ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΤΟΥΣ 2009 1. Εισαγωγή Από το 2004 η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει την εφαρμογή προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης και οικονομικών μεταρρυθμίσεων με στόχο την μείωση του δημοσίου ελλείμματος και του εξωτερικού χρέους, καθώς και την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων (κυρίως με την παροχή επενδυτικών κινήτρων, αλλά και μέσω του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων). Η Αίγυπτος είχε κατορθώσει να σημειώσει τα τελευταία έτη, προ της διεθνούς κρίσης, αυξημένους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, ιδίως στους τομείς της ενέργειας (φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), των κατασκευών, των τηλεπικοινωνιών και του τουρισμού. Ο βαθμός εξωστρέφειας της οικονομίας παρουσιάζει, επίσης, διαχρονικά αυξητική τάση. Η Αίγυπτος δεν συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που επλήγησαν, πρωτογενώς, από την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση. Η μικρή διάδοση στην Αίγυπτο των χρηματοπιστωτικών εργαλείων που απετέλεσαν κεντρικό στοιχείο της κρίσης (στο αρχικό της στάδιο), η κυρίαρχη κρατική παρουσία στον εγχώριο τραπεζικό τομέα και η μικρή έκθεση των αιγυπτιακών τραπεζών, εν γένει, σε επισφαλείς τοποθετήσεις στο εξωτερικό λειτούργησαν ως δικλείδες ασφαλείας. Εντούτοις, η επακόλουθη παγκόσμια οικονομική ύφεση επηρέασε καίριους τομείς της οικονομίας της Αιγύπτου (μείωση εσόδων από τουρισμό, προσόδων Διώρυγας του Suez, μεταναστευτικών εμβασμάτων, άμεσων ξένων επενδύσεων, εξαγωγών προς βασικούς εμπορικούς εταίρους Η.Π.Α. και Ε.Ε.). Ο ρυθμός ανάπτυξης μειώθηκε έως και 4,1%, το τρίτο τρίμηνο, προτού ανακάμψει σε 4,7% για ολόκληρο το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008-Ιουνίου 2009.
Η κυβέρνηση παρενέβη δύο φορές με δέσμες μέτρων στήριξης της οικονομίας (η πρώτη, Οκτώβριος 2008, ανέρχονταν σε 15 δισ. λίρες και η δεύτερη, Ιούνιος 2009, σε 8 δισ. λίρες), ενώ σχεδιάζει και τρίτη ύψους 11,2 δισ. λιρών. Εν λόγω μέτρα είχαν ως στόχο την ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης (μέσω έργων υποδομών, ανάπτυξης εσωτερικής αγοράς) και του εξαγωγικού τομέα (κίνητρα για εξαγωγείς, μείωση δασμολογικού κόστους εισαγόμενων εισροών). Μολονότι είναι νωρίς για να εξακριβωθεί η αποτελεσματικότητα ανωτέρω μέτρων, η οικονομία φαίνεται να έχει εισέλθει σε τροχιά μερικής ανάκαμψης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις αρμοδίων υπουργών ο ρυθμός ανάπτυξης θα κυμανθεί το 2009/10 σε 5-5,5%, έναντι 4,7% το 2008/09 (ανεξάρτητοι αναλυτές θέτουν ως χρονικό ορίζοντα για την επίτευξη της ανώτερης τιμής το 2011). Θα πρέπει να τονισθεί, εντούτοις, ότι η διασφάλιση μακροπρόθεσμης και ουσιαστικής προόδου συναρτάται με την ανάκτηση ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης εφάμιλλων, εάν όχι και ανώτερων, εκείνων της προ κρίσης (7,2% το 2007/08). Ως προς τούτο, η κυβέρνηση οφείλει να διαχειρισθεί με σύνεση τα διαθέσιμα εργαλεία και ειδικότερα εκείνα δημοσιονομικού χαρακτήρα (για την στήριξη παραγωγής-εξαγωγών-επενδύσεων, την υλοποίηση έργων υποδομών και την τόνωση της εσωτερικής ζήτησης), δίχως να παρεκκλίνει από τους στόχους δημοσιονομικής εξυγίανσης και αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού. Κεντρικό διακύβευμα στο εν λόγω εγχείρημα εξακολουθεί να αποτελεί η αυστηρή τήρηση της πολιτικής οικονομικής σταθεροποίησης και περαιτέρω προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (αναμόρφωση συστημάτων επιδοτήσεων ενέργειας-τροφίμων, κοινωνικής ασφάλισης, υγείας και εκπαίδευσης, φορολογικής διαχείρισης, ολοκλήρωση προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων) όρων αναγκαίων για την βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την εδραίωση της εμπιστοσύνης των ξένων επενδυτών σε συνδυασμό με την στήριξη και ενίσχυση της απασχόλησης και την αρωγή μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού που διαβιούν σε συνθήκες κάτω ή πλησίον του ορίου πτώχειας. 2. Κύριες εξελίξεις 2008/09 2.1 Μακροοικονομία Ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης υποχώρησε, όπως προαναφέρθηκε, το οικονομικό έτος 2008/09 σε 4,7%, έναντι 7,2% της περιόδου Ιουλίου 2007-Ιουνίου 2008. 2
Από τους επιμέρους τομείς της οικονομίας, αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης σημειώθηκε στις επικοινωνίες (14,6%, από 14,5% το 2007/08) και την εξόρυξη πετρελαίου-φυσικού αερίου (6,4%, από 3,6%), ενώ ο τομέας των κατασκευών διατηρήθηκε σε ικανοποιητικά επίπεδα (11,4%, έναντι 15,7% το 2007/08). Αντίθετα, μείωση του ρυθμού ανάπτυξης εμφάνισαν οι τομείς: μεταποίησης (3,7%, από 8,0%), εμπορίου (5,9%, από 7,6%), χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (4,6%, από 7,6%), εστιατορίωνξενοδοχείων (1,3%, από 21,5%) και μεταφορών (5,5%, από 8,1%). Από την πλευρά της ζήτησης σημειώθηκε επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης (4,5% από 5,7% το 2007/08) η οποία αντιστοιχεί σε ποσοστό 76,2% του ΑΕΠ και σημαντική αύξηση της δημόσιας κατανάλωσης (8,4% από 2,1%). Η επίσημη ανεργία φέρεται να μειώθηκε σε 8,4% (8,8% το 2007/08). Το πραγματικό, όμως, μέγεθος των ανέργων εκτιμάται ότι παραμένει, τουλάχιστον, διπλάσιο του επισήμου, απόρροια, κυρίως, της μεγάλης έλλειψης καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού (40% του εργατικού δυναμικού υπολογίζεται ότι είναι ουσιαστικά αναλφάβητοι). Η αύξηση του ονομαστικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε, περίπου, $ 2.200 (από $ 1.815 το 2007/08) δεν θεωρείται ότι αποτελεί, από μόνη της, ακριβή δείκτη των δυνατοτήτων διαβίωσης, δεδομένων των τεράστιων εισοδηματικών ανισοτήτων, της χαμηλής παραγωγικότητας και της διαφοροποίησης του ρυθμού ανάπτυξης στους επιμέρους κλάδους. Κατά την υπό εξέταση περίοδο, ο πληθωρισμός μειώθηκε σταδιακά, από την ανώτερη τιμή του Αυγούστου 2008 (24%), στο 9,9% τον Ιούνιο του 2009, καθώς οι πληθωριστικές πιέσεις (άνοδος διεθνών τιμών εμπορευμάτων, αυξημένη εσωτερική ζήτηση) υποχώρησαν. Η μέση τιμή του πληθωρισμού το 2008/09 ήταν 16,2%. Τα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα μειώθηκαν σε $ 31,6 δισ. (Ιούλιος 2009), έναντι $ 34,6 δισ. στο τέλος του περασμένου οικονομικού έτους (Ιούνιος 2008). Έκτοτε, εντούτοις, η συσσώρευση ενισχύθηκε (μέσω ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων του ΔΝΤ) φθάνοντας τα $ 34,1 δισ., το Νοέμβριο του 2009. Το ισοζύγιο πληρωμών το οικονομικό έτος 2008/09 εμφάνισε έλλειμμα ύψους $ 3,37 δισ. (σε σύγκριση με πλεόνασμα $ 5,42 δισ., το 2007/08). Αναλυτικότερα: Οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 14,3% στα $ 25,2 δισ. (από $ 29,4 δισ.), με μείωση 24% των εξαγωγών πετρελαίου και 4,8% των υπολοίπων, μηπετρελαϊκών, προϊόντων (εν προκειμένω πρώτων υλών και τελικών 3
προϊόντων, καθώς οι εξαγωγές ημικατεργασμένων προϊόντων αυξήθηκαν). Οι εισαγωγές μειώθηκαν, επίσης, κατά 4,6% σε $ 50,3 δισ. (από $ 52,8 δισ.), ως αποτέλεσμα των μειωμένων εισαγωγών πετρελαίου, καθώς οι εισαγωγές λοιπών προϊόντων παρέμειναν στα περυσινά μεγέθη. Το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών μειώθηκε κατά 16,5% σε $ 12,5 δισ. ($ 15 δισ. πέρυσι). Η μείωση οφείλεται στην υποχώρηση των εσόδων της Διώρυγας του Suez κατά 8,4% σε $ 4,7 δισ. και τη συρρίκνωση των εσόδων του τουρισμού κατά 3,1% σε $ 10,5 δισ. Τα εμβάσματα αιγυπτίων εργαζομένων στο εξωτερικό παρουσίασαν πτώση 8,9% ($ 7,6 δισ.). Όσον αφορά στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών, το οικονομικό έτος 2008/09 εμφάνισε μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων της τάξης του 38,7% σε $ 8,1 δισ. (από $ 13,2 δισ.). Ειδικότερα, οι καινούργιες επενδύσεις μειώθηκαν σε $ 2,3 δισ. από $ 6,4 δισ., ενώ τα έσοδα από αποκρατικοποιήσεις υποχώρησαν σημαντικά σε $ 0,3 δισ., έναντι $ 2,3 δισ. το 2007/08. Αντίθετα, οι άμεσες ξένες επενδύσεις στον πετρελαϊκό τομέα αυξήθηκαν σε $ 5,4 δισ., από $ 4,1 δισ. 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 Εμπορικό ισοζύγιο/αεπ -11,6% -11,2% -12,5% -14,4% -13,4% Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών/ΑΕΠ 3,2% 1,6% 1,7% 0,5% -2,4% Άμεσες Ξένες Επενδύσεις/ΑΕΠ 4,4% 5,7% 8,4% 8,1% 4,3% Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Αιγύπτου Το εξωτερικό χρέος μειώθηκε, τόσο ως απόλυτο μέγεθος σε $ 31,5 δισ. (από $ 33,8 δισ. το 2007/08), όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 17% (από 20,1%). Το 93,2% του εξωτερικού χρέους είναι μέσης και μακροχρόνιας μορφής. 2.2 Δημοσιονομική πολιτική Η εκτέλεση του προϋπολογισμού του οικονομικού έτους Ιουλίου 2008-Ιουνίου 2009 ήταν, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών, καλύτερη της αναμενόμενης. Συγκεκριμένα, το έλλειμμα ανήλθε σε 6,9% του ΑΕΠ, κατώτερο του, αναθεωρημένου λόγω διεθνούς κρίσης, στόχου 8%. Τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 11,5%, έναντι του περασμένου έτους, σε 243,7 δισ. λίρες, εκ των οποίων 163,2 δισ. λίρες προήλθαν από τη φορολογία. Οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 33,3% σε 369,9 δισ. λίρες (128,8 δισ. λίρες για επιδοτήσεις). Το δημόσιο χρέος διατηρήθηκε στο ίδιο επίπεδο περίπου με πέρυσι, 80,6% του ΑΕΠ έναντι 80%. Πρόκληση για την κυβέρνηση, ως προς την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, εξακολουθεί να παραμένει η μείωση του 4
δημοσίου ελλείμματος και του εξωτερικού δημοσίου χρέους (αυξήθηκε ως ποσοστό του συνολικού χρέους σε 81,9%, από 63,9% και ως ποσοστό του ΑΕΠ στο 13,9% από 12,9% το 2007/08), με παράλληλα αύξηση του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης. Δημόσια οικονομικά 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 Έσοδα/ΑΕΠ 24,2% 24,2% 24,4% 23,4% Δαπάνες/ΑΕΠ 33,1% 29,8% 30,9% 35,6% Έλλειμμα/ΑΕΠ 7,7% 5,3% 6,1% 6,9% Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Αιγύπτου, Υπ. Οικονομικών 2.3 Νομισματική πολιτική Ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε το 2008/09 σε 16,2% (ετήσιος μέσος όρος), αφού πρώτα σημείωσε την υψηλότερη τιμή των τελευταίων ετών (24%, Αύγουστος 2008). Η υποχώρηση των πληθωριστικών πιέσεων (μείωση διεθνών τιμών τροφίμων, ενέργειας και πρώτων υλών, συγκράτηση εσωτερικής ζήτησης) επέφερε σταδιακή αποκλιμάκωσή του στο 9,9% τον Ιούλιο του 2009. Κατά την περίοδο αναφοράς η Κεντρική Τράπεζα μετέβαλε την νομισματική πολιτική της καθώς, ενώ την περίοδο Φεβρουαρίου-Αυγούστου 2008 αύξησε τα επιτόκια κατά 250 μονάδες βάσης, στο πλαίσιο εφαρμογής αντιπληθωριστικής πολιτικής, στη συνέχεια τα μείωσε κατά 175 μονάδες, προκειμένου να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη. Η συναλλαγματική ισοτιμία της λίρας έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, το 2008/09, διατηρήθηκε σταθερή (5,50/$). 2.4 Εξωτερικό εμπόριο Το εμπορικό έλλειμμα της Αιγύπτου αυξήθηκε το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008-Ιουνίου 2009, σε 7,26%, καθώς η ποσοστιαία μείωση των εξαγωγών ήταν μεγαλύτερη εκείνης των εισαγωγών (το ποσοστό αύξησης του ελλείμματος ήταν, εντούτοις, μικρότερο από το αντίστοιχο 37,45% του προηγούμενου έτους). Το ποσοστό κάλυψης των εισαγωγών από τις εξαγωγές μειώθηκε σε 50% από 55,6%. Εξωτερικό εμπόριο Αιγύπτου ($ δισ.) 2007/08 2008/09 μεταβολή Αιγυπτιακές εξαγωγές 29,4 25,2-14,28% Αιγυπτιακές εισαγωγές 52,8 50,3-4,73% Εμπορικό ισοζύγιο -23,4-25,1 7,26% Όγκος εμπορίου 82,2 75,5-8,15% Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Αιγύπτου 5
