Τεγνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυιια Καλαμάτας. Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας. Τμήμα Αογοθεραπείας. Πτυχιακή εργασία

Τεγνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυιια Καλαμάτας Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας Τμήμα Αογοθεραπείας Πτυχιακή εργασία Θέμα: Μελέτη της διαταραχής της ροής ομιλίας (τραυλισμός) σε παιδί σχολικής ηλικίας. Λέγγα Αναστασία Εισηγήτρια: Αημητροπούλου Χριστίνα Καλαμάτα, 2014

Ευχαριστίες Στα πλαίσια του τελευταίου εξαμήνου της φοίτησης μου στο τμήμα Λογοθεραπείας του Α.Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας, πραγματοποιήθηκε η εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας με υπεύθυνη καθηγήτρια την κ. Δημητροπούλου. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους υπεύθυνους του τμήματος Λογοθεραπείας, που όλα αυτά τα χρόνια μου μετέδωσαν τις γνώσεις τους πάνω στην επιστήμη την οποία διάλεξα. Νιώθω την ανάγκη και την υποχρέωση να ευχαριστήσω την κ. Δημητροπούλου για την καθοδήγηση και την βοήθεια που μου πρόσφερε, αλλά και για την άψογη συνεργασία της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τις λογοθεραπεύτριες και τους υπεύθυνους του κέντρου λογοθεραπείας όπου πραγματοποιήθηκε η παρατήρηση του περιστατικού για τη μελέτη περίπτωσης. Τέλος, την οικογένεια μου για την υλική και ηθική υποστήριξη και γιατί στάθηκαν για εμένα πηγή έμπνευσης. 2

Περίληψη Η πτυχιακή μου εργασία έχει τίτλο «Μελέτη της διαταραχής της ροής ομιλίας (τραυλισμός) σε παιδί σχολικής ηλικίας». Η διαταραχή της ροής ομιλίας (τραυλισμός) έχει απασχολήσει τους ειδικούς σε όλο τον κόσμο λόγω της πολυπλοκότητας της και όσον αφορά τον ορισμό έχουν δοθεί αρκετοί. Ο τραυλισμός είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ακούσιες διακοπές της ροής της ομιλίας και συνίσταται σε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα φαινόμενα: επαναλήψεις ήχων, επιμηκύνσεις, επιφωνήματα, παύσεις εντός των λέξεων και αντικαταστάσεις λέξεων, εκτός από την δυσκολία των ατόμων στη ροή της ομιλίας τους αντιμετωπίζουν περαιτέρω δυσκολίες ως προς το θέμα της αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης και αποδοχής από τους άλλους. Η συχνότητα του ανέρχεται περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού. Κάθε χώρα, ανάλογα με το πληθυσμό της, έχει άτομα, τα οποία εμφανίζουν τραυλισμό, παραδείγματος χάρη στη Γαλλία τα άτομα υπολογίζονται σε ποσοστό 5.7%, στη Γερμανία 2% και στη Ρωσία 2%, στη χώρα μας δεν υπάρχουν αντίστοιχες έρευνες, οι οποίες να δίνουν στατιστικά δεδομένα για τον αριθμό των ατόμων με τραυλισμό. Μελετώντας τη βιβλιογραφία διαπίστωσα οτι η διαταραχή αυτή απασχολούσε τους επιστήμονες από παλιά και όλοι προσπαθούσαν να δώσουν ορισμούς και πιθανά αίτια αυτής, ενώ η αντιμετώπιση της ήταν ανάλογη με τις επιστημονικές αντιλήψεις της κάθε εποχής. Τα τελευταία χρόνια, η θεραπευτική αντιμετώπιση του τραυλισμού δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά σε αυτές καθαυτές τις δυσκολίες στη ροή του λόγου αλλά οι προτεινόμενες τεχνικές για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του τραυλισμού στηρίζεται σε ψυχοθεραπευτικές μεθόδους. Επίσης, σημαντικό κομμάτι στη περίπτωση παιδιών με τραυλισμό είναι η συμμετοχή των γονιών στη διαδικασία της θεραπείας. Τέλος, η διαδικασία για τη διάγνωση του τραυλισμού δεν πρέπει να επικεντρώνεται μόνο στη διερεύνηση των δυσκολιών στη ροή του λόγου αλλά θα πρέπει να εστιάζει σε παράγοντες που μπορεί να προκαλούν το τραυλισμό, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει τις συνέπειες του τραυλισμού. Η μελέτη της πτυχιακής μου εργασίας αφορά την παρουσίαση μιας περίπτωσης εφήβου με διαταραχή της ροής ομιλίας. Η πτυχιακή εργασία μου χωρίζεται σε πρώτο και δεύτερο μέρος. Το πρώτο μέρος αφορά το θεωρητικό κομμάτι και το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τη μελέτη περίπτωσης. Το θεωρητικό μέρος περιλαμβάνει συγγράμματα ελλήνων και ξένων μελετητών που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. 3

Η θεματολογία της εργασίας μου κατανέμεται ως εξής: Στο 1 κεφάλαιο δίνονται οι ορισμοί της επικοινωνίας, ομιλίας, γλώσσας, διαταραχές του λόγου, περιγράφονται τα γενικά στοιχεία του τραυλισμού (ορισμοί, μορφές, φάσεις) ενώ παρουσιάζεται η ιστορική αναδρομή και τα επιδημιολογικά στοιχεία του τραυλισμού. Στο 2 κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη διαφοροδιάγνωση του τραυλισμού απο την ταχυλαλία όπου περιγράφονται οι ορισμοί, τα χαρακτηριστικά, η διάγνωση, τα διαγνωστικά κριτήρια και η θεραπεία της. Στο 3 κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην ιστορική αναδρομή της αιτιολογίας του τραυλισμού και περιγράφονται τα αίτια τα οποία χωρίζονται σε οργανικά, κληρονομικά, κοινωνικοπολιτισμικά και ψυχικά. Στο 4 κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του τραυλισμού και του ατόμου που τραυλίζει, τα οποία χωρίζονται σε πρωτογενή και δευτερογενή. Στο 5 κεφάλαιο παρουσιάζονται τα είδη του τραυλισμού, υπάρχουν τρία είδη ο εξελικτικός, ο νευρογενής και ο ψυχογενής. Γίνεται αναφορά στους ορισμούς, τα χαρακτηριστικά, την αξιολόγηση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση κάθε είδους τραυλισμού. Στο 6 κεφάλαιο παρουσιάζονται οι μέθοδοι διάγνωσης του τραυλισμού. Συγκεκριμένα εξηγείται τι είναι αξιολόγηση, για ποιους λόγους γίνεται, ποιοι είναι οι σκοποί της ενώ παρουσιάζονται τα διαγνωστικά κριτήρια του τραυλισμού. Στο 7 κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αρχές και οι στόχοι της θεραπείας, οι άμεσες και έμμεσες μέθοδοι, οι συσκευές τραυλισμού και τα θεραπευτικά προγράμματα του τραυλισμού. Στο 8 κεφάλαιο περιγράφεται η συμβουλευτική του ειδικού προς του γονείς, συγκεκριμένα αναφέρεται πως μπορεί να υπάρξει σωστή συνεργασία, ενημέρωση και καθοδήγηση των γονιών. Τέλος, στο Παράρτημα παρατίθεται μια φόρμα Λογοθεραπευτικού ιστορικού για παιδί με διαταραχή της ροής ομιλίας (τραυλισμός). 4

Μελέτη περίπτωσης Η ερευνητική μελέτη περιλαμβάνει: α) την παρουσίαση του ατομικού ιστορικού ενός εφήβου, β) την αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε και τα αποτελέσματα της, γ) τις μεθόδους θεραπευτικής αντιμετώπισης, δ) την ενημέρωση και συμβουλευτική προς τους γονείς, ε) την πρόοδο του παιδιού. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έδειξαν ότι: η σωστή και λεπτομερής αξιολόγηση και η περαιτέρω επιτυχής θεραπευτική αντιμετώπιση της διαταραχής αυτής κατευθύνουν το άτομο να αποδεχτεί και να αντιμετωπίσει την κατάσταση του, να τη δουλέψει με τη βοήθεια του ειδικού και μόνος του, με στόχο να τη βελτιώσει. Στην συγκεκριμένη περίπτωση διαπιστώθηκε βελτίωση ακολουθώντας όλες τις μεθόδους αυτές. 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Κεφάλαιο 1 Τραυλισμός 1.1 Γενικά στοιχεία...σελ.12-13 1.2 Ορισμοί-τραυλισμού...σελ. 13-14 1.3 Ιστορική αναδρομή τραυλισμού...σελ. 15-16 1.4 Επιδημιολογικά στοιχεία...σελ. 16-17 1.5 Μορφές τραυλισμού... σελ. 17 1.6 Φάσεις τραυλισμού...σελ. 18 Κεφάλαιο 2 Διαφοροδιάγνωση-Ταχυλαλία 2.1 Ταχυλαλία-Χαρακτηριστικά...σελ. 19 2.2 Ορισμοί... σελ. 20 2.3 Διάγνωση...σελ. 20 2.4 Διαγνωστικά κριτήρια...σελ. 21 2.5 Θεραπεία... σελ. 21-22 Κεφάλαιο 3 Αιτιολογία τραυλισμού 3.1 Ιστορική αναδρομή αιτιολογίας τραυλισμού... σελ. 23-24 3.2 Εισαγωγή...σελ. 24 3.3 Οργανικά αίτια... σελ. 24-25 3.4 Κληρονομικά αίτια...σελ. 25 3.5 Κοινωνικοπολιτισμικά αίτια... σελ. 26 3.6 Ψυχικά αίτια...σελ. 26-27 3.7 Επίλογος... σελ. 27 6

