Αθήνα, 30 Ιανουαρίου 2013 Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Χ. Κλαίρης - 1 Οµιλία τού καθ. στη Σορβόνη, Χρήστου Κλαίρη, Μεγαλοσχολίτη, στην εκδήλωση που οργανώνουν οι Σύνδεσµοι Μεγαλοσχολιτών, Κεντρικιάδων, Ζαππίδων, Ιωακειµειάδων και Ζωγραφειωτών, µε την ευκαιρία τής εορτής των Γραµµάτων. Αθήνα, 30 Ιανουαρίου 2013 Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Αποσπάσατε διπλούν φύλλον χάρτου και γράψατε επ αυτού ζήτηµα πρώτον. Έτσι άρχιζε την υπαγόρευση των θεµάτων για τις εξετάσεις τού µαθήµατος τής Φυσικής ο πολύς Αιµίλιος Καρούσος στην Μεγάλη τού Γένους Σχολή, όπου είχα την τύχη να είµαι µαθητής του και από όπου απεφοίτησα εν έτει σωτηρίω 1960. Ξαναεπισκέφτηκα το εργαστήριό του όπου συνεχίζει να δουλεύει το µεγάλο εκκρεµές, εδώ και λίγες µέρες, την Τετάρτη 16 Ιανουαρίου. Αλλά πριν συνεχίσω Αγαπητοί φίλοι και φίλες Αγαπητοί συµµαθητές και συµµαθήτριες Κυρίες και Κύριοι Έχω την τιµή και την χαρά να σας διαβάσω ένα µήνυµα τού Πατριάρχη µας, ο οποίος µε δέχτηκε σε ακρόαση κατά την πρόσφατη παραµονή µου στην Πόλη. Μήνυµα Πατριάρχου Με την αποφθεγµατική φράση ουκ εισέτι εάλω και εάν εάλω η Πόλις είχα προσπαθήσει να αποκρυσταλλώσω όχι µόνο τα συναισθήµατα και το πιστεύω µου, αλλά και να υπογραµµίσω την, κατά την γνώµη µου, απαιτούµενη γραµµή πλεύσης για την αντιµετώπιση του Ελληνισµού τής

Χ. Κλαίρης - 2 Κωνσταντινούπολης. Η φράση αυτή απετέλεσε το µότο του διήµερου συµποσίου µε τίτλο Πόλη και Παιδεία και υπότιτλο Η ελληνική Παιδεία στην Κωνσταντινούπολη τα τελευταία διακόσια χρόνια που, µε φορέα τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών, είχαµε οργανώσει ο Βασίλης Κρεµµυδάς, η Ελένη Τσάτση και εγώ, τον Δεκέµβριο του 1990 στην Αθήνα. Στόχος τού Συµποσίου ήταν να συµβάλει όσο γίνεται στην προώθηση και ενδυνάµωση τής έρευνας για την µελέτη τής Ρωµιοσύνης τής Πόλης ως έκφρασης µιας πολιτισµικής πραγµατικότητας. Στο σχεδόν τέταρτο τού αιώνα που πέρασε από τότε, πολλά και σηµαντικά έγιναν στον τοµέα αυτό και άλλα προγραµµατίζονται ή έχουν προγραµµατιστεί. Δεν είµαι αρµόδιος για να τα απαριθµήσω και πολύ λιγότερο για να τα αξιολογήσω. Επαναλαµβάνω όµως ότι είναι πολλά και σηµαντικά. Θέλω επίσης να αναφέρω το τριήµερο Συνέδριο µε τίτλο Συνάντηση στην Πόλη. Το Παρόν και το Μέλλον που πραγµατοποιήθηκε στην Πόλη το καλοκαίρι τού 2006 και που, σύµφωνα µε τους οργανωτές του καταγράφηκε ως ένα ορόσηµο στην πορεία τής µειονότητας (σελ. 9). Σήµερα οι πέντε Σύνδεσµοι αποφοίτων των Εκπαιδευτηρίων τής Πόλης µού έκαναν την εξαιρετική τιµή να µε καλέσουν να µιλήσω σ αυτή την συµβολική µέρα των Τριών Ιεραρχών, παραδοσιακής εορτής των Γραµµάτων. Ευχαριστώ θερµά τα πέντα Σωµατεία και τα Διοικητικά τους Συµβούλια γι αυτή την πρόσκληση, η οποία όχι µόνο αποτελεί ιδιαίτερη τιµή για µένα αλλά και πηγή ειλικρινούς συνγκίνησης, καθώς επίσης και πρόκληση για ενεργοποίηση. Συµφωνήσαµε να µιλήσω για την Παιδεία στην Πόλη. Προσθέτω : σήµερα. Πριν από µένα ο δάσκαλός µου, ο Άρχων Διδάσκαλος του Γένους, Δηµήτριος Φραγκόπουλος, ως ο καταλληλότερος καθ ύλην αρµόδιος έχει επανειληµµένα αναφερθεί, µε πολύ σηµαντικές και καταλυτικές οµιλίες του, στην πραγµατικότητα και στις ανάγκες τής οµογενειακής παιδείας και έχει καταθέσει τις σχετικές προτάσεις του. Είχε την καλωσύνη να µου παραδώσει

Χ. Κλαίρης - 3 αντίγραφο των οµιλιών του, πράγµα που µου επιτρέπει να αποφύγω επαναλήψεις. Η εισήγηση τής Κατερίνας Μάρκου στα πρακτικά τής προαναφερθείσης Συνάντησης στην Πόλη δίνει επίσης µια αντικειµενική περιγραφή τής πραγµατικότητας έως το 2006. Γνωρίζετε όλοι τις προσπάθειες και το ενδιαφέρον τής ΟΙΟΜΚΩ. (Οικουµενικής Οµοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών) για τα θέµατα τής παιδείας στην Πόλη. Για να επικαιροποιήσω τις πληροφορίες µου πραγµατοποίησα µία επίσκεψη εργασίας στην Πόλη από τις 11-18 τρέχοντος µηνός. Ξεκινώντας από τον δάσκαλό µου Δηµήτριο Φραγκόπουλο, επισκέφτηκα τα τρία µεγάλα λειτουργούντα εκπαιδευτήρια µας, το Ζάππειο, το Ζωγράφειο και την Μεγάλη Σχολή. Συνοµίλησα µε τους διευθυντές και τους εκπαιδευτικούς, µε τον Συντονιστή Εκπαίδευσης κύριο Σταύρο Γιωλτζόγλου, µε τον Γενικό Πρόξενο κύριο Νικόλαο Ματθιουδάκη, µε τους νυν και τέως προέδρους τού Συνδέσµου Υποστήριξης Ρωµαίικων Κοινοτικών Ιδρυµάτων (ΣΥΡΚΙ) κυρίους Λάκη Βίγκα και Αντώνιο Παριζιάνο, µε τον τέως διευθυντή της Μεγάλης του Γένους Σχολής κύριο Νικόλαο Μαυράκη, µε τον εκδότη τής Απογευµατινής κύριο Μιχάλη Βασιλειάδη και µε συνεργάτες τού νεο-ιδρυθέντος εκδοτικού οίκου Ιστός. Επίσης, χάρις στην πρωτοβουλία τής συναδέλφου κυρίας Ερσης Αµπατζή, πήρα µέρος σε µια άτυπη σύσκεψη µε Έλληνες και Τούρκους Ακαδηµαϊκούς καθώς και µε ηγετικά στελέχη τής οµογένειας, όπου ανταλλάξαµε ιδέες όσον αφορά την δυνατότητα ίδρυσης από την οµογένεια ενός ιδιωτικού Βακουφικού Πανεπιστηµίου. Τέλος την Πέµπτη 17 Ιανουαρίου παραµονή τής αναχώρησης µου, παρεκάθησα καλεσµένος στην Πατριαρχική Τράπεζα, και εν συνεχεία µου έκανε την τιµή να µε δεχτεί σε ακρόαση ο Παναγιότατος, όπου µου δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσω κατ ιδίαν και δια µακρών τα προβλήµατα της παιδείας µας και να τού υποβάλω τις σκέψεις και προτάσεις µου. Επωφελούµαι τής ευκαιρίας για να ευχαριστήσω θερµά τον συµµαθητή και φίλο µου πατέρα Δοσίθεο, διευθυντή τού γραφείου τύπου των Πατριαρχείων, για όλη τη βοήθειά του κατά την εκεί παραµονή µου, και όχι µόνον.

Χ. Κλαίρης - 4 Έρχοµαι λοιπόν τώρα ενώπιον τού ευρύτερου Κοινού των Κωνσταντινουπολιτών, Ιµβρίων και Τενεδίων και των άλλων εκλεκτών καλεσµένων, από τους οποίους αποτελείται η ωραία αυτή οµήγυρη, να µοιραστώ µαζί σας σκέψεις, αισθήµατα, απόψεις. Μερικά προκαταρκτικά τα θεωρώ απαραίτητα. Πρώτ απ όλα θέλω να σηµειώσω, ή µάλλον απλά να θυµήσω, ότι ο ελληνισµός τής Κωνσταντινούπολης δεν είναι ούτε απόδηµος ελληνισµός, ούτε ελληνισµός τής διασποράς. Οι έλληνες της Πόλης, επονοµαζόµενοι και Ρωµιοί για ιστορικούς λόγους, δεν ξεκίνησαν από την Ελλάδα για να αποδηµήσουν στην Πόλη. Βρίσκονται εκεί από πάµπολλους αιώνες, πολύ πριν υπάρξει η Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος, πολύ πριν επίσης καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη οι Οθωµανοί Τούρκοι. Είναι γηγενείς µε την κυριολεξία τής λέξεως. Δεν είναι απόδηµοι. Βρίσκονται στον τόπο τους. Έχει σηµασία να το θυµούµαστε αυτό και να το συνειδητοποιήσουµε, γιατί άλλο πράγµα είναι όταν το ελληνικό κράτος, ή η ελληνική κοινωνία, αναφέρεται ή ενδιαφέρεται για την οµογένεια τής Αµερικής, τής Αυστραλίας, τής Γαλλίας ή οποιουδήποτε άλλου χώρου, και άλλο πράγµα όταν µιλάµε για την οµογένεια τής Πόλης. Η γηγενής αυτή κοινωνία από την οποία καταγόµαστε, σφυρηλάτισε αδιάκοπα, ανά τους αιώνας, την ελληνικότητα της µε τον ένα και µοναδικό τρόπο που θέσπισε µια για πάντα ο Ισοκράτης στον Πανηγυρικό του (ιγ, 51) µετέχοντας δηλαδή τής ηµετέρας παιδεύσεως όπως λέγει, µε άλλα λόγια τής ελληνικής παιδείας. Αυτή την ελληνικότητα ενσωµάτωσαν στην χριστιανική πίστη οι τρεις Μεγάλοι Πατέρες τής Εκκλησίας, οι Τρεις Ιεράρχες, ων και την µνήµην επιτελούµεν, σήµερα. Η µελέτη τού Μεγάλου Βασιλείου προς τους Νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων απετέλεσε το βάθρον τής παιδείας των χριστιανοπαίδων εδήλωνε ο σηµερινός οικουµενικός Πατριάρχης Βαρθολοµαίος, κατά την διάρκεια δεξίωσης για την γιορτή των γραµµάτων στις 30 Ιανουαρίου 1994.

Χ. Κλαίρης - 5 Γιατί αυτές οι τρεις µορφές είναι που µε σοφία και παρρησία όρθωσαν το ελληνοχριστιανικό οικοδόµηµα, το ιδεώδες Ελληνισµού και Ορθοδοξίας, όπως βιώθηκε στο Βυζάντιο και ανα-βιώθηκε στον Νέο Ελληνισµό εδήλωνε ο Γεώργιος Μπαµπινιώτης σε οµιλία του στο Λονδίνο στις 30 Ιανουαρίου 1996 (δηµοσιεύτηκε µε τίτλο Γλώσσα και Παιδεία στους τρεις Ιεράρχες, Αθήνα 1997). Ναι, στο Βυζάντιο, στην Ανατολική Ρωµαίικη Αυτοκρατορία της οποίας την ελληνικότητα κατακύρωσε ο Ιουστινιανός (527-565) µε την έβδοµη Νεαρά του θεσπίζοντας την ελληνική γλώσσα ως επίσηµη γλώσσα τής Αυτοκρατορίας. Διαβάζω το σχετικό απόσπασµα τής Νεαράς : ού τη πατρίω φωνή τον νόµον συνεγράψαµεν, αλλά ταύτη δη τη κοινή τε και Ελλάδι ώστε άπασιν είναι γνώριµον διά το πρόχειρον τής ερµηνείας. Άρα όλοι µιλούσαν ελληνικά και τους ήταν εύκολο να καταλάβουν τον νόµο γραµµένο στα ελληνικά. Ως εδώ βρίσκουµε τα κύρια συστατικά τής ρωµαίικης κοινωνίας τής Πόλης, της κωνσταντινουπολίτικης οµογένειας όπως λέµε. Ελληνική Γλώσσα και Παιδεία αφενός, Ορθοδοξία αφετέρου, είναι οι δύο πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται η ρωµιοσύνη της Πόλης, η ιστορική, βυζαντινή και για αυτό ελληνική, κοινωνία. Αν ένας από τους δύο πυλώνες καταρρεύσει καταρρέει ολόκληρο το οικοδόµηµα, τότε κινδυνεύει να έρθει η πραγµατική και τελειωτική άλωση αυτής τής κοινωνίας. Ουκ εισέτι εάλω βεβαιώναµε το 1990. Χρειάζεται όµως συνεχής επαγρύπνηση, εγρήγορση για να µην µας ξεφύγει αφύλαχτη κάποια κερκόπορτα και ανεπαισθήτως επέλθει η άλωσις. Επαναλαµβάνω. Ο Ελληνισµός της Κωνσταντινούπολης και το Φανάρι όχι µόνο δεν είναι απόδηµοι, αλλά αποτελούν την µαγιά που συνετέλεσε αποφασιστικά στην οικοδόµηση του Νεοελληνικού Κράτους. Στο πρόσφατο βιβλίο του µε τίτλο Σύντοµη Ιστορία του Ελληνικού Κράτους (Καλλιγράφος, Αθήνα, 2012), ο καθηγητής ιστορίας Βασίλης Κρεµµυδάς, διευκρινίζει ότι ο φαναριώτης αστός, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αναδείχτηκε, το 1822, ως ο ικανότερος πολιτικός τής Επανάστασης (σ.47). Ο ίδιος ιστορικός αναφερόµενος

Χ. Κλαίρης - 6 στα προκαταρκτικά τού απελευθερωτικού αγώνα γράφει: Οι Έλληνες εκτός ελληνικού χώρου έσπευσαν, κυρίως Φαναριώτες, να προσφέρουν. (σ. 36). Όσον µε αφορά, σε πρόσφατη οµιλία µου στον Παρνασσό (Αθήνα, 5 Ιουνίου 2012) ετόνιζα ότι µια από τις βασικές αξίες που σηµατοδοτεί το φαναριώτικο σύµβολο είναι η οικουµενικότητα. Η οικουµενικότητα είναι η πρωταρχική αξία από την οποία εκπηγάζουν πολλές άλλες. Αξία ζωντανή που ενσαρκώνει και µεταδίδει στους πιστούς του το Οικουµενικό Πατριαρχείο. Οικουµενικότητα σηµαίνει το άνοιγµα στον κόσµο, την βαθειά συνείδηση ότι ο κόσµος δεν τελειώνει στα σύνορα ούτε τού χωριού µου, ούτε τής πόλης µου, ούτε τής χώρας µου, οικουµενικότητα σηµαίνει ότι όλος ο κόσµος είναι δικός µου, αλλά σηµαίνει επίσης και ότι νοιάζοµαι για όλο τον κόσµο, ότι κάθε ανθρώπινο µε ενδιαφέρει οπουδήποτε και αν εκδηλώνεται. Στα πλαίσια τής οικουµενικότητας µετατοπίζεται η ιδέα τού τόπου. Ο τόπος δεν περιορίζεται στο γεωγραφικό µήκος και πλάτος όπου συγκυριακά βρίσκεται ο άνθρωπος, αλλά τόπος είναι οι αξίες που κουβαλά ο άνθρωπος µαζί του απανταχού τής γης. Από την οικουµενικότητα πηγάζει επίσης η πολυπολιτισµική διάσταση τού Φαναρίου. Η πολυπολιτισµική αυτή διάσταση είναι γενικότερα εγγενής σε ό,τι εκφράζει την κωνσταντινουπολίτικη κουλτούρα και πολιτισµό. Άλλωστε είναι πολύ δύσκολο, όταν πρόκειται για πολιτισµικές αξίες να ξεχωρίζουµε το Φανάρι από την Πόλη. Μπορούµε µάλιστα να πούµε ότι κατά κάποιο τρόπο το Φανάρι συµβολίζει την πεµπτουσία τού κωνσταντινουπολίτικου πνεύµατος. Ενώ στην εποχή µας όλο και περισσότερο τείνει να επιβληθεί η αγράµµατη κυριαρχία τής αγγλικής, ως µοναδικής ξένης γλώσσας, το παράδειγµα των Φαναριωτών εξακολουθεί να εµπνέει έφεση για µια πολυγλωσσική παιδεία. Πολυφωνική υπήρξε η Πόλη πάντοτε, πολυφωνικό και το Φανάρι, αλλά βαθιά ριζωµένο στην ελληνική παιδεία αποδείχτηκε, δια µέσου των αιώνων, θεµατοφύλακας απαράµιλλος τού γενεσιουργού σπόρου και των δηµιουργικών αξιών τού Γένους των Ελλήνων.

Χ. Κλαίρης - 7 Οι λίγες αυτές πινελιές γενικού χαρακτήρα έκρινα ότι ήταν χρήσιµες για να έχουµε στο νου µας τα κύρια χαρακτηριστικά τής ρωµιοσύνης τής Πόλης, για να µη µας διαφεύγει ούτε στιγµή ότι περί πολλού και σπουδαίου είναι ο αγών. «Μακρηγορείν εν ειδόσιν ου βουλόµενος», όπως µας συµβουλεύει ο Θουκυδίδης, («τα πολλά λόγια είναι φτώχια» λέµε σήµερα), έρχοµαι στο παρόν. Παρόν είµαστε και εµείς οι εδώ παρόντες, το παρόν τής Πόλης βέβαια είναι κυρίως αυτοί που παρεπιδηµούν µόνιµα στην Πόλη. Εµείς, οι περισσότεροι από εµάς, γεννηθήκαµε στα πλαίσια µιας µειονότητας που αριθµούσε τότε