Eυρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Γεωργίας Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση Fact Sheet Το ελαιόλαδο είναι ένα προϊόν πολλαπλών χρήσεων. Εδώ και πολλές γενεές θεωρείται στη Μεσόγειο ως σηµαντικό για την υγεία και τη διατροφή και τώρα εκτιµάται πολύ στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσµο για τις διατροφικές, υγιεινές και τις οργανοληπτικές του ιδιότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κυριότερος παραγωγός σε παγκόσµια κλίµακα, αφού παράγει το 80 % και καταναλώνει το 70 % του ελαιολάδου σε ολόκληρο τον κόσµο. Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι, λόγω της µεγάλης σηµασίας για τις οικονοµίες πολλών περιοχών, αυξάνεται σταθερά η ζήτησή του τόσο στην ΕΕ όσο και στις τρίτες χώρες, χάρη και στη βοήθεια των εκστρατειών ενηµέρωσης και προώθησης που ενισχύονται από την Ένωση και από άλλους φορείς. Ο κυριότερος στόχος της πολιτικής της ΕΕ σχετικά µε το ελαιόλαδο είναι η διατήρηση και η ενίσχυση της θέσης του στις παγκόσµιες αγορές µε την ενθάρρυνση της παραγωγής προϊόντων υψηλής ποιότητας προς όφελος των παραγωγών, των µεταποιητών, των εµπόρων και των καταναλωτών. 1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κυριότερος παραγωγός ελαιολάδου στον κόσµο Η παραγωγή ελαιολάδου έχει µεγάλη σηµασία για την αγροτική οικονοµία Η ελαιοκοµία είναι ευρύτατα διαδεδοµένη στην περιοχή της Μεσογείου και είναι σηµαντική για την αγροτική οικονοµία, την τοπική κληρονοµιά και το περιβάλλον. Το 2000 οι ελαιώνες στην ΕΕ κάλυπταν 5 163 000 εκτάρια ( 1 ) περίπου, δηλαδή το 4 % περίπου της χρησιµοποιούµενης γεωργικής γης, εκ των οποίων το 48 % βρισκόταν στην Ισπανία και το 22,5 % στην Ιταλία. Περίπου 2,5 εκατ. παραγωγοί δηλαδή το ένα τρίτο όλων των γεωργών της ΕΕ ασχολείται µε την ελαιοκοµία, εκ των οποίων 1 160 000 στην Ιταλία, 840 000 στην Ελλάδα, 380 000 στην Ισπανία και 130 000 στην Πορτογαλία. Η Γαλλία έρχεται στην πέµπτη θέση στην ΕΕ και έχει πολύ µικρότερο αριθµό παραγωγών. Η ελαιοπαραγωγή αποτελεί τη µόνη πηγή απασχόλησης και οικονοµικής δραστηριότητας σε πολλές περιοχές και έχει διαµορφώσει το τοπίο στις αντίστοιχες χώρες εδώ και πολλούς αιώνες. ( 1 ) ελτίο της Γ Γεωργία «Μεταρρύθµιση του τοµέα του ελαιολάδου», Οκτώβριος 1998 βλέπε επίσης http://europa.eu.int/comm/agriculture/publi/fact/olive/index_el.htm. Ο πίνακας 1 δείχνει την εξέλιξη της επιλέξιµης για ενίσχυση παραγωγής στην ΕΕ. Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ο τοµέας αποτελείται από τους παραγωγούς, τους συνεταιρισµούς, τα ελαιοτριβεία, τις µονάδες εξευγενισµού, τις µονάδες ανάµειξης και τις εταιρείες που ασχολούνται κατά διάφορους τρόπους µε την εµπορία. Υπάρχουν τρία µεγάλα είδη παραγωγής: οι παραδοσιακοί ελαιώνες, που αποτελούνται συχνά από παλιά ελαιόδενδρα, οι παραδοσιακές φυτείες, στις οποίες γίνεται καλύτερη διαχείριση και χρησιµοποιούνται περισσότερα µέσα, και οι πλέον πρόσφατες φυτείες, όπου γίνεται εντατική χρήση και άλλων τεχνολογιών, όπως είναι η άρδευση. Αυτός ο συνδυασµός του παλιού και του σύγχρονου εξηγεί τα διάφορα µεγέθη των αγροκτηµάτων, των χαρακτηριστικών της ιδιοκτησίας και των δοµών µεταποίησης που υπάρχουν στην ΕΕ. Εξάλλου, µεγάλες διαφορές στα συστήµατα παραγωγής παρατηρούνται και σε κάθε περιοχή. Το µέσο µέγεθος των ελαιώνων στην Ιταλία π.