Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς

Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Κ ρ ή τ η ς Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή Σ χ ο λ ή Τ μ ή μ α Ι σ τ ο ρ ί α ς & Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α ς Π ε ρ ι γ ρ α φ ή Μ α θ η μ ά τ ω ν Ε α ρ ι ν ο ύ ε ξ α μ ή ν ο υ 2 0 1 4-15 Ρ έ θ υ μ ν ο, Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο ς 2 0 1 5

Π Ρ Ο Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Α Μ Α Θ Η Μ Α Τ Α (Εαρινό εξάμηνο 2014-2015) Τομέας Αρχαίας και Μεσαιωνικής Ιστορίας Βυζαντινή Ιστορία (ΒΙΣ) ΒΙΣ 504 Δημήτρης Κυρίτσης Σταυροφορίες (Π) 5 ECTS Το κίνημα των Σταυροφοριών, από την κήρυξη της πρώτης Σταυροφορίας το 1095 έως το τέλος της σταυροφορικής παρουσίας στην Παλαιστίνη το 1291, επηρέασε εκατομμύρια ανθρώπων και έφερε τη δυτική Χριστιανοσύνη, τον βυζαντινό κόσμο και το Ισλάμ σε άμεση επαφή και, τις περισσότερες φορές, σε βίαιη αντιπαράθεση. Οι Σταυροφορίες έθεσαν σε κίνηση, ή επηρέασαν καθοριστικά, μια σειρά εξελίξεων, πολιτικών, οικονομικών και πολιτισμικών, οι οποίες άλλαξαν ριζικά τις τρεις αυτές κοινωνίες. Στο πλαίσιο της παράδοσης θα εξετάσουμε το χαρακτήρα του φαινομένου της Σταυροφορίας και τις διάφορες ιστορικές ερμηνείες που έχουν προταθεί θα παρακολουθήσουμε κάποιες από τις σημαντικότερες συνέπειες των Σταυροφοριών, για παράδειγμα τη δημιουργία ενός ενιαίου εμπορικού χώρου στη Μεσόγειο, την ανάδειξη του Ισλάμ ως σημείου πολιτικής συσπείρωσης για τους μουσουλμανικούς λαούς ή την εμφάνιση νέων τρόπων καλλιτεχνικής έκφρασης κυρίως όμως θα δώσουμε έμφαση στις επιπτώσεις που είχαν οι Σταυροφορίες στη σχέση της Δυτικής Ευρώπης με το Βυζάντιο, και θα παρακολουθήσουμε πώς ένα κίνημα που ξεκίνησε για να βοηθήσει τους Χριστιανούς της Ανατολής κατέληξε, το 1204, στην άλωση και λεηλασία της σημαντικότερης χριστιανικής πόλης, της Κωνσταντινούπολης. Περίγραμμα του μαθήματος -Ορισμός της Σταυροφορίας. Το ιδεολογικό και θεολογικό υπόβαθρο. Χρονολογικά πλαίσια του σταυροφορικού κινήματος. Οι Σταυροφορίες στη σύγχρονη εποχή: ιστοριογραφία και δημόσιος λόγος. -Η Ευρώπη, το Βυζάντιο, το Ισλάμ τις παραμονές της πρώτης Σταυροφορίας. -Η Πρώτη Σταυροφορία. -Βυζάντιο και Σταυροφόροι. Οι σχέσεις έως τις παραμονές της Δ Σταυροφορίας. -Τα σταυροφορικά κράτη: χαρακτήρας, πολιτική και κοινωνική οργάνωση, καθημερινή ζωή. -Η μουσουλμανική αντίδραση. -Η Τέταρτη Σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης. -Εξέλιξη του σταυροφορικού κινήματος. Οι «βόρειες» Σταυροφορίες. Σταυροφορίες εναντίον αιρετικών και εναντίον πολιτικών αντιπάλων. Οι ύστερες Σταυροφορίες. ΒΙΣ 354 Δημήτρης Κυρίτσης Νομίσματα και σφραγίδες ως πηγές της βυζαντινής ιστορίας (Σ) 10 ECTS Σκοπός του σεμιναρίου είναι η εξοικείωση με τα βυζαντινά νομίσματα και τις σφραγίδες, καθώς και η διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους τα αντικείμενα αυτά αναλύονται από τους ιστορικούς για την άντληση πληροφοριών και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Θα υπάρξει παράλληλα μία εισαγωγή στις βασικές 2

συλλογές, τον τρόπο δημοσίευσης, την έρευνα στη σχετική βιβλιογραφία, ενώ στη διάρκεια του μαθήματος θα γίνονται ασκήσεις αναγνώρισης και σχολιασμού. Οι σεμιναριακές εργασίες θα συνίστανται είτε στην παρουσίαση και τον σχολιασμό ενός σώματος νομισμάτων ή σφραγίδων (π.χ. οι νομισματικές εκδόσεις ενός αυτοκράτορα, οι σφραγίδες μιας περιοχής), είτε στην ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου ζητήματος σχετικού με το αντικείμενο. 3

