτέλεσμα. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος ή του συμπεράσματος στη μετοχή ἐσομένη της κύριας και δηλώνει αντικειμενικό συμπέρασμα. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 6 Ο : Οὐδείς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸ τοῦ προδιδόντος συμφέρον ζητῶν χρήματ ἀναλίσκει οὐδ ἐπειδὰν ὧν ἂν πρίηται κύριος γένηται, τῷ προδότῃ συμβούλῳ περὶ τῶν λοιπῶν ἔτι χρῆται οὐδὲν γὰρ ἦν εὐδαιμονέστερον προδότου. Ἀλλ οὐκ ἔστι ταῦτα πόθεν; Πολλοῦ γε καὶ δεῖ. Ἀλλ ἐπειδὰν τῶν πραγμάτων ἐγκρατὴς ὁ ζητῶν ἄρχειν καταστῇ, καὶ τῶν ταῦτ ἀποδομένων δεσπότης ἐστί, τὴν δὲ πονηρίαν εἰδὼς τότε δή, τότε καὶ μισεῖ καὶ ἀπιστεῖ καὶ προπηλακίζει. Σκοπεῖτε δέ καὶ γὰρ εἰ παρελήλυθεν ὁ τῶν πραγμάτων καιρός, ὁ τοῦ γε εἰδέναι τά τοιαῦτα καιρὸς ἀεὶ πάρεστι τοῖς εὖ φρονοῦσι. 15

Δημοσθένους, Περί του στεφάνου, 47 48 Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. τῷ προδότῃ: την κλητική του ενικού αριθμού β. ταῦτα: τη δοτική του πληθυντικού γ. ἐγκρατὴς: την γενική του πληθυντικού αριθμού του ουδετέρου γένους δ. εἰδὼς: τη γενική του πληθυντικού αριθμού του ουδετέρου γένους ε. φρονοῦσι: την αιτιατική του πληθυντικού αριθμού 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. συμφέρον: το τρίτο ενικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου της ίδιας φωνής β. πρίηται: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού της ίδιας φωνής γ. χρῆται: το απαρέμφατο του αορίστου της παθητικής φωνής δ. καταστῇ: το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής ε. εἰδὼς: το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρατατικού 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: ζητῶν, συμβούλῳ, προδότου, ἄρχειν, τῶν ἀποδομένων. 5. Να εντοπιστούν στο παραπάνω κείμενο οι υποθετικοί λόγοι που λανθάνουν και να αναγνωριστούν ως προς το είδος. 16

Απαντήσεις: 1. Κανείς, άνδρες Αθηναίοι, δεν ξοδεύει χρήματα, επειδή επιζητεί το συμφέρον του προδότη, ούτε, όταν γίνει κάτοχος όσων τυχόν έχει αγοράσει, χρησιμοποιεί για τις υπόλοιπες υποθέσεις τον προδότη ως σύμβουλο γιατί, έτσι δε θα υπήρχε κανένας πιο ευτυχισμένος από τον προδότη. Αλλά δε συμβαίνουν αυτά γιατί; Κάθε άλλο μάλιστα. Όταν αντίθετα εκείνος που επιδιώκει την εξουσία γίνει κύριος της κατάστασης συνεπώς γίνει αφέντης και των προδοτών επειδή γνωρίζει βέβαια την ανεντιμότητά τους, τότε και τους μισεί και δεν τους εμπιστεύεται και τους προσβάλλει. Προσέξτε ό μως κι αν ακόμα δηλαδή έχει παρέλθει ο χρόνος των έργων, υπάρχει πάντοτε παρούσα σε αυτούς που σκέφτονται σωστά η ευκαιρία της γνώσης αυτού του είδους των πραγμάτων. 2. α) ὦ προδότα, β) τούτοις, γ) τῶν ἐγκρατῶν, δ) τῶν εἰδότων, ε) τοὺς φρονοῦντας. 3. α) συνενεγκέτω, β) ἐωνεῖσθε, γ) χρησθῆναι, δ) καταστησόμεθα/κατασταθησόμεθα, ε) ᾖσαν/ᾔδεσαν. 4. ζητῶν: αιτιολογική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀναλίσκει, στο Οὐδείς, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἀναλίσκει συμβούλῳ: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος χρῆται, στο τῷ προδότῃ, μέσω του συνδετικού ρήματος χρῆται προδότου: γενική συγκριτική στο εὐδαιμονέστερον, β όρος σύγκρισης ἄρχειν: αντικείμενο στη μετοχή ὁ ζητῶν, τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απαρεμφάτου οὗτος (ταυτοπροσωπία) τῶν ἀποδομένων: επιθετική μετοχή, ως γενική αντικειμενική (ετερόπτωτο ονοματικός προσδιορισμός) στο δεσπότης 5. Οι υποθετικοί λόγοι που λανθάνουν είναι δύο και βρίσκονται και οι δύο σε δευτερεύουσες χρονικουποθετικές προτάσεις. Ο πρώτος λανθάνων υποθετικός λόγος είναι ἐπειδὰν ὧν ἂν πρίηται κύριος γένηται, τῷ προδότῃ συμβούλῳ περὶ τῶν λοιπῶν ἔτι χρῆται. Η υπόθεσή του είναι ἐπειδὰν και υποτακτική (πρίηται) και η απόδοσή του ενεστώτας (χρῆται), άρα δημιουργεί υποθετικό λόγο της αόριστης επανάληψης στο παρόν και το μέλλον. Ο δεύτερος λανθάνων υποθετικός λόγος είναι Ἀλλ ἐπειδὰν τῶν πραγμάτων ἐγκρατὴς ὁ ζητῶν ἄρχειν καταστῇ, καὶ τῶν ταῦτ ἀποδομένων δεσπότης ἐστί. Η υπόθεσή του είναι ἐπειδὰν και υποτακτική (καταστῇ) και η 17