τους 80.000 περίπου κατοίκους ενώ ο πληθυσµός σήµερα, µετά τη συρρίκνωση που υπέστη, δεν ξεπερνά, µε ευοίωνους υπολογισµούς, τα 2.000 άτοµα. Είπα ότι το παρόν τής Πόλης περιλαµβάνει και εµάς, αφού υπάρχουµε. Ας µου επιτραπεί λοιπόν, σήµερα εορτή των Γραµµάτων, να κάνω µνεία ορισµένων από τους δασκάλους µας και των µαθηµάτων που διδαχτήκαµε. Στην Αστική Σχολή Φερίκιοϊ, στην έκτη τάξη του Δηµοτικού, διδάχτηκα από την δεσποινίδα Άννα Παναγιωτίδου την Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντα από το πρωτότυπο. Ακόµη θυµάµαι το «Δαρείου και Παρυσάτιδος γίγνονται παίδες δύο, ο µεν ουν πρεσβύτερος Αρταξέρξης, ο δε νεώτερος Κύρος κλπ.,κλπ.» που το µαθαίναµε από στήθους σαν ποίηµα. Στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, φιλόλογοι περιωπής, όπως ο Δηκταµπάνης, ο Καραγιάννης, ο Κωνσταντινίδης, ο Παπακωνσταντίνου, ο Φραγκόπουλος µας δίδαξαν αρχαία κείµενα και νεοελληνική ποίηση και λογοτεχνία. Όταν δε λέµε αρχαία κείµενα εννοούµε ολόκληρη την Αντιγόνη του Σοφοκλή, ολόκληρη την Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη, έξι ραψωδίες τής Ιλιάδας, την Απολογία του Πλάτωνα, τον Κατά Σιτοπολών λόγο του Λυσία, τον Λόγο τού Ισοκράτους προς Δηµόνικον, και φυσικά τον Επιτάφιο του Περικλέους τού Θουκυδίδη. Περιττό να αναφερθώ στους νεοέλληνες ποιητές, στην διδασκαλία των οποίων ξεχώριζε, ποιητής ο ίδιος, ο Παπακωνσταντίνου. Αλλά και στα Μαθηµατικά και στις Φυσικές Επιστήµες είχαµε δασκάλους λαµπρούς όπως ο Κώτσογλου, ο

Χ. Κλαίρης - 8 Μαυρίδης, ο Ζουρελίδης, ο Παντελάρας, ο Κασαπίδης, ο Αλεξανδρίδης, ο Ανεστίδης στα Θρησκευτικά και ο θρυλικός πλέον Καρούσος που ήδη ανέφερα στην αρχή τής οµιλίας µου. Δεν θέλω να ξεχάσω και τους Τούρκους καθηγητές µας, οι οποίοι µας µάθαιναν καλά Τούρκικα. Ενδεικτικά θα αναφέρω την Mütemer Negüs χάρη στην οποία απήλαυσα την ποίηση τού Ντιβάν, και όχι µόνον, ενώ θυµάµαι έως σήµερα ορισµένους κλασσικούς στίχους τού Fuzuli, τού Bakî και άλλων. Ακούστε, ακόµη και όσοι αγνοείτε την τουρκική, την µελωδικότητα αυτού τού δίστιχου τού ποιητού τής εποχής τής τουλίπας τού Nedim. Bu şehr-i Stambul ki bî misl-ü behâdir Bir sengine yekpare acem mülkü fedadir. Μεταφράζω πρόχειρα και ελεύθερα: Αυτή η πόλη τής Σταµπούλ που είναι ανεκτίµητη και για µια µόνη πέτρα της όλα τα πλούτη τής Ανατολής θυσιάζονται Ποιά όµως είναι η πραγµατικότητα τής παιδείας µας το 2013, τι γίνεται και τι µπορεί να γίνει; Ξεκινάω µε ένα ανέκδοτο. Πριν από 25 ή 30 περίπου χρόνια, δεν θυµάµαι ακριβώς, µετά από ένα συνέδριο Νεοελληνικής Φιλολογίας στην Γενεύη παραβρέθηκα σε µια δεξίωση στο σπίτι τού έλληνα Προξένου. Ήταν εκεί και ο αλήστου µνήµης δεσπότης, ο Μελίτων Χατζής, ο πνευµατικός πατέρας τού σηµερινού Πατριάρχου. Αργά την νύχτα, αφού είχαµε µείνει λίγοι, αφού µε παραγγελία τού δεσπότη ακούσαµε ποίηση, πήρα θάρρος και τον ρώτησα: Σεβασµιότατε, ποιό είναι το µυστικό τής µακροβιότητας τής εκκλησίας; Μού απάντησε µε µια µόνο λέξη: προσαρµογή. Συνεχίζω και θέτω το ερώτηµα:

Χ. Κλαίρης - 9 Με τα σηµερινά ανθρώπινα, οικονοµικά, υλικά, κτηριακά και πολιτικά δεδοµένα, µπορούµε να έχουµε µια ρωµαίικη παιδεία, που να είναι λαµπρή, αξιοζήλευτη και υποδειγµατική; Η απάντηση η δική µου είναι ΝΑΙ, µπορούµε. Έχουν την ίδια γνώµη και οι συµπατριώτες µας που παραµένουν στην Πόλη; Αν κρίνει κανείς από όσα εύκολα µπορεί να διαπιστώσει, χωρίς ειδική έρευνα, η απάντηση είναι τουλάχιστον αµφίβολη. Σήµερα ένας σχετικά σηµαντικός αριθµός οµογενών δεν στέλνει τα παιδιά του στα οµογενειακά σχολεία. Μπορώ να αναφερθώ και σε αποτελέσµατα πρόσφατης έρευνας. Γράφει η Κατερίνα Μάρκου στα Πρακτικά της Συνάντησης τού 2006 (σ. 33) : «Σε σχέση µε τα αποτελέσµατα της δηµογραφικής έρευνας, σε ένα σύνολο 395 ατόµων, ηλικίας 5 και 19 ετών, εντοπίστηκαν 140 περίπου άτοµα που ανήκουν στον µαθητικό πληθυσµό και δεν πάνε στα ρωµαίικα σχολεία. Διαπιστώνεται, δηλαδή, η αποµάκρυνση πολλών οικογενειών από τα σχολεία τής µειονότητας. Αυτές οι οικογένειες που δυνητικά θα µπορούσαν να στείλουν τα παιδιά τους στα ελληνικά σχολεία προτιµούν τα τουρκικά και οι πιό ευκατάστατοι, είτε κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην κοινότητα είτε όχι, στέλνουν τα παιδιά τους σε ξένα ιδιωτικά σχολεία, διότι, όπως λένε οι ίδιοι, το επίπεδο της εκπαίδευσης στα ελληνικά σχολεία είναι χαµηλό. Η ίδια τάση παρατηρείται και στους ευκατάστατους Αντιοχείς.» Στην οµιλία που έκανε στις 28 Ιανουαρίου 2005 στο Προξενικό Σισµανόγλειο Μέγαρο, ο Δηµήτριος Φραγκόπουλος, υπεστήριξε µεταξύ άλλων τα εξής όσον αφορά τον «Προγραµµατισµό αναδιοργάνωσης των κοινοτήτων και τής εκπαίδευσης µε βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις». Παραθέτω και προσυπογράφω τα ακόλουθα αποσπάσµατα: «α) Εκ των πρώτων µεληµάτων µας πρέπει να είναι ο προγραµµατισµός για την απόλυτη αξιοποίηση του υπάρχοντος δυναµικού και στην συνέχεια η αξιολόγηση τής υπαρξιακής µας υπόστασης µε στόχο την αριθµητική µας

Χ. Κλαίρης - 10 βελτίωση και προοπτική την εξασφάλιση τής άρτια οργανωµένης διαβίωσής µας και την διαφύλαξη τής προγονικής µας κληρονοµιάς. γ) Μέληµα µας πρέπει να είναι η ανάβαθµιση τής παιδείας µας στο επίπεδο των καλύτερων ξένων και ιδιωτικών, ώστε να καταστεί επίζηλη για τα νιάτα τής οµογένειας. Σήµερα οι συνθήκες απαιτούν την πλήρη γνώση µιας ή και περισσοτέρων ξένων γλωσσών, παράλληλα µε άψογο χειρισµό των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την άριστη χρήση τής ελληνικής και τής τουρκικής γλώσσας. Στόχο τής εκπαίδευσης να τάξουµε την ανάδειξη των παιδιών µας σε άρτια καταρτισµένες προσωπικότητες µε πλήρη συνείδηση τής ταυτότητας και των ικανοτήτων τους, ώστε να γνωρίζουν καλά ποιοί είναι και τι ζητούν. Ας καταλάβουµε, επιτέλους, ότι η παροχή παιδείας µε σύγχρονες βάσεις, στα παιδιά και στους νέους µας, είναι ιερό χρέος όλων µας.» Στο ίδιο µήκος κύµατος, ο Γιώργος Χατζητέγας, πρόεδρος τής οµοσπονδίας εκπαιδευτικών φροντιστών Ελλάδος, στην εισήγηση του κατά την Συνάντηση 2006 διερωτάται (σ. 44): «Πώς τα ιστορικά Σχολεία τής Πόλης, η Μεγάλη τού Γένους Πατριαρχική Σχολή, το Ζωγράφειο Λύκειο και το Ζάππειο θα ξαναγίνουν στο µέτρο τής σηµερινής πραγµατικότητας εν πρώτοις τα Σχολεία τού συνόλου τής Οµογένειας ως λογική επιλογή υπεροχής;» Από πλευράς µου, χωρίς να είµαι σε θέση να αξιολογήσω τα αποτελέσµατα, µπορώ ωστόσο να σηµειώσω µερικά θετικά και αρνητικά σηµεία όπως µου επιτρέπουν να το κάνω οι παρατηρήσεις τής πρόσφατης επίσκεψής µου στην Πόλη. Μεταξύ των θετικών θα αναφέρω ότι τα Σχολεία µας διαθέτουν µια πολύ καλή υλικοτεχνική υποδοµή, είναι περιποιηµένα, καθαρά, µε ωραίες αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια, αίθουσες τελετών και θεάτρου, γυµναστήρια. Η αναλογία διδασκοµένων και διδασκόντων είναι περισσότερο από ευνοϊκή. Για ένα σύνολο 207 µαθητών συµπεριλαµβανοµένων όλων των

Χ. Κλαίρης - 11 σχολείων, πλην νηπιαγωγείου στο οποίο φοιτούν άλλα 33 παιδιά, διαθέτουµε 63 διδάσκοντες, από τους οποίους οι 13 είναι µετακλητοί, χωρίς να υπολογίσουµε τους τούρκους διδασκάλους οι οποίοι διορίζονται και πληρώνονται από το τουρκικό κράτος. Τα σχολεία προσφέρουν δωρεάν παιδεία και σίτιση στους µαθητές, ευκολίες µεταφοράς, κλπ. Πρέπει να οµολογήσουµε ότι οι υλικές αυτές συνθήκες είναι άριστες και θα ήταν αξιοζήλευτες από πολλά εκπαιδευτήρια οιουδήποτε ανεπτυγµένου κράτους. Κανονικά θα έπρεπε να επιτρέπουν την πλήρη επίτευξη των επιδιωκοµένων στόχων, εφόσον βέβαια οι στόχοι αυτοί καθορίζονται συλλογικά κατόπιν µελέτης, και προωθούνται από επαΐοντες οι σωστές και µεθοδολογικές επιλογές για την επίτευξή τους. Φαίνεται ότι αυτό το τελευταίο χωλαίνει και υπάρχει µια έντονη ανάγκη συντονισµού των προσπαθειών και συστηµατικής από κοινού µελέτης, των παιδαγωγικών και άλλων προβληµάτων. Επίσης φαίνεται ότι ένας ανταγωνισµός για προσέλκυση µαθητών µεταξύ οµογενειακών Σχολείων λειτουργεί εις βάρος του γενικότερου συµφέροντος. Δεν υπάρχει αµφιβολία ότι οι εκπαιδευτικοί, ο καθείς από την πλευρά του, λειτουργούν µε αφοσίωση στο επάγγελµά τους και αγάπη γι αυτό που κάνουν. Γι αυτό θεωρώ ότι οι δυσκολίες, εφόσον διατυπωθούν από κοινού και τύχουν παραδοχής, µπορούν να ξεπεραστούν µε κατάλληλη µεθόδευση, ώστε να απολαύσουµε καλύτερα αποτελέσµατα. Ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Πόλη, ο κύριος Νικόλαος Ματθιουδάκης, στις 10 Ιανουαρίου 2013 πραγµατοποίησε µια συνάντηση στο Σισµανόγλειο Μέγαρο µε όλους τους εκπαιδευτικούς της Πόλης και µε γραπτή εισήγησή του διετύπωσε προτάσεις -διασαφηνίζω, προτάσεις, όχι αποφάσειςπροτάσεις, λοιπόν, προς συζήτηση, όσον αφορά την αποτελεσµατικότερη λειτουργία των Σχολείων την επόµενη σχολική χρονιά. Προτείνει ως πρώτη επιλογή το εξής :

Χ. Κλαίρης - 12 1) «[ Το] Ζάππειο [, να λειτουργήσει,] µόνον [ως] πρωτοβάθµια εκπαίδευση (νηπιαγωγείο και δηµοτικό) µε ουσιαστική και όχι νοµική κατάργηση των άλλων δύο κύκλων σπουδών, ώστε αν έρθουν καλύτερες µέρες να ξανανοίξουν. Παράλληλα κλείσιµο τού δηµοτικού τής Βλάγκας [6 παιδιά] και διατήρηση λόγω αποστάσεως εκείνου τής Πριγκήπου [7 παιδιά]. 2) Ισόποση κατανοµή των µαθητών στα άλλα δύο σχολεία για το Γυµνάσιο και εξειδίκευση στο Λύκειο µε εισαγωγή είτε µε άτυπες εξετάσεις είτε µε συνεργασία τού καθηγητικού δυναµικού τών δύο σχολείων.» Ως δεύτερη επιλογή προτείνει : «[Τη] Λειτουργία όλων των βαθµίδων σε ένα µόνο από τα τρία σχολεία και χρήση των άλλων δύο για ευρύτερους εκπαιδευτικούς σκοπούς.» Τα αριθµητικά δεδοµένα, όσον αφορά την κατανοµή των µαθητών στα σχολεία µας στην αρχή τού τρέχοντος σχολικού έτους (στο µεταξύ είναι δυνατόν να υπήρξαν µικροαλλαγές), τα οποία ασφαλώς είχε υπόψη του ο κ. Γενικός Πρόξενος είναι τα ακόλουθα : ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2012-2013 Σύνολο Ρωμιόπουλα Μικτοί γάμοι Αραβόφωνα Εξ Ελλάδος ΖΑΠΠΕΙΟ Δημ+Γυμν+Λύκειο 88 28 23 31 6 ΖΩΓΡΑΦΕΙΟ Γυμνάσιο+Λύκειο 50 30 6 8 6 ΜΓΣ Γυμνάσιο+Λύκειο 56 4 3 49 0 Δημοτικό Βλάγκας 6 0 0 6 0 Δημοτικό Πριγκήπου 7 0 0 7 0 Αθροίσματα Χωρίς το Νηπιαγ. 207 62 32 101 12 ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ 33 6 9 14 4 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 240 68 41 115 16

Χ. Κλαίρης - 13 Αναµένεται τώρα από την Οµογένεια να επιλέξει, πριν από το τέλος τού σχολικού έτους, µεταξύ των δύο προτάσεων ή να διατυπώσει µία άλλη, δική της, αντιπρόταση. Παρεµπιπτόντως αναφέρθηκα προηγουµένως σε µια ωραία πρωτοβουλία, η οποία και µόνον ως ιδέα, µαρτυρεί την ευρωστία και την δυναµικότητα του παρόντος της Οµογένειας. Συγκεκριµµένα πρόκειται για µια πρωτοβουλία της καθηγήτριας Έρσης Αµπατζή, η οποία σήµερα προεδρεύει της επιτροπής του Βακουφίου του Κεντρικού και είναι κοσµήτορας του ιδιωτικού πανεπιστηµίου της Πόλης Yeni Yüzyil-Νέος Αιώνας. Η ιδέα, η οποία θερµά υποστηρίζεται από όλη την επιτροπή του αρµόδιου Βακουφίου, έγκειται στην αξιοποίηση του εν λόγω Βακουφίου για την ίδρυση ενός οµογενειακού Βακουφικού Πανεπιστηµίου. Αναµφισβήτητα, εάν επιτευχθεί η απόκτηση σχετικής αδείας από τις Τουρκικές Αρχές και αντιµετωπιστούν κατάλληλα τα οικονοµικά θέµατα, η πραγµατοποίηση µιας παρόµοιας ιδέας θα εξασφαλίσει µια νέα δυναµική στην οµογένεια. Το Πανεπιστήµιο αυτό θα µπορούσε να προωθήσει την έρευνα σε θέµατα που αφορούν τον ελληνισµό τής Πόλης και τής Καθ Ηµάς Ανατολής, να γίνει πόλος έλξης για φοιτητές εξ Ελλάδος και από άλλες γειτονικές χώρες, να γίνει πηγή εργασίας, ακαδηµαϊκής και µη, για οµογενείς, να συντελέσει στην αξιοποίηση του κτηριακού εξοπλισµού τής µειονότητας και γενικότερα να γίνει άλλος ένας φάρος τής οµογενειακής παιδείας. Ας ευχηθούµε για την ευόδωση τής προσπάθειας. Τέλος θέλω να επανέλθω και να βροντοφωνάξω αυτό που θεωρώ το οξύτερο πρόβληµα τής οµογένειας γενικότερα και τής παιδείας ειδικότερα. Το πρόβληµα τής κατάκτησης τής ελληνικής γλώσσας. Η Ελληνική γλώσσα είναι ο θεµέλιος λίθος πάνω στον οποίο στηρίζεται η ύπαρξη τής οµογένειας, η ειδοποιός διαφορά που τής εξασφαλίζει, µαζί µε την Ορθοδοξία, την ταυτότητά της. Σήµερα παίζει τον ρόλο τής κερκόπορτας που παραβιάζεται σιγά σιγά και «ανεπαισθήτως», όπως θάλεγε και ποιητής. Είναι ανάγκη να συγκεντρώσουµε

Χ. Κλαίρης - 14 όλες τις δυνάµεις και τις προσπάθειες µας µε απόλυτη προτεραιότητα την ελληνική γλώσσα. Τα σχολεία µας θα έπρεπε να εντατικοποιήσουν την διδασκαλία τής ελληνικής στους αραβόφωνους µαθητές, εφαρµόζοντας σύγχρονες µεθόδους διδασκαλίας, διαφοροποιώντας την διδασκαλία τής ελληνικής ως ξένης και ως µητρικής γλώσσας. Ειδικές προσπάθειες πρέπει να γίνουν και πρωτοβουλίες να παρθούν όχι µόνο για τους αντιοχείς µαθητές, τους οποίους µε χαρά πρέπει να αγκαλιάσουµε, αλλά και για τα παιδιά κωνσταντινουπολίτικων οικογενειών, των οποίων τα ελληνικά έχουν εξασθενήσει, λόγω πολλών παραγόντων, µεταξύ άλλων γιατί οι ευκαιρίες χρήσης τής µητρικής γλώσσας έχουν σηµαντικά ελαττωθεί. Επιµένω. Το πρόβληµα τής γλώσσας είναι οξύτερο ακόµα και από αυτό τής αριθµητικής συρρίκνωσης. Η γλώσσα είναι η κερκόπορτα που άµα πέσει θα χαθεί τελειωτικά η ρωµιοσύνη. Όσο παραµένει ακόµη και ένας ρωµιός που µιλάει ελληνικά θα ζει η ρωµιοσύνη στην Πόλη. «Όλες οι φωτιές οι πλάστρες µεσ την χώρα», για να θυµηθουµε και τον Παλαµά, πρέπει να συντονιστούν και να βοηθήσουν για να µη σβύσει η σπίθα, να µην πέσει το Κάστρο τής Πόλης. Χρειάζεται συστηµατική και επίµονη προσπάθεια. Τα µέσα υπάρχουν. Στώµεν καλώς.