χ. είναι ένα εκτάριο, ενώ στην Ισπανία είναι µεγαλύτερο (6 εκτάρια κατά µέσο όρο). Ελαιόλαδο το προϊόν Η ΕΕ αναγνωρίζει διάφορες κατηγορίες ελαιολάδου. Καθεµία έχει διαφορετική ποιότητα και διαφορετική αγοραία αξία. Η ΕΕ ήθελε ανέκαθεν να ορίσει µε σαφήνεια τις διάφορες κατηγορίες ελαιολάδου ούτως ώστε οι καταναλωτές να είναι σίγουροι για το τι αγοράζουν και οι παραγωγοί να επιτυγχάνουν την καλύτερη τιµή στην αγορά για τα ποιοτικά τους προϊόντα. Η τελευταία κατάταξη της ΕΕ θα αρχίσει να ισχύει από την 1η Νοεµβρίου του 2003. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η παγκόσµια αγορά Ενώ η κοινοτική παραγωγή είναι η µεγαλύτερη στην παγκόσµια αγορά (πάνω από 2 εκατ. τόνοι), η Τυνησία, η Τουρκία (µία υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ χώρα), η Συρία και το Μαρόκο έχουν επίσης σηµαντική παραγωγή. Κατά την περίοδο 2000/2001 παρήγαγαν όλες µαζί 500 000 τόνους (δηλαδή το 25 % της παραγωγής της ΕΕ και το 20 % της συνολικής παγκόσµιας παραγωγής). Η παραγωγή σε άλλες περιοχές του κόσµου είναι αµελητέα και δεν αξίζει τον κόπο να γίνει σύγκριση. Παρόλο ότι είναι αυτάρκης η ΕΕ εντούτοις συµµετέχει στο εµπόριο ελαιολάδου. Κατά την περίοδο 2000/2001 εισήγαγε από τρίτες χώρες (κυρίως χύµα) 127 000 τόνους και εξήγαγε Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση > 1
290 000 τόνους κυρίως προς τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής, την Ιαπωνία, τον Καναδά και την Αυστραλία. Το ελαιόλαδο εξάγεται κυρίως σε φιάλες. 2. Πολιτική ελαιολάδου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η πολιτική ελαιολάδου εξελίσσεται εδώ και πολλά χρόνια και προς το παρόν επικεντρώνεται κυρίως στη βελτίωση της ποιότητας και στα µέτρα ενθάρρυνσης των ελαιοπαραγωγών να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των καταναλωτών. Ο προϋπολογισµός της κοινοτικής πολιτικής για το ελαιόλαδο υπερβαίνει τα 2,3 δισ. ευρώ ετησίως. Μια σύντοµη ιστορική αναδροµή Τα µέτρα προώθησης της παραγωγής ελαιολάδου στην ΕΕ έχουν αλλάξει σηµαντικά από το 1966 που δηµιουργήθηκε η πρώτη κοινή οργάνωση της αγοράς (ή «καθεστώς») στον τοµέα αυτό ( 2 ). Τον καιρό αυτό η Ιταλία ήταν ουσιαστικά η µόνη παραγωγός χώρα µεταξύ των έξι κρατών µελών της Κοινότητας. Τα πρώτα µέτρα είχαν ως στόχο να ενισχύσουν την αγοραία τιµή του ελαιολάδου, µε τη χορήγηση ειδικής ενίσχυσης στους παραγωγούς (ιδίως στους µικρούς παραγωγούς) και την τόνωση της τυποποίησης του ελαιολάδου. Η Κοινότητα καθόρισε όρια όσον αφορά τους ελαιώνες που ήταν επιλέξιµοι για ενίσχυση (στο πλαίσιο της µέγιστης εγγυηµένης ποσότητας), καθόρισε κατώτερες τιµές, καθιέρωσε την προστασία στα εξωτερικά σύνορα, οργάνωσε τη δηµόσια αποθεµατοποίηση και την ιδιωτική αποθε- µατοποίηση ώστε να υπάρχουν λιγότερα πλεονάσµατα στην αγορά και χορήγησε επιστροφές κατά την εξαγωγή για να διευκολύνει την πώληση του ελαιολάδου σε τρίτες χώρες. Με την προσχώρηση της Ελλάδας (1981), καθώς και της Πορτογαλίας και της Ισπανίας (1986) η ΕΕ µετετράπη από έναν καθαρό εισαγωγέα σε έναν καθαρό εξαγωγέα και έγινε ο κυριότερος παράγοντας στο