απόδοσή του ενεστώτας (ἐστί), άρα δημιουργεί υποθετικό λόγο της αόριστης επανάληψης στο παρόν και το μέλλον. Κρυφός (ή λανθάνων) υποθετικός λόγος: Όταν δεν είναι φανερή (λανθάνει) η υπόθεση. Αυτό συμβαίνει στις παρακάτω περιπτώσεις: α) Στις υποθετικές με τοχές. β) Στις αναφορικο υποθετικές μετοχές. γ) Στις εναντιωματικές μετοχές. δ) Στις χρονικο υποθετικές προτάσεις. ε) Στις εναντιωματικές προτάσεις. στ) Στις αναφορικο υποθετικές προτάσεις. ζ) Σε επίθετα, εμπρόθετους προσδιορισμούς (ἄνευ, ἐκ, μετὰ + γενική), επιρρηματικούς προσδιορισμούς. η) Σε κύριες προτάσεις, οι οποίες εκφέρονται με προστατική και συνδέονται παρατακτικά με το καὶ με την απόδοση. θ) Σε ευθείες ερωτήσεις. [Οι περιπτώσεις ζ,η,θ είναι πολύ σπάνιες και δεν επιλέγονται ως αντικείμενο προς εξέταση για τις πανελλήνιες εξετάσεις]. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 7 Ο : Ἃ μὲν οὖν κοινῇ πᾶσιν ὑπῆρχεν τοῖσδε τοῖς ἀνδράσιν εἰς τὸ καλῶς ἐθέλειν ἀποθνῄσκειν, εἴρηται, γένος, παιδεία, χρηστῶν ἐπιτηδεύματων συνήθεια, τῆς ὅλης πολιτείας ὑπόθεσις ἃ δὲ κατὰ φυλὰς παρεκάλεσεν ἑκάστους εὐρώστους εἶναι, ταῦτ ἤδη λέξω. Ἤιδεσαν πάντες Ἐρεχθεῖδαι τὸν ἐπώνυμον (τὸν) αὑτῶν Ἐρεχθέα, ἕνεκα τοῦ σῶσαι τὴν χώραν τὰς αὑτοῦ παῖδας, ἃς Ὑακινθίδας καλοῦσιν, εἰς προὖπτον θάνατον δόντ ἀναλῶσαι. Αἰσχρὸν οὖν ἡγοῦντο τὸν μὲν ἀπ ἀθανάτων πεφυκότα πάντα ποιεῖν ἕνεκα τοῦ τὴν πατρίδ ἐλευθερῶσαι, αὐτοὶ δὲ φανῆναι θνητὸν σῶμα ποιούμενοι περὶ πλείονος ἢ δόξαν ἀθάνατον. Οὐκ ἠγνόουν Αἰγεῖδαι Θησέα τὸν Αἰγέως πρῶτον ἰσηγορίαν καταστησάμενον τῇ πόλει. Δεινὸν οὖν ἡγοῦντο τὴν ἐκείνου προδοῦναι προαίρεσιν, καὶ τεθνάναι μᾶλλον ᾑροῦντ ἢ καταλυόμενης ταύτης παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ζῆν φιλοψυχήσαντες. Δημοσθένους, Επιτάφιος, 27 28. Παρατηρήσεις: 1. Να γραφεί η μετάφραση του παραπάνω κειμένου. [Μονάδες: /20] 2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. τοῖς ἀνδράσιν: τη δοτική του ενικού αριθμού β. ὑπόθεσις: τη δοτική του πληθυντικού γ. τὴν χώραν: την κλητική του πληθυντικού αριθμού δ. πεφυκότα: τη δοτική του πληθυντικού αριθμού 18

