Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια- Χωρικοί µετασχηµατισµοί και αναπτυξιακές δυνατότητες- Η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης

Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 10(3): 49-72 Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια- Χωρικοί µετασχηµατισµοί και αναπτυξιακές δυνατότητες- Η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης Ελένη Σταµατίου Εντεταλµένη διδάσκουσα (Ν. 407/80, βαθµ. Επικ. Καθηγητή) Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πεδίο Άρεως, 38334 Βόλος, τηλ: +30 24210 74686 e-mail: rlacroix@otenet.gr Περίληψη Αντικείµενο της παρούσας µελέτης αποτελεί η διερεύνηση των χωρικών µετασχηµατισµών και των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της Αλεξανδρούπολης, της οποίας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αστική εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες δεδοµένων των δηµογραφικών, ιστορικών, κοινωνικοοικονοµικών, γεωπολιτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων της. Η επισκόπηση του πολεοδοµικού-χωροταξικού πλαισίου, της λειτουργικής συγκρότησής, της σύνδεσής µε διευρωπαϊκά οδικά δίκτυα, των προγραµµατισµένων ή σε εξέλιξη παρεµβάσεων και έργων, σε συνδυασµό µε τις δροµολογούµενες πολιτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια και την Ε.Ε. οδηγούν σε επανατοποθέτηση του ρόλου της πόλης και σ ενίσχυση της σηµασίας της σε περιφερειακό επίπεδο. Λέξεις κλειδιά: χωρικοί µετασχηµατισµοί, αστική εξέλιξη, αναπτυξιακές δυνατότητες Αλεξανδρούπολης, προγραµµατιζόµενα µεγάλα έργα. Φεβρουάριος 2004 Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, 38334 Βόλος, Τηλ: 2421074462, e-mail: regiolab@uth.gr, http://www.prd.uth.gr ιαθέσιµο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: http://www.prd.uth.gr/research/dp/2004/uth-prd-dp-2004-3_gr.pdf

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 51 1. Χωροταξικό πλαίσιο Η Αλεξανδρούπολη αποτελεί διοικητικό, οικονοµικό, πολιτιστικό κέντρο και πρωτεύουσα του Ν. Έβρου, το µοναδικό µεγάλο λιµάνι της Θράκης και το σπουδαιότερο συγκοινωνιακό κόµβο της. Αποτελείται από 10 κοινότητες και αριθµεί πληθυσµό περίπου 56.000 κατοίκων. Η εξέλιξη του πληθυσµού ακολούθησε ανοδική πορεία τις τελευταίες δεκαετίες: το 1981 35.799 κάτοικοι, το 1991 38.220 και το 2001 52.722 κάτοικοι (στο διευρυµένο ήµο) [Πίνακας 1] ως συνακόλουθο του σχεδίου Καποδίστριας αλλά και των εισροών οµογενών και άλλων από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και ολιγάριθµων πρώην µεταναστών σε δυτικές χώρες. Η πόλη αποτελεί πόλο έλξης και µετακίνησης πληθυσµού από το Βόρειο Έβρο µε συνεχή ανοδική τάση αλλά και κέντρο επενδύσεων επαναπατρισθέντων, πλέον, µεταναστών των δεκαετιών 60 και 70 από δυτικοευρωπαϊκά κράτη (κυρίως Γερµανία). Μεταξύ 1950-1980 συντελέστηκε πληθυσµιακή αύξηση της πόλης της τάξης του 100%, µε παράλληλη την υποβάθµιση και µεταβολή του αστικού ιστού εξαιτίας της έντονης ανοικοδόµησης (µε εκκίνηση το τέλος της δεκαετίας του 60 και κορύφωση το 1975) [ΥΠΕΧΩ Ε 1986]. Σύµφωνα µε τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ [ΕΣΥΕ 2001], ο παραγωγικής ηλικίας (15-64) πληθυσµός του ήµου προσεγγίζει το 70%. Ο οικονοµικά ενεργός πληθυσµός ανέρχεται σε ποσοστό 15% περίπου. Το 63% αντιστοιχεί στον τριτογενή τοµέα. Ο περιορισµός της απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα (ιδιαίτερα γεωργία) οφείλεται, κυρίως, στην κυριαρχία του εµπορίου στην πόλη. Οι αποστάσεις της πόλης: 880 χλµ. από την Αθήνα, 339 χλµ. από τη Θεσσαλονίκη 67 χλµ. (µε τις οποίες συνδέεται αεροπορικώς, οδικώς και σιδηροδροµικώς), από την Κοµοτηνή και 45 χλµ. από την Τουρκία (ευρωπαϊκό τµήµα), εξηγούν ως ένα βαθµό τις αναπτυξιακές της τάσεις και εξαρτήσεις σ επίπεδο περιφέρειας και εθνικό [Χάρτες 1, 2]. Θεωρώντας την Κοµοτηνή ως ιοικητικό Κέντρο της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης και την Αλεξανδρούπολη ως κόµβο, µε την υπό εξέλιξη υποδοµή, δηµιουργείται ένα σηµαντικό δίπολο ανάπτυξης στην περιοχή της Θράκης [ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ Μ. ΚΟΡΩΝΗ 1998, 1999, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1999, 2000]. Για τη βελτίωση του υφιστάµενου οδικού δικτύου το οποίο σχετίζεται µε τον αστικό ιστό της πόλης εξυπηρετώντας τις ανάγκες της, εκπονήθηκε το 2001 η κυκλοφοριακή µελέτη που εφαρµόζεται σήµερα [ΒΟΥΓΙΑΣ 2000]. Κέντρο των θαλάσσιων µεταφορών -επιβατών και εµπορευµάτων- αποτελεί προς το παρόν ο παλιός λιµένας, ενώ αναµένεται η χρήση του νέου (ολοκληρώθηκε η γ φάση Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

52 Ελένη Σταµατίου του έργου Κατασκευή λιµένα Αλεξανδρούπολης µε χρηµατοδότηση από το Γ ΚΠΣ). Πυκνή είναι η ακτοπλοϊκή σύνδεση της πόλης και µε τα τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου και κυρίως µε τη Σαµοθράκη. Για την εξυπηρέτηση των εναέριων µεταφορών λειτουργεί αεροδρόµιο για συγκοινωνίες εσωτερικού, σε απόσταση 7 χλµ. από την πόλη. Ο αναπτυξιακός Νόµος 1892/1990 ευνόησε, µεταξύ άλλων, τον τοµέα του τουρισµού, ενώ τα τελευταία έτη αναπτύσσονται οικοτουριστικές δραστηριότητες µε σκοπό την ανάδειξη των πολιτιστικών και φυσικών στοιχείων του τόπου. Σε µικρή απόσταση από την Αλεξανδρούπολη βρίσκονται σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι, που χρονολογούνται στην κλασσική, ελληνιστική, ρωµαϊκή και βυζαντινή εποχή. Στη Σαµοθράκη, που από τη δεκαετία του 80 επιδιώκει ν ανταποκριθεί στις προκλήσεις της αυξανόµενης τουριστικής κίνησης, κύριους πόλους έλξης αποτελούν το αρχαίο Ιερό των Καβείρων και ο παραδοσιακός οικισµός της Χώρας. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκεται το δέλτα του Έβρου, ένας από τους σηµαντικότερους υγροβιότοπους της Ελλάδας και της Ευρώπης, καθώς και ο Εθνικός ρυµός της αδιάς. Οι ταχείς ρυθµοί ανάπτυξης της τελευταίας εικοσαετίας οφείλονταν στις υποδοµές που αναπτύσσονταν στην περιοχή µέσω υλοποιούµενων έργων και προγραµµατισµένων υποδοµών του Β και Γ ΚΠΣ, ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών σε επίπεδο φορέων ή ιδιωτών, αλλά και της αναπτυξιακής νοµοθεσίας (η οποία, όµως, σε ορισµένες περιπτώσεις αποτέλεσε στόχο µη αξιόπιστων επενδυτών) [ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ Μ. ΚΟΡΩΝΗ 1998, 1999]. Στην ανάπτυξη της πόλης συνέβαλε ιδιαίτερα η ίδρυση Πανεπιστηµιακών τµηµάτων του ΠΘ: το Τµ. Ιατρικής µε ίδρυση το 1977 (και λειτουργία από το ακαδηµαϊκό έτος 1984-1985, µε 100 περίπου φοιτητές κατ έτος), το Τµ. Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής και η Σχολή Επιστηµών Αγωγής που συγκροτείται από το Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης και το Τµ. Επιστηµών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, µε σύνολο 1.930 φοιτητών. Τα Τµήµατα στεγάζονται προς το παρόν στην πόλη ή σε προάστιά της. Η Πανεπιστηµιούπολη βρίσκεται σε απόσταση 8 χλµ. από την πόλη και η κατασκευή των κτιρίων στα οποία θα στεγαστούν όλα τα Τµήµατα βρίσκεται σε εξέλιξη. 2. Ιστορική επισκόπηση Η ευρύτερη περιοχή κατοικήθηκε από τους Προϊστορικούς Χρόνους, όπως µαρτυρείται από αρχαιολογικά ευρήµατα (νεολιθικός οικισµός Μάκρης, οικισµοί εποχής του Σιδήρου 7 ου αι.). Από τον 7 ο αιώνα π.χ. η πόλη -κράτος της Σαµοθράκης διαδραµατίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο επηρέαζε την περιοχή. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 53 Στις ηπειρωτικές ακτές, από τις εκβολές του Έβρου ως τον Ίσµαρο (όρος στην περιοχή της Μαρώνειας) ιδρύθηκε η Σαµοθρακική Περαία (σειρά οχυρωµένων πόλεων µε σπουδαιότερη τη Μεσηµβρία-Ζώνη). Η περιοχή αναπτύχθηκε κατά τους Κλασσικούς και Ελληνιστικούς χρόνους. Επί Ρωµαιοκρατίας κύρια στοιχεία ήταν η αστικοποίηση και ο εκσυγχρονισµός του οδικού δικτύου. Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους, λόγω της γειτνίασής της µε την Κωνσταντινούπολη, η περιοχή γνώρισε περίοδο ακµής, όπως µαρτυρείται και από το πλήθος των µνηµείων της εποχής. Από το 18 ο αιώνα και µετά σηµειώθηκε οικονοµική άνθηση σε αριθµό οικισµών (Σουφλί, ιδυµότειχο, κ.ά.). Η νεότερη ιστορία της πόλης όµως ξεκίνησε τη δεκαετία του 1850, όταν ολιγάριθµοι αλιείς από την Αίνο, τη Μάκρη και τη Μαρώνεια, δηµιούργησαν µικρό οικισµό. Η Αλεξανδρούπολη, γνωστή ως εδέαγατς, αντιπροσωπεύει δηµιούργηµα των οικονοµικών εξελίξεων του τέλους του 19 ου αι. Η κατασκευή της σιδηροδροµικής γραµµής Κωνσταντινούπολης-Θεσσαλονίκης (1897) και Πύθιου µε τη Βουλγαρία και τη Ρωσία την κατέστησαν κέντρο διαµετακοµιστικού εµπορίου. Ο αστικός οικισµός ιδρύθηκε το 1876 και εξελίχθηκε σε σηµαντικό λιµάνι και κέντρο του ελληνισµού της Θράκης. Το ρυµοτοµικό σχέδιο της πόλης, στο πρότυπο της Οδησσού, εκπονήθηκε το 1877 [Χάρτης 3] από Ρώσους µηχανικούς (που συνόδευαν τα στρατεύµατά τους στις επιχειρήσεις του Ρωσοτουρκικού Πολέµου), µε την επίβλεψη του Ι. Φιµερέλη, Έλληνα ιοικητή στην Αλεξανδρούπολη. Σ αυτό παρουσιάζεται το τότε εδέαγατς να επεκτείνεται από την κεντρική λεωφόρο µέχρι τη θάλασσα. Το εδέαγατς, στο οποίο το µεταξύ συνέρευσε ποικιλία εθνοτήτων, καταλήφθηκε το 1912 από τον ελληνικό στόλο και αργότερα από τους Βουλγάρους. Το 1919 εντάχθηκε στην ελληνική επικράτεια και µετονοµάστηκε σε Αλεξανδρούπολη προς τιµή του τότε βασιλιά Αλέξανδρου. Στην ίδια περιοχή, όµως, εικάζεται ότι υπήρχε αρχαία οµώνυµη πόλη, που είχε ιδρύσει ο Μέγας Αλέξανδρος, και πόλισµα µε το όνοµα Σάλη, εµπορικός σταθµός της Σαµοθράκης. Επόµενο σχέδιο συντάχθηκε το 1921 [Χάρτης 4] από τον δηµοδιδάσκαλο Αθ. Σπανό, ιευθυντή του 1 ου ηµοτικού Σχολείου της πόλης, µε στοιχεία της τότε απογραφής. Την εποχή εκείνη υπήρχε στρατιωτικό αεροδρόµιο στην περιοχή του σηµερινού 1 ου ηµοτικού Σχολείου, ενώ η χωροθέτηση του σιδηροδροµικού σταθµού ήταν στη θέση του σηµερινού σταδίου. Στη συνέχεια επεκτάθηκε η πόλη µε την υλοποίηση έργων υποδοµής και τη δηµιουργία δηµοσίων υπηρεσιών. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

54 Ελένη Σταµατίου Το πρώτο επίσηµα εγκεκριµένο σχέδιο από το Ελληνικό Κράτος µε Ν.., συντάχθηκε το 1931 για έκταση 280 Ha περίπου (2800 στρέµµατα), το οποίο καθόριζε οικοδοµικά τετράγωνα, κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους, πλάτη οδών, αλλά όχι και όρους δόµησης [Χάρτης 5]. Οι όροι δόµησης επιβλήθηκαν το 1962 οπότε καθορίστηκαν αντίστοιχες ζώνες στην πόλη. Από τότε, σταδιακά (1964, 1973, 1978) πραγµατοποιήθηκαν τροποποιήσεις στις ζώνες αναφορικά κυρίως µε τον αριθµό των επιτρεπόµενων ορόφων. Επέκταση του σχεδίου πόλης υλοποιήθηκε µόλις το 1978, όταν η Αλεξανδρούπολη καταλάµβανε, ήδη, διπλάσια έκταση (σύνολο 530 στρ.), ενώ πολεοδοµική µελέτη αναθεώρησης ρυµοτοµικού σχεδίου ακολούθησε το 1989. Στα πλαίσια της Επιχείρησης Πολεοδοµικής Ανασυγκρότησης εκπονήθηκε το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (ΓΠΣ) της Αλεξανδρούπολης, µε εκκίνηση το 1983 [ΥΠΕΧΩ Ε 1986], ολοκλήρωση το 1987 και έγκριση µε Υπουργική Απόφαση το 1988 (δηµοσίευση σε ΦΕΚ την 14.1.1988). Τροποποίησή του ακολούθησε το 1999. 