Ο ρόλος της Κίνας στο σύγχρονο χρηματοοικονομικό περιβάλλον

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ INSTITUTE OF INTERNATIONAL ECONOMIC RELATIONS Ο ρόλος της Κίνας στο σύγχρονο χρηματοοικονομικό περιβάλλον Ερευνητής:Σπύρος Μελίτσας Βοηθοί ερευνητές: Ευαγγελία Αθανασούλη και Ευγενία Παναγιωτίδου ΑΘΗΝΑ 2013 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή: Οι εξελίξεις στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα 3 Το πολιτικο οικονομικό κινεζικό σύστημα 6 Το νέο κινεζικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης 10 Η Κίνα και ο νέος νομισματικός πόλεμος 18 Συμπεράσματα: Οι προοπτικές της Κίνας ως παγκόσμιας οικονομικής δύναμης 23 2

Εισαγωγή: Οι εξελίξεις στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα Αμέσως μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, ο συσχετισμός δυνάμεων παγκοσμίως μεταβλήθηκε και οι ΗΠΑ είναι πλέον η μοναδική στρατιωτική ισχυρή δύναμη, σ ένα μέχρι πρότινος διπολικό σύστημα ισχύος. Το κενό εξουσίας που άφησε πίσω της η ΕΣΣΔ, άρχισε να καλύπτεται από νέες υπερδυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ευρωπαική Ένωση (ΕΕ) κατά κύριο λόγο, που αναπτύχθηκαν γρήγορα, ιδίως η πρώτη, χωρίς ακόμη να φτάσει κάποια απ αυτές να το καλύψει πλήρως. Την τελευταία τετραετία το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα παρακολούθησε την εξέλιξη μιας κρίσης της οποίας οι οριστικές προεκτάσεις δεν έχουν ακόμα καθορισθεί. Αυτή η κρίση ανέδειξε σημαντικές αδυναμίες στη λειτουργία των εποπτικών αρχών που διέπουν τις χρηματοοικονομικές αγορές και αισθητά κενά στην πρόληψη, διαχείριση και επίλυση αντίστοιχων κρίσεων. Σημαντικά μέτρα που λήφθηκαν σε διεθνές επίπεδο και αφορούσαν καινοτομίες στην εποπτεία των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, κατάφεραν να ομαλοποιήσουν κάπως τις συνθήκες στις χρηματοοικονομικές αγορές. Ωστόσο, στάθηκε αδύνατο να εξασφαλίσουν ικανοποιητικά επίπεδα ρευστότητας, αφού μείωσαν την παγκόσμια ζήτηση και κατ επέκταση τις επενδύσεις, την παραγωγή και την απασχόληση. Οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής ανέδειξαν έναν επιπλέον παράγοντα απειλής για την παγκόσμια οικονομία και ιδιαίτερα για τις χώρες που πλήττονται από την κρίση. Τα κράτη αυτά διαθέτουν συνολικά το 60% των παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου και το 45% των αντίστοιχων φυσικού αερίου. Μετά τις πρόσφατες εξεγέρσεις έχει επέλθει αύξηση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, γεγονός που επιφέρει μειώσεις στις παραγωγές προϊόντων, μείωση της κατανάλωσης και πτώση των εξαγωγών, επηρεάζοντας κυρίως χώρες που εισάγουν μεγάλες ποσότητες πετρελαίου, όπως η Γερμανία, η Βραζιλία, η Ινδία και η Κίνα. Οι τιμές του πετρελαίου 3

αναμένεται να φτάσουν σε δυσθεώρητα ύψη, εαν επιδεινωθούν οι σχέσεις του Ιράν με τη Δύση και η κατάσταση στις χώρες του Περσικού Κόλπου εισέλθει σε περίοδο έντονης ρευστότητας. Η παγκόσμια χρηματοοοικονομική κρίση, όμως, δεν επηρέασε το ίδιο όλες τις οικονομίες του κόσμου και δεν είχε τις ίδιες συνέπειες για όλους τους παίκτες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Οι εξελίξεις των βασικότερων οικονομικών μεγεθών ήταν ιδιαίτερα δυσμενείς για τις προηγμένες οικονομίες και ιδιαίτερα για τις χώρες που βρίσκονται στην περιφέρεια της ευρωζώνης, όπως την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία και την Ιταλία. Πράγματι, οι προηγμένες οικονομίες στο σύνολό τους χαρακτηρίζονται από βραδύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, αντιμετωπίζουν υψηλά και διατηρήσιμα ποσοστά ανεργίας και έχουν τα μεγαλύτερα εσωτερικά και εξωτερικά ελλείμματα. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) οι περισσότερες χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου θα παραμείνουν σε φάση ύφεσης το 2012 και πιθανόν και το 2013. Σε αντίθεση με τις αναπτυγμένες χώρες, το σύνολο των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων οικονομιών χαρακτηρίζεται από εύρωστες οικονομικές επιδόσεις (υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, σχετικά χαμηλά ποσοστά ανεργίας, περιορισμένα δημόσια χρέη). Βέβαια, ο αναπτυξιακός δυναμισμός κάθε άλλο παρά καθολικού χαρακτήρα είναι, με τις διαφοροποιήσεις να είναι ιδιαίτερα έντονες κυρίως μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) και των πιο φτωχών οικονομιών της Αφρικής και της Ασίας. Στις ΗΠΑ, μετά από μια δεκαετία που σημαδεύτηκε από τρομοκρατικές επιθέσεις, δύο πολέμους (Αφγανιστάν και Ιράκ) και τη χειρότερη οικονομική κρίση από το 1929, οι συζητήσεις διαρκώς εντείνονται για μια επικείμενη παρακμή. Με την προσοχή στραμμένη στη Μέση και όχι στην Άπω Ανατολή, στον περιορισμό της τρομοκρατίας και της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, επελέγη η οδός της αποφυγής εντάσεων και της προσπάθειας συνεργασίας με την Κίνα. Το ζήτημα αυτό θεωρήθηκε πιο επείγον να αντιμετωπιστεί. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια και τα αδικαιολόγητα ελλείμματα επηρέασαν αρνητικά σε μεγάλο βαθμό την οικονομία, η οποία 4

διέρχεται μια παρατεταμένη περίοδο στασιμότητας. Με το εμπόδιο του τεράστιου χρέους της, η αμερικανική οικονομία δείχνει υποτονική καθώς η κατανάλωση μειώνεται, το εμπόριο συρρικνώνεται συμπαρασύροντας την ανάπτυξη και η παγκόσμια επιρροή της αμερικανικής κυβέρνησης εξασθενεί. Παράλληλα όμως, ανακύπτουν διαρκώς ερωτήματα σχετικά με το εάν η Κίνα πραγματικά συνεισέφερε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των ΗΠΑ και διαρκώς πληθαίνουν οι ενδείξεις σχετικά με τις πραγματικές φιλοδοξίες αλλά και τις δυνατότητες του Πεκίνου. Συνεπώς, όλο και περισσότερα κέντρα ισχύος στις ΗΠΑ αρχίζουν να στρέφουν την προσοχή τους πάνω της. 1 Η Λαϊκή Δημοκρατία Κίνα χάρη στην χρηματοοικονομική κρίση ενίσχυσε περαιτέρω την θέση της στην παγκόσμια οικονομία. Η Κίνα, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 80 εγκαινίασε την πολιτική της «ανοικτών θυρών», εξακολουθεί να διατηρεί υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, εξαιτίας δύο παραγόντων: της ανάπτυξης του εξωτερικού εμπορίου της και της συνεχιζόμενης προσέλκυσης Αμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ). Οι δύο αυτοί παράγοντες είναι στενά συνδεδεμένοι. Η αύξηση του εσωτερικού και του εξωτερικού εμπορίου τις δύο τελευταίες δεκαετίες ήταν ραγδαία. Προκάλεσε τριγμούς και ανακατατάξεις στις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις, όπως στην ΕΕ, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, οι οποίες είδαν το δικό τους εμπόριο να συρρικνώνεται, προκαλώντας κοινωνικά προβλήματα στο εσωτερικό τους. Τα τελευταία αυτά είκοσι χρόνια, το εμπόριο συνεισέφερε στην οικοδόμηση μιας ισχυρής πολιτικής βάσης συνεργασίας μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Όλα όμως, δείχνουν, ότι η εποχή αυτής της εμπορικής ισορροπίας έχει παρέλθει και σημαντικές διαφορές πάνω σε θέματα επενδύσεων, δασμών, πρόσβασης και ελέγχου σε αγορές και συναλλαγματικών ισοτιμιών, έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Τα τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας σε αμερικανικά δολάρια (περίπου 2 τρις) φέρνουν την κινεζική οικονομία σε οξεία αντίθεση με την αντίστοιχη αμερικανική, όπου εκεί το έλλειμμα στον προϋπολογισμό πιθανόν να ξεπεράσει φέτος τα 2 τρις δολάρια. 1 Aaron L. Friedberg, A Contest for Supremacy, New York: W.W. Norton & Company Inc, 2011. 5

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στην σύγχρονη εποχή καμία άλλη χώρα, εκτός από την Κίνα, δεν έφθασε τόσο κοντά στο επίπεδο που βρίσκεται η οικονομία των ΗΠΑ. Σύμφωνα με την πρόβλεψη του ΔΝΤ, η κινεζική οικονομία θα αυξηθεί από 11,2 τρις δολάρια. το 2011 σε 19 τρις δολάρια. το 2016. 2 Η Κίνα επιταχύνει την ανάπτυξή της με αξιοσημείωτη ταχύτητα. Ετσι η ηγετική θέση των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία φαίνεται να φθίνει. Η παγκόσμια οικονομική κρίση φαίνεται να δίνει στην Κίνα μια χρυσή ευκαιρία για να ενισχύσει την τάση αυτή. Όμως, ύψιστη προτεραιότητα της Κίνας δείχνει να αποτελεί η δική της οικονομική ανάπτυξη, όπως επίσης και η περιφερειακή σταθερότητα, και όχι τόσο η ανάληψη του ρόλου της παγκόσμιας δύναμης. Και τούτο διότι η χρηματοοικονομική κρίση αποτελεί μια πρόκληση και για τα δύο μεγάλα αυτά κράτη. Το γεγονός ότι η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος κάτοχος του χρέους των ΗΠΑ τονίζει την έντονη αλληλεξάρτηση των δυο χωρών, η οποία έγινε ιδιαίτερα εμφανής τα τελευταία χρόνια, όταν η χρηματοοικονομική κρίση οδήγησε σε δραστική μείωση της ζήτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες (και από την ΕΕ και την Ιαπωνία). Οι άμεσες επιπτώσεις αυτής της μείωσης στο εξωτερικό εμπόριο της Κίνας, το οποίο συνιστά βασικό παράγοντα της ανάπτυξής της, ήταν η προώθηση ενός σχεδίου που οι Κινέζοι ηγέτες επεξεργάζονταν τα τελευταία χρόνια, που προσανατολιζόταν προς την κατεύθυνση υιοθέτησης ενός νέου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που θα βασίζεται στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης. Το πολιτικο οικονομικό κινεζικό σύστημα Τους δύο τελευταίους αιώνες ο κινεζικός λαός βίωσε λιμούς, πολέμους και στρατιωτικές ήττες καθώς και κατοχές από ξένες δυνάμεις. Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1949, οι κομμουνιστές υπό τον Mao Zedong κατέλαβαν την πόλη του Πεκίνου, σηματοδοτώντας με αυτό τον τρόπο την άνοδο του κινήματος στην εξουσία, εγκαθιστώντας ένα αυταρχικό 2 David Gardner, The Age of America Ends in 2016: IMF Predicts the Year China's Economy Will Surpass U.S., Mail on line, 26.4.2011 6

κομμουνιστικό σύστημα που από την μια πλευρά διασφάλιζε την εθνική κυριαρχία της Κίνας, από την άλλη όμως, επέβαλε αυστηρούς ελέγχους στις καθημερινές δραστηριότητες και κόστισε τη ζωή σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Χωρίς κατ ουσία να υπάρξει κάποια μεταβολή του πολιτικού καθεστώτος, η Κίνα επέλεξε να εμπλακεί στις διαδικασίες της ελεύθερης αγοράς, με ένα τρόπο ήπιο, προσπαθώντας να προσαρμόσει την οικονομία και τους πολίτες της, σε οικονομικά δεδομένα που ίσχυαν σ όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Από τις αρχές της δεκαετίας του 80 γνωρίζει μια ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, ενώ ήδη ήταν ένας δημογραφικός γίγαντας με πληθυσμό που άγγιζε το ένα δις ανθρώπους. Γίνεται πυρηνική δύναμη, συμμετέχει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και το 2001 καθίσταται μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Μετά το 1978, ο διάδοχος του μεγάλου κινέζου ηγέτη Mao Zedong, Deng Xiaoping, προωθεί διαδικασίες φιλελευθεροποίησης της οικονομίας με θετικά αποτελέσματα για την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του μέσου κινέζου, την άνθηση της βιομηχανίας και την αύξηση του πλούτου των αγροτών μετά την αποκολεκτιβοποίηση που συντελέσθηκε. Μετά τον θάνατο του Deng Xiaoping το 1997, η πορεία προς την οικονομία της αγοράς συνεχίζεται ακόμη πιο δυναμικά από τον Jiang Zemin, Hu Jintao και στη συνέχεια από τον σημερινό Πρόεδρο Xi Jinping. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας είναι μια χώρα όπου το σοσιαλιστικό σύστημα είναι το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα, στο οποίο ηγετική θέση έχει το Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ πραγματική αλλά και ουσιαστική αντιπολίτευση, με τη δυτική έννοια του όρου δεν υφίσταται, καθώς υπάρχουν μεν άλλα οκτώ κόμματα, που ελέγχονται ωστόσο πλήρως από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Κάθε άλλη οργάνωση, ομάδα ή κόμμα θεωρούνται υπονομευτικά και διώκονται. Το κινεζικό Σύνταγμα, που αποτελεί και τον θεμελιώδη νόμο του κινεζικού κράτους, από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας την 1 η Οκτωβρίου του 1949, τροποποιήθηκε τέσσερις φορές: το 1954, το 1975, το 1978 και το 1982 και αναθεωρήθηκε τα έτη 1988, 1993, 1999 και 2004. Με το 7

παρόν Σύνταγμα, στο οποίο περιγράφεται η εμπειρία της ανάπτυξης του κινεζικού σοσιαλισμού και συνοψίζεται η διεθνής ιστορία της σοσιαλιστικής ανάπτυξης, ορίζεται με σαφήνεια το πολιτικό και οικονομικό σύστημα καθώς και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών. Θεσπίζονται οι κρατικές υπηρεσίες και οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντά τους και οι βασικοί στόχοι για την μελλοντική εθνική ανάπτυξη. Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του περιλαμβάνουν, τη θεσμοθέτηση θεμελιωδών συστημάτων και στόχων, την πρόταση για μεταρρυθμίσεις, ενώ επιπλέον ορίζει ότι κανένας οργανισμός ή άτομο δεν δύναται να παραβεί αυτό και τους νόμους. Σε ό,τι αφορά το πολιτικό σύστημα, κεντρικά τα πάντα ελέγχονται και προσδιορίζονται από το Πεκίνο. Στην πραγματικότητα όμως, πάμπολλες, και μάλιστα απολύτως επιτυχείς, μεταρρυθμίσεις διαμορφώθηκαν και υλοποιήθηκαν σε τοπικό επίπεδο. Για την πολυεθνοτική Κίνα, η περιφερειακή εθνική αυτονομία είναι ένα σημαντικό χαρακτηριαστικό του πολιτικού της σύστηματος. Σύμφωνα με αυτό, υπό την ηγεσία της κεντρικής κινεζικής κυβέρνησης, ασκείται η περιφερειακή αυτονομία σε περιοχές όπου ζουν εθνικές μειονότητες. Όργανα αυτοδιοίκησης έχουν θεσπιστεί στις περιοχές αυτές για την άσκηση της αυτόνομης εξουσίας. Ταυτόχρονα, η κεντρική κυβέρνηση εξασφαλίζει ότι σε περιοχές με περιφερειακή εθνική αυτονομία εφαρμόζονται οι νόμοι και οι πολιτικές της Κίνας, αναλόγως των πραγματικών τους συνθηκών. Η βούληση των Κινέζων πολιτών εκφράζεται μέσω των νομοθετικών σωμάτων του συστήματος του Λαϊκού Κογκρέσου. Τα μέλη του Κογκρέσου του Λαού εκλέγονται από τους ψηφοφόρους, τα οποία σε επίπεδο κοινοτήτων εκλέγουν τα μέλη των ανεξάρτητων δήμων ή επαρχιών. Το Κογκρέσο των Επαρχιών με τη σειρά του εκλέγει τα μέλη του Εθνικού Κογκρέσου του Λαού, το οποίο συνέρχεται κάθε χρόνο το Μάρτιο στο Πεκίνο. Μεγάλο ρόλο για την επιλογή των μελών που απαρτίζουν το Κογκρέσο του Λαού διαδραματίζει η Κεντρική Λαϊκή Κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον Robert Fogel η Κίνα, ασφαλώς, δεν είναι μια ανοιχτή κοινωνία αλλά η κριτική που 8

γίνεται ακόμη και στα πιο υψηλά ηγετικά πρόσωπα είναι συνεχής και αποτελεσματική. 3 Ο εσωστρεφής χαρακτήρας του κινεζικού κράτους εκφραζόταν έως και τα τέλη της δεκαετίας του 70 με την πολιτική της αυτάρκειας. Η κεντρικά σχεδιασμένη κινεζική οικονομία δεν επέτρεπε την ανάπτυξη εξωτερικών οικονομικών σχέσεων, με αποτέλεσμα η Κίνα να είναι αποκλεισμένη από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς και τη διεθνή αγορά εργασίας, μέσω της οποίας λειτουργούσε το διεθνές εμπόριο, στηριζόμενο στις αρχές και στους μηχανισμούς της οικονομίας της αγοράς. Το καθεστώς της εσωτερικής οικονομίας, στοχεύοντας στην αυτάρκεια, επέβαλε τον απόλυτο κρατικό έλεγχο ακόμα και τον κεντρικό σχεδιασμό των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων. Η πολιτική της αυτάρκειας περιόριζε τη σημασία του εξωτερικού τομέα της οικονομίας, προσδίδοντάς του παθητικό ρόλο, καθώς οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών επιτρέπονταν μόνο σε περίπτωση απουσίας εγχώριας παραγωγής, ενώ οι εξαγωγές λειτουργούσαν ως μέσο διοχέτευσης της πλεονασματικής παραγωγής στο εξωτερικό και ως μέσο εξεύρεσης πόρων για την χρηματοδότηση των εισαγωγών. Οι τιμές των προϊόντων που εισάγονταν αλλά και εξάγονταν ελέγχονταν απολύτως από το κινεζικό κράτος, με αποτέλεσμα το πολύ χαμηλό ποσοστό εμπλοκής της κινεζικής οικονομίας με τη διεθνή οικονομία. Το σκηνικό αυτό μεταβλήθηκε ραγδαία με τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις που έλαβαν χώρα μετά το 1978. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές απέβλεπαν στη σταδιακή μετάβαση από μια κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία σε μια οικονομία όπου η κατανομή των πόρων θα διεξάγεται, στο μεγαλύτερο βαθμό, μέσω των μηχανισμών της ελεύθερης αγοράς. Τα πρώτα μεταρρυθμιστικά μέτρα περιελάμβαναν τη φορολόγηση των επιχειρήσεων, ένα σύστημα καταμερισμού των εσόδων μεταξύ της κεντρικής και των περιφερειακών κυβερνήσεων, τη μερική απελευθέρωση των τιμών, τη 3 Ο Robert Fogel έχει λάβει το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας το 1993 και είναι Διευθυντής του Κέντρου Πληθυσμικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. 9

στενότερη σύνδεση των αμοιβών της εργασίας με την παραγωγικότητα καθώς και την τραπεζική χρηματοδότηση των επενδύσεων των επιχειρήσεων. Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις κατέστησαν δυνατό το σταδιακό άνοιγμα της κινέζικης οικονομίας στον έξω κόσμο. Η σταδιακή εισαγωγή στοιχείων της ιδιωτικής οικονομίας και του ελεύθερου ανταγωνισμού συνέβαλαν τόσο στη συσσώρευση κεφαλαίου όσο και σε μια ασυνήθιστη για τα διεθνή δεδομένα αύξηση της παραγωγικότητας. Είναι πλέον φανερό πως η κινεζική ηγεσία μετά την επιτυχή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων δημιούργησε ένα χωρίς προηγούμενο καινοφανές πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Από τη μια έχουμε την άσκηση της πολιτικής εξουσίας από ένα και μοναδικό κόμμα, ενώ από την άλλη όχι μόνο λειτουργούν ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά και ενθαρρύνονται οι μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρίες να δημιουργήσουν βιομηχανικές μονάδες στην Κίνα για την ανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Το νέο κινεζικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης Μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες η οικονομία της Κίνας παρουσίασε εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης, χάρη στις εξαγωγές φθηνών προϊόντων με τα οποία προμήθευε την απίστευτη καταναλωτική μανία των αγορών της Δύσης. Η εξαγωγική αυτή δραστηριότητα, σε συνδυασμό με την τεράστια δεξαμενή φθηνού εργατικού δυναμικού, το φθηνό και προσιτό νόμισμα και τη δυνατότητα εύκολης χρηματοδότησης της οικονομίας μέσω των πιστωτικών αγορών, αποτελούσαν μερικούς από τους παράγοντες που συνετέλεσαν στην ανοδική πορεία της Κίνας και στη θεμελίωση της ανάπτυξής της. Παρ όλο που αυτό το «καύσιμο» στην ατμομηχανή της Κίνας ήταν ισχυρό, η απόδοσή του δεν θα μπορούσε να είναι η ίδια επ άπειρον. Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση δεν φάνηκε να την έπληξε, ωστόσο άρχισε και η ίδια να βλέπει το πλεονέκτημα του χαμηλού κόστους να εξανεμίζεται, τις εξαγωγές της να μειώνονται, το νόμισμά της να δέχεται ανατιμητικές πιέσεις και οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξής της να συντηρούνται χάρη σε μερικές άνευ προηγουμένου ενέσεις ρευστότητας. Όσο μεγάλα και αν 10

είναι τα ρευστά συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας όμως, σίγουρα δεν είναι απεριόριστα και οι εξελίξεις αυτές, δημιούργησαν ερωτήματα σε επενδυτές, αλλά και στην ηγεσία της χώρας, για το αν η οικονομική της άνθηση πλησιάζει σ ένα τέλος, τουλάχιστον με τη χρησιμοποίηση του συγκεκριμένου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που εφαρμοζόταν μέχρι τώρα. Έτσι, η οικονομική κρίση των ετών 2008-2009 πίεσε την Κίνα, ώστε η εσωτερική ζήτηση να γίνει το κλειδί για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος του 12ου Πενταετούς Προγράμματος, το οποίο προωθεί το νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Μιλώντας στο Πανεπιστήμιο Yale ο Πρόεδρος Hu Jintao είχε αναφερθεί στην προοπτική εκδημοκρατισμού, τονίζοντας ότι «δεν μπορεί να υπάρξει εκσυγχρονισμός χωρίς δημοκρατία» ενώ, σε δηλώσεις του στα ξένα ΜΜΕ και ο Κινέζος Πρωθυπουργός δεν παρέλειψε να τονίσει ότι οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να συνοδευτούν με πολιτικές προκειμένου να υπάρξει η προαγωγή της «δημοκρατίας με κινεζικά χαρακτηριστικά». Τις βάσεις για μια αναθεώρηση του κεντρικού συστήματος αξιών της οικονομίας της Κίνας, τις έθεσε ο ίδιος ο πρωθυπουργός της, Wen Jiabao, πριν από πέντε περίπου χρόνια, όταν επεσήμανε για πρώτη φορά το παράδοξο, σύμφωνα με το οποίο η επιφανειακή ισχύς μιας οικονομίας κρύβει μια ολοένα πιο «ασταθή, ανισόρροπη, ανοργάνωτη και τελικώς μη-βιώσιμη» δομή. Η δε παγκόσμια χρηματοοοικονομική κρίση του 2008 ήρθε να επιβεβαιώσει τις παραπάνω διαπιστώσεις. Στην μετά κρίση εποχή, όπου ο κόσμος θα κλονίζεται λογικά για μεγάλα χρονικά διαστήματα από μετασεισμούς, οι οποίοι θα αποσταθεροποιούν την εξωτερική ζήτηση - από την οποία ανέκαθεν εξαρτιόταν η Κίνα - θα πρέπει να αναζητηθεί ένα πιο σταθερό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, που δεν θα βασίζεται μόνο στην εξαγωγική δραστηριότητα. Η νέα κινητήρια δύναμη που μπορεί να δώσει ώθηση στην οικονομία της Κίνας, φαίνεται να κάνει ήδη την εμφάνισή της, αποτελούμενη κατά κύριο λόγο από δύο δυνάμεις, οι οποίες συνδυαζόμενες μπορεί να αντικαταστήσουν αποτελεσματικά το εξαγωγικό μοντέλο του παρελθόντος. Η 11

εσωτερική κατανάλωση και η αύξηση της παραγωγικότητας, μπορούν να αποτελέσουν έναν αναπτυξιακό παράγοντα, εξίσου ισχυρό με τον εξαγωγικό.ένα αναπτυξιακό μοντέλο δηλαδή, που θα έχει ως βασικό άξονα την ικανοποίηση της εσωτερικής ζήτησης και τους κινέζους καταναλωτές. Στο πλαίσιο δημιουργίας ενός τέτοιου μοντέλου, η πολιτική ηγεσία της Κίνας προώθησε στις αρχές του προηγούμενου έτους, το 12 ο Πενταετές Πρόγραμμα, το οποίο ενδέχεται να μείνει στην ιστορία ως μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες της, καθώς η υιοθέτησή του συνεπάγεται σοβαρές επιπτώσεις για την ίδια τη χώρα, την υπόλοιπη Ασία, αλλά και την παγκόσμια οικονομία γενικότερα. Όπως το Πενταετές Πρόγραμμα κατά τη δεκαετία του 70 έθεσε τις βάσεις για τις «μεταρρυθμίσεις και το άνοιγμα» και το Εννεαετές Πρόγραμμα κατά τη δεκαετία του 90 προώθησε την ιδιωτικοποίηση κρατικών βιομηχανιών, το τωρινό, αλλάζει τη βασική κατεύθυνση της οικονομίας, με προφανή στόχο την επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης και τη βελτίωση της ζωής των κινέζων. Δίνοντας μια νέα χροιά στον πολιτικό λόγο στην Κίνα, ο πρωθυπουργός της Wen Jiabao, ανακοίνωσε ότι ο νέος στόχος για ετήσια ανάπτυξη θα είναι 7%, σηματοδοτώντας τις αλλαγές των κυβερνητικών προτεραιοτήτων. Αν λάβει κανείς υπόψη του μάλιστα, ότι οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης αντιμετωπίζονταν από την κινεζική ηγεσία ως μέσο για την αποτροπή κοινωνικών εκρήξεων, η μείωση αυτή του στόχου από τον προηγούμενο για ετήσια αύξηση του Α.Ε.Π. κατά 8%, αποκαλύπτει την ύπαρξη ενός εντελώς διαφορετικού σχεδιασμού. Ο ίδιος ο Κινέζος πρωθυπουργός μάλιστα, μίλησε για αλλαγή στα κριτήρια αξιολόγησης του κυβερνητικού έργου, με βάση «την ευτυχία και την ικανοποίηση των ανθρώπων και όχι την ανέγερση ουρανοξυστών». Με κεντρικό άξονα την ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης, το εν λόγω πρόγραμμα θέτει συγκεκριμένους στόχους όπως: Αύξηση του Α.Ε.Π. κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες 12

Δημιουργία πάνω από 45 εκατομ. θέσεων εργασίας στις αστικές περιοχές Προσπάθεια διατήρησης του επιπέδου τιμών Αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης Επένδυση σε νέες στρατηγικές βιομηχανίες Αύξηση του ποσοστού του τομέα υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες (στο 47% δηλαδή) Ποσοστό 2,2% του προϋπολογισμού να αφορά δαπάνες έρευνας και τεχνολογίας, έτσι ώστε σε κάθε 10.000 κατοίκους να αναλογούν 3,3 πατέντες Η ενέργεια που θα παράγεται από μη ορυκτά καύσιμα να αντιστοιχεί στο 11,4% της κατανάλωσης Η κατανάλωση ύδατος από τις βιομηχανίες προστιθέμενης αξίας να μειωθεί κατά 30% Η ανά μονάδα Α.Ε.Π. ενεργειακή κατανάλωση να μειωθεί κατά 17 ποσοστιαίες μονάδες Ο πληθυσμός της Κίνας να μην υπερβεί τα 1,39 δις Το προσδόκιμο ζωής ανά άτομο να αυξηθεί κατά ένα έτος Τα συνταξιοδοτικά προγράμματα να καλύπτουν όλον τον αγροτικό και 357 εκατομ. αστικού πληθυσμού Κατασκευή και ανακαίνιση 36 εκατομ. διαμερισμάτων για οικογένειες χαμηλού εισοδήματος Ο κατώτατος μισθός να αυξηθεί κατά τουλάχιστον 13 ποσοστιαίες μονάδες Βελτιωμένη δημοκρατία και νομικό σύστημα καθώς και πάνω από δέκα εκατομμύρια κατοίκων εγγεγραμμένοι ως κοινοτικοί εθελοντές Εις βάθος μετασχηματισμός των μονοπωλιακών βιομηχανιών ώστε να υπάρξει είσοδος ανταγωνιστών. 13

Το εν λόγω πρόγραμμα βασίζεται κατά κύριο λόγο σε τρεις πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κατανάλωσης. 4 Κατ αρχάς στην υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου υπηρεσιών εντάσεως συναλλαγών μεγάλης κλίμακας, όπως οι πωλήσεις, οι δημόσιες μεταφορές, ο τουρισμός και η υγεία, που θα ενισχύσει τους ρυθμούς δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Λαμβάνοντας κανείς υπόψη ότι μια μονάδα παραγωγής στον κλάδο των υπηρεσιών χρειάζεται περίπου 35% περισσότερους εργαζόμενους απ ότι στον μεταποιητικό και τον κατασκευαστικό κλάδο, από τους οποίους θα πρέπει η Κίνα να αρχίσει να απομακρύνεται, γίνεται φανερό ότι ο στόχος του ποσοστού απασχόλησης που έχει τεθεί, ίσως να επιτευχθεί και με μικρότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Παράλληλα, τίθενται και οι βάσεις για ένα τρόπο ανάπτυξης περισσότερο προσανατολισμένο προς την προστασία του περιβάλλοντος. Μια δεύτερη πρωτοβουλία αποτελεί η αύξηση των μισθών, κυρίως των εργαζομένων στις αγροτικές περιοχές, το ύψος των οποίων κυμαίνεται σε επίπεδα πολύ χαμηλότερα από εκείνων στα αστικά κέντρα. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω φορολογικών πολιτικών, ενίσχυσης της αγοραστικής τους δύναμης, αλλά και μέσω υιοθέτησης συγκεκριμένων μέτρων διεύρυνσης της ιδιοκτησίας αγροτικής γης καθώς και τεχνολογικών προγραμμάτων για την ενίσχυση της παραγωγικότητας στη γεωργία. Κεντρικό ρόλο στη επίτευξη της πολιτικής αυτής, θα παίξει επιπλέον και η ενθάρρυνση της εσωτερικής μετανάστευσης από τις αγροτικές περιοχές προς τα αστικά κέντρα, η οποία ήδη ανέρχεται στα δέκα πέντε με είκοσι εκατομμύρια ετησίως, προσαρμόζοντας στις καινούργιες συνθήκες το απαρχαιωμένο πλέον σύστημα καταγραφής των νοικοκυριών (hukou), που περιορίζει την κινητικότητα των εργαζομένων. Καθώς οι εργάτες στην Κίνα ονειρεύονται τις ανέσεις της μεσαίας τάξης, μέσα στα επόμενα δεκαπέντε χρόνια υπολογίζεται ότι το ποσοστό των Κινέζων με ετήσιο εισόδημα πάνω από 3.000 δολάρια ΗΠΑ θα ανέβει από το σημερινό 20% στο 80%, ωστόσο για να ενισχυθεί αντίστοιχα και η κατανάλωση, απαιτούνται περισσότερα μέτρα από μια απλή αύξηση του 4 Stephen S. Roach, China s Τurning Point, Project Syndicate,24.2. 2011 14

εισοδήματος. 5 Θα πρέπει οι εργαζόμενοι να περιορίσουν την αποταμίευση, η οποία είναι πολύ διαδεδομένη στην Κίνα, ένα πρόβλημα το οποίο ευελπιστεί να λύσει η τρίτη πρωτοβουλία του 12ετούς προγράμματος. Η προληπτική αποταμίευση οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανασφάλεια των πολιτών και οι πρωτοβουλίες που λαμβάνονται σ αυτόν τον τομέα, στοχεύουν στη δημιουργία ενός δικτύου ασφάλειάς τους, ενισχύοντας την κοινωνική ασφάλεια, καθιερώνοντας συνταξιοδοτικά προγράμματα και επιδόματα ανεργίας και προσφέροντας ιατρική περίθαλψη. Τα σχέδια αυτά υπήρχαν και στο παρελθόν, όμως δεν υλοποιήθηκαν μέχρι σήμερα. Εκτός, όμως, από τις τρεις αυτές βασικές πρωτοβουλίες, το Πρόγραμμα επιδιώκει την υλοποίηση και άλλων στόχων, όπως η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας και της πληροφορικής και η στροφή προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Οι προϋπολογισμοί για την έρευνα και την ανάπτυξη, που μέσα στη δεκαετία 1995 2005 διπλασιάστηκαν και οι απόφοιτοι των κινεζικών κολλεγίων και πανεπιστημίων από τέσσερα εκατομ. που ήταν το 2000, έφτασαν τα είκοσι εκατομ. το 2006, φανερώνουν την πρόθεση της Κίνας να συσσωρεύσει επιστημονικό και πνευματικό κεφάλαιο, δημιουργώντας ένα πιο σύνθετο αλλά και πιο σταθερό μοντέλο ανάπτυξης σε σχέση με το εξαγωγικό αναπτυξιακό μοντέλο που υιοθετήθηκε στο παρελθόν. Το Πρόγραμμα αυτό, λοιπόν, αποσκοπεί σε μια «επιστημονική και αειφόρο» ανάπτυξη (σύμφωνα με τον Πρόεδρο Hu) και στην προαγωγή των προσπαθειών «οικοδόμησης μιας αρμονικής κοινωνίας» προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι πολλαπλασιαζόμενες αντιφάσεις και τα προβλήματα της κινεζικής ιδιότυπης ανάπτυξης, όπως η μεγάλη διαφορά μεταξύ των εισοδημάτων των εργαζόμενων σε αγροτικές περιοχές και αυτών που αποσχολούται σε αστικά κέντρα. Έτσι, στις μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνονται φορολογικές πολιτικές με στόχο την ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης στις αγροτικές περιοχές, μέτρα διεύρυνσης της ιδιοκτησίας αγροτικής γης και τεχνολογικά προγράμματα για ενίσχυση της παραγωγικότητας στη γεωργία. 5 Nick Scott, Νέο μοντέλο ανάπτυξης για την οικονομία της Κίνας», 3.10.2009, www.kathimerini.gr, 15

Σε επίπεδο των εξωτερικών σχέσεων, η Κίνα στοχεύει στην εξεύρεση νέων «στρατηγικών εταίρων» στην βάση μιας ανάπτυξης που θα εδράζεται στην περιφερειακή πολυμερή διπλωματία, στην δημιουργία προϋποθέσεων ασφαλούς ενεργειακής τροφοδότησης της Κίνας, και στην όψιμη προβολή μιας «ήπιας ισχύος» με σκοπό την αναβάθμιση της εικόνας της χώρας διεθνώς. 6 Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), που είναι ο πιο μεγάλος εμπορικός εταίρος της Κίνας, έχει συμφέρον να στηρίξει αυτή τη μεταρρυθμιστική διαδικασία προσεγγίζοντας περισσότερο την Κίνα και εισάγοντας τον κινεζικό παράγοντα στις πολιτικές της. Οι εμπορικές σχέσεις ΕΕ - Κίνας ουδέποτε έχουν υπάρξει παραγωγικότερες ενώ αυξάνονται με ρυθμό 16% ετησίως. Οι δύο εταίροι αποφάσισαν έτσι το 2004 να αναθεωρήσουν τη Συμφωνία Εμπορίου και συνεργασίας του 1985, με στόχο τη θέσπιση μιας ισόρροπης και σφαιρικής εταιρικής σχέσης, που να καλύπτει το σύνολο των σχέσεών τους. Η διμερής συνεργασία έχει ήδη επεκταθεί αρκετά, χάρη στις τομεακές συμφωνίες και διαλόγους, λαμβάνοντας ιδίως τη μορφή ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών, καθώς και τεχνικής συνδρομής, δίνοντας όμως προτεραιότητα στους τομείς καθοριστικής σημασίας. Παρόλα αυτά όμως, οι διμερείς σχέσεις εξακολουθούν να επηρεάζονται από ζητήματα, όπως τα πλαστά προϊόντα και η ευθυγράμμιση της Κίνας με τις απαιτήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Η Κίνα επιθυμώντας να διασφαλίσει τις τρέχουσες, αλλά και τις ραγδαία αυξανόμενες μελλοντικές της ανάγκες για μαύρο χρυσό, έχει συνάψει πλήθος διμερών συμφωνιών με τις πλούσιες σε ενεργειακά αποθέματα χώρες τόσο στην Αφρική όσο και στη Λατινική Αμερική. Ιδιαίτερα, η διείσδυση της Κίνας στην Λατινική Αμερική είναι εντυπωσιακή. Η Κίνα έχει υπογράψει τριάντα εννέα εμπορικές συμφωνίες με πέντε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Μόνο οι επενδύσεις της Κίνας στην Αργεντινή φτάνουν περίπου τα 20 δις δολάρια. 6 Η ήπια ισχύς έχει να κάνει με θέματα όπως κουλτούρα, ιδεολογία, διεθνείς οργανισμοί, πειθώ και επιρροή (όχι καταναγκαστική) με τη δυνατότητα να δημιουργείς την παγκόσμια ημερήσια διάταξη. 16

Σύμφωνα με στοιχεία της Παν-Αμερικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, η Κίνα εισάγει το 85% των προϊόντων της Αργεντινής, της Βραζιλίας, (τα τελευταία χρόνια είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας μετά τις ΗΠΑ), της Ουρουγουάης και της Παραγουάης, ενώ ενισχύονται οι εταιρικοί δεσμοί με τη Χιλή και το Περού. Η είσοδος της Κομμουνιστικής Κίνας στη νοτιοαμερικανικές χώρες έχει επηρεάσει και το πολιτικό σκηνικό των χωρών αυτών που φαίνεται με την στάση τους να στηρίζουν την Κίνα. Η άνοδος αριστερών κυβερνήσεων στη Βενεζουέλα, τη Βραζιλία, την Αργεντινή, την Ουρουγουάη, τον Ισημερινό και τη Βολιβία, έχει εξασφαλίσει την ευκολότερη εισχώρηση των κινεζικών κεφαλαίων στις χώρες αυτές. Άλλωστε η πλειοψηφία των αρχών στη «αμερικανοκρατούμενη» για μισό αιώνα περίπου Λατινική Αμερική, επιδιώκει τη σταδιακή μείωση και ανεξαρτητοποίηση από την επιρροή που ασκούν οι ΗΠΑ στην εθνική τους οικονομία. Έτσι, η Κίνα μπορεί να αποτελέσει ένα αντιστάθμισμα που θα συμπλήρωνε την έλλειψη ιδίων κεφαλαίων. Πιο συγκεκριμένα, η κινεζική κυβέρνηση έχει υπογράψει συμφωνία με την Βενεζουέλα για εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου και προσέφερε επιπλέον στο Καράκας πιστώσεις 700 εκατομ. δολαρίων για την κατασκευή νέων κατοικιών, ώστε να βοηθήσει στην καταπολέμηση της φτώχειας στη χώρα. Η Κίνα έχει πολύ ψηλά στην ημερήσια διάταξή της τη συνεργασία και με τη Βολιβία. Έχει εκφράσει την επιθυμία να κατασκευάσει τον πρώτο δορυφόρο της Βολιβίας, καθώς και την οικοδόμηση ενός γρήγορου ηλεκτρικού τραίνου για τη χώρα. Ενα από τα μεγάλα συμφέροντα της Κίνας στην Βολιβία είναι οι πλούσιοι φυσικοί πόροι, ενώ το ισχυρότερο πλήγμα του Πεκίνου προς στις ΗΠΑ στην περιοχή του δυτικού ημισφαίριου ήταν η παραχώρηση πιστώσεων στην Κούβα. Τέλος, η σημασία της Κίνας στο διεθνές οικονομικό σύστημα καθίσταται ακόμα περισσότερο από εμφανής στα πλαίσια της διεθνούς νομισματικής αντιπαράθεσης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. 17

Η Κίνα και ο νέος νομισματικός πόλεμος Με τον όρο νομισματικό πόλεμο αναφερόμαστε στον ανταγωνισμό μεταξύ των Κεντρικών Τραπεζών των χωρών που συμμετέχουν στο διεθνές νομισματικό σύστημα, οι οποίες προσπαθούν να κρατήσουν με τεχνητά μέσα φθηνότερα τα εθνικά τους νομίσματα. Το φαινόμενο του νομισματικού πολέμου δεν είναι σημερινό. Τα χρόνια που ακολούθησαν το μεγάλο κραχ του 1929 οδήγησαν τις μεγάλες δυνάμεις αρχικά το 1944 στην υιοθέτηση του συστήματος σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods και εν συνεχεία, στην εφαρμογή του συστήματος των κυμαινόμενων τιμών συναλλάγματος, σύμφωνα με το οποίο η κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να αφήσει το νόμισμά της να διακυμαίνεται ελεύθερα σε σχέση με τα υπόλοιπα νομίσματα ή να το προσδέσει σε κάποιο άλλο νόμισμα ή τέλος να ελέγχει τη διακύμανσή του. Στο σύστημα αυτό η τιμή του κάθε νομίσματος αντιστοιχεί στη τιμή ισορροπίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης των νομισμάτων. Στην «καθαρή» μορφή του συστήματος οι Κεντρικές Τράπεζες των χωρών θα έπρεπε να παρεμβαίνουν στην αγορά συναλλάγματος για να επηρεάσουν τις τιμές των εθνικών τους νομισμάτων. Όμως, το σύστημα δεν λειτουργεί με πλήρη ελευθερία. 7 Αν το εγχώριο νόμισμα υποτιμηθεί πολύ απέναντι σε κάποιο άλλο, η Κεντρική Τράπεζα φροντίζει να αγοράσει το εγχώριο νόμισμα, πουλώντας το ξένο, με στόχο τη μείωση της προσφοράς του και την ενίσχυση της αξίας του. Παρ όλο που δίνεται και η δυνατότητα της έμμεσης παρέμβασης των Κεντρικών Τραπεζών, με την πολιτική της ρύθμισης των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων, δεν καθίσταται δυνατή η αποφυγή κερδοσκοπικών πιέσεων σε κάποιο νόμισμα. Η ισορροπία των αγορών είναι αρκετά εύθραυστη και οι παρεμβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών έχουν περισσότερο το χαρακτήρα του περιορισμού των διακυμάνσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών, καθώς ο όγκος των διακινούμενων κεφαλαίων υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητές τους. Οι ισχυροί πόλοι άσκησης της διεθνούς νομισματικής πολιτικής, ενώσεις κρατών όπως η ΕΕ και ισχυρά κράτη όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, 7 Κώστας Μελάς, Διεθνής τραπεζική στην αλλαγή του αιώνα, Αθήνα: Ε. Μπένου, 1999. 18