ε. πλείονος: το επίρρημα στον υπερθετικό βαθμό 3. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω α. ἀποθνῄσκειν: το απαρέμφατο του αορίστου β. λέξω: το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του υπερσυντέλικου γ. Ἤιδεσαν: το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του μέλλοντα της ίδιας φωνής δ. φανῆναι: το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα της ίδιας φωνής ε. ᾑροῦντ : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της υποτακτικής του ενεστώτα 4. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου. Να αναφέρετε και τον όρο που προσδιορίζουν: συνήθεια, εἶναι, ἕνεκα τοῦ σῶσαι, Ὑακινθίδας, καταλυόμενης. 5. Οὐκ ἠγνόουν Αἰγεῖδαι Θησέα τὸν Αἰγέως πρῶτον ἰσηγορίαν καταστησάμενον τῇ πόλει: Στην παραπάνω πρόταση να γίνει ο πλάγιος λόγος ευθύς. Απαντήσεις: 1. Αυτά λοιπόν που υπήρχαν από κοινού σε όλους τους άνδρες με σκοπό να θέλουν να πεθαίνουν, έχουν ειπωθεί, δηλαδή το γένος, η παιδεία, η συνήθεια των καλών ασχολιών (απασχολήσεων), η υπόθεση όλης της πολιτείας. Αυτά όμως που παρακίνησαν τον καθένα ανά φυλές να είναι εύρωστος, αυτά πλέον θα πω. Γνώριζαν καλά όλοι οι Ερεχθείδες τον γνωστό τους Ερεχθέα, που με σκοπό να σώσουν τα παιδιά του τη χώρα, τα οποία τα αποκαλούν Υακινθίδες, τα έδωσε να τα θυσιάσουν με ολοφάνερο θάνατο. Θεωρούσαν λοιπον ότι είναι ντροπή αυτός από τη μία μεριά ο οποίος έχει γεννηθεί από αθάνατους να κάνει τα πάντα με σκοπό να ελευθερώσει την 19

πατρίδα, αυτοί όμως φαίνονται να ενδιαφέρονται περισσότερο για το θνητό σώμα παρά για την αθάνατη δόξα (φήμη). Δεν αγνούσαν οι Αιγείδες ότι ο Θησέας, ο γιός του Αιγέα, πρώτος εγκαθίδρυσε (θέσπισε) την ισηγορία για χάρη της πόλης. Θεωρούσαν λοιπόν ότι είναι φοβερό να προδώσουν την πολιτική ενέργεια εκείνου, και επέλεγαν περισσότερο να πεθάνουν παρά, αν καταλυθεί αυτή (η ισηγοριά) από τους Έλληνες να ζουν από αγάπη για τη ζωή. 2. α) τῷ ἀνδρί, β) ταῖς ὑποθέσεσι, γ) ὦ χῶραι, δ) τοῖς πεφυκόσι, ε) πλεῖστον/πλεῖστα. 3. α) ἀποθανεῖν, β) εἰρήκεμεν, γ) εἰδήσοι/εἴσοιτο, δ) φαίνεσθε, ε) αἱρῶνται. 4. συνήθεια: επεξήγηση στο ἃ (ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός) εἶναι: αντικείμενο στο παρεκάλεσεν, τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απαρεμφάτου το ἑκάστους (ετεροπροσωπία) ἕνεκα τοῦ σῶσαι: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο δόντ, τοῦ σῶσαι: έναρθρο τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του τὰς παῖδας (ετεροπροσωπία) Ὑακινθίδας: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος καλοῦσιν στο ἃς μεσω του συνδετικού καλοῦσιν καταλυόμενης: επιρρηματική υποθετική μετοχή, υποκείμενο της το ταύτης (απόλυτη), λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της υπόθεσης ή της προϋπόθεσης στο ρήμα ᾑροῦντο 5. Θησεὺς ὁ Αἰγέως πρῶτος ἰσηγορίαν κατεστήσατο τῇ πόλει: Μετατροπή πλαγίου λόγου σε ευθύ 1) Μεταβολή των προτάσεων ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 1) Δευτερεύουσα ειδική πρόταση (όταν εξαρτάται από λεκτικό ρήμα ή γνωστικά ή αίσθησης). 2) Ειδικό απαρέμφατο (όταν εξαρτάται από λεκτικά, δοξαστικά και το ρήμα φημί). 3) Κατηγορηματική μετοχή (όταν εξαρτάται από ρήμα κελευστικό, ευχετικό, βουλητικό, προτρεπτικό κ.α.) Τελικό απαρέμφατο (όταν εξαρτάται από ρήμα κελευστικό, ευχετικό, βουλητικό, προτρεπτικό κ.α.) ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ Κύριες προτάσεις κρίσεως (εκφέρονται με οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική) Κύριες προτάσεις επιθυμίας (εκφέρονται με προστακτική, υποτακτική, ευχετική οριστική, ευχετική ευκτική) 20