παγκόσµιο εµπόριο ελαιολάδου. Κατέστη σαφές ότι οι κανόνες που προέβλεπε ο αρχικός κανονισµός ήταν απαρχαιωµένοι και γι αυτό το λόγο έγιναν οι τροποποιήσεις κατά τα έτη 1984, 1998 και 2001. ( 2 ) Κανονισµός αριθ. 136/66/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 22ας Σεπτεµβρίου 1966 για τη δηµιουργία µιας κοινής οργάνωσης της αγοράς στον τοµέα των λιπαρών ουσιών (ΕΕ L 172 της 30.9.1966). Η µεταρρύθµιση του 1998 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήµανε τον Φεβρουάριο του 1997 την ανάγκη µεταρρύθµισης του καθεστώτος που ισχύει για το ελαιόλαδο και στη σχετική της έκθεση έθεσε διάφορα θέµατα τα οποία θα έπρεπε να εξεταστούν: Έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων στον τοµέα του ελαιολάδου. Είχε σηµειωθεί µεν κάποια πρόοδος όσον αφορά τη συγκέντρωση στοιχείων σχετικά µε τον αριθµό των δέντρων, την έκταση των ελαιώνων και τις µεθόδους εκτίµησης της βασικής εσοδείας αλλά χρειάζονταν ακριβέστερες πληροφορίες. Από πολλά χρόνια είχε φανεί ότι ήταν δύσκολο να διασφαλιστεί ότι η ενίσχυση θα έφθανε στους παραγωγούς χωρίς να γίνουν απάτες. Γινόταν όλο και πιο δύσκολο να ελεγχθούν οι ενισχύσεις που προορίζονταν ειδικά για τους ελαιοπαραγωγούς οι οποίοι παρήγαγαν λιγότερα από 500 κιλά ελαιολάδου ετησίως, επειδή συχνά οι παραγωγοί κρατούν ένα σηµαντικό µέρος του προϊόντος για ιδία χρήση. Το γεγονός αυτό καθιστούσε πολύ δύσκολο τον υπολογισµό της ενίσχυσης που εδικαιούντο οι διάφοροι παραγωγοί. Στη συνέχεια και συγκεκριµένα το 1998 ( 3 ) ελήφθησαν τα πρώτα µέτρα της µεταρρύθµισης. Τα µέτρα αυτά θεωρήθηκαν ως µεταβατικά αλλά προέβλεπαν σηµαντικές προσαρµογές (βλέπε πλαίσιο 1). Η µεταρρύθµιση του 2001 Η µεταβατική περίοδος, που άρχιζε το 1998 και τελείωνε στο τέλος της περιόδου εµπορίας 2000/2001, παρατάθηκε το 2001 µέχρι το τέλος της περιόδου εµπορίας 2003/2004 ( 4 ). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα µελετήσει εµπεριστατωµένα τις ανάγκες του τοµέα και της αγοράς µε βάση την εµπειρία που θα έχει αποκτηθεί κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών του µεταβατικού καθεστώτος και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία σχετικά µε την ελαιοκο- µία. Προτεραιότητα έχει δοθεί στην εµπεριστατωµένη εξέταση των θεµάτων που έχουν σχέση µε τη στρατηγική της ποιότητας. Αυτή η εξέταση των θεµάτων που έχουν σχέση µε την ποιότητα είχε ως αποτέλεσµα να εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2000 µια ανακοίνωση µε ( 3 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1638/98 του Συµβουλίου της 20ής Ιουλίου 1998 για την τροποποίηση του κανονισµού αριθ. 136/66/ΕΟΚ (ΕΕ L 210 της 28.7.1998). ( 4 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1513/2001 του Συµβουλίου της 23ης Ιουλίου 2001 για την τροποποίηση του κανονισµού αριθ. 136/66/ΕΟΚ και του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1638/98 που αφορά την παράταση του καθεστώτος ενισχύσεων και τη στρατηγική για την ποιότητα του ελαιολάδου (ΕΕ L 201 της 26.7.2001). Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση > 2