Τομέας Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων Ιστορία Νεοτέρων Χρόνων (ΙΝΧ) ΙΝΧ 359 Έφη Αβδελά Φύλο και ιδιότητα του πολίτη στην Ευρώπη, 19 ος - 20ός αιώνας (Σ) 10 ECTS Το σεμινάριο αποσκοπεί να εξοικειώσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές με τις συζητήσεις γύρω από την ιστορική συγκρότηση της ιδιότητας του πολίτη και τους αποκλεισμούς με τους οποίους συνδέεται. Ειδικότερα, θα εστιάσει στις κριτικές για την έμφυλη διάσταση της ιδιότητας του πολίτη και θα εξετάσει τόσο τις μορφές που πήρε ιστορικά σε διάφορες χώρες ο μακρόχρονος αποκλεισμός των γυναικών από τα πολιτικά δικαιώματα όσο και τις δράσεις για την άρση του. Η αξιολόγηση των φοιτητριών και των φοιτητών θα στηριχθεί σε μικρές εργασίες σε συγκεκριμένα κείμενα, σε μια μεγαλύτερη βιβλιογραφική εργασία που θα επιλέξουν σε συνεργασία με τη διδάσκουσα και στην ενεργή συμμετοχή τους στις συζητήσεις στην τάξη. ΙΝΧ 380 Έφη Αβδελά Ιστορία των κοινωνικών κινημάτων (Σ) 10 ECTS Τα κοινωνικά κινήματα ως οργανωμένες μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας αποτελούν σημαντικά στοιχεία των σύγχρονων κοινωνιών που ωστόσο αλλάζουν στο χρόνο ως προς τα αιτήματα, τις μορφές οργάνωσης και δράσης, την εμβέλεια και την απήχησή τους. Στο σεμινάριο θα εξεταστούν ποικίλες μορφές κοινωνικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν κατά τον 19 ο και τον 20ό αιώνα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και θα συζητηθούν οι παράγοντες που κάθε φορά προσδιορίζουν το περιεχόμενο, τη μορφή και την έκβασή τους. Η αξιολόγηση των φοιτητριών και των φοιτητών θα στηριχθεί σε μικρές εργασίες σε συγκεκριμένα κείμενα, σε μια μεγαλύτερη βιβλιογραφική εργασία που θα επιλέξουν σε συνεργασία με τη διδάσκουσα και στην ενεργή συμμετοχή τους στις συζητήσεις στην τάξη. Η ικανότητα να χειριστούν αγγλόφωνη βιβλιογραφία θα αποτελέσει ένα από τα κριτήρια για την επιλογή τους. 4

Τομέας Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών Τουρκολογία (ΤΟΥ) ΤΟΥ 286 Αντώνης Αναστασόπουλος Έμφυλοι ρόλοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Π) 5 ECTS Στόχος του μαθήματος είναι να εξεταστούν οι κοινωνικοί ρόλοι ανδρών και γυναικών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να έρθουν οι φοιτητές σε επαφή με πρόσφατες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις που έχουν στο επίκεντρό τους το κοινωνικό φύλο και την ιστορία των γυναικών. Η πραγμάτευση του ζητήματος θα καλύψει τους έμφυλους ρόλους στο επίπεδο τόσο της οθωμανικής κοινωνίας, όσο και του σουλτανικού παλατιού και του κρατικού μηχανισμού. Επιπλέον, θα θιγεί το ζήτημα της δυτικής πρόσληψης αυτών των ρόλων μέσα από το πρίσμα του οριενταλισμού. Το μάθημα θα ολοκληρωθεί με τις διαφοροποιήσεις που επέρχονται στους έμφυλους ρόλους και σχέσεις κατά τον 19 ο αιώνα, περίοδο «εκσυγχρονισμού» του οθωμανικού κράτους και της κοινωνίας, και με αναφορά στην προβολή του νέου γυναικείου προτύπου από το εθνικό κεμαλικό τουρκικό κράτος στον 20 ό αιώνα. Διάγραμμα μαθήματος 1 η παράδοση: Ορισμός εννοιών ιστοριογραφική επισκόπηση μεθοδολογικά ζητήματα περιγραφή και διάγραμμα μαθήματος ανάγνωση χωρίων Βιβλίου Ντεντέ Κορκούτ και Ιστοριών του οίκου του Οσμάν του Ασικπασαζαντέ, όπου απεικονίζονται πρότυπα και ρόλοι ανδρών και γυναικών. 