3. Λειτουργική συγκρότηση της πόλης Καθοριστική στη λειτουργική συγκρότηση της πόλης υπήρξε η απόκλιση από τον αρχικό σχεδιασµό αναφορικά µε αντίστοιχες προβλέψεις (ρυµοτοµία, κοινόχρηστοι χώροι, κ.ά), οι αναγκαστικές επεκτάσεις λόγω ιστορικών και οι οικοδοµικές αυθαιρεσίες εξαιτίας κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών, καθώς και η ανεπάρκεια µέριµνας και ελέγχου από πλευράς Πολιτείας, στην περιοχή της Θράκης, τις κρίσιµες µεταπολεµικές δεκαετίες, οπότε σηµειώθηκε ραγδαίος χωρικός µετασχηµατισµός του αστικού χώρου. Η πόλη είναι κτισµένη παράκτια, κεντρικά στο νότιο άκρο του ήµου, σε πεδινή έκταση που διασχίζεται από την εθνική οδό Θεσσαλονίκης-Κήπων. Το σχέδιο αυτής διαρθρώνεται από πέντε βασικούς άξονες (Παραλιακός, Λ. ηµοκρατίας, Ανατολικής Θράκης) και δύο κάθετους (14 ης Μαϊου και Ιωακείµ Καβύρη) [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003]. Η ραγδαία πληθυσµιακή αύξηση µεταξύ 1950-80, µε υποβάθµιση του οικιστικού ιστού λόγω της έντονης ανοικοδόµησης, διατάραξη της ισορροπίας δοµηµένων προς ελεύθερους χώρους κυρίως στο κέντρο, αποµάκρυνση πρασίνου και κυκλοφοριακή φόρτιση, επέδρασε στη χωρική οργάνωση. Η µεταβολή της αναλογίας δοµηµένου-αδόµητου χώρου, µε την αντικατάσταση παλαιότερων διώροφων από πενταόροφα κτίσµατα και την χρήση χώρων πρασίνου για την ανέγερση οικοδοµών, αλλά και η πληθυσµιακή ανάπτυξη επηρέασε καταλυτικά τις λειτουργικές ανάγκες της πόλης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 55 Η επέκταση του σχεδίου του 1978, µη λαµβάνοντας υπόψη τις νέες ανάγκες και µη επιβάλλοντας καµία σχετική ρύθµιση, εµπόδισε την οργανωµένη ανάπτυξη της πόλης, εξαιτίας της ίδιας της µη δυνατότητας εφαρµογής του. Η λειτουργική συγκρότηση της πόλης και η κατανοµή των πολεοδοµικών λειτουργιών απορρέει από την αναθεώρηση ρυµοτοµικού σχεδίου του 1989, σύµφωνα µε τα καθορισµένα σ αυτό Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο του 1988. Στόχο του πολεοδοµικού σχεδιασµού, γενικά, αποτέλεσε η εξυγίανση του κέντρου της πόλης και η οριοθέτηση ζώνης µε χρήσεις κέντρου, που έχει ήδη επιτευχθεί, µε τους κατάλληλους όρους δόµησης και τις χρήσεις γης. Πέραν του εµπορικού χαρακτήρα του είναι, επίσης, οικονοµικό και διοικητικό κέντρο [Χάρτες 6,7,8,9]. Προκύπτοντας ανάγκη δηµιουργίας, ή τουλάχιστον ενίσχυσης, ορισµένων περιοχών στις γειτονιές που λειτουργούσαν ως υποκέντρα, µε τις κατάλληλες µετατροπές (συντελεστές, χρήσης και ειδικοί όροι για τα καταστήµατα στο ισόγειο) διαµορφώθηκαν τέσσερα υποκέντρα στην πόλη [Χάρτες7,8,9].Κύριες δραστηριότητες αυτών ήταν οι εµπορικές επιπέδου γειτονιάς και οι οικονοµικές. Το µεγαλύτερο τµήµα του ρυµοτοµικού σχεδίου αποτελείται από περιοχές αµιγούς και γενικής κατοικίας [Χάρτης 10]. Σ αυτές περιλαµβάνονται οι εργατικές κατοικίες που έχει δηµιουργήσει ο ΟΕΚ (Οργανισµός Εργατικής Κατοικίας) και οι κατοικίες αξιωµατικών (ΣΟΑ), οι οποίες χωροθετούνται σε συνεργασία µε τις Στρατιωτικές Υπηρεσίες σε διάφορες θέσεις [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003]. Το ΓΠΣ του 1988 εκφράζοντας την πολιτική του ήµου περιελάµβανε και τους οικισµούς Χιλή, Μαΐστρο και Απαλό ως ενιαία ενότητα, µε επιδίωξη την οργάνωσή της σύµφωνα µε τους στόχους ανάπτυξης της περιοχής, τα ιδιαίτερα κοινωνικά, δηµογραφικά, πολεοδοµικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του, µε παράλληλο προγραµµατισµό αναβάθµισης προβληµατικών περιοχών και διαφύλαξης του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχή µελέτης. Βασικά σηµεία του ΓΠΣ ήταν τα ακόλουθα: -οριοθέτηση παραγωγικών ζωνών και λειτουργική σύνδεσή τους µε την ευρύτερη ζώνη της Αλεξανδρούπολης, -ιεράρχηση του κυκλοφοριακού δικτύου, -ενίσχυση του ιστού της πόλης µε χώρους για κοινωνικό εξοπλισµό και λειτουργίες, -ένταξη στο σχέδιο νέων νοµοθετηµένων επεκτάσεων, -υλοποίηση αναπλάσεων προβληµατικών περιοχών, -πολεοδοµική ενεργοποίηση αδόµητων ζωνών της πόλης (επεκτάσεις). Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

56 Ελένη Σταµατίου Ειδικότερα: -Βόρεια και δυτικά:ανάπτυξη περιοχών κατοικίας, -Βόρεια και ανατολικά: αντιµετώπιση αναγκών κοινωνικού εξοπλισµού, - υτικά και παράκτια: προγραµµατισµός ανάπτυξης της ζώνης του τουρισµού, -Ανατολικά (µεταξύ των οικισµών Μαΐστρου και Απαλού: χωροθέτηση µη οχλουσών µεταποιητικών δραστηριοτήτων (Βιοτεχνικό Πάρκο). Η πόλη διαιρέθηκε σε δύο επάλληλες ζώνες µε πόλο το κέντρο: α) εσωτερική ζώνη που περιέχει το κέντρο και είναι η περισσότερο πυκνοδοµηµένη, β) εξωτερική ζώνη αποτελούµενη κυρίως από αραιοδοµηµένες περιοχές και επεκτάσεις της πόλης, στην οποία αναζητήθηκε η χωροθέτηση κοινωνικού εξοπλισµού. Στη βάση αυτή [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003] το 1986: -χωροθετήθηκε το Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο και η Ιατρική Σχολή στην περιοχή Φυτώριο (αρχική χωροθέτηση), -χωροθετήθηκε το πάρκο άθλησης και αναψυχής στον Πλατανότοπο σε γειτνίαση µε τον οικισµό Μαϊστρο και δεσµεύθηκε η έκταση ΚΕΓΕ για χώρο πρασίνου, µε σκοπό την αναβάθµιση της ευρύτερης ανατολικής περιοχής της πόλης, -µεταφέρθηκε βορειοδυτικά το στρατόπεδο Πατσούκα, ενώ ο πρώην χώρος του µετατράπηκε σε Πάρκο της πόλης, -προγραµµατίστηκε η τουριστική -ξενοδοχειακή ζώνη στο ανάπτυγµα των σηµερινών εγκαταστάσεων Εγνατία, Αστέρα, Κάµπινγκ ΕΟΤ, κατά µήκος της παραλιακής ζώνης, όπου και η χωροθέτηση και του Πολιτιστικού Πάρκου στην υπό διαµόρφωση ζώνη από το Εθνικό Γυµναστήριο έως το λιµάνι. Εξάλλου, χωροθετήθηκαν τα ακόλουθα: -η συνολική απαιτούµενη χερσαία ζώνη του Ευρωλιµένα µέχρι το ρέµα Μαΐστρου, µε σκοπό τη σταδιακή εξέλιξη των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων του, -η αναπτυξιακή ζώνη µεταποιητικών µη οχλουσών δραστηριοτήτων µεταξύ Μαΐστρου, Απαλού και µέχρι την παραλιακή ζώνη, -το Πάρκο ιοίκησης στην περιοχή Στρατοπέδου Σταϊκίδη, -η ζώνη αναψυχής και τουρισµού µεταξύ Αλεξανδρούπολης και Χιλής µε πολύ χαµηλή δόµηση για την εξυπηρέτηση των χρήσεων της παραλίας, -µαρίνα σκαφών νότια του Εθνικού Σταδίου. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 57 Σύµφωνα µε την προβλεπόµενη χάραξη του νέου εθνικού αυτοκινητόδροµου (Εγνατία), µετατοπίστηκε η κυκλοφορία της κεντρικής οδού σε δύο δακτυλίους: εξωτερικό (παρακαµπτήριο της πόλης) και εσωτερικό. Η γραµµή του ΟΣΕ παρακάµπτοντας την πόλη ανατολικά ενώνεται µε τη σηµερινή γραµµή στο νέο σταθµό διαλογής, απ όπου επιστρέφει στον επιβατικό σταθµό. Στη θέση του σηµερινού ΟΣΕ (στον ευρύτερο χώρο) χωροθετείται το κύριο συγκοινωνιακό κέντρο της πόλης σε άµεση συσχέτιση και µε το λιµάνι, ενώ στον ίδιο χώρο χωροθετείται το ΚΤΕΛ (περιοχή Τελωνείου). Με την αναδιάταξη των κυκλοφοριακών αξόνων και κόµβων και την ανάδειξη της νέας παραλιακής ζώνης του Φάρου σε πολιτιστικό πάρκο, δηµιουργείται εσωτερικά πολεοδοµικός χώρος σε κλίµακα πόλης και αισθητικά αναβαθµισµένη και λειτουργική ζώνη προστασίας του παραλιακού µετώπου της πόλης. Επίσης, ενισχύονται οι πολεοδοµικές ενότητες Καλλιθέας, Εξώπολης και Άβαντα µε τη δηµιουργία τριών πολεοδοµικών κέντρων δυτικά, βόρεια και ανατολικά της πόλης. Αναπτύσσονται τα τοπικά κέντρα στους οικισµούς Χιλής-Μαΐστρου και Απαλού για την εξυπηρέτηση των κατοίκων σε καθηµερινή βάση. Προβλέπεται η επιβολή γενικής (εντός του εσωτερικού δακτυλίου) και αµιγούς (σε άλλες πολεοδοµικές ενότητες) κατοικίας [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003]. Κατά τη σύνταξη της µελέτης η πόλη κάλυπτε 473 Ha. Το σύνολο της νοµοθετηµένης πόλης κάλυπτε 530 Ha. Οι επεκτάσεις για το σύνολο της ενότητας ανέρχονται σε 565 Ha. Η συνολική διαµορφωµένη έκταση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου είναι 1095 Ha. Μετά τη δηµοσίευση και θεσµοθέτηση του ΓΠΣ, η Ιατρική Σχολή και το Πανεπιστηµιακό Νοσοκοµείο χωροθετήθηκαν εκτός του οικιστικού συγκροτήµατος της πόλης, στη θέση ραγάνα. Αυτό υπήρξε η κύρια αιτία άµεσης τροποποίησης του ΓΠΣ µε σκοπό τον αποχαρακτηρισµό του χώρου του Πανεπιστηµίου στη θέση Φυτώριο και την προσαρµογή του πολεοδοµικού σχεδιασµού στα νέα δεδοµένα. Εκτός αυτού και άλλα αιτιολογηµένα αιτήµατα οδήγησαν στη σύνταξη της τροποποίησης του ΓΠΣ [ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ-ΠΑΛΑΚΙ ΟΥ 1999]. Νέα δεδοµένα που ανέκυψαν για την ευρύτερη περιοχή, κατά τη διάρκεια εκπόνησης της µελέτης, οδήγησαν σε νέες προϋποθέσεις χωροταξικής και πολεοδοµικής οργάνωσης. Σ αυτά, ενδεικτικά, περιλαµβάνονται: -Οριστικοποίηση της χάραξης της νέας Εγνατίας Οδού, που τελικά χαράσσεται βορειότερα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου. -Εκτέλεση έργων για το λιµάνι της Αλεξανδρούπολης στα πλαίσια της στρατηγικής ανάπτυξης του ευρύτερου βορειοανατολικού χώρου της Ελλάδας. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

58 Ελένη Σταµατίου Στη µελέτη προβλέπονται τα ακόλουθα: -Στην έκταση του Φυτωρίου µετά τον αποχαρακτηρισµό της λόγω µεταφοράς της Ιατρικής Σχολής στη ραγάνα χωροθέτηση του αθλητικού κέντρου της πόλης και σε άµεση γειτνίαση πολιτιστικές λειτουργίες. Ο χώρος Πλατανότοπος απελευθερώνεται από τη χρήση του αθλητικού κέντρου και µετατρέπεται σε πόλο αναψυχής και πρασίνου, ενώ δίπλα στο ρέµα Μαϊστρου χωροθετείται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. -Οι µεγάλοι ελεύθεροι χώροι και χώροι πρασίνου κατανέµονται στο πάρκο της πόλης, στο πολιτιστικό πάρκο της παραλίας και στο πάρκο του Πλατανότοπου. Εξάλλου, αναφορικά µε τις πολιτιστικές λειτουργίες ισχύουν: Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Πολιτιστικό Κέντρο στη θέση Φυτώριο. Επίσης, προτεινόµενα είναι : Μεταφορά του ΚΤΕΛ εκτός του κέντρου της πόλης. Ανάδειξη του ιστορικού συνόλου των λιµενικών αποθηκών µε πρόταση του ήµου τον χαρακτηρισµό τους ως διατηρητέα. Περαιτέρω επέκταση του λιµανιού και των µελλοντικών του δραστηριοτήτων σε όλο το χώρο νότια της σηµερινής εθνικής οδού µέχρι την εκτροπή του ρέµατος Μαΐστρου. Ως προς το φυσικό περιβάλλον: Προστασία όλων των ρεµάτων, µε άµεση οριοθέτησή τους, καθορισµό ζώνης πρασίνου µε µονοπάτια πεζών και διευθέτηση της κοίτης όπου απαιτείται. Προστασία των ακτών, µε άµεσο καθορισµό του αιγιαλού και της παραλίας. Προστασία και ανάδειξη, στα πλαίσια της βιώσιµης ανάπτυξης, των δασικών εκτάσεων που ανήκουν στο ήµο. Προστασία του περιαστικού χώρου από την αυθαίρετη δόµηση και δράσεις µε θεσµοθέτηση Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ). Συγκεκριµένα: α) προστασία της γεωργικής γης, β) έλεγχο στην περιοχή οικιστικής ανάπτυξης, γ) καθορισµό χρήσεων γης επί της νέας εθνικής οδού, δ) σύνταξη Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για κάθε µεγάλο τεχνικό έργο, καθώς και για µικρότερα, εφόσον ενδέχεται να έχουν επίδραση στο περιβάλλον. Προτάσεις για την οργάνωση και ιεράρχηση των αξόνων µεταφορών και του οδικού δικτύου ήταν οι ακόλουθες: Άµεση κατάρτιση νέας κυκλοφοριακής µελέτης για την επίλυση των αυξανόµενων κυκλοφοριακών προγραµµάτων και την οργάνωση κυκλοφοριακών ροών, σύµφωνα µε τα νέα δεδοµένα. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 59 Τροποποίηση της χάραξης της σιδηροδροµικής γραµµής, αποµάκρυνσή της από την κατοικηµένη περιοχή και διέλευση της πλησίον του νέου περιφερειακού οδικού άξονα. Κατάργηση της πρότασης χωροθέτησης σταθµού διαλογής στην περιοχή ΒΙΟΠΑ (Βιοτεχνικό Πάρκο). Μεταφορά του επιβατικού σιδηροδροµικού σταθµού στη θέση Παλιός Σταθµός. ηµιουργία δηµοτικού κλειστού πάρκινγκ περίπου 600 θέσεων στη ζώνη της παραλίας και χώρων στάθµευσης κυρίως στους χώρους συγκέντρωσης (αθλητικό κέντρο, λιµάνι, ιοικητήριο, επιβατικοί σταθµοί, πολιτιστικές δραστηριότητες, κλπ.). Με την πολεοδοµική µελέτη αναθεώρησης ρυµοτοµικού σχεδίου το 1989 καθορίστηκε και ζώνη Κοινωνικού Συντελεστή, µε την εφαρµογή του οποίου δίδεται το δικαίωµα υλοποίησης πολεοδοµικών προγραµµάτων στο ήµο και υπό τον όρο αναγωγής του Κοινωνικού Συντελεστή σε γη και αναδασµό ακινήτων (αύξηση Συντελεστή όµησης). ιαπιστώνεται ότι, κοινωνικά προγράµµατα υλοποιούνται καταρχήν σε δηµοτικές γαίες ή υπό δηµόσιο έλεγχο, αλλά και σε περιοχές που από ιδιώτες περιέρχονται στη δικαιοδοσία του ήµου µε εφαρµογή πολεοδοµικών µηχανισµών. Σύµφωνα µε τις µελέτες που έχει καταρτίσει ο ήµος Αλεξανδρούπολης προβλέπεται η χωροθέτηση κοινωνικού εξοπλισµού σε σηµεία της κατοικηµένης περιοχής όπως ορίζουν οι προδιαγραφές και τα µεγέθη του πολεοδοµικού σχεδιασµού (τυχόν µικρές αποκλίσεις και λάθη που επισηµαίνονται αντιµετωπίζονται συνολικά µε τροποποιήσεις του σχεδίου πόλης ή µε τα νέα δεδοµένα από αναθεωρήσεις ρυµοτοµικών σχεδίων). Ειδικότερα, στους τοµείς: της εκπαίδευσης: ο ήµος εξυπηρετείται από 4 Λύκεια, 5 Γυµνάσια, 11 ηµοτικά σχολεία, νηπιαγωγεία διάσπαρτα στις πολεοδοµικές ενότητες. Παράλληλα λειτουργεί δηµόσιο ΙΕΚ και Σχολή Νοσοκόµων εντός του εγκεκριµένου ρυµοτοµικού σχεδίου. -της περίθαλψης-πρόνοιας: λειτουργεί ΚΑΠΗ (δηµιουργήθηκε και δεύτερο), γηροκοµείο, κέντρο κοινωνικής ψυχιατρικής, ΙΚΑ. -πρασίνου και χώρων αθλητισµού:µεγάλες εκτάσεις πρασίνου εντοπίζονται στην παραλία της πόλης, στον πλατανότοπο Μαΐστρου, διάσπαρτες σε πλατείες και πάρκα. Λειτουργούν: κλειστό γυµναστήριο, κολυµβητήριο, στάδιο ποδοσφαίρου, υπαίθρια γήπεδα µπάσκετ και τένις, κλπ. Στην επέκταση του σχεδίου πόλης το 1992 (πολεοδοµική µελέτη) και στις περιοχές επέκτασης του σχεδίου πόλης υποβαθµισµένων περιοχών (αρθ. 13 Ν. 1337/83) 1993, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

60 Ελένη Σταµατίου χρήση γης είναι η αµιγής κατοικία. Επίσης καθορίστηκαν οι απαγορευµένες χρήσεις σε περιοχές γενικής κατοικίας (π.χ. καταστήµατα πώλησης καυσίµων αυτοκινήτων, κ.ά.). Λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της πόλης, κρίθηκε απαραίτητη η τροποποίηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, η οποία και εγκρίθηκε το 1999, περιλαµβάνοντας µεγάλα σχέδια επεκτάσεων (σύνολο ΓΠΣ 1380 Ha) και αναθεωρήσεις στα τµήµατα του υφιστάµενου ρυµοτοµικού σχεδίου και κυκλοφοριακές ρυθµίσεις [ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ- ΠΑΛΑΚΙ ΟΥ 1999]. Αξιοσηµείωτο είναι ότι, µετά την τροποποίηση του ΓΠΣ (1999) είναι σ εξέλιξη πολεοδοµήσεις των επεκτάσεων της πόλης (4.800 στρ. πολεοδόµησης) µε κύριες χρήσεις την τουριστική και την οικιστική (κατοικία) και εκκρεµεί ανάθεση µελέτης αναθεώρησης ρυµοτοµικού σχεδίου της πόλης µε βάση τα καθοριζόµενα του νέου ΓΠΣ. Η εκποίηση από πλευράς του ήµου (από το 1990-2001 και µετά) µεγάλων εκτάσεων σε βιοµηχανίες και βιοτεχνίες µη οχλούσες στο ΒΙΟΠΑ της πόλης είχε ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία θέσεων εργασίας και την απασχόληση, εκεί (5 µεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες), µεγάλου αριθµού εργαζοµένων. Παράλληλα, η δηµιουργία του ΒΙΠΕ Αλεξανδρούπολης (µε λειτουργία των 4 από τις 10 εταιρίες) αποτέλεσε, επίσης, παράγοντα οικονοµικής ανάπτυξης της περιοχής [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003]. 4. Ανθρωπογενείς πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον Στην περιοχή µελέτης -σε αντίθεση µε την ευρύτερη του Ν. Έβρου που χαρακτηρίζεται από περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ( άσος αδιάς, Σαµοθράκη) και σηµαντικούς υγροβιότοπους ( έλτα Έβρου) εντυπωσιακής βιοποικιλότητας και τεράστιας οικολογικής αξίας [ΝΤΑΦΗΣ 1995] - δεν εντοπίζονται ευαίσθητα ή προστατευόµενα οικοσυστήµατα. Η Αλεξανδρούπολη είναι παράκτια και αναπτύσσεται σε πεδινή έκταση στο βορειοανατολικό άκρο της χώρας. Η ευρύτερη περιοχή της ανήκει στη γεωτεκτονική ζώνη της µάζας της Ροδόπης, ενώ χαρακτηρίζεται από χαµηλή σεισµικότητα (κατάταξη στην κατηγορία 1=ασθενώς σεισµογενείς περιοχές). Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ηµίξηρο µεσογειακό κλίµα [ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΛΛΑ ΟΣ 2000]. Στην περιοχή του ήµου εµφανίζεται έντονη οικιστική ανάπτυξη και ανθρωπογενείς επεµβάσεις. Αισθητή είναι η σταδιακή αποµείωση πρασίνου και ανεπάρκειας ελεύθερων χώρων, ως αποτέλεσµα της ραγδαίας ανοικοδόµησης των τελευταίων δεκαετιών, αυθαιρεσιών, αλλά και ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών που επέβαλαν την αντιµετώπιση άµεσων και επιτακτικών στεγαστικών αναγκών. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 61 Στην πόλη, µε περιορισµένη φέρουσα ικανότητα για νέες οικιστικές επεκτάσεις, ο πυκνοδοµηµένος αστικός ιστός επέδρασε αρνητικά στη δηµιουργία επαρκούς οδικού δικτύου. Η φέρουσα ικανότητα των δικτύων κυκλοφορίας είναι πολύ µικρή σε σχέση µε τις ανάγκες µετακίνησης. Μικρή θεωρείται και η φέρουσα ικανότητα του βιοτεχνικού πάρκου [ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ 2003]. εδοµένων των ανθρωπογενών πιέσεων στο αστικό και περιαστικό πράσινο και τη µη επάρκεια αυτού, το ΓΠΣ προβλέπει δέσµευση ιδιοκτησιών για καθορισµό αστικού πρασίνου-ελεύθερων χώρων. Παρόλο που η θάλασσα δέχεται επιβαρύνσεις τόσο από την απόπλυση των οµβρίων όσο και από το λιµένα, η ποιότητα των υδάτων χαρακτηρίζεται ικανοποιητική. Με βάση µετρήσεις από το 2000 και έπειτα οι ακτές της Αλεξανδρούπολης κρίνονται κατάλληλες για κολύµβηση καθώς τα ύδατα πληρούν τις υποχρεωτικές και επιθυµητές τιµές της Οδηγίας 76/160/ΕΟΚ για την ποιότητα των υδάτων κολύµβησης. 5. Ζητήµατα αιχµής-προγραµµατισµός και εξέλιξη παρεµβάσεων και έργων Τα ζητήµατα αιχµής της πόλης σχετίζονται µε λειτουργικά και κυκλοφοριακά προβλήµατα, µε την ανεπάρκεια τεχνικών και κοινωνικών υποδοµών, µε τη διαχείριση των φυσικών πόρων της ευρύτερης περιοχής, κλπ. Την τελευταία δεκαετία στο ήµο Αλεξανδρούπολης εκπονούνται µελέτες και έργα µε σκοπό την αναβάθµιση των συνθηκών διαβίωσης στην περιοχή, χρηµατοδοτούµενα από τους πόρους του ήµου και τοπικών ή Ευρωπαϊκών προγραµµάτων (ΣΑΤΑ, ΕΠΤΑ, Β και Γ ΚΠΣ, κλπ.). Ενδεικτικά είναι τα ακόλουθα: - Κατασκευή λιµένα Αλεξανδρούπολης, Β φάση (χρηµατοδότηση Γ ΚΠΣ). - Πολεοδόµηση-Κτηµατογράφηση και πράξη εφαρµογής των νέων επεκτάσεων του. Αλεξανδρούπολης, - Κυκλοφοριακές επεµβάσεις στο. Αλεξανδρούπολης, - Ανάπλαση της παραλιακής ζώνης του. Αλεξανδρούπολης, - Ανάπλαση Λεωφόρου ηµοκρατίας, - Βελτίωση συνθηκών διαβίωσης ευπαθών κοινωνικών οµάδων, - Έργο υποδοµής οικισµού Πελαγίας, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

62 Ελένη Σταµατίου - Ολοκληρωµένα Τοπικά Προγράµµατα Βιώσιµης Ανάπτυξης για την εφαρµογή της HABITAT AGENDA στο. Αλεξανδρούπολης. Αναπτυξιακή ώθηση αναµένεται µε σηµαντικά έργα, υπό εξέλιξη ή υπό προγραµµατισµό, στους τοµείς υγείας-πρόνοιας, τουρισµού, ενέργειας, κυκλοφοριακών υποδοµών, κλπ. Ειδικότερα: Έργα εκσυγχρονισµού και αναβάθµισης του λιµένα και της παραλιακής ζώνης: -Τα εκτελούµενα έργα για το λιµάνι της Αλεξανδρούπολης (συνολικού προϋπολογισµού 11,5 δις δρχ.), στα πλαίσια της στρατηγικής ανάπτυξης του ευρύτερου βορειοανατολικού χώρου της Ελλάδας, στοχεύουν στη µετατροπή της πόλης σε υπερτοπικό πόλο, περιφερειακού, εθνικού και διακρατικού επιπέδου, σε πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τις λοιπές βόρειες και ανατολικές χώρες και σε σηµαντικό κόµβο διακίνησης ατόµων και εµπορευµάτων και συνδυασµένων µεταφορών. -Η µελέτη της παραλιακής ζώνης της Αλεξανδρούπολης έχει ολοκληρωθεί και χρηµατοδοτείται από το Γ ΚΠΣ µε 2 δις δρχ. Ήπιες παρεµβάσεις αναµένεται να επαναφέρουν την παραλιακή ζώνη (3 χλµ. ) του κέντρου στην µορφή της, της δεκαετίας του 60, µε σκοπό την εξυπηρέτηση της αναψυχής των κατοίκων και την περιβαλλοντική προστασία. Έργα οδικού δικτύου και κυκλοφοριακής υποδοµής και αναβάθµισης: -Συµβολή σ αυτό έχει και η ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού, η οποία αποσυµφόρησε κυκλοφοριακά την πόλη, αποτελώντας το σηµαντικότερο παράγοντα αναπτυξιακής πολιτικής για τις συνδεόµενες πόλεις στο σύνολό τους. -Σύντοµα αναµένεται η ολοκλήρωση του περιφερειακού δακτυλίου της πόλης, µε συµβολή στην πλήρη κυκλοφοριακή αποσυµφόρηση της πόλης. Μετά την ολοκλήρωση των πολεοδοµήσεων των επεκτάσεων προβλέπεται, στα όρια του τροποποιηµένου Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, δηµιουργία µελλοντικής περιφερειακής οδού. -Η κυκλοφοριακή µελέτη της πόλης έχει ολοκληρωθεί, µε το σύνολο των προβλεπόµενων βραχυπρόθεσµων ενεργειών, ενώ οι µακροπρόθεσµες είναι σε εξέλιξη. Οι κάθετοι άξονες της Εγνατίας Οδού έχουν κατασκευαστεί µε ανισόπεδο κόµβο στη µία περίπτωση, και µε ισόπεδο στην άλλη. -Αναµένεται η ψήφιση Π για την κατασκευή υπόγειου χώρου στάθµευσης στο κέντρο της πόλης (στην πλατεία Εθνικής Ανεξαρτησίας). -Έχει προταθεί η κατασκευή περιαστικών ποδηλατοδρόµων, µε χρηµατοδότηση από το ΥΠΕΣ Α, για κάλυψη αποστάσεων 30-40 χλµ., ανάλογα µε την πρόταση, που θα διασχίζουν τον ορεινό όγκο του Καποδιστριακού ΟΤΑ και την παράκτια ζώνη του. Έργα πρασίνου-ελεύθερων χώρων: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 63 Το ΓΠΣ της Αλεξανδρούπολης προβλέπει την προστασία του συνόλου των χώρων πρασίνου και έχουν δεσµευθεί, κατόπιν συµφωνίας µε την ασική Υπηρεσία, ιδιοκτησίες µε τον καθορισµό Αστικό Πράσινο-Ελεύθεροι Χώροι. Σ ένα από αυτούς έχει κατασκευαστεί σύγχρονο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το οποίο, µετά τη στελέχωση και λειτουργία του, θ αποτελέσει πόλο εκπαιδευτικών εκδροµών, χώρο αναψυχής και περιπάτου. Έργα τοµέα Βιοµηχανίας και Ενέργειας: -Στο ΒΙΟΠΑ της πόλης χωροθετήθηκαν µεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες χαµηλής όχλησης, στα όρια του οποίου θα καταλήγουν οι δραστηριότητες λιµανιού του αγωγού Burgas- Αλεξανδρούπολης. Θα περιλαµβάνουν απλή, µικρής δυναµικότητας αποθήκευση πετρελαίου, µε διοχέτευση µέσα στη θάλασσα (σε απόσταση 7 µιλίων) µέσω αγωγού και στη συνέχεια εφοδιασµό δεξαµενόπλοιων από εξέδρα (αποβάθρα). Οι µεγάλες δεξαµενές θα είναι εγκατεστηµένες βόρεια του ΒΙΟΠΑ στην περιοχή του χωριού Νίψα. -Εκτός της κατασκευής και λειτουργίας τεσσάρων (4) εργοστασίων στην ΒΙΠΕ Άβαντα, οι συναφείς επενδύσεις επεκτείνονται σε περιοχές προς το ήµο Τραϊανούπολης και το χωριό Λουτρά, όπου