«Μια κρύα νύχτα του χειμώνα, μια συντροφιά σκαντζόχοιρων σφίγγονταν ο ένας πάνω στον άλλο για να μην πεθάνουν από το κρύο χάρη στη ζέστη που δημιουργούσε η μεταξύ τους επαφή. Ωστόσο, σύντομα τα αγκάθια του καθενός άρχισαν να τσιμπούν τους άλλους, πράγμα που τους έκανε να απομακρυνθούν πάλι ο ένας από τον άλλο. Όμως, όταν η ανάγκη να ζεσταθούν τους οδήγησε να ξαναπλησιάσουν μεταξύ τους, αυτό το δεύτερο βάσανο ανανεώθηκε, έτσι που ταλαντεύονταν ανάμεσα στα δύο βάσανα μέχρις ότου βρήκαν τελικά μια μέση απόσταση η οποία τους επέτρεπε να αντέχουν καλύτερα». Σοπενχάουερ, Πάρεργα και Παραλειπόμενα, ii, Μέρος ΧΧΧΙ, Απολογίες και παραβολές. Για να προσεγγίσουμε ζητήματα, όπως αυτά που συναρτώνται με την Πολυπολιτισμικότητα και τις Ταυτότητες, θα επιχειρήσουμε μια εισαγωγή σε βασικές έννοιες και σύγχρονες προσεγγίσεις οι οποίες, στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών, συνδέονται με άξονες που διατρέχουν τις παρακάτω θεματικές: 1 η - 3 η Διάλεξη Θα εξεταστούν οι σημασίες που έχουν λάβει διαχρονικά οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας, οι οποίες συναρτώνται με αυτές της πολυπολιτισμικότητας, της ταυτότητας και της ετερότητας. Θα διερευνηθούν οι κοινωνικές και πολιτικές χρήσεις των όρων στην κατασκευή της διάκρισης μεταξύ ατόμων και ομάδων, αλλά και η σημασία τους ως αναλυτικών εργαλείων στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών. Βεντούρα, Λ. 1994. Μετανάστευση και έθνος. Μετασχηματισμοί στις συλλογικότητες και τις κοινωνικές θέσεις. Αθήνα: Ε.Μ.Ν.Ε. Geertz, C. 2003 [1973]. Η Ερμηνεία των Πολιτισμών [μτφρ. & επιστημονική θεώρηση Θ. Παραδέλλης]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Elias, N. 1997 [1939]. Η διαδικασία του πολιτισμού. Μια ιστορία της κοινωνικής συμπεριφοράς στη Δύση [μτφρ. Θ. Λουπασάκης, επιμέλεια Κ. Λιβιεράτος]. Αθήνα : Αλεξάνδρεια Γκέφου Μαδιανού, Δ. 1999. Πολιτισμός και Εθνογραφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 1
Cuche, D. 2001. Η έννοια της κουλτούρας στις κοινωνικές επιστήμες. Ιδεολογία, Μεθοδολογία και Ερευνητική Πρακτική. Αθήνα : Τυπωθήτω Κυριακίδης, Γ. και Μιχαηλίδου, Μ. (επιμ.), 2006. Η Προσέγγιση του Άλλου. Αθήνα: Μεταίχμιο Hughes M. και Kroehler C. J. 2007. Κοινωνιολογία. Οι Βασικές Έννοιες. Αθήνα: Κριτική 4 η 5 η Διάλεξη Στις σύγχρονες επιστημονικές θεωρήσεις έχει επικρατήσει η άποψη για τη βιολογική ενότητα του ανθρώπινου είδους και οι κατηγορίες διάκρισης με βάση την έννοια της φυλής (race) προσεγγίζονται ως κοινωνικές πολιτισμικές κατασκευές. Σ αυτό το πλαίσιο θα εξετάσουμε τις αντιλήψεις που προσέγγιζαν τους πολιτισμούς των διάφορων λαών με άξονα τη διάκρισή τους σε ανώτερα και κατώτερα επίπεδα προόδου. Σήμερα, οι πολιτισμικές διαφορές προσεγγίζονται στο πλαίσιο μιας αντιουσιοκρατικής θεώρησης, που αντιμετωπίζει τις παραπάνω αντιλήψεις (περί ανωτερότητας και κατωτερότητας ) ως πολιτισμικά διαμορφωμένους τρόπους διαχείρισης της ετερότητας. Ωστόσο, οι αλλαγές που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση στην καθημερινή ζωή, μας υποχρεώνει