Κεφάλαιο 4 Τα βασικά χαρακτηριστικά του τραυλισμού και του ατόμου που τραυλίζει 4.1 Συμπτώματα τραυλισμού...σελ. 28-29 4.2 Δευτερογενή συμπτώματα που συνοδεύουν το τραυλισμό...σελ. 30 Κεφάλαιο 5 Είδη τραυλισμού 5.1 Εξελικτικός τραυλισμός...σελ. 31-32 5.2 Ψυχογενής τραυλισμός... σελ. 32-33 5.3 Νευρογενής τραυλισμός...σελ. 33-35 Κεφάλαιο 6 Μέθοδοι διάγνωσης του τραυλισμού 6.1 Διάγνωση...σελ. 36 6.2 Διαγνωστικά κριτήρια... σελ. 37 6.3 Σκοπός αξιολόγησης... σελ. 38 6.4 Αρχές αξιολόγησης... σελ. 38-40 6.5 Διαδικασίες αξιολόγησης...σελ. 41-46 6.6 Test αξιολόγησης του τραυλισμού... σελ. 47 Κεφάλαιο 7 Θεραπευτική αντιμετώπιση του τραυλισμού 7.1 Αρχές και στόχοι θεραπείας... σελ. 48 7.2 Μέθοδοι αντιμετώπισης του τραυλισμού...σελ. 49-50 7.3 Τεχνικές τροποποίησης... σελ. 50-55 7.4 Έμμεσες μέθοδοι...σελ. 55-58 7.5 Συσκευές τραυλισμού... σελ. 58-60 7.6 Θεραπευτικά προγράμματα αντιμετώπισης του τραυλισμού...σελ. 61-63 7

Κ εφάλαιο 8 Συμβουλευτική προς τους γονείς 8.1 Η συνεργασία του ειδικού με τους γονείς... σελ. 64-65 8.2 Ενημέρωση των γονέων σχετικά με τη φύση και την αιτιολογία του τραυλισμού και κατανόηση των βασικών αρχών του θεραπευτικού προγράμματος...σελ. 66 8.3 Εκπαίδευση των γονέων στην τήρηση βασικών αρχών κατά τη λεκτική επικοινωνία... σελ. 66-67 8.4 Εκπαίδευση των γονέων στην μείωση των αγχογόνων καταστάσεων στο περιβάλλον του παιδιού... 67-68 8

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΤΗΣ ΡΟΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ (ΤΡΑΥΛΙΣΜΟΣ) Κεφάλαιο 1 Περιγραφή περιστατικού- Ιστορικό... σελ.70-71 Κεφάλαιο 2 Αξιολόγηση... σελ. 72-73 Κεφάλαιο 3 Αποτελέσματα αξιολόγησης... σελ.74-76 Κεφάλαιο 4 Θεραπευτική αντιμετώπιση... σελ. 77-82 Κεφάλαιο 5 Ενημέρωση-Συμβουλευτική γονέων...σελ. 83-85 Κεφάλαιο 6 Πρόοδος του παιδιού-αποτελέσματα...σελ. 86-87 Επίλογος...σελ. 88-89 Παράρτημα...σελ. 90-97 Βιβλιογραφία...σελ.98-99 9

Εισαγωγή Σκοποί - στόχοι εργασίας Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιάσει τον τραυλισμό αρχικά σε θεωρητικό επίπεδο με όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία ώστε να κατανοηθεί λεπτομερώς. Στην συνέχεια παρουσιάζει μια μελέτη περίπτωσης παιδιού με τραυλισμό για να: Διερευνήσουμε πως επιδρά ή επηρεάζει ο τραυλισμός τον ίδιο και τα μέλη της οικογένειας του Εξετάσουμε πως λειτουργεί η οικογένεια στην ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού με τραυλισμό Διαπιστώσουμε ποιος είναι ο ρόλος του ειδικού στη θεραπευτική παρέμβαση και στη διαμόρφωση αυτοεκτίμησης Παρατηρήσουμε ποιες είναι οι συμβουλές του ειδικού και η καθοδήγηση απέναντι στα μέλη της οικογένειας Παρακολουθήσουμε ποια ήταν η πρόοδος του παιδιού χρησιμοποιώντας όλες τις θεραπευτικές τεχνικές. 10

Πρώτο μέρος: Θεωρητικό 11

Κεφάλαιο 1 Τραυλισμός 1.1 Γενικά στοιχεία Η επικοινωνία στην ευρύτερη της διάσταση είναι μια αλληλεπίδραση που περιλαμβάνει την ομιλία, χειρονομίες, σήματα και κοινωνική συμπεριφορά. Επικοινωνούμε με τους άλλους μη λεκτικά χρησιμοποιώντας τη βλεμματική επαφή, τη στάση του σώματος, χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου και λεκτικά με την ομιλία. Ερμηνεύουμε την επικοινωνία των άλλων μέσω της ακοής, της παρατήρησης, της κατανόησης και των γνώσεων που έχουμε πάνω στην κοινωνική συμπεριφορά.(19) Η γλώσσα αποτελεί το μέσο με το οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν σκόπιμα μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, ορίζεται ως ένα «σύστημα, με το οποίο οι γνώσεις που έχουμε για τον κόσμο γύρω μας αναπαρίστανται μέσω ενός συμβατικού κώδικα αποτελούμενο από αυθαίρετα σημεία με στόχο την επικοινωνία ή όπως αναφέρει ο Chomsky «ο άνθρωπος που γνωρίζει τη γλώσσα του στην πραγματικότητα έχει κατακτήσει ένα σύστημα κανόνων που διέπει ήχους και νοήματα και λειτουργεί με συγκεκριμένους τρόπους ώστε να κατανοεί και να παράγει ένα ατελείωτο αριθμό προτάσεων».(8) Η ομιλία και ο λόγος σχηματίζουν μια πολύπλοκη σχέση «ανάμεσα» στον εγκέφαλο και το νου» και αποτελούν αναπόσπαστες διεργασίες της γλωσσικής συμπεριφοράς.(22) Παρόλα αυτά, η καθεμία αναφέρεται σε ξεχωριστές πλευρές αυτής της συμπεριφοράς. Η ομιλία είναι η φωνητική έκφραση συστηματοποιημένων ήχων που έχουν νόημα, με μορφή ηχητικών συνδυασμών και λέξεων ενώ ο λόγος είναι ένα σύστημα συμβόλων στο οποίο υπάρχουμε και κινούμαστε (Βασικά Στοιχεία Ορολογίας και Παθολογίας Λόγου, Φωνής και Ομιλίας, 1984).(23) Μια από τις δυνατότητες του είναι η λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία με το γύρω περιβάλλον. 12

Υπάρχει ένας αριθμός παιδιών που παρουσιάζει διαταραχές του λόγου, αποκλίσεις δηλαδή που ξεπερνούν τα φυσιολογικά όρια των διατομικών παραλλαγών. (16) Η απόκτηση του λόγου παρουσιάζει δυσκολίες και το παιδί δεν είναι σε θέση να αναπτύξει επαρκώς τις γλωσσικές του δεξιότητες: δυσκολίες που σχετίζονται με την ομιλία ή την επικοινωνία, όπως για παράδειγμα ο τραυλισμός που αποτελεί αντικείμενο μελέτης της δικής μου εργασίας, με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην επικοινωνία του με το περιβάλλον. Επειδή, ο λόγος, η γλώσσα, η επικοινωνία είναι τόσο κεντρικοί τομείς της ανθρώπινης ύπαρξης και ταυτότητας, οι διαταραχές αυτές μπορεί να έχουν σύνθετες επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου σε διάφορες φάσεις της ζωής του: στην κοινωνική του ένταξη, στην ακαδημαϊκή του πορεία, στην επαγγελματική του αποκατάσταση και στην ψυχολογική του επάρκεια.(ι) Η αναγνώριση των δυσκολιών στο λόγο πρέπει να γίνεται προσεχτικά, επειδή ενδέχεται να υπάρχουν σημαντικές ατομικές διαφορές των παιδιών ως προς το ρυθμό και την ηλικία κατάκτησης του λόγου, οι οποίες να μην είναι ενδεικτικές κάποιου προβλήματος, αλλά να κυμαίνονται σε φυσιολογικά όρια. 1.2 Ορισμοί τραυλισμού Ο τραυλισμός συγκαταλέγεται στις νευρωτικές δυσλειτουργίες-διαταραχές της ομιλίας. Θεωρείται δυσλειτουργία της ροής της ομιλίας και εκδηλώνεται με ασυντόνιστες κινήσεις του μυϊκού συστήματος της αναπνοής, της φωνής και της άρθρωσης. Η δυσλειτουργία συμβαίνει στην αρχή ή στο μέσο της ομιλίας, είτε με επαναλήψεις μεμονωμένων φθόγγων, συλλαβών, λέξεων. Ο τραυλισμός στη διεθνή βιβλιογραφία απαντάται και με τους όρους «δυσφημία», «σπασμοφημία», «λαλονεύρωση» και «Βαίόιιΐεε». Ο Ν.Σ. Σιπκοβένσκι δίνει τον εξής ορισμό για τον τραυλισμό: «ο τραυλισμός είναι λειτουργική διαταραχή του ρυθμού της ομιλίας, της οποίας η ελεύθερη ροή συμβαίνει να αναχαιτιστεί από κομπιασμούς και επαναλήψεις ξεχωριστών ήχων, συλλαβών και λέξεων. Αυτός δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με τις διαταραχές του λόγου (κινητικές δυσφασίες), ούτε με οργανικά καθορισμένες δυσαρθρίες». 13