πραγµατοποιούνται αγορές µεγάλων εκτάσεων για µελλοντική αξιοποίηση, από επιχειρηµατίες της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. -Η υλοποιούµενη κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου Κοµοτηνής-Κήπων, µε τον οποίο θα συνδεθεί η Αλεξανδρούπολη µε δύο κλάδους ( ΕΠΑ) θ ακολουθηθεί από την κατασκευή δικτύου και επιβολή της χρήσης, αρχικά από τις βιοτεχνίες και στη συνέχεια από τα νοικοκυριά. Έργα τοµέα υγείας: Η κατασκευή του νέου Πανεπιστηµιακού Νοσοκοµείου -έργου εθνικής σηµασίας και ακτινοβολίας- της πόλης, εκτός των ορίων αυτής, λειτουργεί κανονικά από το 2003. Έργα τουριστικού τοµέα: Μέρος της ανάπτυξης της πόλης οφείλεται στον τουρισµό, µε µεγάλες ξενοδοχειακές µονάδες από το 1998 και µετά, αύξηση του αριθµού των κλινών και ανάπτυξη συνεδριακών χώρων (Grecotel, Θράκη Παλλάς, επέκταση Alexander, κατασκευή νέου ξενοδοχείου πλησίον του νέου Νοσοκοµείου ). Μεγάλα έργα στην πόλη είναι, εξάλλου: η δηµιουργία οικισµού παλιννοστούντων, η κατασκευή νέου κλειστού κολυµβητηρίου (2ου), έργα δικτύου αποβλήτων στην υπό πολεοδόµηση περιοχή των µουσουλµάνων, κ.ά. Η πόλη κατά το µεγαλύτερο µέρος των αναγκών της, εξυπηρετείται από τις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού στο ΒΙΟΠΑ µε λειτουργία από το 1990. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

64 Ελένη Σταµατίου 6. Αναπτυξιακές προοπτικές Με σηµαντική γεωπολιτική θέση κι αποτελώντας την πρώτη ευρωπαϊκή (και της ΕΕ) πόλη που συναντάται από την Ανατολή προς την Ευρώπη, µε την παράκτια χωροθέτησή της και τις υποδοµές που διαθέτει και βελτιώνει δύναται να δράσει ως ουσιαστικός αναπτυξιακός παράγοντας της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, σε συνδυασµό µε την εθνική περιφερειακή πολιτική και τις δροµολογούµενες πολιτικές εξελίξεις στα Βαλκάνια και την ΕΕ. Η αναπτυξιακή προοπτική της Αλεξανδρούπολης θεωρείται ικανοποιητική, και λαµβάνοντας υπόψη την εκπόνηση προγραµµάτων και την κατασκευή σηµαντικών έργων θεωρείται ευοίωνη. Τα, ήδη σ εξέλιξη, µεγάλα έργα, στην πόλη και στην ευρύτερη περιοχή και οι προγραµµατισµένες στα ΚΠΣ υποδοµές µπορούν να συµβάλλουν στην µετατροπή της πόλης και του λιµένα της σε αναπτυξιακό υπερτοπικό πόλο σε Περιφερειακό, Εθνικό και ιακρατικό επίπεδο, σε πύλη και της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τα υπόλοιπα βόρεια και ανατολικά κράτη και σε σηµαντικό ποιοτικό κόµβο διακίνησης ατόµων, εµπορευµάτων και συνδυασµένων µεταφορών. Η ανάπτυξη της Αλεξανδρούπολης είναι εφικτή λόγω και του εθνικής σηµασίας λιµένα της. Με τις αναµενόµενες αστικές και υπεραστικές υποδοµές δύναται να καταστεί δυναµικό στοιχείο τοµής τριών µεγάλων ολοκληρωµένων αξόνων: α) προς Ιταλία, και προς τις χώρες της ΕΕ, β) προς Βουλγαρία, και προς τις χώρες της Κεντρικής και Αν. Ευρώπης, της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας, γ) προς Νότιο Αιγαίο και πόλεις της Μεσογείου. Σ αυτή την κατεύθυνση συµβάλλει η κατασκευή της Εγνατίας και των κάθετων αξόνων προς Βουλγαρία και ο νέος κάθετος διευρωπαϊκός αυτοκινητόδροµος Ελσίνκι- Αλεξανδρούπολη [ΒΟΥΓΙΑΣ 2000]. Στα παραπάνω πρέπει να προστεθούν: -η προβλεπόµενη κατασκευή του πετρελαιαγωγού Burgas-Αλεξανδρούπολης που θα καταλήγει στην παραθαλάσσια περιοχή ανατολικά της πόλης. -η αναµενόµενη πληθυσµιακή αύξηση λόγω των δραστηριοτήτων και των αναγκών που θα προκύψουν, που συνεπάγεται απαραίτητες προβλέψεις προγραµµατισµού και κάλυψης οικιστικών αναγκών καθώς και τεχνικής και κοινωνικής υποδοµής. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 65 -η σταδιακή ανάπτυξη της σηµασίας της πόλης στον τουριστικό τοµέα δεδοµένων των υφιστάµενων κινήτρων και προϋποθέσεων (φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά, κλπ.), των γεωπολιτικών συγκυριών, του ρόλου της ως µοναδικού κέντρου εξυπηρέτησης στην ευρύτερη περιοχή διερχοµένων ή προερχόµενων από τις ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες (Βαλκάνια, Ρωσία, κ.ά.), για τις οποίες αποτελεί την πλησιέστερη µεσογειακή ακτή. Προκειµένου η πόλη ν ανταποκριθεί στις νέες ιστορικές, πολιτικές και άλλες προοπτικές (µείζονες προκλήσεις αναπτυξιακού και γεωοικονοµικού περιβάλλοντος) και καταστεί κέντρο αναπτυξιακής ανταλλαγής, απαραίτητη είναι η αναβάθµιση και σταδιακή ανασυγκρότηση µέσω εύστοχου προγραµµατισµού, του πολεοδοµικού της χαρακτήρα και του τριτογενή τοµέα και η απόκτηση επιλεκτικών ιδιοτήτων σηµαντικής πόλης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 7. Συµπεράσµατα Παρά την ενδιαφέρουσα εξέλιξή τους, επισηµαίνεται η παραµέληση από πλευράς Πολιτείας, έως και µεταπολεµικά, των πόλεων της ακριτικής Θράκης, οι οποίες χωρικά, υπέστησαν σοβαρές και απότοµες µεταλλαγές, σε βραχύ χρονικό διάστηµα και χωρίς τις ενδιάµεσες φάσεις άλλων µεσαίων πόλεων της χώρας, µε αποτέλεσµα την βίαια και δύσκολα αναστρέψιµη, αισθητική, λειτουργική και οικιστική µετάλλαξή τους. Αξιοσηµείωτο είναι ότι απέκτησαν ρυµοτοµικό σχέδιο πολύ αργότερα συγκριτικά µε τα περισσότερα αστικά κέντρα του ελλαδικού χώρου, όπως και παροχές κοινωνικής ωφέλειας. Η Αλεξανδρούπολη, µειονεκτική µέχρι προ ετών σε επίπεδα ανάπτυξης, σε µεγάλη απόσταση από τα µητροπολιτικά κέντρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης και µικρή από την Τουρκία και τη Βουλγαρία, µε ιδιάζουσα δηµογραφική σύνθεση (ποσοστά παλιννοστούντων οµογενών και µουσουλµανικής µειονότητας) και σε επιβαρηµένο χωρορυθµιστικά αστικό ιστό, αναµένεται να ενισχύσει τον περιφερειακό