2 η παράδοση: Ο ιερός νόμος το θεολογικό και νομικό πλαίσιο στο ισλάμ (η θέση του άντρα και της γυναίκας). 3 η παράδοση: Γάμος, οικογένεια, διαζύγιο, μοιχεία, επιμέλεια ανηλίκων. 4 η παράδοση: Βακούφια: οι έμφυλοι ρόλοι και η διαχείριση της οικογενειακής περιουσίας. 5 η παράδοση: Οικονομική ζωή (βιοτεχνία, εμπόριο, χρηματοπιστωτικές σχέσεις): ρόλος ανδρών και γυναικών. 6 η παράδοση: Οι έμφυλες σχέσεις στις μη μουσουλμανικές κοινότητες: αναλογίες και αποκλίσεις από τα ήθη των μουσουλμάνων με έμφαση στα ζητήματα οικογενειακού δικαίου. 7 η παράδοση: Δουλεία: οι ρόλοι ανδρών και γυναικών. 8 η παράδοση: Σουλτανικό παλάτι, κρατική διοίκηση και στρατός. Α μέρος: ρόλοι των ανδρών. 9 η παράδοση: Σουλτανικό παλάτι, κρατική διοίκηση και στρατός. Β μέρος: ρόλοι των γυναικών). 10 η παράδοση: Σεξουαλικότητα τα δημόσια ήθη και το φαινόμενο της πορνείας η εικόνα των ανδρών και των γυναικών στην οθωμανική τέχνη και λογοτεχνία. 11 η παράδοση: Δυτική θεώρηση των ρόλων ανδρών και γυναικών στο ισλάμ (οριενταλισμός) οθωμανική θεώρηση των γυναικών της δυτικής Ευρώπης. 5

12 η παράδοση: Άνδρες και γυναίκες στην ύστερη φάση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (πρότυπα ανδρικής και γυναικείας συμπεριφοράς, πατριωτισμός, εθνικισμός). 13 η παράδοση: Επίλογος: το πρότυπο του σύγχρονου άνδρα και της σύγχρονης γυναίκας στην πρώιμη ρεπουμπλικανική Τουρκία των δεκαετιών του 1920 και του 1930 Ανασκόπηση των κύριων θεμάτων του μαθήματος. Ενδεικτική βιβλιογραφία Χαλίλ ΙΝΑΛΤΖΙΚ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995 Suraiya FAROQHI, Κουλτούρα και καθημερινή ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από τον μεσαίωνα ως τις αρχές του 20 ού αιώνα, μτφρ. Κατερίνα Παπακωνσταντίνου, Εξάντας, Αθήνα 2000 Donald QUATAERT, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, μτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006 Amila BUTUROVIĆ και İrvin CEMİL SCHİCK (επιμ.), Women in the Ottoman Balkans, I.B. Tauris, Λονδίνο και Νέα Υόρκη 2007 Leslie PEIRCE, Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab, University of California Press, Μπέρκλεϊ 2003 Amira El-Azhary SONBOL (επιμ.), Beyond the Exotic: Women s Histories in Islamic Societies, Syracuse University Press, Σίρακιουζ 2005 TOY 109 Ηλίας Κολοβός Εισαγωγή στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1300-1923 (Π) 5 ECTS Η παράδοση έχει ως στόχο να εισαγάγει τους φοιτητές των πρώτων εξαμήνων στην μακραίωνη ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κράτη εκτός του δυτικού κόσμου που επιβίωσαν από το μεσαίωνα μέχρι τους νεώτερους χρόνους. Η ιστορική κληρονομιά των Οθωμανών εξακολουθεί ως ένα βαθμό να επηρεάζει τους λαούς των Βαλκανίων και ενός τμήματος της κεντρικής Ευρώπης, καθώς και της Μέσης Ανατολής. Θα εξεταστούν οι απαρχές του οθωμανικού κράτους (14 ος αι.), οι περίοδοι της επέκτασης και της ανάπτυξης των θεσμών της αυτοκρατορίας (15 ος -16 ος αι.), οι μετασχηματισμοί μετά το τέλος της επέκτασης (17 ος αι.-18 ος αι.) και οι μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν για τον εκσυγχρονισμό του κράτους (19 ος αι.), μέχρι την κατάρρευση μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας. Ενδεικτικό διάγραμμα παραδόσεων 1- Εισαγωγικά: Γιατί μελετάμε την οθωμανική ιστορία; 2- Σύντομο διάγραμμα της οθωμανικής ιστορίας ζητήματα περιοδολόγησης. 3- Στερεότυπα και νέες προσεγγίσεις της οθωμανικής ιστορίας. 4- Οι απαρχές του οθωμανικού κράτους τον 14 ο αι. 5- Η οθωμανική επέκταση και η συγκρότηση της αυτοκρατορίας (14 ος -15 ος αι.). 6- Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της τον 16 ο αι. 7- Η διαμόρφωση των οθωμανικών θεσμών: η δυναστεία και η νομιμοποίησή της, η κεντρική και η επαρχιακή διοίκηση. 8- Κρίση και μετασχηματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (16 ος -17 ος αι.). 6