Σύμφωνα με τον Σερδάρη ο τραυλισμός είναι η λειτουργική δυσισορροποιητική διαταραχή του λόγου, η οποία καταστρέφει την επικοινωνιακή του λειτουργία και αντανακλάται δυσμενώς σε ολόκληρη την ψυχική εξέλιξη της προσωπικότητας. Αυτός εμφανίζεται ως επακόλουθο διαταραχής της φυσιολογικής ροής των διαδικασιών αφύπνισης και συγκράτησης του Κ.Ν.Σ. Σύμφωνα με το DSM-IV, ο τραυλισμός ορίζεται ως διαταραχή της φυσιολογικής ροής και της ρυθμικής διαμόρφωσης της ομιλίας, η οποία είναι δυσανάλογη για την ηλικία του ατόμου (APA, 1994). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο τραυλισμός είναι μια «διαταραχή στο ρυθμό της ομιλίας, κατά την οποία το άτομο γνωρίζει ακριβώς τι θέλει να πει, αλλά, εκείνη τη στιγμή, δεν είναι σε θέση να το πει, εξαιτίας μιας ακούσιας επαναληπτικής επιμήκυνσης ή παύσης ενός φθόγγου». Ο τραυλισμός είναι κάθε διακοπή στην προώθηση της ροής του λόγου που χαρακτηρίζεται από ακουστικές ή μη ακουστικές επαναλήψεις ή επιμηκύνσεις συλλαβών, λέξεων, φράσεων που περιέχουν περιόδους σιωπής ανάμεσα σε λέξεις ή συλλαβές. O Ingram ορίζει τον τραυλισμό ως την έκφραση των ηχητικών παραστάσεων των λέξεων, που επηρεάζεται από την «έλλειψη συντονισμού μεταξύ της αναπνευστικής λειτουργίας και της άρθρωσης». 14

1.3 Ιστορική αναδρομή του τραυλισμού Ο τραυλισμός αποτελεί ένα πρόβλημα με μακρά και δαιδαλώδη ιστορία, που ξεκινά από την αρχαιότητα και παρουσιάζεται σε όλους τους πολιτισμούς. Ευρέως διαδεδομένη είναι η ανεκδοτική φύσης ιστορία με το ρήτορα Δημοσθένη. Ο Δημοσθένης προτίμησε ένα σύστημα ψυχολογικών επιδράσεων στο λόγο του. Τοποθετούσε χαλίκι κάτω από τη γλώσσα του και μάθαινε από έξω ολόκληρους διαλόγους, τους οποίους πρόφερε μπροστά στον καθρέφτη. Στη συνέχεια πήγαινε στην άκρη φουρτουνιασμένης θάλασσας και μιλούσε, ο λόγος του χανόταν στο πατάγισμα των κυμάτων της θάλασσας. Πέρα από τη διόρθωση του λόγου, ο Δημοσθένης επιδρούσε και στον ψυχισμό του. Επιπλέον, ο τραυλισμός αναφέρεται σε πολλά σημεία της Βίβλου, με τον Μωυσή και τον Ησαΐα να εκδηλώνουν συχνά τα συμπτώματα του. Νεώτερες προσωπικότητες της ιστορίας με τραυλισμό ήταν: ο βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ' της Αγγλίας, ο Μέγας Ναπολέων, ο Winston Churchill, ο Lenin, ο Théodore Roosevelt, ενώ από τον καλλιτεχνικό χώρο οι ηθοποιοί: Marilyn Monroe και ο τραγουδιστής Mell Tillis. Με τον τραυλισμό ασχολήθηκαν ο Ιπποκράτης και ο Αριστοτέλης. Ο πρώτος είχε την άποψη, ότι ο τραυλισμός οφείλεται σε ελαττώματα των περιφερειακών οργάνων του λόγου (γλώσσα, ουρανίσκος, φάρυγγας) ενώ ο Αριστοτέλης υποστηρίζει, ότι η αιτία του τραυλισμού βρίσκεται στο μη ορθό σχηματισμό των οργάνων του λόγου και ιδιαίτερα της γλώσσας. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν ένα σύμβολο για τον τραυλισμό το οποίο απεικόνιζε ένα τρέμουλο, που ξεκινούσε από το έδαφος και κατέληγε στο στόμα. Αυτή η συμβολική αναπαράσταση σεισμού δήλωνε τη στιγμή του τραυλισμού (Guitar, 1993). Στην αρχαία Ρώμη δόθηκε επίσης μεγάλη προσοχή στον τραυλισμό. Ο γιατρός Γαλιλαίος εκφράζει την άποψη ότι ο τραυλισμός είναι επακόλουθο βλάβης της γλώσσας ή του μυαλού ή ταυτόχρονα και των δύο. Μακρύς και δύσβατος ο δρόμος του τραυλισμού μέσα στο διάβα της ιστορίας. Με αυτόν ασχολήθηκαν Άραβες ιατροφιλόσοφοι όπως ο Θωμάς ο Ακκινάτος (980-1037), κατά τον Μεσαίωνα ο Κορνήλιος Τσέλσει και το 16 αιώνα ο Φαμπρίκιος και ο Μερκουριάλης, που αναζητούν τα αίτια του τραυλισμού σε ανατομικές ανωμαλίες της γλώσσας και του εγκεφάλου. 15

Στις αρχές του 19ου αιώνα εκδίδονται οι πρώτες εργασίες, στις οποίες εξετάζεται πλέον επιστημονικά το πρόβλημα και δίνεται το ερέθισμα διαμόρφωσης παιδαγωγικών και ιατρικών μεθόδων για την απομάκρυνση του. Κατά την ίδια περίοδο στη δυτική ανατολική Ευρώπη αρχίζει να εξετάζεται και να μελετάται μεθοδικότερα το θέμα του τραυλισμού σε ιατρικά τμήματα και παιδαγωγικά ινστιτούτα και να ασχολούνται με αυτό παιδαγωγοί, γιατροί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι, νευρολόγοι, φυσιολόγοι, φωνίατροι και φωνητικοί. 1.4 Επιδημιολογικά στοιχεία Σύμφωνα με επιδημιολογικές έρευνες, ο τραυλισμός εκδηλώνεται περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού ενώ συμπτώματα τραυλισμού με διάρκεια έξι μηνών παρουσιάζει το 5% του πληθυσμού, η συχνότητα εκδήλωσης του τραυλισμού σε παιδιά ηλικίας 2 έως 10 ετών υπολογίζεται στο 1.4%, ενώ στους εφήβους ηλικίας 11 έως 20 ετών υπολογίζεται στο 0.5%. Ορισμένοι ερευνητές διερεύνησαν τη συχνότητα εκδήλωσης του τραυλισμού σε άτομα που παρουσιάζουν και άλλου είδους προβλήματα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η περίπτωση των ατόμων με νοητική υστέρηση, μεταξύ των οποίων η συχνότητα εκδήλωσης του τραυλισμού ανέρχεται στο 3%. Ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο είναι επίσης η εκδήλωση τραυλισμού σε άτομα με εγκεφαλική παράλυση, καθώς οι ερευνητές έχουν καταγράψει ποσοστά που κυμαίνονται από 3.9-2.4%. Τέλος, διερευνήθηκε η συχνότητα εκδήλωσης τραυλισμού σε δίγλωσσα άτομα και διαπιστώθηκε διπλάσιο ποσοστό (2.1 %-2.8%) σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Ο τραυλισμός μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε στιγμή κατά τη παιδική ηλικία, αλλά η συνηθέστερη ηλικία έναρξης εντοπίζεται μεταξύ 2 και 5 ετών, ενώ η μικρότερη ηλικία έναρξης αναφέρονται οι 18 μήνες. Σύμφωνα με τον Andrews (1984), εκτιμάται ότι η πιθανότητα εκδήλωσης τραυλισμού μειώνεται κατά το 50% μετά την ηλικία των 4 ετών, κατά το 75% μετά την ηλικία των 6 ετών, ενώ ελαχιστοποιείται μετά την πάροδο του 12ου έτους της ηλικίας. 16