Μείωση παρουσίασαν οι αιγυπτιακές εξαγωγές το 2009 1 προς τις Ολλανδία (-67,2%), Ιταλία (-42,5%), Βέλγιο (-22,5%), Ινδία (-14,4%), Τουρκία (-14,6%), Γαλλία (-15%) και Ην. Βασίλειο (-7,3%), ενώ αυξήθηκαν εκείνες με προορισμό τις Ελβετία (2.639%), Κίνα (189,2%), Συρία (48,6%), Ιορδανία (30%), Ρωσία (23,1%), Λιβύη (22,1%), Γερμανία (12,4%), ΗΠΑ (11,6%), Σ. Αραβία (6,3%) και Ισπανία (5,2%) και Η.Π.Α. (7,6%). Χώρες προορισμού αιγυπτιακών εξαγωγών ($ εκ. / μερίδιο) 2008 μερίδιο 2009 μερίδιο Ισπανία 1.489 5,66% 1.567 6,78% Ιταλία 2.710 10,30% 1.559 6,74% Η.Π.Α. 1.280 4,86% 1.429 6,18% Ινδία 1.660 6,31% 1.421 6,15% Σ. Αραβία 1.252 4,76% 1.331 5,76% Κίνα 343 1,30% 989 4,28% Λιβύη 807 3,06% 985 4,26% Ιορδανία 719 2,73% 935 4,04% Ελβετία 33 0,12% 904 3,91% Ην. Βασίλειο 930 3,53% 862 3,73% Σύνολο 26.292 100,00 23.151 100,00 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου Το 2009 οι αιγυπτιακές εισαγωγές υπέστησαν μείωση κυρίως από: Ινδία (-87,5%), Σ. Αραβία (-35%), Ουκρανία (-33,4%), Ην. Βασίλειο (-29,7%), Ρωσία (-28,6%), Ιαπωνία (-22%), ΗΠΑ (-16,4%), Βέλγιο (-16,9%), Ιταλία (-12,2%) και Κίνα (-11,7%). Αντίθετα, αύξηση σημείωσαν οι εισαγωγές από: Τουρκία (71,6%), Ολλανδία (23,4%), Ισπανία (20,9%), Γαλλία (19,7%), Ν. Κορέα (17,2%) και Γερμανία (10,5%). Χώρες προέλευσης αιγυπτιακών εισαγωγών ($ εκ. / μερίδιο) 2008 μερίδιο 2009 μερίδιο Η.Π.Α. 5.677 10,73% 4.748 10,56% Κίνα 4.435 8,38% 3.915 8,70% Γερμανία 3.264 6,17% 3.606 8,02% Ιταλία 3.022 5,71% 2.655 5,90% Τουρκία 1.175 2,22% 2.350 5,22% Σ. Αραβία 3.104 5,86% 2.017 4,48% Γαλλία 1.336 2,52% 1.600 3,56% Ρωσία 2.174 4,11% 1.551 3,45% Ιαπωνία 1.843 3,48% 1.438 3,20% Ουκρανία 2.011 3,80% 1.340 2,98% Σύνολο 52.889 100,00 45.038 100,00 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου Τα καύσιμα και τα βασικά μέταλλα αντιπροσωπεύουν, παραδοσιακά, περίπου το ήμισυ (51,4% το 2008) της αξίας των εξαγωγών 1 Η Στατιστική Υπηρεσία δημοσιεύει στοιχεία ανά ημερολογιακό έτος, ενώ η Κεντρική Τράπεζα της Αιγύπτου ανά οικονομικό έτος. 6
της Αιγύπτου. Το 2009, εντούτοις οι εξαγωγές στις συγκεκριμένες κατηγορίες σημείωσαν σημαντική πτώση (καύσιμα -40,38%, σίδηρος και χάλυβας -57,84%, χαλκός και τεχνουργήματα -15,71%). Μείωση των εξαγωγών εμφάνισαν, επίσης, τα πλαστικά (-16,32%), τα ηλεκτρικά μηχανήματα και συσκευές (-22,69%), τα πλεκτά ενδύματα (-10,88%) και το τσιμέντο (-18,30%). Αύξηση παρουσίασαν οι εξαγωγές χρυσού (3.988%, $ 1,1 δισ.), λιπασμάτων (55,8%, $ 1,08 δισ.), φρούτων και ξηρών καρπών (50,6%, 1,07 δισ.), μη-πλεκτών ενδυμάτων (155,1%, $ 648 εκ.), τεχνουργημάτων σιδήρου (14,3%, $ 504 εκ.), γαλακτοκομικών προϊόντων (26,7%, $ 465 εκ.) και δημητριακών (111,4%, $ 408 εκ.). Κυριότερες εξαγωγές Αιγύπτου Κατηγορία προϊόντος 2008 2009 Αξία ($ εκ.) Μερίδιο Αξία ($ εκ.) Μερίδιο Καύσιμα (27) 11.630,70 44,24% 6.933,45 26,37% Πολύτιμες, ημιπολύτιμες πέτρες (71) 27,02 2,21% 1.104,86 4,20% Λιπάσματα (31) 679,78 55,50% 1.085,79 4,13% Φρούτα και ξηροί καρποί (08) 709,74 2,70% 1.068,71 4,06% Λαχανικά (07) 666,54 2,54% 785,97 2,99% Πλαστικά (39) 888,24 3,38% 743,35 2,83% Ενδύματα, πλην πλεκτών (62) 254,77 0,97% 648,02 2,46% Μηχανές, συσκευές ηλεκτρικές (85) 793,75 3,02% 613,49 2,33% Χαλκός και τεχνουργήματα (74) 649,26 2,47% 547,48 2,08% Σίδηρος και χάλυβας (72) 1.224,82 4,66% 516,55 1,96% Τεχνουργήματα σιδήρου (73) 441,73 1,68% 504,32 1,92% Ενδύματα πλεκτά (61) 533,09 2,03% 475,00 1,81% Γαλακτοκομικά προϊόντα (04) 366,91 1,40% 464,93 1,77% Τσιμέντα (25) 568,20 2,16% 464,39 1,77% Δημητριακά (10) 193,38 0,74% 408,81 1,55% Συνολικές εξαγωγές 26.292,09 100,00% 23.151,53 100,00% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου Η Αίγυπτος εισάγει κυρίως ενδιάμεσα και κεφαλαιουχικά προϊόντα (περίπου 70%, επί του συνόλου των εισαγωγών) και δευτερευόντως πρώτες ύλες και καταναλωτικά αγαθά. Το 2009 σημειώθηκε μείωση στο σύνολο των κυριότερων κατηγοριών προϊόντων που εισάγει η Αίγυπτος, με την εξαίρεση των φαρμακευτικών και των ελαιωδών σπερμάτων και καρπών. Κυριότερες εισαγωγές Αιγύπτου Κατηγορία προϊόντος 2008 2009 Αξία ($ εκ.) Μερίδιο Αξία ($ εκ.) Μερίδιο Μηχανήματα (84) 6.192,46 11,71% 5.826,62 12,94% Καύσιμα (27) 5.777,76 10,92% 4.468,35 9,92% Σίδηρος και χάλυβας (72) 4.956,80 9,37% 3.565,47 7,92% Ηλεκτρικές μηχανές (85) 3.257,35 6,16% 2.925,36 6,50% Οχήματα (87) 3.048,90 5,76% 2.650,00 5,88% Προϊόντα σιδήρου και χάλυβα (73) 2.733,27 5,17% 2.632,37 5,84% 7
Δημητριακά (10) 3.110,66 5,88% 2.435,25 5,41% Πλαστικά (39) 2.327,21 4,40% 1.891,55 4,20% Ξυλεία (44) 1.163,79 2,20% 1.080,58 2,40% Φαρμακευτικά (30) 923,71 1,75% 1.034,53 2,30% Οργανικά χημικά (29) 1.216,18 2,30% 993,35 2,21% Χαρτί (48) 965,99 1,83% 917,99 2,04% Λίπη και λάδια ζωικά-φυτικά (15) 1.497,79 2,83% 895,50 1,99% Σπέρματα και καρποί ελαιώδεις (12) 646,14 1,22% 825,90 1,83% Βαμβάκι (52) 690,44 1,31% 690,11 1,53% Συνολικές εξαγωγές 52.889,33 100,00% 45.038,55 100,00% Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου Ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών της Αιγύπτου με τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημείωσε μείωση, το 2009, κατά 10,1%. Οι εξαγωγές από χώρες-μέλη της ΕΕ προς την Αίγυπτο μειώθηκαν κατά 0,7%, ενώ πολύ μεγαλύτερος ήταν ο ρυθμός μείωσης των αιγυπτιακών εξαγωγών (-24,87%). Διμερές Εμπόριο ΕΕ-Αιγύπτου ( δισ.) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Εξαγωγές ΕΕ 7,35 6,75 6,34 7,60 8,49 9,12 10,35 12,72 12,63 Εισαγωγές ΕΕ 3,24 3,33 3,57 4,23 5,23 7,66 7,01 8,08 6,07 Εμπορικό Ισοζύγιο 4,11 3,42 2,77 3,37 3,26 1,46 3,34 4,64 6,56 Όγκος Εμπορίου 10,59 10,08 9,91 11,83 13,72 16,78 13,69 20,80 18,70 Πηγή: EUROSTAT Η Αίγυπτος εξήγαγε προς την ΕΕ κυρίως πετρέλαιο και προϊόντα αυτού (51% των συνολικών εξαγωγών), κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα (12%), λιπάσματα (7%) ενώ εισήγαγε από την ΕΕ μηχανές (26%), ηλεκτρολογικά μηχανήματα και εξοπλισμό (9%), τεχνουργήματα σιδήρου (4%) και φαρμακευτικά (4%). Μεταξύ ΕΕ και Αιγύπτου έχει υπογραφεί Συμφωνία Σύνδεσης (2001) η οποία ισχύει και εφαρμόζεται από το 2004. Σ αυτήν προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η εμπορική και οικονομική ολοκλήρωση κεντρικό στοιχείο της οποίας είναι η δημιουργία Ζώνης Ελευθέρου Εμπορίου. Η τελευταία προϋποθέτει την εκατέρωθεν δασμολογική απελευθέρωση των αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων (με μεταβατικές διατάξεις, για ορισμένες κατηγορίες, 15-ετούς διάρκειας). Το 2009 συμφωνήθηκε, κατ εφαρμογή της ΣΣ, περαιτέρω μείωση δασμών για αγροτικά, μεταποιημένα αγροτικά και αλιευτικά προϊόντα (σε εφαρμογή από 01.01.2010). 2.5 Επενδύσεις και Επενδυτικό Περιβάλλον 8