χρησιμοποιούν τις Κεντρικές Τράπεζες, αλλά και το διεθνές εμπόριο γενικότερα, προκειμένου να αποκομίσουν βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα οικονομικά και πολιτικά οφέλη, και να επιβάλλουν τις θέσεις τους. Μετά την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, παρά τις διακηρύξεις συνεργασίας μεταξύ των χωρών, παρατηρήθηκε μια έξαρση του «νομισματικού εθνικισμού», η οποία απειλεί σήμερα την παγκόσμια οικονομική τάξη. Στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, οι αμφιβολίες που σχετίζονται με το ευρώ δημιουργούν διεθνώς έντονους προβληματισμούς, καθώς η ευρωζώνη χωρισμένη σε μια ισχυρή βόρεια ομάδα και σ ένα νότο με χρέη, δείχνει πως στην καλύτερη των περιπτώσεων, θα διατηρήσει ένα αδύναμο νόμισμα σε μια ταραγμένη ήπειρο και στη χειρότερη θα οδηγηθεί σε διάσπαση, σενάρια και τα δύο,που απειλούν το διεθνές νομισματικό σύστημα. Η επί σειρά ετών άρνηση της ΕΕ να συμμετάσχει αποφασιστικά στη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης, αναμφίβολα συνέβαλε στην σημερινή παγκόσμια νομισματική αστάθεια. Εάν η ευρωζώνη αποτύχει να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση, δεν θα είναι σε θέση να αποκαταστήσει την απαραίτητη εμπιστοσύνη στο νόμισμά της και να παραμείνει μια σημαντική πηγή διεθνούς σταθερότητας. 8 Οι βασικότεροι, ωστόσο, παράγοντες διαμόρφωσης των νομισματικών ισορροπιών σε διεθνές επίπεδο αυτή τη στιγμή, είναι οι ΗΠΑ και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Τι συμβαίνει ανάμεσα στις δύο αυτές αντιμαχόμενες οικονομίες; Το αμερικάνικο δολάριο αποτέλεσε στο παρελθόν βασικό εργαλείο άσκησης όχι μόνο της οικονομικής αλλά και της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Η αποδέσμευση των ΗΠΑ από τον χρυσό το 1971 και η άρση των περιορισμών στη διακίνηση κεφαλαίων τους επέτρεψε, μέσω της εκτύπωσης χρήματος, να προβαίνουν στην απόκτηση περιουσιακών στοιχείων τρίτων χωρών χωρίς τη χρήση πολέμου. Σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό των διεθνών χρηματοοικονομικών συναλλαγών που κυμαίνεται κάπου ανάμεσα στο 40% 8 Barry Eichengreen, Όταν τα νομίσματα καταρρέουν, Foreign Affairs, Ελληνική έκδοση, Φεβρουάριος 2012. 19

και στο 60% γίνεται σε δολάρια, ενώ το δολάριο αποτελεί το κύριο αποθεματικό νόμισμα του κόσμου. 9 Κατ επέκταση το ερώτημα, του κατά πόσο το ευρώ ή κάποιο άλλο νόμισμα, θα το αντικαταστήσει στο διπλό διεθνή του ρόλο- ως συναλλακτικό και αποθεματικό νόμισμα- προσλαμβάνει τεράστια σημασία. Η αμερικανική Κεντρική Τράπεζα εφαρμόζοντας πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης σε περιόδους κρίσης, έδινε τη δυνατότητα στα αμερικανικά επενδυτικά κεφάλαια και τους πελάτες τους να δανείζονται με χαμηλό επιτόκιο και να πραγματοποιούν σημαντικές αποδόσεις επενδύοντας σε ανατιμώμενες αξίες (ακίνητα, μετοχές, συνάλλαγμα, ομόλογα) αναπτυσσόμενων χωρών, ενώ ταυτόχρονα καθιστούσαν ανταγωνιστικές τις εξαγωγές τους μέσω ενός τεχνητώς υποτιμημένου δολαρίου. Έτσι, οι χώρες με ελλειμματικά ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών γίνονταν ευάλωτες σε περίπτωση βίαιης απόσυρσης των ξένων κεφαλαίων, ενώ οι χώρες με εμπορικά πλεονάσματα, όπως η Κίνα, επέστρεφαν μέρος της ρευστότητάς τους πίσω στις ΗΠΑ αγοράζοντας αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η πολιτική αυτή, ήταν η μη αμφισβήτηση του ρόλου των ΗΠΑ και του αμερικανικού δολαρίου στο διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα. 10 Η αμερικανική Κεντρική Τράπεζα, από το 2008 μετά την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση, προέβη σε συνεχείς διοχετεύσεις ρευστότητας στο παγκόσμιο σύστημα, προκειμένου να τονώσει την οικονομία και να ισοσκελίσει τις ζημιές των πιστωτικών ιδρυμάτων των ΗΠΑ. Χώρες, όπως η Κίνα που εξαιτίας των συνεχών εμπορικών πλεονασμάτων και των εισροών ξένων κεφαλαίων, ήδη έχει συσσωρεύσει τεράστια αποθέματα συναλλάγματος - πάνω από 2,5 τρις δολάρια - προκειμένου να αποφύγουν μια νέα τεχνητή ανατίμηση των νομισμάτων τους, παρενέβησαν στην διεθνή αγορά συναλλάγματος πουλώντας δολάρια. Ωστόσο, στη συνέχεια 9 Robert Gilpin, Η πρόκληση του παγκόσμιου καπιταλισμού, Αθήνα:Εκδόσεις Ποιότητα, 2002, σελ.272. 10 Michael Hudson, Why the U.S. has Launched a new Financial War and how the Rest of the World will Fight Back, CounterPunch, 11.10.2010, http://www.counterpunch.org/2010/10/11/why-the-u-s-has-launched-a-new-financial-worldwar-and-how-the-the-rest-of-the-world-will-fight-back/ 20