9- Οι θεσμοί σε μετάβαση (16 ος -17 ος αι.) 10- Οι πόλεμοι της υποχώρησης και ο συνεχιζόμενος μετασχηματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1683-1798). 11- Ο «μακρός» 19 ος αιώνας: η εποχή των μεταρρυθμίσεων και του εθνικισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. 12- Η δύση της αυτοκρατορίας: από τους Νεότουρκους στην ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας στο ευρύτερο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων (1908-1923). 13- Ανακεφαλαίωση - οι κληρονομιές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Επιλογή βιβλιογραφίας - Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: Η κλασική εποχή, 1300-1600, Αθήνα 1995 [Βιβλιοθήκη DR486.I5 1995b]. - Donald Quataert, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία: Οι τελευταίοι αιώνες, 1700-1922, Αθήνα 2006 [DR485 Q3716 2006]. - Karen Barkey, Αυτοκρατορίες και διαφορετικότητα: Οι Οθωμανοί σε συγκριτικό πλαίσιο, Αθήνα 2008 [DR531 B3716 2013] - Daniel Goffman, Η Οθωμανική αυτοκρατορία και η πρώιμη νεότερη Ευρώπη - Μια νέα ιστορική προσέγγιση, Αθήνα 2007 [DR486.G6216 2007]. - Suraiya Faroqhi, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της, Αθήνα 2009 [DR486.F3716 2009]. - Suraiya Faroqhi, Κουλτούρα και καθημερινή ζωή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: Από τον Μεσαίωνα ως τις αρχές του 20ού αιώνα, Αθήνα 2000 [DR432.F37 2000b]. - Caroline Finkel, Οθωμανική Αυτοκρατορία 1300-1923, Αθήνα 2006 [DR486.F56 2006]. - Cemal Kafadar, Ανάμεσα σε δυο κόσμους: Η κατασκευή του οθωμανικού κράτους, Αθήνα 2008 [DR486.K3416 2008]. - Halil İnalcık, μαζί με τον Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Α, Αθήνα 2008 [HC492.E29516 2008]. - Eric J. Zürcher, Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, Αθήνα 2004 [DR577.Z8716 2004]. Σύντομο διάγραμμα της οθωμανικής ιστορίας: Αντώνης Αναστασόπουλος, Ηλίας Κολοβός και Μαρίνος Σαρηγιάννης, «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία Ο Ελλαδικός Χώρος», Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2008, 23-44 [NA499.O64 2009]. Γεωγραφία και χάρτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Donald Edgar Pitcher, An Historical Geography of the Ottoman Empire, Λάιντεν 1972 [DR417.P5 1972]. Η κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Soloúp, Αϊβαλί (Graphic Novel), Αθήνα 2014. Όλα τα παραπάνω βιβλία θα τοποθετηθούν σε ράφι περιορισμένου δανεισμού (στο όνομα του διδάσκοντα) στη Βιβλιοθήκη, όπου μπορείτε να τα συμβουλευτείτε. TOY 310 Ηλίας Κολοβός Οθωμανικές κοινωνίες και οικονομίες της υπαίθρου (Σ) 10 ECTS Στο σεμινάριο θα ξεκινήσουμε με μια επισκόπηση της έρευνας για τους αγρότες υπό οθωμανική κυριαρχία. Θα συζητήσουμε καταρχάς για τη μακρά διάρκεια των αγροτικών οικονομιών της ανατολικής Μεσογείου σε σχέση με τη συγκυρία των 7

κλιματικών αλλαγών κατά τους οθωμανικούς αιώνες. Στη συνέχεια, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στη μελέτη των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων στην ύπαιθρο, με ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της συγκέντρωσης γης στη διάρκεια των οθωμανικών αιώνων. Το σεμινάριο έχει διπλό στόχο, να εξοικειώσει τους φοιτητές με τη μεθοδολογία της έρευνας στην αγροτική ιστορία των οθωμανικών χρόνων και ειδικότερα με τις σχετικές πηγές. Κάθε φοιτητής/τρια θα έχει να διαβάσει και να παρουσιάσει κριτικά πηγές για κάθε συνάντηση του σεμιναρίου, ενώ θα πρέπει να καταθέσει και μια τελική εργασία, το θέμα της οποίας θα επιλέξει σε συνεργασία με τον διδάσκοντα. Ενδεικτική βιβλιογραφία Adanır, Fikret, The Ottoman Peasantries, c.1360- c.1860 στο Tom Scott (επιμ.), The Peasantries of Europe from the Fourteenth to the Eighteenth Centuries, Λονδίνο, Νέα Υόρκη, 1998, σελ. 269-312 [Βιβλιοθήκη HD 1531.5.P4] Ασδραχάς, Σπύρος Ι., με τη συνεργασία των Ν. Ε. Καραπιδάκη, Όλγας Κατσιαρδή- Hering, Ευτυχίας Δ. Λιάτα, Άννας Ματθαίου, Michel Sivignon, Traian Stoianovich, Ελληνική Οικονομική Ιστορία, ιε -ιθ αιώνας, 2 τ., Αθήνα 2003 [HC295.A863] Faroqhi, Suraiya, Ottoman Peasants and Rural Life: the Historiography of the Twentieth Century, Archivum Ottomanicum, 18 (2000), 153-182 [Βιβλιοθήκη Περιοδικά] İnalcık, Halil - Donald Quataert (επιμ.), Οικονομική και κοινωνική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τ. Α : 1300-1600, Αθήνα 2008 και τ. Β : 1600-1914, Αθήνα 2011 [Βιβλιοθήκη, Πληροφοριακά HC492 E29516 (R)] İnalcık, Halil, The Emergence of Big Farms, Çiftliks: State, Landlords, and Tenants στο Jean-Louis Bacqué-Grammont και Paul Dumont (επιμ.), Contributions à l histoire économique et sociale de l Empire ottoman, Λουβέν, 1983, 105-126 [Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών HC492.C648] Islamoglu-Inan, Huri, State and peasant in the Ottoman Empire: agrarian power relations and regional economic development in Ottoman Anatolia during the sixteenth century, Leiden - New York : E.J. Brill, 1994 [Βιβλιοθήκη HD1537.T9 I84] Mikhail, Alan, Nature and empire in Ottoman Egypt: an environmental history, Cambridge [England] New York: Cambridge University Press, 2011[GF711.M55] Singer, Amy, Palestinian peasants and Ottoman officials: rural administration around sixteenth-century Jerusalem, Cambridge [Cambridgeshire] - New York: Cambridge University Press, 1994 [HD1537.J4 S56] Tabak, Faruk, The waning of the Mediterranean, 1550-1870: a geohistorical approach, Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press, 2008 [GF541.T23] White, Sam, The climate of rebellion in the early modern Ottoman Empire, New York Cambridge University Press, 2011 [QC903.2 T87 W44] 8

Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ιστορία Τέχνης της Δύσης (ΙΤΔ) ΙΤΔ 140 Παναγιώτης Ιωάννου Η τέχνη στη Νότια Ιταλία (15ος 17ος αι.) (Π) 5 ECTS Εξετάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική, διακοσμητικές τέχνες) στη Νότια Ιταλία από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα: συγκεκριμένα, από την περίοδο βασιλείας του αραγωνέζου Αλφόνσο του Μεγαλόψυχου (1442-1458) έως το τέλος της καστιλιάνικης κυριαρχίας στη Νάπολη (1707). Πρωτεύουσα σημασία δίνεται στο καλλιτεχνικό κέντρο της νότιας ιταλικής χερσονήσου, τη Νάπολη. Παράλληλα, εξετάζονται οι σχέσεις με άλλα καλλιτεχνικά κέντρα της Ιταλίας, πρωτίστως της Ρώμης και της Φλωρεντίας, της ιβηρικής χερσονήσου και της Αδριατικής. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στη συνάρτηση της καλλιτεχνικής παραγωγής με τις πολιτικές, πνευματικές και κοινωνικές εξελίξεις: τη δημιουργία μιας ισχυρής αυλής στη Νάπολη με τη βαθμιαία αποδυνάμωση των περιφερειακών κέντρων εξουσίας, τη διάδοση της ισπανικής κουλτούρας στην ιταλική χερσόνησο, τις αντιδράσεις εναντίον της ξένης κατοχής με αποκορύφωση την εξέγερση του Μαζανιέλλο (1647), τη δράση φιλοσόφων, όπως οι Giordano Bruno, Tommaso Campanella και Giovanni Battista Della Porta, και λογοτεχνών, όπως οι Giulio Cesare Capaccio και Giovan Battista Marino. Εξετάζονται επίσης οι μετακινήσεις των καλλιτεχνών και η επάκολουθη κυκλοφορία καλλιτεχνικών προτύπων. Ενότητες της παράδοσης 1. Εισαγωγικά (χρονολογικές, γεωγραφικές διευκρινίσεις, ιστορικό πλαίσιο, βιβλιογραφικά, πηγές) 2. Η Νάπολη και οι μεσογειακές διαδρομές της τέχνης 3. Η εποχή του Αλφόνσο του Μεγαλόψυχου και η διαμόρφωση μιας αυλικής κουλτούρας 4. Η εποχή του Φερδινάνδου του Καθολικού και ο ναπολιτάνικος Ουμανισμός 5. Η Υψηλή Αναγέννηση και οι μανιεριστικές τάσεις: η περίπτωση του Polidoro da Caravaggio 6. Ο ρόλος των Ισπανών αντιβασιλέων Ι: Ο Pedro di Toledo και η κουλτούρα της Αντιμεταρρύθμισης 7. Ισπανοί, Φλαμανδοί και Ρωμαίοι καλλιτέχνες στο Βασίλειο της Νάπολης 8. Τα μεγάλα εργοτάξια και οι παραγγελίες (τέλη 16ου αρχές 17ου αι.): Η ανάδυση μιας τοπικής σχολής. Η συμβολή της τέχνης του Caravaggio 9. Ο ρόλος των Ισπανών αντιβασιλέων ΙΙ: Ο Conte di Monterrey και η κουλτούρα του Μπαρόκ 10. Η αμφισβήτηση της ισπανικής αντιβασιλείας και η εξέγερση του Μαζανιέλλο. Η Εταιρεία του Θανάτου 11. Προσωπογραφίες: Domenico Fontana, Cosimo Fanzago, Belisario Corenzio, Monsù Desiderio, Massimo Stanzione, Luca Giordano, Salvator Rosa, Francesco Solimena, Paolo de Matteis. 12. Η αποθέωση του Μπαρόκ στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία και οι διακοσμητικές τέχνες. 13. Κριτική τέχνης. 9

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Ferdinando Bologna, Napoli e le rotte mediterranee della pittura. Da Alfonso il Magnanimo a Ferdinando il Cattolico, Νάπολη, Società Napoletana di Storia Patria, 1977 Painting in Naples, 1606-1705. From Caravaggio to Giordano, επιμέλεια Clovis Whitfield / Jane Martineau, Ουάσινγκτον, National Gallery of Art, 1982 Civiltà del Seicento a Napoli, 2 τόμοι, Νάπολη, Electa, 1984 La pittura in Italia, Electa, 1987 (οι σχετικές ενότητες στους τόμους: Il Quattrocento, Il Cinquecento, Il Seicento) Helen Hills, Invisible city : the architecture of devotion in seventeenth century Neapolitan convents, Oxford University Press, 2004 Sabina De Cavi, Architecture and royal presence : Domenico and Giulio Cesare Fontana in Spanish Naples (1592-1627), Cambridge 2009 Cordlia Warr, Art and architecture in Naples, 1266-1713, West Sussex, Wiley Blackwell, 2009 Livio Pestilli, Paolo de Matteis : Neapolitan Painting and Cultural History in Baroque Europe, Λονδίνο, Ashgate, 2013 ΙΤΔ 313 Παναγιώτης Ιωάννου Οι Βίοι του Βαζάρι (καλλιτέχνες 16ου αιώνα) (Σ) 10 ECTS Οι βιογραφίες των καλλιτεχνών που συνέταξε ο Τζόρτζο Βαζάρι και εξέδωσε για πρώτη φορά στα 1550 και για δεύτερη στα 1568 στη Φλωρεντία αποτελούν μια από τις βασικότερες πηγές για την ιστορία της τέχνης, απαραίτητη ιδιαίτερα για την τέχνη της