Ένα ακόμα σημαντικό θέμα για διερεύνηση είναι ο βαθμός εξάπλωσης του τραυλισμού. Τα στατιστικά στοιχεία ξένων ερευνών δείχνουν ότι ο τραυλισμός είναι περισσότερα εξαπλωμένος στις πιο εξελιγμένες βιομηχανικές χώρες, συγκεκριμένα: Γαλλία 5.7%, Γερμανία 2%, Ρωσία 2%, το ποσοστό που υπάρχει στην Ελλάδα είναι άγνωστο, διότι δεν υπάρχουν σχετικές έρευνες. Τέλος, ένα κάπως περίεργο φαινόμενο, ως προς την εξάπλωση του τραυλισμού είναι η υφιστάμενη σχέση μεταξύ του αριθμού των ατόμων που τραυλίζουν και του φύλου. Είναι βέβαιο, ότι από τον τραυλισμό υποφέρουν περισσότερο τα αγόρια, παρά τα κορίτσια. Αυτή η υπερίσχυση των αγοριών έναντι των κοριτσιών είναι ιδιαίτερα αισθητή στις μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ στα παιδιά η διαφορά είναι πιο ασήμαντη. Στατιστικά η διαφορά αυτή κυμαίνεται από 2:1 μέχρι 3.5:1, ενώ σε μερικές έρευνες η μεγαλύτερη αναλογία ανέρχεται σε 4.8:1 1.5 Μορφές τραυλισμού Κλονική μορφή: στην οποία το παιδί επαναλαμβάνει τις πρώτες συλλαβές των λέξεων. Οι έρευνες δείχνουν ότι τις περισσότερες φορές τα παιδιά αυτά δε συνειδητοποιούν ακόμα τη δυσκολία τους στη λεκτική έκφραση. Τονική μορφή: το παιδί επαναλαμβάνει τον πρώτο φθόγγο της λέξης. Αυτή η μορφή τραυλισμού είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Μεικτή μορφή: στην οποία υπερτερούν άλλοτε τα στοιχεία του κλονικού και άλλοτε τα στοιχεία του τονικού τραυλισμού. 17

1.6 Φάσεις του τραυλισμού Υπάρχουν τέσσερις σταδιακά εξελισσόμενες φάσεις στην ανάπτυξη του τραυλισμού: Η πρώτη φάση συμβαίνει κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας. Αρχικά, η δυσκολία τείνει να είναι επεισοδιακή και εκδηλώνεται για χρονικές περιόδους εβδομάδων ή μηνών ανάμεσα σε μεγάλα διαστήματα φυσιολογικής ομιλίας, σε αυτή τη φάση το παιδί επαναλαμβάνει περιστασιακά ήχους ή συλλαβές. Παρατηρείται υψηλό ποσοστό ανάρρωσης από αυτές τις περιόδους τραυλισμού. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, τα παιδιά τραυλίζουν συχνότερα όταν είναι σε διέγερση ή αναστατωμένα, όταν φαίνεται να θέλουν να πούνε πολλά και κάτω από άλλες συνθήκες επικοινωνιακής πίεσης. Η δεύτερη φάση συνήθως εκδηλώνεται στα χρόνια του δημοτικού. Η διαταραχή είναι χρόνια, με ελάχιστα ή καθόλου μεσοδιαστήματα φυσιολογικής ομιλίας. Τα προσβεβλημένα παιδιά έχουν επίγνωση των δυσκολιών στην ομιλία τους και θεωρούν τους εαυτούς τους τραυλούς. Σε αυτή τη φάση ο τραυλισμός συμβαίνει κυρίως με τα μείζονα τμήματα του λόγου, όπως τα ουσιαστικά, τα ρήματα, τα επίθετα και τις αντωνυμίες. Η τρίτη φάση εκδηλώνεται μετά την ηλικία των 8 ετών και φτάνει μέχρι την ενήλικη ζωή, συχνότερα στην όψιμη παιδική ηλικία και την πρώιμη εφηβεία. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, ο τραυλισμός έρχεται και παρέχεται σε απάντηση συγκεκριμένων καταστάσεων, όπως η εξέταση στην τάξη, η ομιλία σε ξένους, οι αγορές σε καταστήματα και η χρήση του τηλεφώνου. Ορισμένοι ήχοι και λέξεις θεωρούνται δυσκολότεροι έναντι άλλων. Η τέταρτη φάση εκδηλώνεται στην όψιμη εφηβεία και την ενήλικη ζωή, οι παύσεις κατά τη διάρκεια της ομιλίας και τα μπλοκαρίσματα είναι τόσο μεγάλα, που συνήθως παρακωλύουν την επικοινωνία του ατόμου με τους άλλους. (24) 18

Κ εφ άλαιο 2 Διαφοροδιάγνω ση-τ αχυλαλία 2.1 Ταχυλαλία Είναι αναγκαία η διάκριση της ταχυλαλίας από το τραυλισμό. Η ταχυλαλία χαρακτηρίζεται σαν διαταραχή λόγου και ομιλίας με κύρια χαρακτηριστικά την αφύσικη ροή στην ομιλία που δεν κατηγοριοποιείται ως τραυλισμός, το γρήγορο και ασύγχρονο ρυθμό ομιλίας, ο οποίος οδηγεί σε ασαφή προφορικό λόγο, τη διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα στην ομιλία και την έλλειψη συνείδησης της δυσκολίας από τον ομιλητή.(18) Στη ταχυλαλία παραβλέπεται επίσης η χρήση και η προφορά των φωνημάτων αλλά, επιπλέον, σημειώνονται επαναλήψεις, επιτονισμοί και επιφωνήματα στον εκφερόμενο προφορικό λόγο, καθώς και η χρήση περιφράσεων για την αποφυγή δύσκολων στην εκφορά τους λέξεων. (14) Η άρθρωση και η φώνηση παρουσιάζουν επίσης αποκλίσεις και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της ομιλίας έχουμε συχνές εισπνοές και ακατάστατο ρυθμό στην εκφώνηση των λέξεων και στα μεταξύ των λέξεων κενά. Οι επιπτώσεις όμως της ταχυλαλίας στο άτομο δεν περιορίζονται μόνο στην προφορά. Συχνά επεκτείνονται και στο γραπτό λόγο, συνήθως το άτομο με ταχυλαλία παρουσιάζει έναν άστατο γραπτό λόγο με παραλείψεις γραμμάτων και παραποίηση λέξεων. Επιπλέον, η διαταραχή αυτή της ομιλίας έχει αντίκτυπο και στις κινήσεις του σώματος του, οι οποίες είναι απότομες, βιαστικές και χωρίς ρυθμό. Είναι δυσκίνητο άτομο στις χορευτικές φιγούρες και στις γυμναστικές ασκήσεις. Κατά κανόνα, ο ίδιος είναι ευχαριστημένος με τον εαυτό του, δεν συνειδητοποιεί τα λάθη του αλλά δείχνει ευαισθησία στα λάθη των άλλων.(3) Όσον αφορά τη συμπεριφορά αυτή ποικίλες τις περισσότερες φορές είναι κακός ακροατής χωρίς αυτοκυριαρχία και δύσκολα παραδέχεται ότι έχει πρόβλημα, ενώ προσπαθεί να επιβάλλεται και να επικρατεί σε ένα σύνολο. Τέλος, δεν ανέχεται καμία κριτική και είναι ευερέθιστος και οξύθυμος. 19

2.2 Ορισμοί Ο Wood (1971) όρισε την ταχυλαλία ως «γρήγορη, νευρική ομιλία που χαρακτηρίζεται από παραλείψεις ήχων και συλλαβών». Ο Wingate (1978) όρισε την ταχυλαλία ως «μια άγνωστης προέλευσης διαταραχή της ροής ομιλίας, η οποία χαρακτηρίζεται από σποραδικά αυξημένη ταχύτητα ομιλίας και ανακριβής, αλλοιωμένης άρθρωσης». Ο Wall (1988) είπε ότι η ταχυλαλία χαρακτηρίζεται από γρήγορη ομιλία και αλλοιωμένη άρθρωση, αλλά συμπλήρωσε επίσης το εξής σημαντικό μέρος στον ορισμό: «έλλειψη επίγνωσης του προβλήματος από τον ομιλητή». 2.3 Διάγνωση Η διάκριση μεταξύ ατόμων που πάσχουν από τραυλισμό ή ταχυλαλία είναι δύσκολη, καθώς σε πολλές περιπτώσεις η ταχυλαλία συνοδεύεται και από εξελικτικό τραυλισμό. Αυτό όμως που παρουσιάζεται στη ταχυλαλία και σε αρκετά μεγάλο βαθμό είναι ορισμένες γλωσσικές και νευροψυχολογικές προεκτάσεις που σπανιότερα βλέπουμε σε άτομα με εξελικτικό τραυλισμό. Έτσι, στην αξιολόγηση, όταν μια τέτοια είδους διαταραχή ροής είναι πιθανή, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε απαραιτήτως μια ομάδα αξιολογητών, καθώς σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι μόνο η ομιλία που αποτελεί σημείο ανησυχίας. Η ομάδα αυτή πρέπει να περιλαμβάνει και ειδικό παιδαγωγό ή νευροψυχολόγο που θα μπορέσει να αξιολογήσει σε βάθος τις νευρογλωσσολογικές, πραγματολογικές και ακαδημαϊκές επιδόσεις του ασθενή. Όσον αφορά το λογοθεραπευτή θα πρέπει να ξεκινήσει με μια αρχική συνέντευξη ιστορικού, στην οποία θα πρέπει να συμπεριλάβει και οικεία ή οικογενειακά πρόσωπα, καθώς ο ίδιος ο ασθενής μπορεί να μην αναγνωρίζει τις δυσκολίες του, αξιολόγηση καταληπτότητας λόγου, πλήρης αξιολόγηση λόγου, νευροψυχολογική αξιολόγηση (για λειτουργίες όπως είναι η μνήμη και προσοχή) και αξιολόγηση των χαρακτηριστικών της ταχυλαλίας θα πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαγνωστικής προσέγγισης.(11) 20

2.4 Τα διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με το ΙΟϋ-ΙΟ (ϋοι*) Α. Ως ταχυλαλία χαρακτηρίζεται η ομιλία με συχνή επανάληψη ή επιμήκυνση ήχων ή συλλαβών ή λέξεων ή συχνούς δισταγμούς ή παύσεις οι οποίες είναι επαναλαμβανόμενες και είναι αρκετά σοβαρή, ώστε να προκαλεί σημαντική διαταραχή της ροής του λόγου. Β. Διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον τρεις μήνες. 2.5 Θεραπεία Παρόλο που ο τραυλισμός και η ταχυλαλία περιλαμβάνει δυσρυθμίες, οι διαφορές ανάμεσα στις δύο διαταραχές υπαγορεύουν διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις. Για το παιδί που παρουσιάζει ταχυλαλία, οι δυσρυθμίες είναι ένας άμεσος συνδυασμός γρήγορης ταχύτητας ομιλίας με μειωμένη ικανότητα των φωνολογικών, συντακτικών και πραγματολογικών παραμέτρων του προφορικού λόγου. Έτσι, τα παιδιά που εμφανίζουν ταχυλαλία μπορούν να αυξήσουν την ροή της ομιλίας τους μειώνοντας την ταχύτητα τους. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άμεσες μεθόδους που στοχεύουν στην ταχύτητα της ομιλίας, όπως, ο ομιλητής με ένα μετρονόμο, μπορεί να βάλει ρυθμό στην ταχύτητα της ομιλίας του, αποκτώντας έτσι επίγνωση της ταχύτητας με την οποία μιλάει. Επιπλέον, ο κλινικός μπορεί να παρέχει βοήθεια στον ασθενή χρησιμοποιώντας οπτική ανατροφοδότηση, για παράδειγμα, ένα βελάκι το οποίο θα σηματοδοτεί αν η ομιλία είναι υπερβολικά γρήγορη, υπερβολικά αργή ή όπως πρέπει.(25) Επειδή τα άτομα με ταχυλαλία δεν έχουν συνειδητοποιήσει το βιαστικό τρόπο της ομιλίας τους και τους λείπει το κίνητρο για αυτοβελτίωση, θα ήταν καλό να ακολουθείται ένας συνδυασμός παιδαγωγικών και ψυχολογικών ασκήσεων, που θα στοχεύουν στην υιοθέτηση ενός νέου τρόπου ομιλίας με ταυτόχρονη ενίσχυση του ακουστικού ελέγχου από τον ίδιο τον πάσχοντα και την καλλιέργεια της αυτοκυριαρχίας του. Έργο του θεραπευτή πρέπει να είναι η ευαισθητοποίηση αυτού του ατόμου, ώστε να κατανοήσει το ίδιο τη δυσαρμονία της συμπεριφοράς του, να εξασκήσει τον αυτοέλεγχο του και να επιβληθεί στον εαυτό του. Στην συνέχεια, ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μαγνητόφωνο για να καταγράψει μια συνομιλία αυτού του ατόμου, με σκοπό να συνειδητοποιήσει το ίδιο το άτομο τον τρόπο που μιλά, αλλά και να ευαισθητοποιηθεί παραπέρα, ώστε να ελέγχει το ίδιο την ομιλία του. 21

Επίσης, εξασκείται στο να δείχνει κατανόηση στον ειρμό της σκέψης των συνανθρώπων του, ώστε να γίνει τελικά ένας σωστός ακροατής. Οι ασκήσεις ακρόασης μπορούν να λάβουν ποικίλες διδαχτικές μορφές, π.χ. ακούω το συνομιλητή και κρατάω σημειώσεις. Στην, συνέχεια ο θεραπευτής ελέγχει με σχολαστικότητα το περιεχόμενο των σημειώσεων και ιδιαίτερα της κατανόησης. Το επόμενο βήμα είναι να οδηγήσει αυτό το άτομο πρώτα να σκέπτεται και μετά να μιλά. Αυτή διαδικασία μπορεί να πραγματοποιηθεί με εικόνες, για παράδειγμα το παιδί από μια σειρά εικόνων που έχει μπροστά του τραβάει δύο που έχουν σχέση μεταξύ τους και σχηματίζει απλές προτάσεις. Ο θεραπευτής μπορεί επίσης, δίνοντας απλές σειρές εικόνων, να προκαλεί συζήτηση με απλές ερωτήσεις, ο λόγος του παιδιού μπορεί να συνοδεύεται από ρυθμικές κινήσεις όπως παλαμάκια, χτυπήματα ή ρυθμικές κινήσεις των ποδιών. Αυτή η περιγραφή των εικόνων βοηθάει το παιδί στην ελεύθερη διήγηση, που είναι ο τελικός στόχος της θεραπείας, και πρέπει να προσφέρονται πολλές ευκαιρίες στο παιδί για ελεύθερη διήγηση. (3) 22

Κεφάλαιο 3 Αιτιολογία τραυλισμού 3.1 Ιστορική αναδρομή αιτιολογίας τραυλισμού Πρέπει να τονίσουμε, εισαγωγικά ότι οι αιτίες και οι μηχανισμοί που προκαλούν τον τραυλισμό δεν είχαν μελετηθεί, ως τώρα, σε πάρα πολύ ικανοποιητικό βαθμό. Οι περισσότεροι ειδικοί συγκλίνουν στην εκτίμηση πως ο τραυλισμός είναι ένα πρόβλημα πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Πρέπει να εξετάζεται ως διαταραχή του λόγου με διαφορετική αιτιολογία στην κάθε περίπτωση, διότι εμφανίζεται ως αποτέλεσμα μιας άμεσης επίδρασης και κάποιων αιτιών πάνω σε υπάρχοντες ευνοϊκούς παράγοντες, οι οποίοι δημιουργούν τις κατάλληλες για την εμφάνιση του τραυλισμού συνθήκες.(17) Οι ερμηνείες που δόθηκαν κατά καιρούς αντανακλούσαν συνήθως τις απόψεις που οι γιατροί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι, θεολόγοι και φιλόσοφοι κάθε εποχής υιοθετούσαν σχετικά με την αιτιολογία κάθε είδους αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Σύμφωνα με μια θεωρία για τα αίτια του τραυλισμού είναι ότι ο τραυλισμός αποτελεί μια μορφή τιμωρίας για κάποιο αμάρτημα που διέπραξε είτε το ίδιο το άτομο είτε μέλος της οικογένειας του.(4) Οι πιο διαδεδομένες θεωρίες, ανάμεσα στην αρχαιότητα και την περίοδο της Αναγέννησης, ήταν αυτές που θεωρούσαν τον τραυλισμό ως αποτέλεσμα κάποιας ανωμαλίας που σχετίζεται με τη δομή ή και τη λειτουργία του οργάνου της γλώσσας. Ο Γάλλος γιατρός Itard, σε βιβλίο του που εκδόθηκε το 1817, υποστήριζε την άποψη ότι ο τραυλισμός είναι αποτέλεσμα της γενικής αδυναμίας των νεύρων τα οποία διεγείρουν τη γλώσσα και το λάρυγγα. Ο Γερμανός χειρούργος J.F. Dieffenbach πίστευε πως ο τραυλισμός είναι αποτέλεσμα των σπασμών της γλωττίδας, για αυτό το λόγο ξεκίνησε και το αντιμετώπισε χειρουργικά. O Kussmaul (1910) πίστευε ότι ο τραυλισμός είναι αποτέλεσμα κάποιας κληρονομημένης υπερευαισθησίας των οργάνων της άρθρωσης και ονόμαζε τον τραυλισμό ως «σπαστική νεύρωση προσαρμογής». O Asperger (1952) υποστήριζε ότι οι σοβαρές περιπτώσεις τραυλισμού είναι αποτέλεσμα εγκεφαλίτιδας, ενώ οι ηπιότερες εκδηλώσεις του είναι αποτέλεσμα κακών χειρισμών και παρεμβάσεων του περιβάλλοντος του μικρού παιδιού, στις περιπτώσεις όπου αυτό συναντά φυσιολογικές δυσκολίες στη ροή του λόγου κατά την περίοδο της γλωσσικής ανάπτυξης. 23

To 1970 Wingate υποστήριξε ότι ο τραυλισμός είναι αποτέλεσμα της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των μυών της φώνησης και άλλων μυών που συμμετέχουν στην ομιλία.(30) Τέλος, ο Graig (2000), σε σχετικά πρόσφατη ερευνητική του εργασία, καταλήγει στο συμπέρασμα πως αφού οι θεραπευτικές τεχνικές οι οποίες καθοδηγούνται από την υπόθεση περί οργανικής αιτιολογίας είναι περισσότερο αποτελεσματικές, αυτό μπορεί να στηρίξει και την άποψη ότι τα αίτια του τραυλισμού είναι στη βάση τους οργανικά. 3.2 Εισαγωγή Γνωρίζουμε σήμερα ποια αίτια είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία δυσλειτουργιώνδιαταραχών λόγου; Οι ειδικοί επιστήμονες δεν μπορούν να δώσουν ακόμη καμία μονοσήμαντη απάντηση. Σήμερα είμαστε σίγουροι ότι δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο αίτιο, αλλά κατά κανόνα για περισσότερα αίτια ή παράγοντες, που οδηγούν σε μια διαταραχή λόγου και συντείνουν στη διατήρηση της. Μιλάμε, λοιπόν, για μια πολυπαραγοντική ερμηνεία. Συγκεκριμένα, τα αίτια μπορούν να αναχθούν σε τέσσερις τομείς (διαπλοκή αιτιών). 3.3 Οργανικά αίτια Εδώ εντάσσονται οι ποικιλόμορφες στοματικές παθήσεις με εγκεφαλικά επακόλουθα, τραύματα στην εμβρυακή ζωή ή κατά τη γέννηση, διάφορες εξαντλητικές αρρώστιες όπως: τύφος, μαγουλάδες, κιτρινάδα, τοξικές δηλητηριάσεις και διαταραχές στο μεταβολισμό, μικροοργανικές βλάβες στις κινητικές περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες ευθύνονται για το συγχρονισμό των μυών και παίρνουν ενεργά μέρος στην ομιλία, ενδοκρινολογικές διαταραχές, δυσπλασίες ή βλάβες των φωνοπλαστικών οργάνων (π.χ. σχιστίες των χειλέων-γνάθου-υπερώας), ατελή πλαγίωση ή ανώμαλη εγκεφαλική επικράτηση). Πολλές μελέτες, με τη χρήση ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, ανακάλυψαν ότι οι άνδρες που τραύλιζαν εμφάνιζαν καταστολή των κυμάτων στο δεξιό ημισφαίριο κατά τη διάρκεια λεκτικών ερεθισμάτων και δοκιμασιών, όσοι δεν τραύλιζαν παρουσίαζαν καταστολή στο αριστερό ημισφαίριο.(24) Ο τραυλισμός φαίνεται να είναι συχνότερος σε αριστερόχειρες αμφίχειρες από ότι σε δεξιόχειρες.(12) 24