τίτλο «Η στρατηγική της ποιότητας για το ελαιόλαδο» η οποία κατέληγε σε τρία συµπεράσµατα: Προς το παρόν παράγεται περισσότερο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και λιγότερο µειονεκτικό ελαιόλαδο, χάρη στις βελτιωµένες τεχνικές εκχύλισης. Οι ορισµοί του παρθένου ελαιόλαδου θα πρέπει να γίνουν πιο αυστηροί ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των προϊόντων που προσφέρονται στους καταναλωτές. Η ασάφεια όσον αφορά τους διάφορους τύπους ελαιολάδου απειλεί να µειώσει την εµπιστοσύνη των καταναλωτών στο προϊόν. Το γεγονός αυτό µε τη σειρά του επηρεάζει τις τιµές στις οποίες πωλούν το προϊόν τους οι παραγωγοί και οι µεταποιητές. Προτάθηκαν διάφορα µέτρα για την ενίσχυση των προτύπων και τη βελτίωση της εµπορίας. Τα κράτη µέλη θα πρέπει να χρηµατοδοτήσουν προγράµµατα βελτίωσης της ποιότητας µε τη µείωση του ποσοστού της ενίσχυσης στην παραγωγή. Στόχος είναι να τροποποιηθεί µέχρι το 2004 το ισχύον καθεστώς µε βάση τα αποτελέσµατα αυτής της εξέτασης και της εµπειρίας που θα αποκτηθεί κατά τη µεταβατική περίοδο. 3. Ένα καθεστώς για το ελαιόλαδο προσαρµοσµένο στις ανάγκες του µέλλοντος Όπως και οι άλλες µεταρρυθµίσεις της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), οι τροποποιήσεις του καθεστώτος έχουν ως στόχο να προσαρµόσουν τον τοµέα στις µεγάλες αλλαγές που έχουν γίνει και να τον κάνουν πιο ανταγωνιστικό, πετυχαίνοντας καλύτερη ισορροπία ανάµεσα στην προσφορά και τη ζήτηση. Έχουν επίσης ως στόχο να βελτιώσουν την ποιότητα του ελαιολάδου, να απλοποιήσουν τους κανόνες και να κάνουν αποτελεσµατικότερους τους ελέγχους. Υπάρχει κίνδυνος να δηµιουργηθούν πλεονάσµατα στην αγορά εάν δεν συνεχιστούν οι µεταρρυθµίσεις του καθεστώτος. Η ανησυχία αυτή προκαλείται από την αύξηση του αριθµού των δέντρων και της παραγωγικότητας και από τη σχετικά µικρή αύξηση της κατανάλωσης. Η µεταρρύθµιση του καθεστώτος το 2001 καθιέρωσε την αρχή βάσει της οποίας από την 1η Νοεµβρίου 2003 τα ελαιόδενδρα και οι ελαιώνες που δεν θα έχουν καταχωρηθεί βάσει του συστήµατος αεροφωτογραφιών γνωστού ως ΣΓΠ (σύστηµα γεωγραφικών πληροφοριών) δεν θα είναι επιλέξιµα για ενίσχυση. Το ΣΓΠ χρησιµοποιεί στοιχεία από τα µητρώα καλλιεργειών καθώς και από διάφορες άλλες πηγές και τα τοποθετεί γεωγραφικά µε τη χρησιµοποίηση ηλεκτρονικών αεροφωτογραφιών. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για να διαπιστωθεί εάν είναι σωστές οι πληροφορίες που περιλαµβάνονται στις δηλώσεις καλλιέργειας, συµβάλλοντας έτσι στην πραγµατοποίηση αυστηρότερων ελέγχων όσον αφορά τις ενισχύσεις στην παραγωγή και στη µείωση των πιθανοτήτων απάτης. Στο µέλλον αναµένεται ότι το ΣΓΠ θα είναι το σηµαντικότερο µέσο παρακολούθησης και ελέγχου. 4. Βελτίωση της ποιότητας Λόγω της πολύ θετικής εικόνας των προϊόντων ελαιολάδου, της σηµασίας που έχει η ελαιοκοµία για πολλά κράτη µέλη και της κυριαρχίας της ΕΕ στην παγκόσµια αγορά ελαιολάδου, η µελλοντική πολιτική στον τοµέα του ελαιολάδου θα έχει ως βασικό στόχο την περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος. Στο πλαίσιο του µεταβατικού καθεστώτος που καθιερώθηκε το 1998 τροποποιήθηκαν οι ορισµοί των κατηγοριών ελαιολάδου για να µπορέσουν να καθιερωθούν αυστηρότεροι κανόνες και να εφαρµοστούν πιο σύγχρονες και πιο αποτελεσµατικές µέθοδοι οργανοληπτικής ανάλυσης. Αυτές οι µέθοδοι έγιναν ακόµη πιο ακριβείς το 2001 στο πλαίσιο µιας εκστρατείας που είχε ως στόχο να ενθαρρύνει τους παραγωγούς να επικεντρώσουν την προσπάθειά τους στην ποιότητα του ελαιολάδου. Τα ισχύοντα πρότυπα βασίζονται σε έναν νέο ορισµό των πυρηνελαίων και επιτρέπουν τον πλήρη διαχωρισµό ανά- µεσα σε αυτά τα έλαια και στα µειονεκτικά παρθένα έλαια. Θεσπίστηκαν επίσης κανόνες για τη βελτίωση των µεθόδων ανάλυσης, για τον προσδιορισµό της ποιότητας των προϊόντων και για τον καθορισµό διαδικασιών συγκρότησης των οµάδων δοκι- µαστών ( 5 ). Πρότυπα εµπορίας Ο νέος κανονισµός σχετικά µε τα πρότυπα εµπορίας του ελαιολάδου ( 6 ) προβλέπει τα πρότυπα για τη ( 5 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 796/2002 της Επιτροπής της 6ης Μαΐου 2002 (ΕΕ L 128 της 15.5.2002) σχετικά µε τον προσδιορισµό των χαρακτηριστικών του ελαιολάδου και των πυρηνελαίων καθώς και µε τις σχετικές µεθόδους προσδιορισµού και τις συµπληρωµατικές σηµειώσεις που περιλαµβάνονται στο παράρτηµα του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 2658/87 του Συµβουλίου για τη δασµολογική και στατιστική ονοµατολογία και το κοινό δασµολόγιο. ( 6 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1019/2002 της Επιτροπής της 13ης Ιουνίου 2002 (ΕΕ L 155 της 14.6.2002) σχετικά µε τις προδιαγραφές εµπορίας του ελαιολάδου. Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση > 3
συσκευασία, την επισήµανση, την παρουσίαση και τη διαφήµιση που απαιτούνται για την εµπορία στην ΕΕ, δηλαδή παρέχει σηµαντικές εγγυήσεις στον καταναλωτή και επιτρέπει στους παραγωγούς να µεγιστοποιούν τα κέρδη τους πουλώντας προϊόντα υψηλής ποιότητας. Οι κανόνες συσκευασίας περιορίζουν το µέγεθος της συσκευασίας στο λιανικό εµπόριο (περιλαµβανοµένων και των άµεσων πωλήσεων) στα 5 λίτρα και έτσι προωθούν την ποιότητα, δεδοµένου ότι οι µικρές συσκευασίες µειώνουν την οξείδωση και ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες αλλοίωσης. Ένας σηµαντικός νέος κανόνας είναι ότι το ελαιόλαδο σε δοχεία που προορίζεται για τη λιανική πώληση θα πρέπει να φέρει ετικέτες µε σαφή ορισµό του βαθµού οξύτητας του περιεχόµενου λαδιού (βλέπε πλαίσιο 2). Επιπλέον, αυτός ο κανονισµός δίνει τη δυνατότητα στους παραγωγούς να διοχετεύουν στην αγορά το εξαιρετικό παρθένο και το παρθένο ελαιόλαδο µε βάση τη γεωγραφική προέλευση. Επιπλέον, οι προαιρετικές ενδείξεις στις ετικέτες όπως «πρώτη πίεση εν ψυχρώ» τυποποιούνται έτσι ώστε οι καταναλωτές να είναι σίγουροι ότι το προϊόν είναι αυτό που λέει ότι είναι. Μια τελευταία λέξη για την ποιότητα Η ποιότητα είναι βασικός παράγοντας για την αύξηση της εµπιστοσύνης των καταναλωτών και της κατανάλωσης τόσο στην ΕΕ όσο και στις τρίτες χώρες. Το ελαιόλαδο είναι γνωστό ως προϊόν υψηλής ποιότητας και η δηµιουργία µιας στρατηγικής για την ποιότητα είναι µία από τις πιο σηµαντικές πτυχές των πρωτοβουλιών της ΕΕ. Εντούτοις, η ποιότητα δεν µπορεί να επιτευχθεί µόνο µε την κοινοτική νοµοθεσία. Απαιτεί τη συµµετοχή όλων αυτών που ασχολούνται µε την παραγωγή και την εµπορία: των παραγωγών, των ελαιοτριβείων, των µεταποιητών και αυτών που το εµπορεύονται. Στο πλαίσιο αυτό η µεταρρύθµιση του 2001 παρέχει στα κράτη µέλη τη δυνατότητα να αφαιρούν ένα περιορισµένο ποσοστό των ενισχύσεων για την εµπορία και να το διαθέτουν σε οργανώσεις που ασχολούνται µε δραστηριότητες όπως είναι η µελέτη της αγοράς, η βελτίωση της περιβαλλοντικής επίπτωσης της παραγωγής ελαιολάδου, η βελτίωση της ποιότητας και η ανιχνευσιµότητα ( 7 ). Επιτραπέζιες ελιές εν χρησιµοποιούνται όλες οι ελιές για την παραγωγή ελαιολάδου. Οι ελιές χρησιµοποιούνται και προς βρώση («επιτραπέζιες ελιές»). Το καθεστώς ελαιολάδου βοηθά επίσης τους παραγωγούς οι οποίοι εµπορεύονται την παραγωγή τους ως επιτραπέζιων ελιών, αφού επιτρέπει στα κράτη µέλη να τους χορηγούν ενισχύσεις. Οι επιτραπέζιες ελιές µπορούν επίσης να επωφεληθούν από τις εκστρατείες προώθησης που χρηµατοδοτούνται από την ΕΕ. Ελαιόλαδο και περιβάλλον Ορισµένα είδη παραγωγής ελαιολάδου µπορούν να συσχετιστούν µε περιβαλλοντικά προβλήµατα, όπως είναι η διάβρωση του εδάφους, η εξάντληση των υδάτινων αποθεµάτων και η ρύπανση από την υπερβολική χρήση λιπασµάτων. Όµως, σε πολλές περιοχές της Ευρώπης η καλλιέργεια ελαιοδένδρων συµβάλλει στη διατήρηση τόσο του φυσικού περιβάλλοντος όσο και του τοπίου. Τα προγράµµατα περιβαλλοντικής ανάπτυξης καθώς και τα γεωργοπεριβαλλοντικά προγράµµατα αρχίζουν να χρησιµοποιούνται για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων, ενθαρρύνοντας π.χ. τη βελτίωση των όρων καλλιέργειας και ελέγχου των επιβλαβών οργανισµών, των µεθόδων συγκοµιδής και µεταποίησης των ελιών, αποθήκευσης του ελαιολάδου και διάθεσης των αποβλήτων. Οι οργανώσεις των διαφόρων φορέων υποχρεούνται επίσης να παίξουν κάποιο ρόλο για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Προώθηση του ελαιολάδου της ΕΕ Η ΕΕ χρηµατοδοτεί εκστρατείες ενηµέρωσης και προώθησης για την ενθάρρυνση της κατανάλωσης ειδών διατροφής τόσο στην ΕΕ όσο και στις τρίτες χώρες. Οι πρόσφατοι κανονισµοί, οι οποίοι ισχύουν και για το ελαιόλαδο, προβλέπουν κανόνες για τη χρηµατοοικονοµική συµµετοχή των κρατών µελών και για τον οικείο τοµέα ( 8 ). Το ελαιόλαδο και οι βρώσιµες ελιές είναι επιλέξιµες γι αυτήν τη χρηµατοδότηση. Ανατίθενται επίσης και µελέτες αγοράς για την επέκταση της αγοράς του ελαιολάδου. Οι παραγωγοί συµµετέχουν πλήρως σ αυτήν την εργασία. Γίνονται εργασίες έρευνας και ανάπτυξης νέων προϊόντων και τεχνικών µε τη συµµετοχή πολλών φορέων, όπως είναι ο ελαιουργικός τοµέας της ΕΕ και το ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου. Η ΕΕ έχει αναθέσει στο ιεθνές Συµβούλιο Ελαιολάδου την πραγµατοποίηση εκστρατειών προώθησης στις τρίτες χώρες. ( 7 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1334/2002 της Επιτροπής της 23ης Ιουλίου 2002 σχετικά µε τους κανόνες εφαρµογής του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1638/98 του Συµβουλίου που αφορά τα προγράµµατα δραστηριοτήτων των οργανώσεων ελαιουργικών φορέων για τις περιόδους εµπορίας 2002/2003 και 2003/2004. ( 8 ) Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 2826/2000 του Συµβουλίου της 19ης εκεµβρίου 2000 σχετικά µε τις ενέργειες ενηµέρωσης και προώθησης των γεωργικών προϊόντων στην εσωτερική αγορά (ΕΕ L 328 της 23.12.2000), και κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 94/2002 της Επιτροπής της 18ης Ιανουαρίου 2002 που προβλέπει λεπτοµερείς κανόνες για την εφαρµογή του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 2826/2000 του Συµβουλίου (ΕΕ L 17 της 19.1.2002). Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση > 4
Πλαίσιο 1 Το µεταβατικό καθεστώς ελαιολάδου Το 1998 οι σηµαντικότερες αλλαγές που υπέστη ο κανονισµός του 1966 ήταν οι ακόλουθες: Μείωση του αριθµού των µέσων άσκησης πολιτικής µε συνέπεια να γίνει η ενίσχυση στην παραγωγή το βασικότερο µέσο ενίσχυσης. Ενίσχυση στην παραγωγή χορηγείται σε όλους τους παραγωγούς µε βάση την ποσότητα του ελαιολάδου που παράγουν και όχι µε βάση τον αριθµό των δέντρων και µιας καθορισµένης παραγωγής (όπως προέβλεπε το καθεστώς για τους µικρούς παραγωγούς που καταργήθηκε το 1998). Η µέγιστη εγγυηµένη ποσότητα ελαιολάδου ΕΕ που είναι επιλέξιµη για ενίσχυση στην παραγωγή αυξήθηκε κατά 31,6 % από 1,35 εκατ. τόνους σε 1,78 εκατ. τόνους και κατανεµήθηκε ανάµεσα στα κράτη µέλη παραγωγής υπό τη µορφή εθνικών εγγυηµένων ποσοτήτων. Ταυτόχρονα µειώθηκε η ενίσχυση στην παραγωγή από 142,2 ευρώ/τόνο σε 132,5 ευρώ/τόνο. Η δηµόσια αποθεµατοποίηση (παρέµβαση) αντικαταστάθηκε από ένα σύστηµα συµβάσεων ιδιωτικής αποθεµατοποίησης για την αντιµετώπιση σοβαρών διαταράξεων της αγοράς. Θα πρέπει να δηµιουργηθεί ένα ΣΓΠ (σύστηµα γεωγραφικών πληροφοριών) για τα ελαιόδενδρα. Τα νέα ελαιόδενδρα που φυτεύτηκαν µετά την 1η Μαΐου 1998 δεν θα είναι επιλέξιµα για ενίσχυση. ίνεται η δυνατότητα στα κράτη µέλη παραγωγής να χορηγούν ενίσχυση στους παραγωγούς επιτραπέζιων ελιών εντός των ορίων των εθνικών εγγυηµένων ποσοτήτων τους. Κατάργηση της ενίσχυσης στην κατανάλωση. Ενίσχυση στην παραγωγή Η ενίσχυση στην παραγωγή χορηγείται σε 2,2 από τα 2,8 εκατ. καταχωρηµένων παραγωγών ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από οικονοµική άποψη αυτό είναι το σηµαντικότερο µέτρο όσον αφορά το καθεστώς του ελαιολάδου. Η ενίσχυση χορηγείται αποκλειστικά µε βάση την παραγόµενη ποσότητα. Ένα ποσοστό αυτής της ενίσχυσης παρακρατείται για τα µέτρα βελτίωσης της ποιότητας του ελαιολάδου και για τη διασφάλιση της λειτουργίας των οργανώσεων παραγωγών. Ορισµένα από αυτά τα µέτρα εφαρµόζονται σε εθνικό επίπεδο. Εάν γίνεται παράβαση των κανονισµών που αφορούν την ενίσχυση στην παραγωγή π.χ. εάν η ποσότητα του ελαιολάδου που είναι επιλέξιµο για ενίσχυση είναι µικρότερη από αυτή που δηλώνουν οι παραγωγοί τα κράτη µέλη θα πρέπει να λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα για την τιµωρία του παραγωγού ή της οργάνωσης παραγωγών. Μέγιστη εγγυηµένη ποσότητα Η ενίσχυση στην παραγωγή σε κάθε κράτος µέλος περιορίζεται στην εθνική εγγυηµένη ποσότητα. Εάν τα κράτη µέλη υπερβαίνουν την εθνική εγγυηµένη ποσότητα, µειώνεται αναλόγως η ενίσχυση που χορηγείται στους παραγωγούς. Το 42,8 % της µέγιστης εγγυηµένης ποσότητας έχει διατεθεί στην Ισπανία, το 30,6 % στην Ιταλία και το 23,6 % στην Ελλάδα. Εάν η παραγωγή σε ένα κράτος µέλος υπερβαίνει την εθνική εγγυηµένη ποσότητα, το 20 % του ποσού αυτής της υπέρβασης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αντιστάθµιση της υπέρβασης της εθνικής εγγυηµένης ποσότητας από ένα άλλο κράτος µέλος, ενώ το 80 % µπορεί να µεταφερθεί στην εθνική εγγυηµένη ποσότητα της επόµενης περιόδου εµπορίας, λαµβανοµένων υπόψη των µεγάλων ετήσιων διακυµάνσεων όσον αφορά την παραγωγή ελαιολάδου. Εθνικές εγγυηµένες ποσότητες, περιλαµβανοµένου και του πυρηνελαίου (σε τόνους) Ισπανία Ιταλία Ελλάδα Πορτογαλία Γαλλία Σύνολο 760 027 543 164 419 529 51 244 3 297 1 777 261 Ο τοµέας του ελαιολάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση > 5