να διερευνήσουμε εκ νέου τους όρους με τους οποίους γίνεται αποδεκτή η ετερότητα των Άλλων στο σύγχρονο πλαίσιο των κοινωνιών στις οποίες εγκαθίστανται μαζικά. Levi-Strauss, C. 1987 [1952]. Φυλές και Ιστορία [μτφρ. Γ. Λύγγος]. Αθήνα: Μπαϋρον Colleyn, J-P. 2005. Στοιχεία Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας [μτφρ. Μ. Κουμπάρα]. Αθήνα: Πλέθρον Παπαταξιάρχης, Ε. (επιμ.), 2006. Περιπέτειες της Ετερότητας. Η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 6 η -7 η Διάλεξη Θα παρακολουθήσουμε την έννοια της ταυτότητας όπως προσεγγίζεται στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας από μελέτες που εντάσσονται στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών. Θα παρουσιαστούν συνοπτικά οι πρόσφατες και παλαιότερες προσεγγίσεις που διερευνούν τη συλλογική ταυτότητα των μεταναστευτικών ομάδων. Θα αναφερθούμε στην επικέντρωση του ενδιαφέροντος των σύγχρονων θεωρήσεων στις σχέσεις και στα όρια που αναπτύσσουν τα μέλη διαφορετικών ομάδων κατά τη διαδικασία διαντίδρασης. Τέλος, θα παρακολουθήσουμε τις θεωρητικές προσεγγίσεις που διερευνούν τη σχέση ανάμεσα 2
στις έννοιες της εθνοτικής ομάδας, του έθνους, της εθνικής ταυτότητας και του κράτους, και έχουν διαμορφώσει τα πλαίσια μέσα στα οποία συγκροτείται και θεσμοθετείται η έννοια της διαφορετικότητας. Αγγελόπουλος, Γ. 1997. «Εθνοτικές ομάδες και ταυτότητες. Οι όροι και η εξέλιξη του περιεχομένου τους». Σύγχρονα Θέματα 63:18-25 Anderson, B. 1997 [1991]. Φαντασιακές Κοινότητες. Στοχασμοί για τις Απαρχές και τη Διάδοση του Εθνικισμού [μτφρ. Π. Χαντζαρούλα]. Αθήνα: Νεφέλη Appadurai, A. 1991. Global ethnoscapes: Notes and Queries for a Transnational Anthropology. Στο R. G. Fox (επιμ.), Recapturing Anthropology. Working in the Present, σ. 191-210. Santa Fe, New Mexico: School of American Research Press Banks Μ. 2005. Εθνοτισμός. Ανθρωπολογικές κατασκευές [μτφρ. Φ. Αποστόλου, εισαγωγή-επιμέλεια Γ. Αγγελόπουλος]. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Barth, F. 1994. Enduring and emerging issues in the analysis of ethnicity. Στο Στο H. Vermeulen και C. Govers (επιμ.), The Anthropology of Ethnicity: Beyond Εthnic Groups and Boundaries, σ. 11-32. Amsterdam: Het Spinhuis Barth, F. 1998 [1969]. «Introduction». Στο F. Barth (επιμ.), Ethnic groups and boundaries: The social organization of culture difference, σ. 9-38. Long Grove, Illinois: Waveland Press, Inc. Βεντούρα, Λ. 1994. Μετανάστευση και έθνος. Μετασχηματισμοί στις συλλογικότητες και τις κοινωνικές θέσεις. Αθήνα: Ε.Μ.Ν.Ε. Βεντούρα, Λ. 2004. «Εθνικισμός, ρατσισμός και μετανάστευση στη σύγχρονη Ελλάδα». Στο Μ. Παύλου και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα της μετανάστευσης. Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, σ.174-204. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική Βεντούρα, Λ. 2006. «Διασπορά, παγκοσμιοποίηση και συλλογικότητες». Σύγχρονα Θέματα 92: 31-39 Cohen, A. P. 2000. Discriminating relations: identity, boundary and authenticity. Στο A. P. Cohen (επιμ.), Signifying Identities. Anthropological perspectives on boundaries and contested values, σ. 1-14. London and New York: Routledge Eriksen, T. H. 1993. Ethnicity and Nationalism. London: Pluto Press Gellner, E. 1992 [1983]. Έθνη και εθνικισμός [μτφρ. Δ. Λαφαζάνη]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Hall, S. 1996. Who needs Identity?. Στο S. Hall και P. du Gay (επιμ.), Questions of Cultural Identity, σ. 1-17. London: Sage Publications Hall, S. 2003 [1992]. «Το ζήτημα της πολιτιστικής ταυτότητας». Στο S. Hall, D. Held και Α. McGrew (επιμ.), Η νεωτερικότητα σήμερα [μτφρ. Θ. Τσακίρης και Β. Τσακίρης], σ. 401-474. Αθήνα: Σαββάλας Hirschon, R. 1989 [2004]. Heirs of the Greek Catastrophe: The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus. Oxford: Clarendon Press. Ελληνική Έκδοση 2004: Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής [μτφρ. Κ. Κουρεμένος, επιμέλεια έκδοσης Ε. Χουρμουζιάδου, επιστημ. εποπτεία Β. Χρυσανθοπούλου]. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας Πετράκου, Η. 2001. «Η κατασκευή της μετανάστευσης στην ελληνική κοινωνία». Στο Αθ. Μαρβάκης, Δ. Παρσάνογλου, και Μ. Παύλου (επιμ.), Μετανάστες στην Ελλάδα, σ. 31-56. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Smith, Α. D. 2000 [1991]. Eθνική ταυτότητα [μτφρ. Ε. Πέππα]. Αθήνα : Οδυσσέας 8 η -9 η Διάλεξη 3
Η έμφυλη ταυτότητα εξετάζεται στο πλαίσιο των προσεγγίσεων που υποστηρίζουν ότι οι ταυτότητες συνιστούν πολιτισμικές κατασκευές. Επομένως θεωρείται ότι οι αντιλήψεις για τα φύλα και οι σχέσεις των φύλων διαμορφώνονται στο ιδιαίτερο πολιτισμικό πλαίσιο της κάθε κοινωνίας. Με βάση την ιδιαίτερη πολιτισμική τους ταυτότητα τα κοινωνικά υποκείμενα ερμηνεύουν την εμπειρία τους και καθοδηγούν τη δράση τους. Σ αυτή την προοπτική, οι σχέσεις ανάμεσα στα φύλα προσεγγίζονται ως σχέσεις δύναμης και εξουσίας. Δημητρίου, Σ. (επιμ.), 2001. Ανθρωπολογία των φύλων. Αθήνα: Σαββάλας Δημητρίου-Κοτσώνη, Σ. 2001. «Το τραπέζι του φαγητού: συμβολικός διάλογος, πρακτική και επιτέλεση». Στο Σ. Δημητρίου (επιμ.), Ανθρωπολογία των φύλων, σ. 95-137. Αθήνα: Σαββάλας Elias, N. 1997 [1939]. Η διαδικασία του πολιτισμού. Μια ιστορία της κοινωνικής συμπεριφοράς στη Δύση [μτφρ. Θ. Λουπασάκης, επιμέλεια Κ. Λιβιεράτος]. Αθήνα : Αλεξάνδρεια 10 η Διάλεξη Στο πλαίσιο των στρατηγικών ενδυνάμωσης και αναγνώρισης των συλλογικών ταυτοτήτων, αναδύεται η σημασία της επίκλησης της συνέχειας και της κοινωνικής ή συλλογικής μνήμης. Υπό το πρίσμα αυτό θα εξετάσουμε τη διαμόρφωση της νεοελληνικής ιδεολογίας στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και της Ηπείρου του 18 ου αιώνα, μέσα από το Χρονικό της Δρόπολης, το οποίο επιχειρεί εκείνη την ταραγμένη περίοδο να κατοχυρώσει την εντοπιότητα και την ιστορικότητα της ταυτότητας των Δροπολιτών, συγκροτώντας την αρχαιοελληνική (Αθηναϊκή) γενεαλογία τους και την ιθαγενή πατρογραμμική και μητρογραμμική καταγωγή τους. Βερνίκος, Ν. και Δασκαλοπούλου, Σ. 2007. Γενεαλογία και ιδεολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην 11 η Διάλεξη Στρέφοντας το βλέμμα μας στο εσωτερικό των σύγχρονων κοινωνιών του Δυτικού κόσμου, θα παρακολουθήσουμε τη συζήτηση που βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη σχετικά με τις ρυθμίσεις με τις οποίες τα κράτη διασφαλίζουν την θεσμική αναγνώριση και προστασία της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας των διάφορων ομάδων που την διεκδικούν. 4
Taylor, C. 1997 [1994]. Πολυπολιτισμικότητα. Εξετάζοντας την πολιτική της αναγνώρισης [μτφρ. Φ. Παιονίδης]. Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις 12 η Διάλεξη Η γλωσσική πράξη προσεγγίζεται ως πολιτισμική πρακτική κατά την οποία τα κοινωνικά υποκείμενα αλληλεπιδρούν στο πλαίσιο των σχέσεων (συχνά ασύμμετρων) που αναπτύσσουν μεταξύ τους. Σ αυτό το πλαίσιο νοηματοδοτούν τη δράση τους και κατασκευάζουν επιτελεστικά την ταυτότητά τους. Δημητρίου, Σ. 2001. Η εξέλιξη του Ανθρώπου. Γλώσσα-Σώμα. Αθήνα : Καστανιώτης Laburthe-Tolra, P. και Warnier, J-P. 2003[1993]. Εθνολογία Ανθρωπολογία [μτφρ. Β. Χατζάκη, επιστημ. επιμέλεια Ε. Καλπουρτζή],. Αθήνα: Κριτική 13 η Διάλεξη Τέλος, θα εξετάσουμε εάν και πώς, η εξοικείωση με τον Άλλο, η κατανόηση και η αποδοχή της ιδιαιτερότητάς του, προϋποθέτουν την μελέτη των αντιλήψεων και των πρακτικών που συναρτώνται με τις θρησκευτικές παραδόσεις και διαμορφώνουν την πολιτισμική ταυτότητα. Laburthe-Tolra, P. και Warnier, J-P. 2003[1993]. Εθνολογία Ανθρωπολογία [μτφρ. Β. Χατζάκη, επιστημ. επιμέλεια Ε. Καλπουρτζή],. Αθήνα: Κριτική Βιβλιογραφία Βερνίκος, Ν. και Δασκαλοπούλου, Σ. 2007. Γενεαλογία και ιδεολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην Taylor, C. 1997 [1994]. Πολυπολιτισμικότητα. Εξετάζοντας την πολιτική της αναγνώρισης [μτφρ. Φ. Παιονίδης]. Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις Ενδεικτική Βιβλιογραφία Αγγελόπουλος, Γ. 1997. «Εθνοτικές ομάδες και ταυτότητες. Οι όροι και η εξέλιξη του περιεχομένου τους». Σύγχρονα Θέματα 63:18-25 Anderson, B. 1997 [1991]. Φαντασιακές Κοινότητες. Στοχασμοί για τις Απαρχές και τη Διάδοση του Εθνικισμού [μτφρ. Π. Χαντζαρούλα]. Αθήνα: Νεφέλη] 5
Banks Μ. 2005. Εθνοτισμός. Ανθρωπολογικές κατασκευές [μτφρ. Φ. Αποστόλου, εισαγωγή-επιμέλεια Γ. Αγγελόπουλος]. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Βεντούρα, Λ. 1994. Μετανάστευση και έθνος. Μετασχηματισμοί στις συλλογικότητες και τις κοινωνικές θέσεις. Αθήνα: Ε.Μ.Ν.Ε. Βεντούρα, Λ. 2004. «Εθνικισμός, ρατσισμός και μετανάστευση στη σύγχρονη Ελλάδα». Στο Μ. Παύλου και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα της μετανάστευσης. Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, σ.174-204. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική Βεντούρα, Λ. 2006. «Διασπορά, παγκοσμιοποίηση και συλλογικότητες». Σύγχρονα Θέματα 92: 31-39 Bruner, J. 2004. Δημιουργώντας Ιστορίες. Νόμος, Λογοτεχνία, Ζωή [μτφρ. Β. Τσούρτου, Κ. Πολυδάκη, Γ. Κουγιουμουτζάκης, επιμέλεια έκδοσης Γ. Κουγιουμουτζάκης]. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Collard, A. 1993. «Διερευνώντας την κοινωνική μνήμη στον ελλαδικό χώρο». Στο Ε. Παπαταξιάρχης και Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, σ. 357-390. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Colleyn, J-P. 2005. Στοιχεία Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας [μτφρ. Μ. Κουμπάρα]. Αθήνα: Πλέθρον Cuche, D. 2001. Η έννοια της κουλτούρας στις κοινωνικές επιστήμες. Ιδεολογία, Μεθοδολογία και Ερευνητική Πρακτική. Αθήνα : Τυπωθήτω Cowan, J. 1997. «Ανθρωπολογία και πολιτισμική ποικιλότητα». Σύγχρονα θέματα 63: 15-17 Cowan, J. 1998 [1990]. Η Πολιτική του Σώματος [μτφρ. Κ. Κουρεμένος, επιστημονική θεώρηση Ελένη Παπαγαρουφάλη]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Δασκαλοπούλου Καπετανάκη, Σ. 1993. «Εγκατάσταση προίκα κληρονομιά. Κατά φύλα διαφοροποιήσεις». Στο Ε. Παπαταξιάρχης και Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, σ. 291-306. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Δημητρίου, Σ. (επιμ.), 2001. Ανθρωπολογία των φύλων. Αθήνα: Σαββάλας Δημητρίου, Σ. 2001. Η εξέλιξη του Ανθρώπου. Γλώσσα-Σώμα. Αθήνα : Καστανιώτης Δημητρίου-Κοτσώνη, Σ. 2001. «Το τραπέζι του φαγητού: συμβολικός διάλογος, πρακτική και επιτέλεση». Στο Σ. Δημητρίου (επιμ.), Ανθρωπολογία των φύλων, σ. 95-137. Αθήνα: Σαββάλας Δημητρίου-Κοτσώνη, Σ. 2003. «Καταναλωτικές πρακτικές και συλλογικές ταυτότητες». Στο Δ. Γκέφου - Μαδιανού (επιμ.) Εαυτός και «Άλλος». Εννοιολογήσεις, ταυτότητες και πρακτικές στην Ελλάδα και την Κύπρο, σ. 305-342. Αθήνα: Gutenberg Elias, N. 1997 [1939]. Η διαδικασία του πολιτισμού. Μια ιστορία της κοινωνικής συμπεριφοράς στη Δύση [μτφρ. Θ. Λουπασάκης, επιμέλεια Κ. Λιβιεράτος]. Αθήνα : Αλεξάνδρεια Geertz, C. 2003 [1973]. Η Ερμηνεία των Πολιτισμών [μτφρ. & επιστημονική θεώρηση Θ. Παραδέλλης]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Γκέφου Μαδιανού, Δ. 1998 α. «Εισαγωγή: Από την ολιστική προσέγγιση στις μερικές αλήθειες». Στο Δ. Γκέφου Μαδιανού (επιμ.), Ανθρωπολογική Θεωρία και Εθνογραφία. Σύγχρονες τάσεις, σ. 11-66. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Γκέφου Μαδιανού, Δ. 1998 β.. «Αναστοχασμός, ετερότητα και Ανθρωπολογία οίκοι: Διλήμματα και Αντιπαραθέσεις». Στο Δ. Γκέφου Μαδιανού (επιμ.), Ανθρωπολογική Θεωρία και Εθνογραφία. Σύγχρονες τάσεις, σ. 365-435. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 6
Γκέφου Μαδιανού, Δ. 1999. Πολιτισμός και Εθνογραφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Γκέφου Μαδιανού, Δ. 2003. «Εννοιολογήσεις του Εαυτού και του «Άλλου»: ζητήματα ταυτότητας στη σύγχρονη Ανθρωπολογική θεωρία». Στο Δ. Γκέφου - Μαδιανού (επιμ.), Εαυτός και «Άλλος». Εννοιολογήσεις, ταυτότητες και πρακτικές στην Ελλάδα και την Κύπρο, σ. 15-110. Αθήνα: Gutenberg Γκέφου Μαδιανού, Δ. 2003β. «Στο πρόσωπο του άνδρα μου εμένα βλέπουν: το δημόσιο και το ιδιωτικό ως τόποι κατασκευής της έμφυλης ταυτότητας». Στο Δ. Γκέφου - Μαδιανού (επιμ.), Εαυτός και «Άλλος». Εννοιολογήσεις, ταυτότητες και πρακτικές στην Ελλάδα και την Κύπρο, σ. 111-182. Αθήνα: Gutenberg Gefou-Madianou, D. 1999. Cultural polyphony and identity formation: negotiating tradition in Attica. American Ethnologist 26(2):412-439. [online]. Available from http:// vnweb.hwwilsonweb.com/hww/results/results_single.jhtml?nn=37. [Accessed 16/11/2003] Gellner, E. 1992 [1983]. Έθνη και εθνικισμός [μτφρ. Δ. Λαφαζάνη]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Gellner, E. 2002 [1997]. Εθνικισμός. Πολιτισμός, Πίστη και Εξουσία [μτφρ. Λ. Παπαδάκη, επιμέλεια Κ. Λιβιεράτος]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Giddens, Α. 2001 [1990]. Οι συνέπειες της νεωτερικότητας [μτφρ. Γ. Μερτίκας, επιμέλεια Γ. Λυκιαρδόπουλος]. Αθήνα: Κριτική Green, N. 2004. Οι δρόμοι της μετανάστευσης. Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις [μτφρ. Δ. Παρσάνογλου]. Αθήνα: Σαββάλας Hall, S. 2003 [1992]. «Το ζήτημα της πολιτιστικής ταυτότητας». Στο S. Hall, D. Held και Α. McGrew (επιμ.), Η νεωτερικότητα σήμερα [μτφρ. Θ. Τσακίρης και Β. Τσακίρης], σ. 401-474. Αθήνα: Σαββάλας Herzfeld, M. 2002 [1982]. Πάλι δικά μας. Λαογραφία, ιδεολογία και η διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας [μτφρ. Μ. Σαρηγιάννης]. Αθήνα : Αλεξάνδρεια Hirschon, R. 1989 [2004]. Heirs of the Greek Catastrophe: The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus. Oxford: Clarendon Press. Ελληνική Έκδοση 2004: Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής [μτφρ. Κ. Κουρεμένος, επιμέλεια έκδοσης Ε. Χουρμουζιάδου, επιστημ. εποπτεία Β. Χρυσανθοπούλου]. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας Hirschon, R. 1993. «Μνήμη και ταυτότητα. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες της Κοκκινιάς». Στο Ε. Παπαταξιάρχης και Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, σ. 327-356. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Hughes M. και Kroehler C. J. 2007. Κοινωνιολογία. Οι Βασικές Έννοιες. Αθήνα: Κριτική Κυριακίδης, Γ. και Μιχαηλίδου, Μ. (επιμ.), 2006. Η Προσέγγιση του Άλλου. Αθήνα: Μεταίχμιο Laburthe-Tolra, P. και Warnier, J-P. 2003[1993]. Εθνολογία Ανθρωπολογία [μτφρ. Β. Χατζάκη, επιστημ. επιμέλεια Ε. Καλπουρτζή],. Αθήνα: Κριτική Levi-Strauss, C. 1987 [1952]. Φυλές και Ιστορία [μτφρ. Γ. Λύγγος]. Αθήνα: Μπαϋρον Loizos, P. 2001 [1981]. Χρονικό της Κυπριακής Προσφυγιάς [μτφρ. Σπ. Μαρκέτος]. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Μπακαλάκη, Α. (επιμ.), 1994. Ανθρωπολογία, γυναίκες και φύλο. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Μπακαλάκη, A. 2003. «Χρήσεις και Καταχρήσεις του Κοινωνικού Φύλου στην Ανθρωπολογία». Πρακτικά συνεδρίου με θέμα: Το φύλο, τόπος συνάντησης των επιστημών: Ένας πρώτος ελληνικός απολογισμός. Μυτιλήνη (11, 12 Οκτωβρίου) http://www.aegean.gr/gender-postgraduate/anakoinoseis.htm, 20/03/04 Παπαταξιάρχης, Ε. 1992 α. «Εισαγωγή: Από τη σκοπιά του φύλου: ανθρωπολογικές θεωρήσεις της σύγχρονης Ελλάδας». Στο Ε. Παπαταξιάχης και Θ. Παραδέλλης 7
(επιμ.), Ταυτότητες και φύλο στη σύγχρονη Ελλάδα. Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, σ. 11-98. Αθήνα: Καστανιώτης Παπαταξιάρχης, Ε. (επιμ.), 2006. Περιπέτειες της Ετερότητας. Η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σημερινή Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια Παραδέλλης, Θ. 1999. «Ανθρωπολογία της μνήμης» Στο Ρ. Μπενβενίστε και Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Διαδρομές και τόποι της μνήμης. Ιστορικές και Ανθρωπολογικές Προσεγγίσεις, σ. 27-58.Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια & Παν/μιο Αιγαίου Πετράκου, Η. 2001. «Η κατασκευή της μετανάστευσης στην ελληνική κοινωνία». Στο Αθ. Μαρβάκης, Δ. Παρσάνογλου, και Μ. Παύλου (επιμ.), Μετανάστες στην Ελλάδα, σ. 31-56. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Πετρονώτη, Μ. 1998. Το Πορτραίτο μιας Διαπολιτισμικής Σχέσης: Κρυσταλλώσεις, Ρήγματα, Ανασκευές. Αθήνα: Ε.Κ.Κ.Ε. & Unesco Πετρονώτη, Μ. 2000. «Εισαγωγικά. Όρια και περιθώρια: εντάξεις και αποκλεισμοί». Στο Ρ. Καυταντζόγλου και Μ. Πετρονώτη (επιμ.), Όρια και Περιθώρια: Εντάξεις και Αποκλεισμοί, σ. 11-40. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Σερεμετάκη, Ν. Κ. 1994. Η Τελευταία Λέξη στης Ευρώπης τα Άκρα: Δι-Αίσθηση, Θάνατος, Γυναίκες. Αθήνα:. Λιβάνης-Νέα Σύνορα Smith, Α. D. 2000 [1991]. Eθνική ταυτότητα [μτφρ. Ε. Πέππα]. Αθήνα : Οδυσσέας Σκουτέρη-Διδασκάλου, Ν. 1991. «Η προβληματική του γυναικείου ζητήματος». Στο Ν. Σκουτέρη-Διδασκάλου (επιμ.), Ανθρωπολογικά για το Γυναικείο Ζήτημα, σ. 13-73 Αθήνα: Ο Πολίτης Τριανταφυλλίδου, Α. 1998. «Οι άλλοι ανάμεσά μας Ελληνική εθνική ταυτότητα και στάσεις προς τους μετανάστες». Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισμός [6 ο Επιστημονικό Συνέδριο, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 27-30 Νοεμβρίου 1996], σ. 488-443. Αθήνα: Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα Τσιμουρής, Γ. 1999. «Τραγούδια μνήμης, διαμαρτυρίας και κοινωνικής ταυτότητας: Η περίπτωση των Ρεϊσντεριανών Μικρασιατών Προσφύγων». Στο Ρ. Μπενβενίστε και Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Διαδρομές και τόποι της μνήμης. Ιστορικές και Ανθρωπολογικές Προσεγγίσεις, σ. 27-58. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια & Παν/μιο Αιγαίου Vermeulen, H. και Govers, C. 1994. Introduction. Στο H. Vermeulen και C. Govers (επιμ.), The Anthropology of Ethnicity: Beyond Ethnic Groups and Boundaries, σ. 1-9. Amsterdam: Het Spinhuis Χτούρης, Σ. 1995. «Παραδοσιακά και σύγχρονα δίκτυα στο Αιγαίο. Θεωρητικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις για την ανθρωπολογική και κοινωνιολογική μελέτη των δικτύων του μεσογειακού πολιτισμού». Στο Άξονες και προϋποθέσεις για μια διεπιστημονική έρευνα (Πρακτικά Συνεδρίου), σ. 37-61. Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Χτούρης, Σ. 1997β. Μεταβιομηχανική Κοινωνία και η Κοινωνία της Πληροφορίας. Παγκόσμια Δίκτυα. Ο Ρόλος τους στη Νέα Κοινωνική Διαφοροποίηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Χτούρης, Σ. 2004. Ορθολογικά Συμβολικά Δίκτυα. Global States και εθνικά Χόμπιτ. Αθήνα: νήσος Ψημμένος, Ι. 2001β. Μετανάστευση από τα Βαλκάνια. Κοινωνικός αποκλεισμός στην Αθήνα. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση ΑΕΒΕ 8