Η ερμηνεία του τραυλισμού ως διαταραχή στην ακουστική επεξεργασία έχει επιπολλοίς ερευνηθεί. Οι διαταραχές της ακοής μπορεί να είναι κεντρικού τύπου (η διαταραχή αφορά στο τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την ακοή) ή περιφερειακού τύπου (διαταραχή των νευρικών διόδων ή του αυτιού).(3) 3.4 Κληρονομικά αίτια Ένα σημαντικό ερώτημα που έχει απασχολήσει και εξακολουθεί να απασχολεί τους ερευνητές που ασχολούνται με τον τραυλισμό, είναι η ενδεχόμενη επίδραση κληρονομικών παραγόντων στην εκδήλωση του. Ο προβληματισμός αυτός ενισχύθηκε από ερευνητικά ευρήματα, σύμφωνα με τα οποία η πιθανότητα εκδήλωσης του τραυλισμού σε συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων που τραυλίζουν είναι τριπλάσια σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.(4) Σε πολλές έρευνες έχει διαπιστωθεί πως ένα παιδί έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσει τραυλισμό αν στο συγγενικό του περιβάλλον υπάρχουν άτομα τα οποία τραυλίζουν. Ο Andrews και οι συνεργάτες του (1991) διαπίστωσαν πως το 71% των ατόμων που τραυλίζουν τα αίτια σχετίζονται με την κληρονομικότητα, ενώ στο υπόλοιπο 29%, τα αίτια σχετίζονται με περιβαλλοντικούς παράγοντες. Σε άλλη έρευνα, έχει βρεθεί, πως, παρά το γεγονός ότι στα αγόρια ο τραυλισμός εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα, οι συγγενείς κοριτσιών που τραυλίζουν έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν τραυλισμό.(5) Όλα αυτά τα στοιχεία στηρίζουν την εκτίμηση πως ο τραυλισμός σχετίζεται σε κάποιο βαθμό με κληρονομικούς παράγοντες. Δεν υπάρχουν όμως στοιχεία που να διευκρινίζουν τον τρόπο με τον οποίο επιδρά η κληρονομικότητα στην εμφάνιση του τραυλισμού. 25

3.5 Κοινωνικοπολιτισμικά αίτια Αιτιολογικοί παράγοντες μπορούν να θεωρηθούν οι γενικά ισχύουσες κοινωνικές νόρμες και αξίες, για παράδειγμα, σε διάφορες κοινωνίες υπάρχουν διαφορετικά κριτήρια για το τι πρέπει να κατορθώσει ένα παιδί. Επιπλέον, η ανισορροπία ανάμεσα στις κοινωνικές απαιτήσεις και τις προσωπικές δυνατότητες του ατόμου, η αξίωση να μιλάει κανείς σωστά, αυτομάτως μετατρέπει σε αποτυχημένους όσους χρειάζονται λίγο χρόνο για την περαιτέρω γλωσσική τους εξέλιξη. Οι πολλές απαιτήσεις των γονέων από το παιδί: να γίνει άριστος μαθητής στο σχολείο και ταυτόχρονα να μαθαίνει πιάνο, μπαλέτο, ξένες γλώσσες, να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις, κατασκηνώσεις κλπ. όλα αυτά αποτελούν κοινωνικές αιτίες εμφάνισης του τραυλισμού. Κοινωνική αιτία του τραυλισμού αποτελεί επίσης η λαθεμένη συμπεριφορά των γονέων προς τα παιδιά, κατά τη περίοδο που σχηματίζεται ο λόγος του, οι γονείς στην επιθυμία τους να διορθώσουν το λόγο του παιδιού, του κάνουν άχρηστες και άτοπες παρατηρήσεις και συστάσεις: «Γιατί κομπιάζεις;», «Μην κομπιάζεις!», «Μην τραυλίζεις!».(17) Τέλος, η ταυτόχρονη εκμάθηση μητρικής και ξένης γλώσσας, οι ανεπαρκείς χώροι κατοικίας και οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση διαταραχών του λόγου. 3.6 Ψυχικά αίτια Όταν αναφερόμαστε στις ψυχικές αιτίες εμφάνισης του τραυλισμού, συνήθως έχουμε υπόψη το φόβο και τον τρόμο. Αλλά και στη συνείδηση των ανθρώπων συχνά η εμφάνιση του τραυλισμού συνδέεται με κάποιο ισχυρό συγκινησιακό βίωμα τρόμου. Όλες οι έρευνες αποκαλύπτουν, μέσα από τις απαντήσεις των παιδιών, ως βασική αιτία του τραυλισμού κάποιο ισχυρό σοκ ή φόβο που βίωσαν. (17) Εκτός από το φοβέρισμα των παιδιών, άλλο μέτρο είναι η υπέρμετρη αυστηρότητα του ενός ή και των δύο γονέων. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το παιδί ζει κάτω από το μόνιμο τρόμο μήπως το μαλώσουν. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί διαρκή ένταση, μόνιμο αίσθημα ενοχής, δυσάρεστη προσμονή για τιμωρία, παθολογική ανησυχία. Με αποτέλεσμα την εμφάνιση του τραυλισμού, παρόμοια επιδρά και ο παράγοντας της συμπεριφοράς μερικών δασκάλων προς τους μαθητές. 26

Άλλες ψυχικές εντάσεις στις οποίες μπορεί να εκτεθεί το παιδί στην πρώιμη περίοδο της ανάπτυξης του, είναι: κρίσεις στις σχέσεις του ζευγαριού, χωρισμός των γονέων, ανταγωνισμός στα αδέρφια, παρατεταμένοι καβγάδες, απομάκρυνση από την οικογένεια για μεγάλο χρονικό διάστημα εξαιτίας παραμονής σε νοσοκομείο ή ίδρυμα. Τα ψυχικά αίτια μιας διαταραχής του λόγου δεν πρέπει ποτέ να υποτιμώνται, αλλά και οι ψυχικές της συνέπειες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: π.χ. η ψυχική πίεση που ασκείται στο παιδί όταν το κοροϊδεύουν οι άλλοι ή η πίεση που νιώθουν οι γονείς όταν άλλα πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντος κριτικάρουν τη γλωσσική αδυναμία του. 3.7 Επίλογος Η διευκρίνιση των αιτίων είναι ένα έργο των ειδικών για τη διάγνωση και αντιμετώπιση των διαταραχών του λόγου. Κατά την προσεκτική εξέταση του παιδιού και τις συζητήσεις με τους γονείς μπορούν να διαπιστωθούν ποιοι παράγοντες πιθανόν να έχουν συμβάλλει στη δημιουργία των διαταραχών του λόγου, και ακόμα, με ποιο προσδιοριστικό βάρος συμμετέχει κάθε μια από τις τέσσερις δέσμες αιτιών. 27

Κεφάλαιο 4 Τα βασικά χαρακτηριστικά του τραυλισμού και του ατόμου που τραυλίζει 4.1 Συμπτώματα τραυλισμού Τα συμπτώματα του τραυλισμού θα μπορούσε να τα κατηγοριοποιήσει κανείς σε συμπεριφορές πυρήνα ή κύρια χαρακτηριστικά και σε σύνοδα ή δευτερεύοντα χαρακτηριστικά. Στα κύρια χαρακτηριστικά του τραυλισμού κατατάσσεται ένας πυρήνας από αντιληπτικές, λεκτικές συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται και διαταράσσουν τη ροή, όπως είναι: επαναλήψεις φωνημάτων, συλλαβών, λέξεων και φράσεων.(18) Επανάληνι/ΐΊ ωωνή luxtoc «Τ-τ-τ-τι θέλεις;» Επανάληψη συλλαβής «Τι θε-θε-θέλεις;» Επανάληψη λέξης «Θέλω, θέλω να πάω σινεμά» Άτυπη επιιιήκυνση ήχων κάποιων λέ εων «Τιιι θέλεις;» Παύσεις «Το μωρό πίνει το [...] γάλα του» 28