Αναγέννησης και του Μανιερισμού. Στο σεμινάριο εξετάζονται τα εξής ζητήματα: οι εκδόσεις των Βίων του Βαζάρι: ομοιότητες, διαφορές, ιδιαιτερότητες, τα περιεχόμενα των Βίων και οι επιλογές του Βαζάρι, οι πηγές για τη συγγραφή των Βίων, οι βασικές ιδέες που εμπεριέχονται στους Βίους, η αλήθεια και οι μύθοι των αφηγήσεων, η επίδραση που άσκησε το έργο του Βαζάρι. Ενδεικτική βιβλιογραφία - Rosanna Bettarini και Paola Barocchi, Le vite dei più eccellenti pittori, scultori e architettori nelle redazioni del 1550 e 1568, Φλωρεντία, Sansoni, 1972 - Il Vasari storiografo e artista, Φλωρεντία, Istituto nazionale di studi sul Rinascimento, 1976 - Giorgio Vasari, Les vies des meilleurs peintres, sculpteurs et architectes, Παρίσι, Berger-Levrault, 10 τόμοι, 1981 1989 - GianCarlo Garfagnini (επιμ.), Giorgio Vasari. Tra decorazione ambientale e storiografia artistica, Φλωρεντία, L.S.Olschki 1985 - Le vite de' più eccellenti architetti, pittori, et scultori italiani, da Cimabue insino a' tempi nostri nell'edizione per i tipi di Lorenzo Torrentino, Firenze 1550, επιμέλεια Luciano Bellosi / Aldo Rossi, Τορίνο, Einaudi, 1986 10

- Patricia Lee Rubin, Giorgio Vasari. Art and History, Νιου Χέιβεν Λονδίνο, Yale University Press, 1995 - Giorgio Vasari, Lives of the Painters, Sculptors and Architects, Νέα Υόρκη, Knopf, 1996 - Τζόρτζο Βαζάρι, Οι Βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων. Οι δύο Αφιερώσεις και το Προοίμιο, μετάφραση: Κώστας Βαλάκας, Νίκος Σκουτέλης, Νίκος Χατζηνικολάου, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 1997 - Φερνάντο Μαρίας, Ο Γκρέκο και η τέχνη της εποχής του. Τα σχόλια στους Βίους του Βαζάρι, εισαγωγή Νίκος Χατζηνικολάου, Ηράκλειο : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2001 - Giorgio Vasari, Kunsttheorie und Kunstgeschichte. Eine Einführung in die Lebensbeschreidungen berühmter Künstler anhand der Proemien, Βερολίνο, Wagenbach, 2004 - Carlo Maria Simonetti, La vita delle Vite vasariane. Profilo storico di due edizioni, Φλωρεντία, Olschki, 2005 - Anne B. Barriault (επιμ.), Reading Vasari, Λονδίνο, Philip Wilson The Georgia Museum of Art, 2005 - Andrew Ladis, Victims and Villains in Vasari's Lives, Chapel Hill, University of North Carolina Press, 2008 - David Cast, The Delight of Art. Giorgio Vasari and the Traditions of Humanist Discourse, Pennsylvania State University Press, 2009 - Katja Burzer (επιμ.), Le Vite del Vasari / Die Vite Vasaris, Βενετία, Marsilio, 2010 [Kunsthistorisches Institut in Florenz, Max-Planck Institut, 14] - Liana Cheney, Giorgio Vasari's Prefaces. Art and Theory, Νέα Υόρκη, Peter Lang, 2012 - Giorgio Vasari e il cantiere delle vite del 1550, επιμέλεια Barbara Agosti / Silvia Ginzburg / Alessandro Nova, Βενετία, Marsilio, 2013 ΙΤΔ 167 Τιτίνα Κορνέζου Aπό το ροκοκό στον νεοκλασικισμό: γαλλική ζωγραφική του 18 ου αιώνα (Π) 5 ECTS Αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η μελέτη της καλλιτεχνικής παραγωγής στη Γαλλία στη διάρκεια του 18 ου αιώνα κυρίως στο διάστημα από το θάνατο του Λουδοβίκου ΙΔ (1715) έως τη Γαλλική Επανάσταση. Μετά τη συγκεντρωτική μοναρχική πολιτική και το υψηλό γούστο που κυριάρχησε στα χρόνια της απολυταρχίας του Λουδοβίκου ΙΔ, ήδη από τις απαρχές του 18 ου αιώνα αναδύονται νέες καλλιτεχνικές μορφές και καθιερώνονται νέα ζωγραφικά είδη, ενώ ευρύτερες κοινωνικές ομάδες παραγγελιοδοτών και συλλεκτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παραγωγή και υποδοχή της τέχνης. Στην ίδια περίοδο διαμορφώνεται ένας δημόσιος χώρος για τη ζωγραφική χάρη στο θεσμό των εκθέσεων (Σαλόν). Ο ρόλος των καλλιτεχνικών θεσμών της εποχής, όπως τα Σαλόν, η Ακαδημία Ζωγραφικής και Γλυπτικής, του πρωτοεμφανιζόμενου γραμματειακού είδους της τεχνοκριτικής, η θέση ζωγραφικών ειδών όπως η ηθογραφία, το πορτραίτο, η τοπιογραφία, αποτελούν ορισμένες από τις πτυχές του θέματος που θα 11

διερευνηθούν στη διάρκεια της παράδοσης. Τα δύο μεγάλα ευρωπαϊκά στυλ, το ροκοκό και ο νεοκλασικισμός που χαρακτηρίζουν την καλλιτεχνική παραγωγή της εποχής θα μελετηθούν σε στενή σύνδεση με τους παραπάνω καλλιτεχνικούς θεσμούς, με το έργο συγκεκριμένων ζωγράφων καθώς και με το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ενδεικτική βιβλιογραφία - André Chastel, L art français. L ancien régime 1620-1775, Παρίσι, 1996. - Thomas Crow, Painters and Public Life in Eighteenth-century Paris, Yale University Press, Nιού-Χέιβεν Λονδίνο, 1985. - Diderot et l art de Boucher à David: les Salons 1759-1781, κατάλογος έκθεσης, Παρίσι, Reunion des Musées Nationaux, 1984. - Michael Fried, Absorption and Theatricality: Painting and Beholder in the Age of Diderot, University of California Press, Μπέρκλευ, 1980. - Edmond και Jules Goncourt, French XVIII century Painters: Watteau, Boucher, Chardin, La Tour, Greuze et Fragonard, Phaidon Press, 1948. - Arnold Hauser, The Social History of Art, Λονδίνο, 1951 ελλ. εκδ. Κοινωνική Ιστορία της τέχνης, μτφρ. Τάκης Κανδύλης, Κάλβος, Αθήνα, 1983, τομ. 3. - Michael Levey, From Rococo to Revolution: Major Trends in Eighteenth century Painting, (α εκδ. 1977), Λονδίνο, Τhames and Hudson, 1995. - Michael Levey, Painting and Sculpture in France 1700-1789, Νιού-Χέιβεν Λονδίνο, 1993. ΙΤΔ 327 Τιτίνα Κορνέζου Η ηθογραφία στην ευρωπαϊκή ζωγραφική του 17 ου και 18 ου αιώνα (Σ) 10 ECTS Το σεμινάριο εστιάζει στο ζωγραφικό είδος της ηθογραφίας ένα από τα ελάσσονα ζωγραφικά είδη- κατά την περίοδο ακμής του στην ευρωπαϊκή τέχνη τον 17 ο και 18 ο αιώνα. Θα διερευνηθούν οι προϋποθέσεις ανάδυσης και ανάπτυξης του είδους σε συγκεκριμένα ιστορικά περιβάλλοντα, ο ρόλος των έργων αυτών στα εν λόγω ιστορικά περιβάλλοντα, αλλά και οι ερμηνείες που η σύγχρονη ιστοριογραφία της τέχνης έχει προσφέρει στη μελέτη των έργων αυτών. 12

Εργαστηριακά μαθήματα ΕΜ001 Αλέξανδρος Μαριδάκης Βασικές υπολογιστικές εφαρμογές και χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή 3ωρο μάθημα-εργαστήριο για τους πρωτοετείς φοιτητές, σε κύκλους των τεσσάρων εβδομάδων για ομάδες των 30 ατόμων (ώστε να καλύπτεται το σύνολο των φοιτητών του έτους). ΕΜ002 Αριάδνη Γκαζή Διαδίκτυο & ανθρωπιστικές επιστήμες: Ιστορία μέσου-κατηγορίες ιστοσελίδων - Μέθοδοι αξιολόγησης - Διαδικτυακά ερευνητικά εργαλεία Κύκλος εργαστηριακών μαθημάτων που απευθύνεται σε ομάδες πρωτοετών φοιτητών (μέχρι 30 άτομα) και θα ολοκληρώνεται σε 4 μαθήματα που θα επαναλαμβάνονται 3 φορές κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ώστε να μπορεί να το παρακολουθεί το σύνολο των πρωτοετών φοιτητών κάθε έτους (~90 φοιτητές ανά εξάμηνο). Kάθε ένα από τα 4 μαθήματα διαρκεί 3 ώρες, παραδίδεται μία φορά την εβδομάδα και αποτελείται από δύο μέρη, το ένα θεωρία και το δεύτερο άσκηση (στο Εργαστήριο Υπολογιστών της Φιλοσοφικής Σχολής). 13