Υπό το νόμο 8/1997, ο οποίος ρυθμίζει το καθεστώς των ξένων επενδύσεων σε 16 τομείς, οι επενδυτές επωφελούνται από ειδική διακριτική μεταχείριση και κίνητρα (μεταποίηση, υποδομές). Ο εν λόγω νόμος εγγυάται, επίσης, τον επαναπατρισμό των κεφαλαίων, το δικαίωμα κατοχής λογαριασμών ξένου συναλλάγματος και ισότιμη μεταχείριση. Το 2009, αριθμός επιμέρους μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν, όπως περαιτέρω μείωση στο απαιτούμενο αρχικό κεφάλαιο νέων εταιρειών (για την ίδρυση Εταιρείας Περιορισμένης Ευθύνης LTD, που είναι και η συνηθέστερη εταιρική μορφή, το αρχικό κεφάλαιο μειώθηκε από 1.000 λίρες σε 200 λίρες), η λειτουργία οικονομικών δικαστηρίων και ο περιορισμός, του απαιτούμενου για τις γραφειοκρατικές διαδικασίες χρόνου (κυρίως όσον αφορά των κατασκευαστικό τομέα) και η ανάπτυξη του συστήματος αξιολόγησης πιστοληπτικής φερεγγυότητας (credit bureau) συνέβαλαν ώστε να διατηρήσει η Αίγυπτος την θέση της μεταξύ των δέκα πρώτων (10 η ), μεταξύ 183, χωρών ως προς την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων (έκθεση Παγκόσμιας Τράπεζας για την διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας - Doing Business 2010), για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά. Οι τομείς στους οποίους κατεγράφη ιδιαίτερη πρόοδος είναι η έναρξη δραστηριότητας, η απόκτηση κατασκευαστικών αδειών, η καταχώρηση ακινήτου περιουσίας, η εξασφάλιση πιστώσεων. Αντίθετα, δεν σημειώθηκε πρόοδος στους τομείς της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης, της τήρησης συμβολαίων και του κλεισίματος επιχειρήσεων. Κατ αντιστοιχία, η Αίγυπτος κατέλαβε την 106 η θέση (από 114 η το 2009) στην κατάταξη των οικονομιών με κριτήριο την ευκολία άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ως σημαντικά μειονεκτήματα, εν γένει, συνεχίζουν να αναφέρονται από τους επενδυτές η δαιδαλώδης γραφειοκρατία, η αδιαφάνεια και διαφθορά, το φορολογικό σύστημα, οι μακροχρόνιες δικαστικές ατελέσφορες διαδικασίες και το πολύπλοκο τελωνειακό σύστημα. Οι εισροές για άμεσες ξένες επενδύσεις, το οικονομικό έτος 2008/ 2009, ανήλθαν σε $ 8,11 δισ., έναντι $ 13,2 δισ. το 2007/2008. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις κατά 75,3% κατευθύνθηκαν στον τομέα ενέργειας, 6,6% στην μεταποίηση, 5,7% στις τηλεπικοινωνίες, 3,4% στον χρηματοπιστωτικό τομέα, 2,2% στις υπηρεσίες και 1,8% στις κατασκευές. Από τα αναφερόμενα κεφάλαια, $ 5,57 δισ. προήλθαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, $ 3,51 δισ. από τις Η.Π.Α. και $ 2,02 δισ. από τις αραβικές χώρες. 9
Επενδυτικά, ο δευτερογενής τομέας και, κυρίως, η βιομηχανία έχει ιδιαίτερο βάρος για την αιγυπτιακή οικονομία, δεδομένου ότι σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη μείωση της ανεργίας, με αιχμή τους κλάδους των τροφίμων, του ετοίμου ενδύματος και κλωστοϋφαντουργικών, της επιπλοποιίας, των δομικών υλικών, των χημικών και φαρμακευτικών. Ο τομέας της ενέργειας, ο οποίος προσελκύει το μεγαλύτερο τμήμα των επενδύσεων είναι εργασιακά κορεσμένος, εφόσον το απασχολούμενο σε όλα τα επίπεδα προσωπικό είναι εξειδικευμένο και σημειώνεται έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών για την εξασφάλιση των καλυτέρων στελεχών. Θεσμικά και οργανωτικά, προτεραιότητες της αιγυπτιακής κυβέρνησης στον κρατικό τομέα είναι, σε εφαρμογή του διατάγματος 154/2006, η συγχώνευση των Οργανισμών γενικής φορολογίας και φόρου κατανάλωσης, η εφαρμογή του ΦΠΑ σε αντικατάσταση του φόρου κατανάλωσης, η εφαρμογή του φόρου ιδιοκτησίας, καθώς και η αναδιάρθρωση των σχετικών υπηρεσιών του υπουργείου Οικονομικών. 3. Κύριοι τομείς αιγυπτιακής οικονομίας 3.1 Γεωργία Η γεωργία παραμένει ένας από τους σημαντικότερους τομείς της αιγυπτιακής οικονομίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης, σε σταθερές τιμές, μειώθηκε, το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009, σε 3,2% από 3,3% το 2007/08, ενώ το μερίδιο της αγροτικής παραγωγής, επί του συνόλου του ΑΕΠ, μειώθηκε στο 13,3% από 13,5%, τις αντίστοιχες περιόδους. Οι κλιματολογικές συνθήκες και η ποιότητα του εδάφους επιτρέπουν την πραγματοποίηση έως και δύο σοδειών ετησίως για ορισμένους τύπους καλλιεργειών. Από την άλλη πλευρά, η γεωργία επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο Δέλτα του Νείλου, το πλέον εύφορο τμήμα της Αιγύπτου, με αποτέλεσμα αφενός να παρουσιάζεται το φαινόμενο της εξάντλησης της απόδοσης καλλιεργούμενων εκτάσεων λόγω υπερεκμετάλλευσης, αφετέρου οι τελευταίες να ανταγωνίζονται για ζωτικό χώρο, εφόσον στην ίδια περιοχή συγκεντρώνεται το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού της χώρας. Η πρόκληση για την Αίγυπτο είναι η επέκταση της παραγωγής για την ικανοποίηση της εγχώριας ζήτησης (λαμβάνοντας υπ όψιν τους υψηλούς ρυθμούς αύξησης του πληθυσμού, 1,8% ετησίως, και τις περιορισμένες καταναλωτικές δυνατότητες ευρέων κοινωνικών στρωμάτων) και την ανάγκη στήριξης των εξαγωγών (ήδη τα αγροτικά προϊόντα αποτελούν το 20% του συνόλου των εξαγωγών). 10
Η αύξηση της αγροτικής παραγωγής προϋποθέτει τη βελτίωση των μεθόδων εκμετάλλευσης των υφιστάμενων καλλιεργειών και την ανάκτηση εκτάσεων ερήμου, σε συνάρτηση με την αποτελεσματικότερη χρήση των υδάτινων πόρων. Η κυβέρνηση, σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς (Παγκόσμια Τράπεζα) και ιδιώτες επενδυτές, υλοποιεί προγράμματα εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών έργων, διαχείρισης υδάτινων πόρων, μικρής και μεγάλης κλίμακας. Στην τελευταία κατηγορία εμπίπτουν τα προγράμματα στην Άνω Αίγυπτο (Toshka, με υδροδότηση από την λίμνη Naser), το Δυτικό Δέλτα και το Ν. Σινά. Έχει υπογραφεί συμφωνία λήψης δανείου $ 145 εκ., από την Παγκόσμια Τράπεζα, για την για την χρηματοδότηση έργων ανάκτησης καλλιεργήσιμων εκτάσεων, διάσωσης υπόγειων υδάτινων κοιτασμάτων, βελτίωσης τεχνικών καλλιέργειας και διαχείρισης υδάτων στην περιοχή του Δυτικού Δέλτα. Σύμφωνα με μελέτη του Κέντρου Ενημέρωσης και Τεκμηρίωσης του υπουργικού συμβουλίου η κυβέρνηση προγραμματίζει την ανάκτηση εκτάσεων ερήμου 3,4 εκ. feddan (1,42 εκ. εκτάρια) έως το 2017 για αγροτική χρήση. Εκτιμάται ότι για την άρδευση των εν λόγω εκτάσεων θα απαιτηθούν 30,4 δισ. κυβικά μέτρα νερού. Οι έως σήμερα ανακτηθείσες εκτάσεις ερήμου ανέρχονται σε 809 χιλ. εκτάρια (σε σύνολο καλλιεργούμενων εκτάσεων 3,23 εκ. εκταρίων). Επιπλέον, προγραμματίζεται η πώληση, εντός του 2010, αγροτικών εκτάσεων σε ιδιώτες (ντόπιους και αλλοδαπούς). Βάσει σχετικού προγράμματος που υλοποιείται από κοινού από τα υπουργεία Επενδύσεων, Γεωργίας και Εμπορίου και Βιομηχανίας προβλέπεται η άντληση κεφαλαίων ύψους $ 11,7 δισ., έως το 2020, με την διάθεση εκτάσεων 1,3 εκ. εκταρίων. Οι επενδυτές θα αναλαμβάνουν την υποχρέωση δημιουργίας μονάδων επεξεργασίας-μεταποίησης της αγροτικής παραγωγής (βιομηχανικές ζώνες). Η Αίγυπτος είναι επαρκής σε ρύζι, φρούτα και λαχανικά εξάγει δε αρκετά από αυτά (κρεμμύδια, πατάτες, φασόλια, ντομάτες, πορτοκάλια, λεμόνια, σταφύλια, φράουλες, καρπούζια). Μέρος της παραγωγής φρούτων κατευθύνεται στην βιομηχανία μεταποίησης (μαρμελάδες, χυμοί). Η πλειοψηφία σχεδόν των μηχανημάτων μεταποίησης τροφίμων εισάγονται. Η παραγωγή σιταριού (ιδιαίτερης σημασίας για την διατροφή των αιγυπτίων, καθώς συνδέεται άμεσα με την εξασφάλιση του επιδοτούμενου ψωμιού) αυξήθηκε σε 8,5 εκ. τόνους το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 (από 7,8 εκ. τόνους το 2007/08), ενώ εισήχθη σιτάρι αξίας $ 1,2 δισ. (από ΗΠΑ, Ρωσία, Ουκρανία, Αυστραλία). Η 11
κατανάλωση υπολογίζεται σε 14 εκ. τόνους. Η Αίγυπτος παραμένει μεταξύ των μεγαλύτερων καταναλωτών (και πρώτη εισαγωγέας) σιταριού παγκοσμίως (ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση 180 κιλά, έναντι διεθνή μέσου όρου 90 κιλών, βάσει στοιχείων International Grains Council). Η κυβέρνηση, επιδιώκοντας να αυξήσει την καλλιέργεια σιταριού, αλλά και τις ποσότητες σιταριού που προμηθεύεται από την εγχώρια αγορά (προκειμένου να μειώσει τις δαπάνες για εισαγωγές από το εξωτερικό), αύξησε την τιμή στην οποία αγοράζει σιτάρι από τους εγχώριους παραγωγούς σε 270 λίρες ($ 49,5) / 150 kg, από 240 λίρες. Το 2009 θεσπίστηκαν, από το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας, νέα μέτρα για την διασφάλιση της ποιότητας του εισαγόμενου σιταριού. Συγκεκριμένα, διπλασιάσθηκε το ύψος της εγγύησης που οφείλουν να καταβάλουν οι, εγγεγραμμένες στο ειδικό μητρώο του υπουργείου, διεθνείς εταιρείες επιφορτισμένες με τη διενέργεια ελέγχων στα λιμάνια εξαγωγής. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι φορτία δεν πληρούν τα αιγυπτιακά πρότυπα οι ελεγκτικές εταιρείες διαγράφονται από το μητρώο και χάνουν την καταβληθείσα εγγύηση. Ο Οργανισμός Προμηθειών Αγαθών θα εξακολουθήσει να είναι αρμόδιος για την διενέργεια διεθνών διαγωνισμών. Οι όροι των συμβολαίων θα περιλαμβάνουν πλέον την υποχρέωση των προμηθευτών-χωρών να παρέχουν πιστοποιητικά συμμόρφωσης με την αιγυπτιακή γεωργική νομοθεσία και τα ισχύοντα στην Αίγυπτο πρότυπα. Η παραγωγή ρυζιού αυξήθηκε σε 7,2 εκ. τόνους το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009, από 6,8 εκ. το 2007/08, με την καλλιέργεια ποικιλιών υψηλών αποδόσεων (έως και 60% του συνόλου των καλλιεργειών ρυζιού). Οι υψηλότερες, διεθνώς, τιμές του καλαμποκιού και του ρυζιού ωθούν τους αγρότες στην υποκατάσταση της καλλιέργειας βαμβακιού (το οποίο επίσης απαιτεί περισσότερο νερό) με εκείνη των δύο πρώτων. Από τον Απρίλιο του 2008 η Αίγυπτος απαγόρευσε τις εξαγωγές ρυζιού, σε μια απόπειρα συγκράτησης της τιμής στην εγχώρια αγορά (είχε σημειωθεί αύξηση έως και 30%). Η Αίγυπτος εξάγει 1 εκ. τόνους ρυζιού ετησίως (κυρίως στις χώρες της Μ. Ανατολής). Η απαγόρευση παρατάθηκε έως τον Οκτώβριο του 2010. Η βιομηχανία βαμβακιού, άλλοτε ισχυρή, εξακολουθεί να βρίσκεται σε παρακμή. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις μειώθηκαν περαιτέρω το 2008/09 σε 313 χιλ. feddan από 575 χιλ. feddan το 2007/08 (ένα feddan αντιστοιχεί περίπου σε 4,2 στρέμματα), η δε παραγωγή σε 352 χιλ. τόνους, από 621 χιλ. τόνους. Οι εκτιμήσεις για το 2010 φέρουν την παραγωγή βαμβακιού να μειώνεται περαιτέρω κατά 20%, με αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών. 12
Τα αίτια της συρρίκνωσης του κλάδου εντοπίζονται στην αναντιστοιχία του παραγόμενου βαμβακιού (μακρόϊνο) από εκείνο που χρησιμοποιείται στην εγχώρια κλωστοϋφαντουργία (βραχύϊνο) και στην υψηλή τιμή του εγχώριου προϊόντος σε σύγκριση με το ξένο (απόρροια των, ως επί το πλείστον κρατικών, ζημιογόνων νηματουργείων και υφαντουργείων). Η παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων και κρέατος κυριαρχείται από μικρές μονάδες. Το πλέον διαδεδομένο τυρί είναι λευκό τυρί (ομοιάζει προς τη φέτα) με ετήσια παραγωγή 370 χιλ. τόνων (σε σύνολο 420 χιλ. τόνων), το μεγαλύτερο μέρος της οποίας παρασκευάζεται από μη εξουσιοδοτημένους παραγωγούς και είναι αμφιβόλου ποιότητας. Οι εξαγωγές-εισαγωγές γαλακτοκομικών είναι πολύ περιορισμένες (μόλις 3% της εγχώριας κατανάλωσης). Η ζήτηση κρέατος ικανοποιείται κατά 80% από την εγχώρια παραγωγή. Παραγωγή κυριότερων αγροτικών προϊόντων (χιλ. τόνοι) 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 Σιτάρι 8.274 7.379 7.976 8.524 Κριθάρι 136 137 133 131 Καλαμπόκι 7.085 6.806 6.243 6.906 Κεχρί 853 1.055 824 903 Ρύζι 6.124 6.748 6.868 7.240 Φασόλια 257 267 244 292 Βαμβακόσποροι 644 600 621 362 Λινάρι 86 117 86 168 Ηλίανθοι 34 38 26 29 Ζαχαροκάλαμο 16.317 16.611 17.015 16.982 Ζαχαρότευτλο 3.905 5.459 5.582 6.015 Λαχανικά 20.374 20.938 20.300 22.001 Κρεμμύδια 1.171 2.002 2.265 2.184 Φρούτα 7.818 8.503 9.100 9.535 Κουκιά σόγιας 26 23 26 29 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου Εμπόριο Αιγύπτου σε κύρια αγροτικά προϊόντα ($ εκ.) Εισαγωγές Εξαγωγές 2007 2008 2009 2007 2008 2009 Σιτάρι 1.046,6 1.636,7 1.227,6 Ρύζι 145,8 161,8 77,2 Καλαμπόκι 529,6 636,9 501,4 Βαμβάκι 124,8 195,7 82,9 Κρέας 476,1 507,4 515,8 Φρούτα 67,9 143,1 112,0 Καπνός 267,8 336,5 407,8 Γαλακτοκομικά 39,5 79,2 162,6 Γαλακτοκομικά Λαχανικάπατάτες 310,8 569,4 187,4 318,2 359,4 - Ψάρια 155,5 204,1 227,2 Βαμβάκι 132,6 62,1 98,7 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Αιγύπτου 13
3.2 Μεταποίηση Η παραγωγή στον τομέα της μεταποίησης ανήλθε το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 σε $ 29,9 δισ., έναντι $ 25,3 δισ. το προηγούμενο έτος (ως ποσοστό του ΑΕΠ παρέμεινε σχετικά σταθερή στο 16,6%, έναντι 16,2% το 2007/08). Ο ρυθμός ανάπτυξης, όμως, ήταν σαφώς μικρότερος από το περασμένο έτος (3,7% από 7,8% το 2007/08). Το ύψος των επενδύσεων ήταν $ 5,4 δισ. ($ 7,6 δισ. το 2007/08), αντιπροσωπεύοντας το 12% του συνόλου των επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν το 2008/09. 3.2.1. Κλωστοϋφαντουργία Ο παραδοσιακά σημαντικός κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας (συνεισφέρει κατά 10% στο σύνολο της μεταποιητικής παραγωγής, απασχολεί το 20% των εργαζομένων) βρίσκεται σε στάδιο στασιμότητας. Τα αίτια ανευρίσκονται στην βραδύτητα εκσυγχρονισμού των παραγωγικών μονάδων (ιδίως εκείνων της νηματουργίας και υφαντουργίας όπου η κρατική παρουσία είναι ιδιαίτερα μεγάλη, περίπου 50%) και τον ισχυρό ανταγωνισμό από φθηνότερα προϊόντα από την Κίνα και την Ινδία. Το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009, οι εξαγωγές ετοίμων ενδυμάτων και βαμβακερών υφασμάτων ανήλθαν σε $ 1,12 δισ. (έναντι $ 927,5 εκ. το 2007/08) και οι εισαγωγές σε $ 974,9 εκ. ($ 813,9 εκ. το 2007/08). Το 38,5% των εξαγωγών του κλάδου (σύνολο $ 1,58 δισ. το 2008/09) είναι ενδύματα, το 32,8% βαμβακερά υφάσματα, το 8,6% τάπητες και υφάσματα νοικοκυριού και το 6,4% βαμβακερά νήματα. Οι 36 συνολικά επιχειρήσεις που ανήκουν στην κρατική Holding Company for Cotton, Spinning and Weaving (HCCSW) επιβαρύνονται με μεγάλα δάνεια (7,8 δισ. λίρες, περίπου $ 1,42 εκ.) απόρροια υψηλού κόστους παραγωγής, απαρχαιωμένου εξοπλισμού, υπεράριθμου προσωπικού και δυστοκία εξαγωγών. Το υπουργείο Επενδύσεων έχει χορηγήσει από το 2004 έως τον Σεπτέμβριο του 2007 κονδύλια ύψους 2 δισ. λίρες για την αναδιάρθρωση των εταιρειών και εκσυγχρονισμό της παραγωγής τους, εκ των οποίων 109 εκ. λίρες δαπανήθηκαν από την HCCSW για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Ήδη, έχει πραγματοποιηθεί η συγχώνευση έξι θυγατρικών της HCCSW (Isco Company με την Wooltex Company, Polyester Company με την Synthetic Silk Company). Το 2009 το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας, στο πλαίσιο μέτρων για την αναβάθμιση του κλάδου αποφάσισε τη διάθεση 325 εκ. λιρών ($ 57,8 εκ.), υπό μορφή επιδότησης των βαμβακερών νημάτων (2,75 λίρες / κιλό), και τη σύσταση ανώτατου συμβουλίου εποπτείας της πολιτικής αναδιάρθρωσης των κρατικών παραγωγικών μονάδων. 14
Η αναδιάρθρωση-συγχώνευση των κρατικών εταιρειών κλωστοϋφαντουργίας εκτιμάται ότι προετοιμάζει το έδαφος για την μελλοντική ιδιωτικοποίησή τους. Αναλυτές του κλάδου εκτιμούν ωστόσο ότι θα απαιτηθούν μεγάλα κεφάλαια και αρκετός χρόνος προτού καταστούν οι εν λόγω επιχειρήσεις ελκυστικές για ιδιώτες επενδυτές. Βάσει τριμερούς συμφωνίας (2004) εταιρείες εγκατεστημένες σε Ειδικές Βιομηχανικές Ζώνες (QIZ) στην Αίγυπτο δύνανται να εξάγουν κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα στις ΗΠΑ άνευ δασμών και ποσοστώσεων, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά ενσωματώνουν εισροές ισραηλινής προέλευσης σε προκαθορισμένο ποσοστό (10,5%). Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου και Βιομηχανίας της Αιγύπτου, από την θέση σε ισχύ της συμφωνίας (2005) οι εξαγωγές κλωστοϋφαντουργικών από τις ζώνες QIZ ανέρχονται σε $ 2,93 δισ. Ξένες επενδύσεις στις ζώνες QIZ έχουν γίνει από τουρκικές, ιορδανικές, ινδικές και κινεζικές εταιρείες. Μακροπρόθεσμα, η αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμός της κλωστοϋφαντουργικής βιομηχανίας (βελτίωση ποιότητας, μείωση πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού) με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας αποτελεί τη μόνη λύση, καθώς τα όποια ευεργετήματα της συμφωνίας QIZ ουσιαστικά θα εξανεμιστούν με τη σταδιακή εξάλειψη των δασμολογικών επιβαρύνσεων από τις ΗΠΑ (δέσμευση έναντι του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου). 3.2.3 Φαρμακοβιομηχανία Ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας της Αιγύπτου διαθέτει τη μεγαλύτερη παραγωγική βάση στην περιοχή της Β. Αφρικής και Μ. Ανατολής και μερίδιο 30% της εν λόγω αγοράς. Αρκετές πολυεθνικές δραστηριοποιούνται στην χώρα (GlaxoSmithKline, Novartis, Pfizer, Aventis), μερικές εκ των οποίων με επιτόπια παραγωγή. Κυριότερες αιγυπτιακές φαρμακοβιομηχανίες είναι η EIPICO και η Amoun Pharmaceuticals (generic drugs). Η τελευταία εξαγοράσθηκε το 2006 από κοινοπραξία αμερικανικών εταιρειών (City Group, Capital International, Concord Investment) υπό την επωνυμία Mercury Egypt Pharmaceutical Manufacturing έναντι $ 500 εκ. Το 2009 η Holding Company for Pharmaceuticals (HCO) ανακοίνωσε την συγχώνευση των, υπό κρατικό έλεγχο, Cairo Pharmaceuticals και Arab Drug Company. Η συγχώνευση θα κοστίσει 350 εκ. λίρες ($ 62,5 εκ.), το δε πρόγραμμα αναδιάρθρωσης των εταιρειών περιλαμβάνει την δημιουργία νέου εργοστασίου εντός των επόμενων 2-3 ετών. Είχε προηγηθεί, το 2008, 15
η συγχώνευση των Arab Drugs & Chemicals Industries (ADCO) και Kahira Pharmaceuticals & Chemical Industries (CPCI) στις οποίες η HCP κατέχει το 60% του μετοχικού κεφαλαίου. Τα τέλη εγγραφής και τιμολόγησης φαρμάκων αυξήθηκαν κατά 200-500%, από τον Ιανουάριο του 2009. Βάσει σχετικού διατάγματος τα τέλη εγγραφής αυξήθηκαν στις 10.000 λίρες (από 3.000) και τα τέλη τιμολόγησης σε 4.000 λίρες (από 1.000). Οποιαδήποτε μεταβολή του φακέλου του φαρμάκου, μεταγενέστερη της αρχικής εγκρίσεως, θα επιβαρύνεται με 5.000 λίρες (έως σήμερα ήταν αδαπάνως). Τέλος, το κόστος αλλαγής της συσκευασίας διαμορφώθηκε στις 2.000 λίρες (ήταν, επίσης, δωρεάν). Το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 η Αίγυπτος εξήγαγε φαρμακευτικά προϊόντα αξίας $ 454,9 εκ. (μείωση 34,2% έναντι του 2007/08), ενώ πραγματοποίησε εισαγωγές, ως επί το πλείστον πρώτων υλών, αξίας $ 1.654,2 εκ. (αύξηση 16,7%). Το 93% της κατανάλωσης ικανοποιείται από εγχώρια προϊόντα. Η προοπτική ανάπτυξης είναι αξιόλογη, λαμβάνοντας υπ όψιν το μέγεθος του πληθυσμού και το χαμηλό έως σήμερα επίπεδο δαπανών για την υγεία (5% του ΑΕΠ, ήτοι $ 6,6 δισ.). Οι δαπάνες για φάρμακα προβλέπεται ότι θα αυξηθούν από $ 2,34 δισ. το 2008, σε $ 4,1 δισ. το 2013 ($ 50 κατά κεφαλή). Ως βασικός μοχλός ανάπτυξης θεωρείται ότι θα λειτουργήσει η αναδιάρθρωση του συστήματος υγείας. Αναλυτές, εντούτοις, συναρτούν την ανάπτυξη του κλάδου με εξελίξεις σε τρία σημεία. Το πρώτο αφορά την ενδεχόμενη εφαρμογή συμφωνίας TRIPS-plus η οποία θα προβλέπει περίοδο προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων 30 ετών, αντί των 20 βάσει της ισχύουσας TRIPS. Κάτι τέτοιο θα μείωνε τα περιθώρια ντόπιων (κρατικών και ιδιωτικών) εταιρειών να επεκταθούν στην παραγωγή επωνύμων φαρμάκων (σήμερα παράγουν ως επί το πλείστον γενόσημα φάρμακα). Σημειώνεται ότι τα μερίδια αγοράς έχουν ως εξής: ιδιωτικές-38%, κρατικές-25%, αλλοδαπές-37%. Το δεύτερο σχετίζεται με την καταπολέμηση των παράνομων σκευασμάτων (8-10% του συνόλου των πωλούμενων) με θέσπιση αυστηρότερων ποινών. Η αναμόρφωση του τιμολογιακού μηχανισμού κρίνεται, τέλος, ότι αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της έρευνας. Σήμερα τα περιθώρια κέρδους καθορίζονται από την κυβέρνηση (15% για τα βασικά φάρμακα, 25% για τα μη βασικά και 40% για τα μη συνταγογραφούμενα). Προϋπόθεση αποτελεί, τέλος, η αναμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας της αγοράς (κατοχύρωση προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων), καθώς επίσης και ο εκσυγχρονισμός του κρατικού 16
συστήματος υγείας. Σημειώνεται ότι παρά της προσπάθειες της κυβέρνησης για επέκταση και αναμόρφωση του τομέα της υγείας (ήδη προβλέπεται παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στο 52% του πληθυσμού, στην πλειονότητα δημοσίων υπαλλήλων), σημαντικός αριθμός πολιτών (έως και 60%) εκτιμάται ότι προσφεύγουν σε ιδιωτικές κλινικές. 3.2.4 Μεταποίηση τροφίμων-ποτών Ο κλάδος τροφίμων-ποτών αντιπροσωπεύει το ήμισυ σχεδόν της συνολικής μεταποιητικής παραγωγής. Στον κλάδο δραστηριοποιούνται περίπου 6.000 εταιρείες (το 90% των οποίων μικρομεσαίες), ενώ πολύ περισσότερες είναι εκείνες που εμπίπτουν στην ανεπίσημη οικονομία. Παρουσία στην αγορά της Αιγύπτου έχουν, επίσης, πολυεθνικές όπως η Nestle, η Unilever, η Kraft, η Danone, η Cadbury, η Coca Cola και η PepsiCo. Το 2009 η Dairy and Juice International Ltd σύμπραξη της PepsiCo (52%) και της σαουδαραβικής Almarai (48%) εξαγόρασε την βιομηχανία γαλακτοκομικών προϊόντων International Company for Agro-Industrial Projects (Beyti) έναντι 645 εκ. λιρών ($ 115 εκ.). Η Beyti κατέχει μερίδιο 18-20% της τοπικής αγοράς γάλακτος (15-20 χιλ. τόνους), δεύτερη μετά την Juhayna, και 10-12% εκείνης του γιαουρτιού (περίπου 7 χιλ. τόνους). Οι ρυθμοί ανάπτυξης της αγοράς του γάλακτος και γιαουρτιού την τελευταία τετραετία υπολογίζονται σε 10% και 19%, αντιστοίχως. Η Almarai έχει εξαγοράσει, επίσης, την αιγυπτιακή εταιρεία χυμών και γαλακτοκομικών Beeaty (έναντι $ 112 εκ.), ενώ η PepsiCo προσέθεσε με την προαναφερθείσα εξαγορά το γάλα στις υπόλοιπες κατηγορίες ποτών (χυμών, αναψυκτικών) που παράγει. Επίσης, το 2009, η Fonterra (Νέα Ζηλανδία), εκ των μεγαλύτερων γαλακτοκομικών εταιρειών παγκοσμίως, συνήψε συμφωνία με την Arab Dairy Products για την παραγωγή από την τελευταία προϊόντων με την επωνυμία Anchor στην Αίγυπτο (κατ αρχήν μεταποιημένο τυρί και μετέπειτα σκόνη γάλακτος), ενώ η αμερικανική HJ Heinz ανέλαβε την πλήρη κυριότητα της Cairo Food Industries (καρυκεύματα, σάλτσες), εξαγοράζοντας το μερίδιο του εταίρου της κουβεϊτιανής εταιρείας Americana Group (49%). O υποκλάδος των αλκοολούχων ποτών αποτελεί, ουσιαστικά, μονοπώλιο της Al-Ahram Beverage Company (θυγατρικής της Heineken) με μερίδιο 90% (μπύρα) και 75% (κρασί). Σημειώνεται ότι, οι εισαγωγικοί δασμοί για τα εν λόγω προϊόντα παραμένουν, παρά τις πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο πλαίσιο εφαρμογής Συμφωνίας Σύνδεσης), απαγορευτικά υψηλοί (1.200-3.000%), ενώ και το δίκτυο πωλήσεων είναι εξαιρετικά περιορισμένο. 17
Βασικές κατηγορίες εξαγωγών, οι οποίες το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 ανήλθαν σε $ 853,5 εκ. (το 2007/08 ήταν 786,3 εκ.), είναι το τυρί, τα κατεψυγμένα λαχανικά, η ζάχαρη και τα ζαχαρωτά παρασκευάσματα και οι χυμοί φρούτων. Κύριες εξαγωγικές αγορές των αιγυπτιακών προϊόντων είναι η ΕΕ, η Μ. Ανατολή και οι χώρες του Κόλπου (Λιβύη, Σ. Αραβία). Από πλευράς της η Αίγυπτος πραγματοποίησε εισαγωγές αξίας $ 3,6 δισ., (έναντι $ 3,4 δισ. πέρυσι). Τα δίκτυα διανομής (λιανική πώληση) προϊόντων διατροφής εξακολουθούν να κυριαρχούνται από τα μικρά καταστήματα, συνοικιακού χαρακτήρα (90% της αγοράς). Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια έχουν εισέλθει στην αγορά τοπικές αλυσίδες καταστημάτων με δίκτυα mini-market, supermarket, και οι ξένες Carrefour και Spinneys (ΗΑΕ). Το 2009 η MAKRO Cash & Carry (του Ομίλου METRO Cash & Carry) εγκαινίασε το έργο κατασκευής του πρώτου καταστήματός της στο Κάιρο. Η αρχική επένδυση (αξίας 19,8 εκ., επαγγελματικού χώρου 8.500 τετραγωνικών μέτρων) αποτελεί μέρος του σχεδίου επέκτασης στην αγορά της Αιγύπτου που προβλέπει τη λειτουργία 23 καταστημάτων (συνολικού κόστους 460 εκ.). Τα πρώτα δύο καταστήματα υπολογίζεται να λειτουργήσουν εντός του 2010, ενώ άλλα δύο έως το τέλος του 2011. Η METRO δραστηριοποιείται υπό την επωνυμία Makro, καθώς υπάρχει ήδη άλλη αλυσίδα τροφίμων με την επωνυμία Metro (του αιγυπτιακού Ομίλου Mansour Group). 3.2.5 Αυτοκινητοβιομηχανία Στην Αίγυπτο δραστηριοποιούνται οι μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες (Hyundai, Daewoo, General Motors, Mercedes, BMW, Peugeot, Suzuki, Nissan, Citroen, Chrysler, Opel, Kia, Tofas) οι περισσότερες σε κοινοπραξία με αιγυπτίους εταίρους (μόνον η Nissan είναι 100% ιαπωνικής ιδιοκτησίας), ενώ λειτουργούν και 8 αιγυπτιακές εταιρείες (κρατικές και ιδιωτικές). Η παραγωγή συνίσταται στην συναρμολόγηση εισαγόμενων μερών και εξαρτημάτων και αφορά επιβατικά αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία. Η συγκεκριμένη διαδικασία θεωρείται ασύμφορη καθώς ο ρυθμός παραγωγής είναι χαμηλός μην επιτρέποντας έτσι την αξιοποίηση οικονομιών κλίμακας. Ο λόγος που την καθιστά αναγκαία είναι η δασμολογική προστασία που απολαμβάνει η τοπική παραγωγή έναντι των εισαγόμενων τελικών προϊόντων (εισαγωγικός δασμός 40% για οχήματα με μηχανή έως 1,6 λίτρα). Σημειώνεται ότι, στο πλαίσιο Συμφωνίας Σύνδεσης με την ΕΕ εν λόγω δασμολογικές επιβαρύνσεις πρόκειται να μειωθούν σταδιακά από το 2010, έως ότου εξαλειφθούν το 2019. 18
Οι πωλήσεις οχημάτων το 2009 υπολογίζεται ότι μειώθηκαν σε 200.000, έναντι 218.000 το 2008, ως συνέπεια της διεθνούς κρίσης. Εκτιμάται εντούτοις ότι, με τη υποχώρηση της ύφεσης, η αγορά θα ανακάμψει εντός του 2010. Η εγχώρια παραγωγή (το ήμισυ περίπου του συνόλου των πωλήσεων), ανά μονάδα, διακρίνεται σε επιβατικά οχήματα (55%), φορτηγά (35%) και λεωφορεία (10%). Οι εισαγωγές ανήλθαν σε $ 1,02 δισ. (ετήσια μείωση 17,7%) και οι εξαγωγές, κυρίως σε αραβικές χώρες, σε $ 77,2 εκ. (μείωση 64,4%). Σημειώνεται ότι το 60% των αγορών αυτοκινήτου στην Αίγυπτο γίνεται μέσω τραπεζικού δανεισμού. Τον Απρίλιο του 2009 ξεκίνησε η υλοποίηση προγράμματος επιδοτούμενης αντικατάστασης των πεπαλαιωμένων ταξί του Καΐρου, κατ εφαρμογή νέου κυκλοφοριακού νόμου ο οποίος απαγορεύει την ανανέωση της άδειας κυκλοφορίας οχημάτων ηλικίας άνω των 20 ετών. Στο πλαίσιο του προγράμματος υπολογίζεται ότι αγοράσθηκαν 16.000 νέα ταξί. Στον υποκλάδο εξαρτημάτων-μερών οχημάτων δραστηριοποιούνται 375 επιχειρήσεις. Το 70% της παραγωγής τροφοδοτεί τις εγχώριες βιομηχανίες και το υπόλοιπο εξάγεται. Το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 η Αίγυπτος πραγματοποίησε εισαγωγές εξαρτημάτων και μερών αξίας $ 1,38 δισ. και εξαγωγές αξίας $ 267,6 εκ. Στο πλαίσιο πολιτικής προσέλκυσης επενδύσεων στον εν λόγω υποκλάδο έχουν θεσπιστεί κίνητρα, όπως χαμηλές τιμές ενοικίασης γης για περίοδο 40 ετών και επιδότηση σε ποσοστό έως και 80% του κόστους εκπαίδευσης των εργαζομένων. Συνεργασία για τη δημιουργία συγκροτημάτων σε ειδικές βιομηχανικές ζώνες εξετάζουν κινεζικές, ρωσικές, γερμανικές, ιταλικές, ισπανικές και ινδικές εταιρείες. Κοινοπραξία της τουρκικής TEMSA (Όμιλος Sabanci) και Lashin Group λειτουργεί εργοστάσιο κατασκευής λεωφορείων (επένδυση $ 27,5 εκ.). Το 70% της παραγωγής προορίζεται για εξαγωγές. Η ιαπωνική Sumitomo Corporation έχει ξεκινήσει έργο κατασκευής μονάδας παραγωγής και συναρμολόγησης εξαρτημάτων-μερών οχημάτων στην βιομηχανική ζώνη του Port Said (επένδυση $ 50 εκ.), σχεδιάζει δε την δημιουργία παρόμοιας μονάδας και σε άλλη παραλιακή πόλη της Αιγύπτου. Η Dongfeng Motor Corporation, μία εκ των τριών μεγαλύτερων αυτοκινητοβιομηχανιών της Κίνας, διεξάγει διαπραγματεύσεις με τον Οργανισμό Επενδύσεων και Ελευθέρων Ζωνών (GAFI) για την δημιουργία μονάδας παραγωγής αυτοκινήτων στην Αίγυπτο. 19
3.2.6 Βιομηχανία τσιμέντου Η ανάπτυξη του κλάδου της τσιμεντοβιομηχανίας συνδέεται άμεσα με την αντίστοιχη εκείνου των κατασκευών. Έντονη είναι η παρουσία ξένων επενδυτών όπως η Italcimenti (μέσω της Suez Cement), η Lafarge, ο ΤΙΤΑΝ Α.Ε. (Alexandria Portland Cement / Beni Suef Cement) και η Cemex (Assiut Cement). Συνολικά, οι εταιρείες ξένων συμφερόντων αντιπροσωπεύουν άνω του 80% της εγχώριας παραγωγής. Η Lafarge εξαγόρασε την Egyptian Cement Company (από την Orascom Construction Industries της οικογενείας Sawiris) έναντι $ 12,9 δισ., και η ΤΙΤΑΝ απέκτησε το μερίδιο της γαλλικής εταιρείας (50%) στο μεταξύ τους κοινοπρακτικό σχήμα, καταβάλλοντας 330 εκ. Η Egyptian Cement Company δραστηριοποιείται παραγωγικά στην Αλγερία, το Ιράκ, το Πακιστάν, τα ΗΑΕ, την Τουρκία και την Ισπανία, διαθέτοντας συνολική ετήσια παραγωγική δυναμικότητα 35 εκ. τόνων. Το 2007, παραχωρήθηκαν άδειες για την κατασκευή 6 εργοστασίων παραγωγής τσιμέντου σε ισάριθμες εταιρείες έναντι συνολικού ποσού $ 145,2 εκ. Προϋπόθεση για την παραχώρηση των αδειών ήταν η χρησιμοποίηση κατά την παραγωγική διαδικασία ενδιάμεσων εισροών αιγυπτιακής προέλευσης, σε ποσοστό τουλάχιστον 20%. Τον Δεκέμβριο του 2010 η Αρχή Βιομηχανικής Ανάπτυξης ανακάλεσε την άδεια που είχε δοθεί το 2007 για κατασκευή της μονάδας στο Σινά, με την αιτιολογία καθυστερήσεων στην υλοποίηση της επένδυσης, ενώ για τρεις άλλες άδειες που ήταν υπό διερεύνηση για τον ίδιο λόγο δόθηκε παράταση. Έργο κατασκευής εργοστασίου τσιμέντου (South Valley Cement Project) υλοποιεί η Ordinary Portland Cement στην βιομηχανική ζώνη του Beni Suef. Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2011. Το εργοστάσιο θα έχει ετήσια παραγωγική δυναμικότητα 1,5 εκ. τόνων. Το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας έχει εξαγγείλει την προκήρυξη, εντός του 2010, 12 νέων αδειών λειτουργίας εργοστασίων τσιμέντου, προκειμένου να ικανοποιηθεί η αυξημένη εγχώρια ζήτηση. Εκτιμάται ότι, με τη λειτουργία των νέων μονάδων, η παραγωγική δυναμικότητα θα αυξηθεί σε 77 εκ. τόνους το 2020, από 58 εκ. τόνους σήμερα. Η παραγωγή τσιμέντου το οικονομικό έτος Ιουλίου 2008/Ιουνίου 2009 ανήλθε σε 44,7 εκ. τόνους (αύξηση 13,2% έναντι του προηγούμενου έτους). Οι εξαγωγές περιορίστηκαν σε $ 517,2 εκ. (από $ 740,5 εκ. το προηγούμενο έτος). 20