Ατελείς φράσεις Υπάρχουν φράσεις στις οποίες το άτομο που τραυλίζει ξεκινά να προφέρει αλλά δεν τις ολοκληρώνει. «Θέλω να...» Αναθεώρηση/Επαναδιατύπωση «Το μμμ(ωρό), το παιδί πίνει το γάλα του» Εισαγωγή λέξεων ως βοήθηιια για να ςεπεραστούν τα ιιπλοκαρίσιιατα «Ήμουν/Εννοώ/Ξέρεις τώρα» Εκτεταιιένη άτυπη γρήση επιφωνηιιάτων τα οποία διακόπτουν την οιιαλή ροή της οιιιλίας «Ααα, εεε, Ωχ, καλά» Αφύσικος ρυθιιός οιιιλίας Αφύσικο ανέβασμα της έντασης και τόνου της φωνής. 29

4.2 Δευτερογενή συμπτώματα τραυλισμού Τα δευτερογενή συμπτώματα του τραυλισμού εκδηλώνονται αργότερα και αποτελούν «τρόπους απόδρασης ή αποφυγής» των πρωτογενών συμπτωμάτων του τραυλισμού, θεωρούνται «μαθημένες» συμπεριφορές ως αντιδράσεις σε κάποιο ερέθισμα. Οι συμπεριφορές διαφυγής έχουν ως στόχο να «βοηθήσουν» το άτομο να διαφύγει από μια στιγμή τραυλισμού ή από ένα βασικό λεκτικό σύμπτωμα, να τερματίσει το τραυλικό επεισόδιο και να ολοκληρώσει τη φράση ή τη λέξη του ενώ οι συμπεριφορές αποφυγής να αποφύγει το άτομο ένα τραυλικό επεισόδιο και επομένως μια αρνητική εμπειρία.(11) Δευτερεύοντα συμπτώματα μη λεκτικής φύσης που ενδέχεται να συνοδεύουν τον τραυλισμό είναι: η αποφυγή της βλεμματικής επαφής, το συνεχές άνοιγμα και κλείσιμο των βλεφάρων, η ρυτίδωση του μετώπου, η πίεση των χειλιών μεταξύ τους, διάφορες παρασιτικές κινήσεις των μυών του προσώπου, της κεφαλής και των χεριών, μορφασμοί, παρέκκλιση της γλώσσας κατά την εξαγωγή της από τη στοματική κοιλότητα, ασταθής σφυγμός, σύντομη χρήση των ρουθουνιών όταν το άτομο που τραυλίζει μιλάει. Συχνά εμφανίζονται επίσης νευροφυτικά συμπτώματα όπως κοκκίνισμα, εφίδρωση, δυσκολίες στην αναπνοή με σμίκρυνση του χρόνου εκπνοής και αύξηση του χρόνου εισπνοής. Τέλος, όταν μιλάμε για τραυλισμό δεν πρέπει να ξεχνάμε τις συναισθηματικές του προεκτάσεις. Αρκετά άτομα που τραυλίζουν νιώθουν ντροπή, θυμό, απογοήτευση άγχος, άρνηση για τον τραυλισμό. Μάλιστα, στο στάδιο της βαριάς μορφής του επέρχονται βαθιές ψυχικές αλλαγές που επηρεάζουν γενικά την ανάπτυξη της προσωπικότητας τους. Τα άτομα φοβούνται να μιλήσουν, παρουσιάζουν σημεία άσχημης συμπεριφοράς, μόνωσης και εγωκεντρισμού. Αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα, που τους συνοδεύουν σε κάθε στιγμή της ζωή τους, έχουν ανάλογη αντανάκλαση και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Δεν είναι λίγες οι φορές ατόμων με τραυλισμό που κλείνονται στον εαυτό τους, απελπίζονται και δημιουργούν συμπλέγματα κατωτερότητας.(15) 30

Κεφάλαιο 5 Είδη τραυλισμού 5.1 Εξελικτικός τραυλισμός Ο Εξελικτικός τραυλισμός εμφανίζεται κατά την ανάπτυξη του παιδιού, όταν εμμένει για περισσότερα από τρία χρόνια τότε ονομάζεται επίμονος ή χρόνιος. Πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που η αξιολόγηση και η αντιμετώπιση του οφείλει να περιλαμβάνει όλους τους παράγοντες που εμπλέκονται σε αυτό. Τέτοιοι παράγοντες είναι: τα εμφανή χαρακτηριστικά της ομιλίας, οι σωματικές σύνοδες συμπεριφορές, η φυσιολογική/σωματική δραστηριότητα, οι συναισθηματικές αντιδράσεις, οι γνωστικές διαδικασίες και η κοινωνική δυναμική. Ο εξελικτικός τραυλισμός χαρακτηρίζεται από πρωτεύουσες ή βασικές συμπεριφορές, δευτερεύουσες ή σύνοδες συμπεριφορές, συναισθήματα και πεποιθήσεις. Οι πρωτεύουσες ή βασικές συμπεριφορές είναι οι λεκτικές συμπεριφορές ή αλλιώς οι δυσρυθμίες ή διακοπές ροής ομιλίας. Χωρίζονται επιμέρους σε τρεις κατηγορίες: επαναλήψεις, επιμηκύνσεις, μπλοκαρίσματα. Οι επαναλήψεις είναι το πιο συχνό είδος των δυσρυθμιών που παρατηρείται και είναι αυτό που συνήθως -αν και όχι πάνταεμφανίζεται πρώτο. Οι επιμηκύνσεις είναι οι δυσρυθμίες κατά τις οποίες παρατηρείται παράταση ηχηρών και άηχων ήχων και εκπνεόμενου αέρα, ενώ οι αρθρωτές που τους παράγουν παραμένουν στην ίδια θέση. Εξελικτικά οι επιμηκύνσεις εμφανίζονται μετά τις επαναλήψεις, αν και πολλές φορές θα δούμε ένα παιδί να παρουσιάζει επαναλήψεις και επιμηκύνσεις στις πρώτες μέρες ή εβδομάδες του τραυλισμού. Εξελικτικά εμφανίζονται συνήθως τελευταία τα μπλοκαρίσματα. Τα μπλοκαρίσματα αναφέρονται στην παράλληλη ακατάλληλη διακοπή της ροής του εκπνεόμενου αέρα και των αρθρωτικών κινήσεων.(11) Οι δευτερεύουσες ή σύνοδες συμπεριφορές είναι κυρίως σωματικές ενέργειες π.χ. κλείσιμο ματιών, κούνημα κεφαλής και λεκτικές π.χ. παρεμβολές ανάμεσα σε λέξεις ή φράσεις, αντικαταστάσεις λέξεων, εναλλαγές έντασης ή ύψους φωνής. Οι ψυχολογικές εκφάνσεις του τραυλισμού έχουν μελετηθεί περισσότερο και από την ίδια τη βασική συμπτωματολογία της διαταραχής. Αρχικά, πολλά άτομα τείνουν να είναι συνεσταλμένα και να αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες αναμένουν ότι ίσως χλευαστούν για τα συμπτώματα τους. Επίσης, υπάρχουν συναισθήματα ενοχής, αποτυχίας, απογοήτευσης και μελαγχολίας. 31

Άτομα που τραυλίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι πιθανό να έχουν μετατρέψει αυτά τα συνήθως προσωρινά συναισθήματα σε αρνητικές πεποιθήσεις- αντιλήψεις για τον εαυτός τους. 5.2 Ψυχογενής επίκτητος τραυλισμός Στον όρο ψυχογενής επίκτητος τραυλισμός (ΨΕΤ) η λέξη-κλειδί είναι η λέξη ψυχογενής (Μαλανδράκη, 2010). Ο ΨΕΤ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία ως αποτέλεσμα βίωσης έντονης συναισθηματικής κατάστασης ή γεγονότος, ψυχικού τραύματος ή άγχους. Επίσης, και σαν ψυχολογική αντίδραση σε κάποια σωματική ασθένεια. Στον ψυχογενή επίκτητο τραυλισμό οι συμπεριφορές που παρουσιάζει το άτομο είναι ακούσιες (ΟυίΐαΓ,2006). Οι πρωτεύουσες συμπεριφορές (δυσρυθμίες) είναι οι επαναλήψεις ήχων, παρατάσεις, διστακτικότητα, επαναλήψεις λέξεων, μπλοκαρίσματα, τεταμένες παύσεις, επαναλήψεις φράσεων, παρεμβάσεις. Όπως διαπιστώνουμε τα χαρακτηριστικά του ψυχογενή τραυλισμού είναι αρκετά παρόμοια με αυτά που βλέπουμε στον εξελικτικό τραυλισμό, γεγονός που καθιστά τη διαφοροδιάγνωση δύσκολη. Για να μπορέσει ο κλινικός να καταλήξει σε σωστή διαφορική διάγνωση όσον αφορά στον ψυχογενή επίκτητο τραυλισμό, οφείλει κατά την αξιολόγηση του, να συμπεριλάβει ερωτήσεις για ύπαρξη στρεσογόνων παραγόντων κατά την περίοδο έναρξης των συμπτωμάτων, για πιθανή ύπαρξη τραυλισμού σε μικρότερη ηλικία, για ενδεχόμενους νευρογενείς παράγοντες, αλλά και να επιχειρήσει προσεχτικά τεχνικές δοκιμαστικής θεραπείας.(11) Κύρια χαρακτηριστικά του ψυχογενούς επίκτητου τραυλισμού είναι: η απότομη εκδήλωση που σχετίζεται με κάποιο σημαντικό γεγονός, οι επαναλήψεις συλλαβών ως το κύριο λεκτικό σύμπτωμα, η έλλειψη συνείδησης ή αδιαφορία από την πλευρά του προσώπου που τραυλίζει για τον τραυλισμό του, η εμφάνιση των ίδιων λεκτικών χαρακτηριστικών στην ανάγνωση και στην αυθόρμητη ομιλία.(18) Η συμπτωματική θεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική καθώς ο ψυχογενής τραυλισμός σχετίζεται συχνά με έντονη μυοσκελετική ένταση στο λόγο και μερικές φορές στους μη ομιλητικούς μυς. Έτσι, ένας σημαντικός και κάποιες φορές καίριος στόχος της συμπτωματικής θεραπείας είναι η μείωση της μυοσκελετικής έντασης, επειδή τότε η ευχέρεια συχνά ομαλοποιείται. 32

Σε κάποια άτομα η εστίαση στην ένταση μπορεί επίσης να γίνει στο λάρυγγα, όπου μπορούν να εφαρμοστούν οι ακριβείς τεχνικές. Τέλος, η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των τραυλισμών είναι απαραίτητη, θα πρέπει να είναι άμεση και σε προτεραιότητα ή πιθανώς σε συνδυασμό με τη λογοθεραπεία. Σε κάποια περιστατικά ψυχογενούς τραυλισμού έχει παρατηρηθεί αυθόρμητη αποκατάσταση της ομιλίας.(27) 5.3 Νευρογενής επίκτητος τραυλισμός Ο νευρογενής επίκτητος τραυλισμός εμφανίζεται ως απόρροια κάποιας επίκτητης νευρολογικής βλάβης που μπορεί να προέλθει από κρανιοεγκεφαλική κάκωση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ή εκφυλιστική νευρολογική πάθηση ως απόρροια χρήσης ορισμένων φαρμάκων ή σε σπάνιες περιπτώσεις τη γεροντική άνοια.(27) Οι δυσρυθμίες εμφανίζονται συχνά σε λέξεις που ξεκινούν με σύμφωνα και σε αυτές που ξεκινούν με φωνήεντα, επίσης ο νευρογενής τραυλισμός εμφανίζεται εξίσου σε λέξεις περιεχομένου και σε λειτουργικές λέξεις. Σύγχρονες απόψεις υποστηρίζουν ότι τα συμπτώματα στη ροή της ομιλίας ασθενών με νευρογενή τραυλισμό είναι ανάλογα της εγκεφαλικής βλάβης που τα προκάλεσε. Για παράδειγμα ασθενείς μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο τείνουν να παρουσιάζουν συχνότερα επαναλήψεις ήχων, συλλαβών και φράσεων και λιγότερο συχνά επιμηκύνσεις και μπλοκαρίσματα. Ακόμη οι επαναλήψεις φαίνεται να είναι και το κυρίαρχο τραυλικό σύμπτωμα σε άτομα μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση, όμως σε αυτά τα άτομα οι επαναλήψεις τείνουν να είναι απότομες, συνοδευόμενες από ακανόνιστο ρυθμό και ανά στιγμές από ακατάληπτο λόγο. Από την άλλη πλευρά ασθενείς με εγκεφαλική βλάβη στα βασικά γάγγλια έχουν παρατηρηθεί να εκδηλώνουν μπλοκαρίσματα και συχνότερες δυσρυθμίες σε αρχική θέση λέξεων.(ιι) Σε σχέση με δευτερεύουσες σύνοδες συμπεριφορές, παλιότερες βιβλιογραφικές αναφορές περιλαμβάνουν την απουσία τέτοιων συμπεριφορών στα κριτήρια ορισμού του νευρογενή επίκτητου τραυλισμού. Σύγχρονα, έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να συνοδεύεται από κάποιες δευτερεύουσες ή σύνοδες συμπεριφορές, οι οποίες όμως είναι γενικώς ήπιες. 33

Επιπλέον, άτομα με νευρογενή επίκτητο τραυλισμό μπορεί να δηλώνουν ενοχλημένα με τα συμπτώματα τους, αλλά συνήθως δεν παρουσιάζουν έντονο άγχος για αυτά. Αν ο κλινικός υποψιάζεται την ύπαρξη του, θα πρέπει η αξιολόγηση του να περιλαμβάνει, ερωτήσεις εστιασμένες σε ενδεχόμενο νευρολογικό περιστατικό ή οικογενειακό ιστορικό νευρολογικής νόσου, παραπομπή για νευρολογική εξέταση και ίσως αξιολόγηση γνωστική και λόγου. Ο νευρογενής επίκτητος τραυλισμός μπορεί να είναι ήπιος, παροδικός και να υποχωρεί αυτόματα μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο σε πολλούς ασθενείς. Οι στρατηγικές για τη διαχείριση του επικεντρώνονται στην ιατρική παρέμβαση και την συμπεριφορική θεραπεία. Όσον αφορά την ιατρική παρέμβαση έχει διαπιστωθεί ότι η έναρξη του νευρογενή τραυλισμού σχετίζεται με τη χρήση φαρμακολογικών παραγόντων ιδιαιτέρως για τη θεραπεία της κατάθλιψης, το άγχος, τη σχιζοφρένεια, τις κρίσεις επιληψίας, τη νόσο του Πάρκινσον και το άσθμα. Σε κάποιες περιπτώσεις ένα φάρμακο μπορεί να θεραπεύσει αποτελεσματικά τον νευρογενή τραυλισμό ενώ σε άλλες περιπτώσεις οι δυσχέρειες στο λόγο μπορεί να μετριαστούν ή να βελτιωθούν μετά από την αναστολή της χρήσης του φαρμάκου. Φαίνεται λογικό να ενημερώσουν αυτούς που τα λαμβάνουν και μετά αναπτύσσουν νευρογενή τραυλισμό, για τον πιθανό αιτιώδη ρόλο τους και να ενημερώσουν για την πιθανότητα τροποποίησης των συνδυασμών των φαρμάκων για τον έλεγχο ή τη μείωση των δυσχερειών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πριν την εισαγωγή της συμπεριφορικής θεραπείας τέτοια θέματα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν καθώς και οποιεσδήποτε αλλαγές σταθεροποίησης των συνδυασμών των φαρμάκων. Η συμπεριφορική θεραπεία περιλαμβάνει στρατηγικές μείωσης του ρυθμού, αυτοπαρακολούθηση και άλλες τεχνικές, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του αναπτυξιακού τραυλισμού. Αναφέρω στις στρατηγικές μείωσης του ρυθμού ένα παράδειγμα που περιελάμβανε ένα πρόγραμμα χρονομέτρησης των συλλαβών της ομιλίας που μείωσε το ρυθμό σε 50 λέξεις ανά λεπτό, μετά από έξι θεραπευτικές συνεδρίες σε ασθενή με νευρογενή τραυλισμό (μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο) και βρήκε βελτίωση ανάλογη με τη θεραπεία. 34

Άλλες τεχνικές μπορεί να είναι η βιοανατροφοδότηση και η χαλαρωτική θεραπεία. Συγκεκριμένα, τοποθετήθηκαν ηλεκτρόδια πάνω στον μασητήρα μυ, με ακόλουθη οπτική και ακουστική ανατροφοδότηση ώστε να μειώσει την ένταση του. Η λογοθεραπεία και η πρακτική στο σπίτι σύμφωνα με ένα πρόγραμμα βιοανατραφοδότησης τεσσάρων μηνών, δύο φορές την εβδομάδα, μείωσε τις δυσχέρειες σε ασθενείς με μέτριο σοβαρό νευρογενή τραυλισμό που σχετίζεται με πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια. Άλλες παραδοσιακές προσεγγίσεις που έχουν εφαρμοστεί στο νευρογενή τραυλισμό είναι η μίμηση, η νοηματική και η ανάγνωση.(27) 35

Κεφάλαιο 6 Μέθοδοι διάγνωσης του τραυλισμού 6.1 Διάγνωση Στη διάγνωση αναγνωρίζουμε και αξιολογούμε το είδος, το βαθμό, την αιτία, την παθογένεια και την πρόγνωση της δυσκολίας της επικοινωνίας του παιδιού με όλες τις ψυχολογικές, μαθησιακές, κοινωνικές και οικογενειακές επιπτώσεις της. Βάσει αυτής προγραμματίζεται η περαιτέρω θεραπευτική αντιμετώπιση του παιδιού και των γονέων του, στη διάρκεια της οποίας οι διαγνωστικές υποθέσεις επιβεβαιώνονται ή απορρίπτονται. Η διαδικασία της διάγνωσης είναι ελαστική, ευέλικτη, μπορεί να είναι μακροχρόνια και να γίνονται επανεκτιμήσεις διάγνωσης σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η μελέτη του Leonard (1972) υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της έγκαιρης διάγνωσης, καθώς παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατάρτιση του λογοθεραπευτικού προγράμματος, για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες που παρουσιάζει το παιδί στο λόγο όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και πιο ανώδυνα, με τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις, όσο πιο νωρίς διαγνωστεί η διαταραχή τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.(23) Ανεξάρτητα από το αν το παιδί πέρασε από ιατροπαιδαγωγική αξιολόγηση ή πιο συγκεκριμένα από λογοθεραπευτική αξιολόγηση στην προσχολική ηλικία, καλό είναι και όταν μπει στο σχολείο να περάσει από μια ανιχνευτική εξέταση για προβλήματα λόγου και ομιλίας, στο πλαίσιο της σχολικής του ωριμότητας. Για την επίτευξη των παραπάνω, απαιτείται η εργασία στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής ομάδας με όσο το δυνατόν πιο σφαιρικό και σύνθετο τρόπο.(2) 36