Πλαίσιο 2 Περιγραφές και ορισµοί του ελαιολάδου και των πυρηνελαίων Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Ανώτερη κατηγορία ελαιολάδου που παράγεται κατευθείαν από τις ελιές και µόνο µε µηχανικά µέσα Παρθένο ελαιόλαδο Ελαιόλαδο που παράγεται κατευθείαν από τις ελιές και µόνο µε µηχανικά µέσα Ελαιόλαδο που αποτελείται από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και από παρθένα ελαιόλαδα Λάδι που περιλαµβάνει αποκλειστικά ελαιόλαδα τα οποία έχουν υποστεί εξευγενισµό καθώς και λάδια που παράγονται κατευθείαν από τις ελιές Πυρηνέλαιο Λάδι που αποτελείται αποκλειστικά από λάδια τα οποία παράγονται από την επεξεργασία του προϊόντος που προκύπτει µετά την εκχύλιση του ελαιολάδου και από λάδια τα οποία παράγονται κατευθείαν από τις ελιές ή Λάδι το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από λάδια τα οποία προκύπτουν από την επεξεργασία πυρηνελαίου και λαδιών τα οποία παράγονται κατευθείαν από τις ελιές Μια ξεχωριστή κατάταξη του ελαιολάδου µε λεπτοµερείς πληροφορίες και ακριβή στοιχεία, όπως είναι ο βαθµός οξύτητας, χρησιµοποιείται για ρυθµιστικούς σκοπούς [στο παράρτηµα του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1513/2001 του Συµβουλίου της 23ης Ιουλίου 2001 (ΕΕ L 201 της 26.7.2001)]. Πίνακας 1 Παραγωγή ελαιολάδου για την οποία χορηγήθηκε ενίσχυση (*) (σε τόνους) Έτος Ιταλία Ισπανία Ελλάδα Πορτογαλία Γαλλία Σύνολο 1989/1990 585 000 573 000 316 372 35 100 2 825 1 512 297 1990/1991 148 000 700 000 170 869 20 000 2 310 1 014 179 1991/1992 650 000 610 000 430 147 34 992 3 400 1 728 539 1992/1993 410 000 636 000 314 432 17 075 1 840 1 379 347 1993/1994 550 000 588 000 323 161 27 486 2 407 1 491 054 1994/1995 458 664 583 000 389 904 29 220 2 440 1 463 228 1995/1996 625 000 375 000 445 000 34 000 2 450 1 481 450 1996/1997 410 000 986 700 494 218 37 000 2 360 1 930 278 1997/1998 712 847 1 147 000 492 364 39 600 2 480 2 394 291 1998/1999 452 286 899 991 562 493 33 936 2 364 1 951 070 1999/2000 791 595 747 000 463 090 47 380 2 681 2 051 746 2000/2001 540 864 1 074 970 479 066 25 444 2 247 2 122 591 (*) Περιλαµβανοµένου και του πυρηνελαίου. Οι επιτραπέζιες ελιές ως ισοδύναµο ελαιολάδου περιλαµβάνονται από την περίοδο 1998/1999. Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Γεωργίας Υπεύθυνος έκδοσης: Eugène Leguen de Lacroix, ΕΕ, Γενική ιεύθυνση Γεωργίας. Τα κείµενα της παρούσας έκδοσης δεν δεσµεύουν την Επιτροπή. Για κάθε συµπληρωµατική πληροφορία: Rue de la Loi 200, B-1049 Bruxelles Bureau: L/130-4/148A. Tηλέφωνο: απευθείας γραµµή (32-2) 295 32 40, τηλεφωνικό κέντρο (32-2) 299 11 11, τηλεοµοιοτυπία (32-2) 295 75 40 Τέλεξ: COMEU B 21877. Internet: http://europa.eu.int/comm/agriculture/index_el.htm Τυπώθηκε σε ανακυκλωµένο χαρτί. KF-44-02-084-GR-D Το κείµενο οριστικοποιήθηκε τον Ιούνιο 2002.