της ρόλο µε την αξιοποίηση της γεωπολιτικής της θέσης µέσω της συµβολής αναπτυξιακών έργων καθώς και της γειτνίασης της µε πεδία πολιτικοοικονοµικών ανακατατάξεων στα πλαίσια της διευρυµένης ΕΕ. Σύµφωνα µε το Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας ΑΜΘ, οι πόλεις Κοµοτηνή (κόµβος διευρωπαϊκών δικτύων-υπηρεσιών) και Αλεξανδρούπολη (διοικητικό κέντρο αυτοδύναµης Περιφέρειας) αποτελούν κόµβους του ιευρωπαϊκού και εθνικού άξονα. [Χάρτες 1,2]. Το αναπτυξιακό πρότυπο της Ελλάδας, µεταπολεµικά, υπαγορεύτηκε από αυστηρά συγκεντρωτικές δοµές, συνδεόµενες µε αντίστοιχα διαµορφωµένες συνθήκες, που δεν επέτρεψαν την άρση κοινωνικοοικονοµικών αποκλίσεων µεταξύ κέντρου και περιφέρειας µέχρι τη δεκαετία του 80, οπότε εστίασε στην αποκέντρωση [ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ 2000]. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

66 Ελένη Σταµατίου Η ένταξη της χώρας στην ΕΕ και στη Νοµισµατική Ένωση είχαν ως συνέπεια την προσπάθεια µείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων (µε αναφορά σε Κοινοτικούς και Εθνικούς µέσους όρους) µε πολιτικές µέσω των ΚΠΣ. Με την ολοκληρωµένη αξιοποίηση φυσικών και πλουτοπαραγωγικών πόρων, συγκριτικών πλεονεκτηµάτων και παραγωγικών δραστηριοτήτων του συνόλου των τοµέων παραγωγής, προϋπόθεση για την ισόρροπη και τη βιώσιµη ανάπτυξη, αυξάνεται, προοπτικά, ο δυναµισµός και η ακτινοβολία των πόλεων και της περιοχής στα Μεσογειακά, Βαλκανικά και Παρευξείνια κράτη, δεδοµένης και της πρόσφατης διεύρυνσης της ΕΕ. Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης µε αναβάθµιση του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος και η παροχή κινήτρων εκπαίδευσης και απασχόλησης στα πλαίσια εκσυγχρονισµού και υποστήριξης του κοινωνικοοικονοµικού τοµέα για την προσέλκυσησυγκράτηση νέων και ενεργού πληθυσµού συνιστά καθοριστικό παράγοντα αναπτυξιακής ενίσχυσης, ευρύτητας ακτινοβολίας και ενδυνάµωσης της σηµασίας τους σε περιφερειακή και διεθνή κλίµακα. Βιβλιογραφία ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ-ΠΑΛΑΚΙ ΟΥ ΕΛ., ΚΑΜΠΑΣΑΚΑΛΗ-ΚΟΥΤΟΥΛΑ ΑΙΚ., ΤΑΣΟΥ ΗΣ ΧΡ., ΜΑΥΡΟΥ ΗΣ ΚΛ., ΠΡΩΪΟΣ., ΣΤΥΛΙΑΝΙ ΗΣ Γ., ΒΟΓΙΑΣ Κ., ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Π. (1999), Τροποποίηση Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου Αλεξανδρούπολης, Φάση, εκ. 1999. ΒΟΥΓΙΑΣ ΣΠΥΡΟΣ (2000), Συγκοινωνιακή- Κυκλοφοριακή Μελέτη ήµου Αλεξανδρούπολης, Οκτώβριος 2000. ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΥΡΤΩ ΚΟΡΩΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ, (1998), Χωροταξικό Σχέδιο Αν. Μακεδονίας και Θράκης, Α φάση, 1998. ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΥΡΤΩ ΚΟΡΩΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ, (1999), Χωροταξικό Σχέδιο Αν. Μακεδονίας και Θράκης, Β φάση, 1999. ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΛΛΑ ΟΣ (2000), Βάση Κλιµατολογικών εδοµένων, Σταθµός Αλεξανδρούπολης, Κλιµατολογικά στοιχεία. ΕΣΥΕ (1991), Απογραφές πληθυσµού και λοιπά δηµοσιευµένα στοιχεία, ΕΣΥΕ, Αθήνα. ΕΣΥΕ (1995), Κατανοµή της εκτάσεως της χώρας κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως κατά την απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991, ΕΣΥΕ, Αθήνα. ΕΣΥΕ (2001), Απογραφές πληθυσµού και λοιπά δηµοσιευµένα στοιχεία, ΕΣΥΕ, Αθήνα. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (1999), Αναπτυξιακή στρατηγική του ήµου Νέας Ορεστιάδας, Α φάση, ΙΠΑ, Αθήνα. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (2000), Αναπτυξιακή στρατηγική του ήµου Νέας Ορεστιάδας, Β φάση, ΙΠΑ, Αθήνα. ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ ΙΟΝΥΣΙΟΣ (2003), 2 η εργασία αξιολόγησης ( Αλεξανδρούπολη ), Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών: Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός Πόλεων και Κτιρίων, Θεµατική Ενότητα ΠΣΠ 50 Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, ακαδ. έτος 2002-2003. ΝΤΑΦΗΣ ΣΠ. ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ (1995), Κατάλογος προτεινόµενων προς ένταξη περιοχών στο ίκτυο Φύση 2000, Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων /Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων- Υγροτόπων. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Μεσαία αστικά κέντρα στην περιφέρεια-η περίπτωση της Αλεξανδρούπολης 67 ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Ε. (2000), ιερεύνηση τρόπου παρέµβασης των κεντρικών αναπτυξιακών φορέων στο χωρικό και περιβαλλοντικό (φυσικό και ανθρωπογενή) σχεδιασµό, Μεταδιδακτορική Έρευνα, Πάντειο Πανεπιστήµιο, ΤΟΠΑ, Αθήνα. ΥΠΕΧΩ Ε (1986), Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο Αλεξανδρούπολης, Φάση Α, Ανάλυση- Προκαταρτική Πρόταση. Πίνακας 1. Πληθυσµιακή εξέλιξη Αλεξανδρούπολης 1981-σήµερα ΕΤΟΣ 1981 1991 2001 2003 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 35.799 38.220 52.722 56.000 ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ 1991, 1995, 2001 Χάρτης 1. Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας ΑΜΘ-Χωροθέτηση ενεργειών πρότασης ΠΗΓΗ: Γραφείο Μελετών Μ. Κορώνη, κ.ά.(1998) Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2004, 10(3)

68 Ελένη Σταµατίου Χάρτης 2. Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας ΑΜΘ-Ένταξη στον ευρύτερο χώρο ΠΗΓΗ: Γραφείο Μελετών Μ. Κορώνη, κ.ά.,1998 Χάρτης 3. Πρώτο Πολεοδοµικό Σχέδιο Αλεξ/πολης(1878) ΠΗΓΗ:Αποστόλου-Παλακίδου Ελ.,κ.ά. 1999 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης